Prosocial Behaviors and Altruism among Citizens of Isfahan

Document Type : Research Paper

Authors

1 Ph.D Student of Psychology, University of Isfahan, Iran

2 Associat Professor, Department of psychology, University of Isfahan, Iran

3 Ph.D Student of Psychology, Unversity of Isfahan, Iran

Abstract

People live in groups and by cooperating with each other they obtain various benefits. Because life condition is dangerous and unpredictable, cooperation and partnership for survival is very valuable (Haynde, 2001). Indeed, the material and spiritual life of each society is dependent on the existence of people who have internalized moral values and try to serve others by prosocial behaviors. Stable people who are less affected by situations and conditions, may behave more according to their own moral values and standards, enjoying a high level of shared responsibility (Schuvartz, 1976). Shared responsibility is a valuable, protective and helpful behavior for people or groups which is based on commitment (Tome, 1999, Schuvartz, 1994) and includes different moral and actual aspects and considers the outcomes of every single act. Human beings react responsibly when they act according to moral perspectives and accepts that are responsible for outcomes of their actions (Avhagen, 2001). We define prosocial behavior in terms of four clear aspects including putting ourselves in others' place conceptionally, socially and emotionally. Beside these three points, moral reasoning is added as a conceptual scale in this study. Paying attention to others, social responsibility and piety can be summarized as paying attention to other's issues more than one's issues.  Previous studies show that people who help others have high internal control standards and value moral commitments more than others (Emler, 1974). Altruism, as a type of prosocial behavior stems from, like responsibility, internal standards and sympathy. During the course of history a great number of people have defended their countries and made great sacrifices for defending their homelands, but history does not remember any period like the 8-year war between Iran and Iraq in which Iranian soldiers defended borders of their country and its religious authority in such a courageous way that is unprecedented, without any kind of compromise (Salmani 2008). It was a defense which has essentially shown high levels of moral reasoning and prosocial behaviors not just in words but in practice. The purpose of this research is to study the amount of prosocial behaviors and levels of moral reasoning among two groups of veterans and released war prisoners of this holy defense war.  

Keywords

Main Subjects


مقدمه

نقطه مشترک استدلال اخلاقی و رفتار مطلوب اجتماعی "خود را به جای دیگران گذاشتن" است . در این زمینه چهار جنبه مشخص از یکدیگر متمایز می‏شوند که شامل خود را به جای دیگران گذاشتن از نظر ادراکی، اجتماعی و عاطفی است. علاوه بر این، سه مورد استدلال اخلاقی نیز به عنوان یک معیار ادراکی در این زمینه اضافه می‏شود. توجه به دیگران، مسؤولیت اجتماعی و همدلی را می‏توان توجه زیاد به مسائل دیگران در مقایسه با مسائل خود تلقی کرد. پژوهش‏ها نشان می‏دهد افرادی که اقدام به کمک رسانی می‏کنند، از معیارهای کنترل درونی[1] بالاتری برخوردارند و برای تعهدات اخلاقی ارزش بیشتری قائلند (املر[2]، 1974).

جنگ و رفتار تهاجمی در میان همه ملل، پدیده‏ای مطرود و مردود است اما دفاع در میان همه ملت‏ها پدیده‏ای مقدس و باارزش است. این مفهوم پیش از آنکه بازگوکننده حقایق ظاهری جنگ باشد، به هویت جنگ اشاره دارد (بیرهوف[3]، 1984).

دفاع از سرزمین، عقاید و معیارهای اخلاقی درونی شده از لحاظ اجتماعی مطلوب است و فرد انجام دهنده این‏گونه رفتارهای مطلوب اجتماعی به واسطه معیارهای اخلاقی درونی شده جامعه پسند، با از خودگذشتگی خود به این رفتارها دست می زند (درخشان، 1387).

ایثار به معنی برگزیدن، عطا کردن و خواسته‏های دیگران را بر خواسته‏های خود مقدم داشتن و منفعت غیر را بر منفعت خود مقدم داشتن است (سیادت، 1387).

 ایثارگری مانند مسؤولیت اجتماعی، از معیارهای درونی سرچشمه می‏گیرد و از همدلی ناشی می‏شود. در طول تاریخ، ایثارگران بسیاری از کیان مملکت دفاع کرده‏اند و جانبازی‏های فراوانی برای دفاع از میهن انجام شده است، اما تاریخ جز هشت سال دفاع جانانه ایرانیان هیچ‏گاه رشادت ملتی را به یاد ندارد که از مرزهای میهن و اقتدار مذهبی‏اش چنین دفاع کند و لحظه‏ای از این آرمان کوتاه نیاید (سلمانی، 1387)؛ دفاعی که در بطن خود سطوح بالای استدلال اخلاقی و رفتارهای مطلوب را نه تنها در واژه، که در عمل به نمایش گذاشته است .

 

شرح و بیان مسأله

انسان‏ها به شکل گروهی زندگی می‏کنند و از طریق همکاری با یکدیگر به منافع بسیاری دست می‏یابند. از آنجا که محیط زندگی خطرناک و غیر قابل پیش‏بینی است، همکاری و تعاون برای بقا بسیار ارزشمند است (هاینده[4]، 2001). در واقع، حیات مادی و معنوی هر جامعه‏ای به وجود افرادی که دارای ارزش‏های اخلاقی درونی شده هستند و در جهت خدمت‏رسانی به افراد جامعه عمل می‏کنند، وابسته است. افراد با ثباتی که کمتر تحت تأثیر موقعیت‏ها و شرایط قرار می‏گیرند؛  بیشتر با توجه به معیارها و ارزش‏های اخلاقی خود عمل می‏کنند و از احساس مسؤولیت مشترک[5]  بالایی برخوردارند (اسچوارتز[6]، 1976 ). مسؤولیت مشترک، رفتاری مفید، حمایت کننده و یاری بخش برای افراد یا گروه‏هاست که بر اساس احساس تعهد استوار ( تومه[7]، 1999؛ اسچوارتز، 1994) و شامل جنبه‏های مختلف اخلاقی، عملی و در نظر گرفتن پیامدهای یک عمل می‏شود. انسان هنگامی مسؤولانه برخورد می‏کند که با توجه به دیدگاه‏های اخلاقی عمل نماید و بپذیرد که مسؤول پیامدهای اعمال خویش است (آوهاگن[8]، 2001). مسؤولیت مشترک بر پایه علاقه به دیگران استوار و با تعالی فردی مرتبط است. در چنین شرایطی گرایش‏های فردی تقریباً نادیده گرفته می‏شود و بر انجام تعهدات اخلاقی تأکید می‏شود (مونتارا[9]، 2001). در روان‏شناسی، نخستین بار پیاژه[10] واژه مسؤولیت در مورد رشد اخلاقی را به کار برد (پیاژه، 1932). به کار بردن واژه مسؤولیت در مورد رشد اخلاقی بعدها توسط کلبرگ دنبال شد. البته پیاژه ( 1932 ) و کلبرگ (1984 ) بین سطوح ابتدایی و پیشرفته‏تر استدلال اخلاقی فرق می‏گذاشتند. کلبرگ به توصیف سه سطح استدلال اخلاقی می‏پردازد که شامل یک رشته از استدلال‏هایی است که به تدریج رشد کرده و تعالی می‏یابند. کلبرگ معتقد بود که در پایین ترین و ابتدایی ترین سطح رشد اخلاقی، پیامدهای یک عمل باعث ارزیابی آن به عنوان عمل خوب یا بد می‏شود. سطح میانی رشد اخلاقی با وفاداری نسبت به نظم اجتماعی معیار اخلاقی بودن همراه است و در بالاترین سطح قضاوت اخلاقی موازین کلی (قوانین جهانی) و توجه به رفتارهای مطلوب اجتماعی که از 11 سالگی شروع به شکل‏گیری کرده است، کامل می‏شود. در این مرحله است که کلبرگ اصطلاح استدلال اخلاقی جامعه پسند را به کار می‏برد (فیبس[11]، 1994). استدلال اخلاقی جامعه پسند بر پایه اندیشه‏هایی استوار است که از بحران‏های فرضی اخلاقی سرچشمه می‏گیرد و شخص در کشاکش آن بلاتکلیفی‏ها دارای این حق انتخاب است که اقدام به کمک‏رسانی کند یا از ارائه کمک خودداری نماید. کمک کردن در این شرایط فرد را وارد دامنه‏ای از رفتارها می‏کند که از خودخواهی و توجه به خود دور شده، متوجه دیگران است‏. فرد رفتارهایی انجام می‏دهد که گرچه باعث ضرر زدن به خود می‏شود، اما از لحاظ اجتماعی مطلوب بوده و برای بقای جامعه مورد نیاز است. از این نوع رفتار با عنوان «رفتارهای مطلوب اجتماعی» یاد می‏شود. رفتارهای مطلوب اجتماعی بسیاری از طبقه‏بندی‏های رفتاری، از جمله فداکاری، گرایش‏های توأم با همدلی[12] مشارکت، حمایت، نجات‏دادن و همکاری را در بر می‏گیرد (گر وسک[13]، 1970). هدف از انجام این پژوهش، بررسی میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی و سطوح استدلال اخلاقی دوگروه ایثارگران هشت سال دفاع مقدس و دیگر شهروندان جامعه است. در زمینه رفتار مطلوب اجتماعی و سطوح استدلال اخلاقی پژوهش‏های متعددی البته به شکل جداگانه و بدون سنجش همزمان این دو عامل انجام شده و شایان ذکر است که پژوهش‏های چندانی در میان ایثارگران هشت سال دفاع مقدس گزارش نشده است. در ذیل به برخی از این پژوهش‏ها اشاره می‏شود‏.

 

چهارچوب نظری پژوهش

اکثر پژوهش‏ها در زمینه رفتارهای مطلوب اجتماعی در دهه 60 و 70 میلادی انجام گرفته است. رفتارهای مطلوب اجتماعی در میان کشورها به میزان گسترده‏ای با یکدیگر متفاوت است. این مطلب بیانگر آن است که در زمینه رفتارهای مطلوب اجتماعی تفاوت عظیم هنجارهای فرهنگی وجود دارد. در همین راستا، مقایسه‏ای که بین شهرهای برلین[14]، بولوگان[15] و ورشو[16] صورت گرفت، تفاوت‏های هنجارهای فرهنگی را در استدلال‏های اخلاقی جامعه پسند در میان بچه‏های 6-12 ساله آشکار ساخت ( بنی‏فاطمی، 1387). در پژوهشی در مورد نجات دهندگان قوم یهود پس از جنگ جهانی، نجات دهندگان با گروهی که نه تنها در نجات دادن دیگران کمکی نکرده بودند، بلکه به آنان آسیب هم زده بودند، مقایسه شدند. نتایج نشان داد که هر دو گروه از نظر مشخصاتی مانند: سن و سال و موقعیت اجتماعی یکسان بودند، اما در ویژگی‏های دیگر با یکدیگر تفاوت داشتند. نجات دهندگان، خود اندیشی و نیکخواهی بیشتری نشان می‏دادند. بر رعایت قوانین و مقررات اخلاقی تأکید بیشتری داشتند و اهمیت بیشتری برای مسؤولیت فردی قائل بودند. کمک کردن نشان‏دهنده اصول اخلاقی است که این افراد آن را ارزشمند و معتبر می‏شناختند. این افراد مسؤولیت اجتماعی[17]  بیشتری از خود نشان می‏دادند و بیان می‏کردند که وقتی افراد دیگری در پیرامون آنها ناراحت هستند، آنها نمی‏توانند احساس خوبی داشته‏باشند. نجات دهندگان انسان‏های توانایی هستند که قادرند برنامه‏ریزی کرده، آن برنامه‏ها را اجرا کنند و پیامدهای اعمال خویش را بپذیرند. آنان، اعتقاد بیشتری به توانایی‏های خود در زمینه کنترل محیط خویش داشتند و در گذشته کارهای مثبت بیشتری انجام داده بودند که از آنها احساس غرور می‏کردند. مردم به منجیان احترام می‏گذاشتند و آنان را تأیید می‏کردند. پس از جنگ هم نجات‏دهندگان بیشتر به کارهای گروهی می‏پرداختند. این امر بیانگر تداوم ارزش‏های متعهدانه آنان، علاقه و توجه به دیگران و احساس مسؤولیتی است که انگیزه فعالیت‏های مثبت اجتماعی بود. افراد نوعدوست در نسخه آلمانی معیار مسؤولیت اجتماعی که برکوینز[18] ( 1964) تهیه کرد، امتیاز بیشتری به دست آوردند و اهداف خودخواهانه و خصومت‏آمیز کمتری داشتند. بازنگری پژوهش‏های انجام شده در زمینه رابطه بین خود را به جای دیگران گذاشتن و رفتارهای مطلوب اجتماعی در کودکان بیانگر نتایج قابل توجهی است؛ برای مثال: همبستگی قابل توجه و معتبری بین خود را به جای دیگران گذاشتن از نظر ادراکی و رفتارهای مطلوب اجتماعی وجود دارد. در این زمینه، میانگین همبستگی موجود حدود 28/0گزارش شده است. رابطه بین خود را به جای دیگران گذاشتن از نظر اجتماعی و رفتارهای مطلوب اجتماعی نیز 28/0 است. همچنین، سطح استدلال اخلاقی ارتباط مثبتی با رفتارهای مطلوب اجتماعی داشت و نتایج نشان داد که  رشد اخلاقی به ایجاد سخاوت در کودکان می‏انجامد (براون[19]، 1974).

پژوهش دیگری که در زمینه سطح استدلال اخلاقی و رفتارهای مطلوب اجتماعی انجام شد، نشان داد که سطوح استدلال‏های اخلاقی و رفتارهای مطلوب اجتماعی دارای همبستگی مثبت بودند (0/030r= ). استدلال مبتنی بر اصالت خوشی و لذت، با این قبیل رفتارها همبستگی منفی داشت (0/28 r =-). این نتایج و نیز نتایج بررسی‏های دیگر که گروه کارلو[20] (1996) بر روی نوجوانان برزیلی انجام دادند؛ نشان می‏دهد که سطوح بالاتر استدلال در مورد تضادهای اخلاقی جامعه پسند با افزایش رفتارهای مطلوب اجتماعی همراه است. رفتارهای تهاجمی و رفتارهای مطلوب اجتماعی اغلب با یکدیگر منافات دارند (بانک[21]، 1990).

فریدریچ[22] (2007) در پژوهشی به بررسی تأثیر  افزایش استفاده از برنامه‏های  تلویزیونی با محتوای مطلوب اجتماعی،  بر افزایش  بروز محتوای مطلوب اجتماعی در رفتار بین فردی، تصویر سازی ذهنی و خود مدیریتی در یک محیط طبیعی پرداخت. در این مطالعه این موضوع بررسی شد که کدام یک از شرایط بیشتر می‏تواند در رفتار کودکان ضعیف شهری مؤثرتر باشد.  نتایج پژوهش او نشان داد که وقتی کودکان فیلم‏هایی با محتوای رفتار اجتماعی مطلوب را تماشا می‏کنند و سپس با آموزش‏های مرتبط قرار گرفته، اقدام به تمرین، نام‏گذاری شفاهی رفتار و ایفای نقش رفتارهای مناسب می‏پردازند، بسیار مؤثرتر از زمانی است که تنها یکی از این مراحل را انجام دهند. 

آیزنبرگ[23] (2007)، در پژوهشی به بررسی ارتباط استدلال اخلاقی با محتوای نوعدوستی و هوش پرداخت. در این پژوهش 72 نفر دانش‏آموز 9، 11 و 12 ساله توسط چهار داستان با محتوای استدلال اخلاقی مطلوب اجتماعی و یک پرسشنامه نگرش‏سنج همراه با   نوعدوستی و آزمون هوش ارزیابی شدند. پس از  کنترل تأثیرات سن، نتایج نشان داد که مرحله استدلال اخلاقی مطلوب اجتماعی به صورت مثبت و کامل،  با هوش و به صورت متوسط با نوعدوستی همبستگی دارد .   

کارلو و همکاران (2008 ) در پژوهشی دیگر به بررسی نوعدوستی پرداختند. سؤال اصلی مورد نظر آنها این بود که: آیا همدلی باعث افزایش رفتارهای اجتماعی مطلوب می‏شود؟ نتایج نشان داد همدلی در  فراخوانی نیاز برای کاهش درد در قربانی مؤثر است که  این امر در واقع با انگیزه درونی فرار از درد در خود فرد مرتبط است.

راتن[24] (2008 ) در پژوهشی به بررسی زمینه‏های رفتار مطلوب اجتماعی و رفتار ضد اجتماعی در بین بازیکنان فوتبال پرداخت. نتایج این پژوهش نشان داد که رفتار حمایتی مربی در تیم نسبت به بازیکنان، استدلال اخلاقی مناسب بازیکنان تیم، تأکید بر بازی‏های جوانمردانه، در کاهش رفتارهای پرخاشگری و افزایش رفتارهای مطلوب اجتماعی و بازی‏های جوانمردانه در تیم مؤثر است .

گریت مایر[25])2008) ، در پژوهشی به بررسی تأثیرات موسیقی با اشعار مطلوب اجتماعی بر رفتار، عاطفه و افکار محتوای اجتماعی مطلوب پرداخت. نتایج پژوهش او نشان داد خواندن و شنیدن موسیقی با محتوای مطلوب اجتماعی در تجلی مفاهیم مطلوب اجتماعی در رفتار، عاطفه و افکار افراد مؤثر است .

تینی مالتی[26]  و همکاران ( 2009) در پژوهشی به بررسی همدلی، انگیزش اخلاقی و رفتارهای مطلوب اجتماعی در گروهی از کودکان هشت ساله پرداختند. این پژوهشگران در دو مطالعه به اندازه‏گیری رفتارهای مطلوب اجتماعی در کودکان و همچنین، بررسی نظر خود کودک و اطرافیان او در باره همدلی پرداختند. انگیزش اخلاقی به وسیله مشخصات هیجانی و قضاوت اخلاقی ارزیابی شد. نتایج نشان داد که رفتار مطلوب اجتماعی با همدلی همبستگی ثبت دارد. با افزایش همدلی، میزان رفتارهای فرا اجتماعی نیز افزایش می‏یابد. همچنین، نتایج نشان می‏دهد که انگیزش اخلاقی و همدلی به طور غیر مستقیم با رفتارهای فرا اجتماعی مرتبط بودند .

کارلو[27] (2010)، در پژوهشی به بررسی یک پرسش پرداخت. شناخت یا احساسات،  شناخت‏ها و هیجان‏های اخلاقی کدام یک عامل پیش‏بینی‏کننده مهم  رفتارهای مطلوب اجتماعی و رفتارهای پرخاشگرانه هستند. در این پژوهش به یک مناظره همیشگی درباره نقش شناخت‏های اخلاق اجتماعی و هیجان‏های اجتماعی در تحول اخلاق پرداخته شد. این مطالعه، یک مطالعه کوتاه مدت طولی بود. همدردی، استدلال اخلاقی مطلوب اجتماعی، رفتارهای مطلوب اجتماعی و پرخاشگری در بالغان بررسی شد . شرکت کنندگان در این پژوهش 489  نفر دانش‏آموز در مدارس دولتی و خصوصی بودند. نتایج حاصل از تحلیل واریانس نشان داد که استدلال اخلاقی و هیجان‏ها با رفتارهای اجتماعی مطلوب و پرخاشگری مرتبط هستند.

گریت مایر (2010) در پژوهشی با عنوان «تأثیرات بازی‏های مطلوب اجتماعی بر رفتار مطلوب اجتماعی» به بررسی این دسته از بازی‏ها پرداخت. نتایج پژوهش او نشان می‏دهد همان‏گونه که بازی‏های با محتوای پرخاشگری وخشونت در شروع و ادامه رفتارهای ضد اجتماعی و کاهش رفتارهای مطلوب اجتماعی مؤثر است، شرکت در بازی‏های با محتوای مطلوب اجتماعی نیز در شکل‏گیری افکار و رفتارهای مطلوب اجتماعی مؤثر است.

راو[28] (2010)، در پژوهشی به بررسی درجه رفتار مطلوب اجتماعی و تأثیرات زمان اتفاق افتادن زلزله پرداخت. نتایج نشان داد که درجه رفتار مطلوب اجتماعی هنگام  وقوع نسبت به آسیب‏دیدگان  زلزله افزایش می‏یابد، اما با گذشت زمان کاهش می یابد.

ماستن[29] (2010 ) در پژوهشی به بررسی ارزیابی توسط FMRI  برای ارزیابی همدلی اجتماعی و رفتار مطلوب اجتماعی پرداخت. در این پژوهش، فعالیت نورونی در هنگام  همدلی برای حذف اجتماعی و ارزیابی چگونگی همدلی بررسی شد. فعالیت‏های نورونی در زمینه تأیید همبستگی  همدلی  با رفتارهای اجتماعی مطلوب ارزیابی شد. هنگام  انجام FMRI،  شرکت کنندگان، شخصی که  توسط دو نفر دیگر مورد آزار قرار می‏گرفت، مشاهده می‏کردند. سپس ایمیل‏هایی به هر کدام از افراد فرستاده می‏شد. محتوای مطلوب اجتماعی ایمیل‏ها تحلیل شد. نتایج نشان داد که مناطق مرتبط با اینسولا و کرتکس سینگولیت با همدلی و مناطق اینسولا و کرتکس پیش پیشانی با رفتارهای مطلوب اجتماعی مرتبط هستند. 

رایت[30] (2011) در پژوهشی با عنوان ارتباطات بین رفتارهای مطلوب اجتماعی بالغان جوان در رفتارهای مطلوب اجتماعی رو در رو و رفتارهای اجتماعی  بر خط (آنلاین) پرداخت.  نتایج این مطالعه که 493 نفر را آزمون می‏کرد، نشان داد که رفتارهای مطلوب اجتماعی به شکل مثبت با اشتغال به رفتارهای مطلوب اجتماعی بر خط در بین سایت‏های ارتباطی اجتماعی مانند فیس بوک و ....مرتبط است.       

نورالله محمدی نیز در سال 1373 به بررسی تحول اخلاقی و دیگر دوستی در نوجوانان سرآمد و عادی پرداخت. دراین راستا، به منظور بررسی تأثیرات هوش موقعیت، روابط انسانی و تحول اخلاقی بر گرایش دیگر دوستی، از بین دو نوع جامعه تحقیق دانش‌آموزان دوم راهنمایی، اول و سوم دبیرستان مدارس دولتی و سازمان استعدادهای درخشان در تهران، دو گروه دانش‌آموز عادی (120 نفر: 60 دختر و 60 پسر) و سرآمد (120 نفر: 60 دختر و 60 پسر) به‏طور تصادفی انتخاب گردیده‌اند. در این پژوهش از ابزارهایی، چون فرم "ب " از مقیاس "دو" آزمون هوش کتل و فرم "ب " آزمون تحول اخلاقی "ما" استفاده شده است. با این همه، این پژوهش به نتایج زیرمنتهی گردید: گونه‌های مختلف موقعیت‌ها که مستلزم نوع خاص از دیگردوستی است، بر سطح گرایش دیگر دوستی اثر معناداری دارند (p<0/01). جهت‏گیری‏های روابط انسانی، گرایش دیگر دوستی را به طور معنادار تغییر می‌دهند (p<0/05) و سرآمدها در مقایسه با افراد عادی از لحاظ کمک‌دهی به دیگران؛ یعنی دیگر دوستی وضع برتری دارند. این وضع، تنها بین پسران سرآمد و عادی اول دبیرستان در حد معناداری واقع شده است .  

غلامحسین مکتبی (1375) در پژوهشی به بررسی تحول اخلاقی و نوعدوستی بین دانشجویان دختر و پسر تیزهوش و مستعد پرداخت.  بدین منظور، 362 آزمودنی در گروه‏های آزمایشی علوم ‌ریاضی، علوم‌ انسانی و علوم‌ تجربی، به طور تصادفی از دانشگاه‏های امیرکبیر، صنعتی‌شریف، علامه طباطبایی و علوم پزشکی شهید بهشتی انتخاب شدند. در این پژوهش به منظور دستیابی به داده‌های مورد نظر، از ابزارهایی نظیر آزمون هوشی "و.ام.تی.ای" از "اژه‌ای" به منظور سنجش هوشی و فرم (ب) آزمون تحول اخلاقی "ما" به جهت اندازه‌گیری گرایش نوعدوستی و قضاوت اخلاقی استفاده گردیده است. نتایج این پژوهش نشان داد که بین سنین 19-18 سالگی و 23-22 سالگی در تحول اخلاقی، بین گروه دختران و گروه پسران از لحاظ تحول اخلاقی و بین میزان هوش و تحول اخلاقی همبستگی معناداری مشاهده نگردید. به علاوه، نتایج نشان داد موقعیت‏های مختلف که مستلزم نوع خاص از نوعدوستی است، بر میزان نوعدوستی اثر معنادار می‌گذارد (p< 0/01)، جهت‌گیری‏های روابط انسانی سبب تغییر معناداری در میزان نوعدوستی می‌گردند p< 0/01))، البته بین گروه‏های آزمایشی علوم‌ریاضی، علوم‌انسانی و علوم‌تجربی از لحاظ تحول اخلاقی تفاوت معناداری مشاهده نگردید و اگرچه تحول اخلاقی در گروه علوم‌انسانی نسبت به سایر گروه‏ها بالاتر بود؛ بین گروه‏های آزمایشی علوم‌ریاضی و علوم‌تجربی در میزان نوعدوستی در موقعیت سرقت بانک تفاوت معناداری وجود داشت.

پژوهشی دیگر در سال 1381 به بررسی ارتباط بین نگرش مذهبی و نوعدوستی و رابطه آن با سازگاری اجتماعی افراد پرداخت. فرضیه‏های این پژوهش مبنی بر، وجود رابطه معنی‏دار بین نگرش مذهبی، نوعدوستی و سازگاری اجتماعی بود. نتایج تحقیق نشان داد که بین نوعدوستی و سازگاری اجتماعی، همبستگی معنی‏دار دیده می‏شود. همچنین، بین نگرش مذهبی و سازگاری اجتماعی همبستگی معنی‏داری وجود دارد. به طور کلی، با افزایش میزان نوعدوستی و نگرش مذهبی، سازگاری اجتماعی نیز افزایش می‏یابد. این موضوع بیانگر میزان اهمیت نوعدوستی و اعتقادات مذهبی در حفظ و ایجاد سازگاری اجتماعی است .

غیاثوند و دهکردیان (1382) در پژوهشی به بررسی و مقایسه نگرش جوانان عادی و فرزندان ایثارگران هشت سال دفاع مقدس نسبت به عملکرد ایثارگران پرداختند. این مطالعه به روش پیمایش انجام شد و جامعه آماری آن را کلیه جوانان کشور تشکیل دادند. در این پژوهش با استفاده از شیوه نمونه‏گیری چند مرحله‏ای حجم نمونه‏ای برابر با 4681 نفر از استان‏های تهران، خراسان رضوی، خوزستان و لرستان جمع‏آوری و برای سنجش نگرش پاسخگویان نسبت به ایثارگری از سه مؤلفه میزان آمادگی برای عمل ایثارگرایانه، میزان شناخت نسبت به عمل ایثارگرانه و میزان احساس نسبت به عمل ایثارگرانه استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که میانگین نگرش فرزندان ایثارگر در زمینه میزان احساس و آمادگی برای رفتار ایثارگرانه وضعیت مطلوبتری نسبت به جوانان عادی دارد. همچنین، در تحلیل نهایی نتایج نشان می‏دهد که فرزندان ایثارگر نگرش مثبت‏تری نسبت به عملکرد ایثارگران در مقایسه با جوانان عادی دارند.

 

روش پژوهش

نوع پژوهش: این پژوهش، یک پژوهش پس رویدادی (علّی مقایسه‏ای – پس از وقوع ) است .

جامعه آماری: جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه جانبازان و آزادگان هشت سال دفاع مقدس، و شهروندان 20 سال به بالا در شهر اصفهان در سال 1388 هستند.

نمونه‏گیری: با استفاده از شیوه نمونه‏گیری تصادفی 80 نفر از شهروندان شهر اصفهان گزینش شدند. از میان افراد حاضر در این نمونه 40 نفر را، جانبازان (20 نفر) و آزادگان (20 نفر) هشت سال دفاع مقدس و 40 نفر را شهروندان عادی 20 سال به بالا در شهر اصفهان تشکیل دادند. منظور از ایثارگران در این پژوهش، شرکت کنندگان در جنگ هشت ساله عراق علیه ایران است که از نظر بنیاد شهید و امور ایثارگران دچار آسیب روانی – جسمی شده و یا در اسارت بسر برده‏اند و عنوان آزاده به آنها اطلاق می‏شود.

متغیر مستقل: تجربه انجام رفتارهای ایثارگرانه (رزمنده بودن در سال‏های دفاع مقدس و پس از آن به عنوان جانباز یا آزاده)

متغیر وابسته : میزان انجام رفتارهای مطلوب و سطح استدلال اخلاقی

متغیر کنترل : سن، جنس، تحصیلات

ابزار پژوهش: نمونه آماری این پژوهش با استفاده از دو آزمون قضاوت اخلاقی کلبرگ و آزمون 14 سؤالی رفتارهای مطلوب اجتماعی که توسط پژوهشگر ساخته شده بود، ارزیابی شدند.

1- آزمون قضاوت اخلاقی کلبرگ : آزمون اخلاقی کلبرگ که شامل سه داستان است و هرکدام از این داستان‏ها معماهای اخلاقی را مطرح می‏کند.

2- پرسشنامه رفتارهای مطلوب اجتماعی: این پرسشنامه توسط پژوهشگر ساخته شده بود. این پرسشنامه از  14 سوال، که در هر سؤال یکی از انواع رفتارهای مطلوب اجتماعی با مضمون گذشتن از پول، جان و یا آرامش است، تشکیل یافته است.

 

فرضیه‏های اصلی پژوهش

1- سطح استدلال اخلاقی با میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی همبستگی دارد.

2- سطح قضاوت اخلاقی جانبازان هشت سال دفاع مقدس با دیگر شهروندان اصفهانی متفاوت است.  

3- میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی جانبازان هشت سال دفاع مقدس با دیگر شهروندان اصفهانی متفاوت است.  

4- سطح قضاوت اخلاقی آزادگان هشت سال دفاع مقدس با دیگر شهروندان اصفهانی متفاوت است.  

5- میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی آزادگان هشت سال دفاع مقدس با دیگر شهروندان اصفهانی متفاوت است.  

6- سطح قضاوت اخلاقی آزادگان هشت سال دفاع مقدس با جانبازان متفاوت است.  

7- میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی آزادگان هشت سال دفاع مقدس با جانبازان متفاوت است.  

روش اجرا: نمونه آماری این پژوهش توسط آزمون قضاوت اخلاقی کلبرگ و پرسشنامه رفتارهای مطلوب اجتماعی ارزیابی شدند. روش اجرای آزمون به این صورت بود که داستان‏ها توسط پژوهشگر برای شرکت کنندگان خوانده می‏شد و از آنها خواسته که پس از پاسخ گفتن نوشتاری به شکل بلی یا خیر درباره هر سؤال به ارائه دلیل برای پاسخ خود بپردازندو بر این نکته تأکید می‏شد که دلیل ارائه شده برای ارزیابی بسیار مهم است. پس از پاسخگویی به سؤال‏های آزمون کلبرگ، شرکت کنندگان به پاسخگویی سؤال‏های پرسشنامه رفتارهای مطلوب اجتماعی پرداختند. پرسشنامه‏ها جمع‏آوری و نمره‏گذاری شد. داده‏های به دست از این بخش به منظور بررسی معنی‏داری فرضیه‏ها تحلیل آماری شد. ملاک‏های حضور در این پژوهش 1) داشتن عنوان جانباز یا آزاده در جنگ هشت ساله عراق علیه ایران؛ 2) داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن، ملاک‏های عدم حضور عبارتنداز: 1) ابتلا به یک اختلال شدید جسمی – روانی؛ 2) عدم تمایل به ادامه جلسه سنجش.

روش تجزیه و تحلیل داده‏ها: داده‏های حاصل از این ارزیابی‏ها به وسیله نرم افزار SPSS، نسخه 16 و با استفاده از تحلیل کواریانس و تحلیل‏های همبستگی به منظور بررسی فرضیه‏های پژوهش تحلیل شد.

 

نتایج

جدول 1 به گزارش داده‏های توصیفی به دست آمده در مورد رفتارهای مطلوب اجتماعی و زیر مقیاس‏های آن (ایثار آرامش، ایثار جان و ایثار ثروت) و همچنین، سطح قضاوت اخلاقی در دو گروه ایثارگران هشت سال دفاع مقدس (جانباز و آزاده) و شهروندان دیگر اصفهانی می‏پردازد.

 

 

جدول 1- رفتارهای مطلوب اجتماعی و زیر مقیاس‏های آن (ایثار آرامش، ایثار جان و ایثار ثروت) و همچنین، سطح قضاوت اخلاقی در دو گروه ایثارگران هشت سال دفاع مقدس و شهروندان دیگر اصفهانی

نام گروه

متغیر

میانگین

انحراف استاندارد

 

 

جانبازان هشت سال دفاع مقدس

سطح استدلال اخلاقی

89/3

44/0

میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی

76/0

11/0

ایثار جان

76/0

16/0

ایثار آرامش

93/0

10/0

ایثار ثروت

41/0

23/0

 

 

آزادگان هشت سال دفاع مقدس

سطح استدلال اخلاقی

10/4

31/0

میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی

83/0

04/0

ایثار جان

79/0

19/0

ایثار آرامش

92/0

10/0

ایثار ثروت

57/0

24/0

 

 

شهروندان دیگر اصفهانی

سطح استدلال اخلاقی

85/2

60/0

میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی

31/0

18/0

ایثار جان

25/0

20/0

ایثار آرامش

39/0

25/0

ایثار ثروت

35/0

22/0

 

ایثارگران  هشت سال دفاع مقدس

( آزادگان و جانبازان )

سطح استدلال اخلاقی

4

39/0

میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی

8

09/0

ایثار جان

77/0

17/0

ایثار آرامش

92/0

10/0

ایثار ثروت

49/0

25/0

 

 

نتایج جدول 1 نشان می‏دهد که میانگین سطوح استدلال اخلاقی ایثارگران هشت سال دفاع مقدس (جانبازان=89/3 و آزادگان=10/4)  به طور کلی  برابر با 4 بوده، از میانگین سطوح استدلال اخلاقی شهروندان اصفهانی دیگر که برابر با 85/2 است، بالاتر است. همچنین، میزان رفتارهای اجتماعی مطلوب در گروه ایثارگران (جانبازان= 76/0 و آزادگان= 83/0) هشت سال دفاع مقدس برابر با 8 است و این در حالی است که این میزان در دیگر شهروندان اصفهانی برابر با 31/0 است. همچنین، در زیر مقیاس‏های ایثار جان، آرامش و ثروت، گروه ایثارگران هشت سال دفاع مقدس در مقایسه با شهروندان دیگر اصفهانی میزان بالاتری را به خود اختصاص داده‏اند. 

در این بخش به بررسی فرضیه‏های پژوهش پرداخته می‏شود.

  فرضیه اول پژوهش به بررسی این مسأله می‏پردازد که میان سطوح استدلال اخلاقی و میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی همبستگی وجود دارد.

 

 

جدول2- میزان همبستگی میان رفتارهای مطلوب اجتماعی و زیر مقیاس‏های آن (ایثار جان، ثروت، آرامش) و سطوح استدلال اخلاقی

 

متغیرها/ شاخص آماری

میزان همبستگی

سطح معنی‏داری

سطح قضاوت اخلاقی و میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی

73/0

001/0

سطح قضاوت اخلاقی و ایثار جان

65/0

001/0

سطح قضاوت اخلاقی و ایثار ثروت

36/0

001/0

سطح قضاوت اخلاقی و ایثار آرامش

75/0

001/0

میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی و ایثار جان

9/0

001/0

میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی و ایثار ثروت

40/0

001/0

میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی و ایثار آرامش

90/0

001/0

ایثار جان و ایثار ثروت

36/0

001/0

ایثار جان و ایثار آرامش

77/0

001/0

ایثار ثروت و ایثار آرامش

23/0

001/0

 

 

چنانکه نتایج جدول 2 نشان می‏دهد، میزان همبستگی میان میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی و سطوح استدلال اخلاقی برابر با 73/0 بوده،  این میزان معنی‏دار است (p=0/001 ). همچنین، بالاترین میزان همبستگی مربوط به همبستگی‏های میان میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی و ایثار جان و آرامش است (r=0/90) که البته معنی‏دار بودن این همبستگی‏ها تأیید می‏شود (p=0/001 ) .

جدول 3 امکان بررسی فرضیه‏های دوم پژوهش را فراهم می‏سازد .

 

 

جدول 3- نتایج تحلیل کواریانس برای مقایسه سطوح قضاوت اخلاقی و رفتارهای مطلوب اجتماعی

در دو گروه جانبازان و دیگر شهروندان اصفهانی

 

میانگین مجذورات

درجه آزادی

میزان تفاوت

میزان معنی‏داری

توان آماری

سطح استدلال اخلاقی

68/9

1

7/39

001/0

1

رفتارهای مطلوب اجتماعی

86/1

11

54/0

001/0

1

  

 

شکل 1- مقایسه سطح استدلال اخلاقی جانبازان هشت سال دفاع مقدس در مقایسه با شهروندان دیگر اصفهانی

 

 

 

شکل 2- مقایسه میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی جانبازان هشت سال دفاع مقدس در مقایسه با شهروندان دیگر اصفهانی

 

 

چنانکه نتایج جدول 3 و شکل‏های 1و2 نشان می‏دهد، فرضیه دوم و سوم پژوهش تأیید می‏گردد؛ یعنی تفاوت سطوح استدلال اخلاقی و میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی در میان دو گروه جانبازان هشت سال دفاع مقدس و شهروندان اصفهانی معنی‏دار است (p=0/001). میزان این تفاوت ناشی از عضویت گروهی به ترتیب برابر با 7/39 و 54/0 است.

جدول 4 و شکل‏های 3 و4 امکان بررسی فرضیه چهارم و پنجم پژوهش را مهیا می‏سازد.

 

 

جدول 4- نتایج تحلیل کواریانس برای مقایسه سطوح قضاوت اخلاقی و رفتارهای مطلوب اجتماعی

در دو گروه  آزادگان و دیگر شهروندان اصفهانی

 

میانگین مجذورات

درجه آزادی

میزان  تفاوت

میزان معنی داری

توان آماری

سطح استدلال اخلاقی

84/13

1

50/0

001/0

1

رفتارهای مطلوب اجتماعی

43/2

1

64/0

001/0

1

 

 

شکل 3- مقایسه سطح استدلال اخلاقی آزادگان هشت سال دفاع مقدس در مقایسه با شهروندان دیگر اصفهانی

 

 

 

شکل4- مقایسه رفتارهای مطلوب اجتماعی آزادگان هشت سال دفاع مقدس در مقایسه با شهروندان دیگر اصفهانی

 

 

چنانکه نتایج جدول 4 و شکل‏های 3 و4 نشان می‏دهد، فرضیه چهارم و پنجم پژوهش تأیید می‏گردد؛ یعنی تفاوت سطوح استدلال اخلاقی و میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی در میان دو گروه آزادگان هشت سال دفاع مقدس و شهروندان اصفهانی معنی‏دار است (p=0/001 ). میزان این تفاوت ناشی از عضویت گروهی به ترتیب برابر با 50/0 و 64/0است.

جدول 5 و شکل‏های 5 و 6 امکان بررسی فرضیه 6 و 7 پژوهش را مهیا می‏سازد.

 

 

جدول 5- نتایج تحلیل کواریانس برای مقایسه سطوح قضاوت اخلاقی و رفتارهای مطلوب اجتماعی

در دو گروه آزادگان و جانبازان هشت سال دفاع مقدس

 

میانگین مجذورات

درجه آزادی

میزان  تفاوت

میزان معنی‏داری

توان آماری

سطح استدلال اخلاقی

41/0

1

07/0

93/0

39/0

رفتارهای مطلوب اجتماعی

04/0

1

027/0

126/0

61/0

 

 

 

شکل5- مقایسه سطح استدلال اخلاقی آزادگان و جانبازان هشت سال دفاع مقدس در مقایسه با شهروندان دیگر اصفهانی

 

 

 

شکل6- مقایسه میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی آزادگان و جانبازان هشت سال دفاع مقدس

 

 

چنانکه نتایج جدول 5 و شکل‏های 6و7 نشان می‏دهد، فرضیه پنجم و ششم پژوهش تأیید نمی‏گردد؛ یعنی تفاوت سطوح استدلال اخلاقی و میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی در میان دو گروه آزادگان هشت سال دفاع مقدس و جانبازان معنی‏دار نیست (p=0/001 ).

 

بحث

یکی از با ارزش‏ترین طرق پیشگیری از آسیب‏های اجتماعی، ایجاد و تقویت هنجارهای فرهنگی است که با استفاده از آنها می‏توان به اصلاح فرد و جامعه و متعاقب آن کاهش انحرافات اجتماعی و جرایم پرداخت. از آن جمله می‏توان به هنجارهای فرهنگی ایثار اشاره کرد.  استفاده از هنجارهای فرهنگی ایثار و مفاهیم اخلاقی با کارکردهایی که در فرد و جامعه دارد، می‏تواند از بسیاری از جرم‏ها و انحرافات جامعه، جلوگیری و پیشگیری کند. کارکردهای هنجارهای فرهنگی ایثار به قدری زیبا و در مسیر کمال انسان مؤثر است که می‏توان به راحتی با توسعه و ترویج آن به سمت جامعه‏ای سالم و عاری از هرگونه انحرافات و ناهنجاری‏های اجتماعی حرکت نمود و در جهت ارتقای سلامت روانی و افزایش کیفیت زندگی افراد کوشید. یکی از راه‏های ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار، استفاده از الگوهای معرف این هنجارهای فرهنگی در جامعه است . پژوهش‏های روان‏شناسی اجتماعی نشان می‏دهند که  الگوها شرایط مقایسه اجتماعی را مهیا کرده، باعث می‏شوند  تا مردم در موقعیتی که نمی‏دانند چه باید بکنند، دریابند که رفتار مناسب در آن موقعیت خاص چیست (اسکوارتز، 1982). اطلاعاتی که به وسیله الگوها منتقل می‏شود، شامل نشان دادن توانایی‏ها و شایستگی‏های خاص، آگاهی‏ها و مهارت‏های لازم در رویارویی با شرایط ویژه و نیز ابتکارهایی است که در موقعیت‏های گوناگون به کار می‏آید. بنابراین، الگوها نه تنها دارای نقش اطلاع‏رسانی هستند، بلکه تأثیرات انگیزشی نیز دارند. افراد جامعه نیز با توجه به مفهوم یادگیری اجتماعی از طریق مشاهده آنچه از طریق الگوها منتقل می‏شود، دانش کسب می‏کنند.  الگوهایی که بر توانمند بودن و با نفوذ بودن شهرت دارند، بیش از کسانی که چندان قدرتمند و تأثیرگذار نیستند، قادرند توجه به دیگران را به خود جلب کنند. در نتیجه الگوهای توانمند بیش از دیگران قادرند در القای رفتارهای مطلوب اجتماعی مؤثر باشند (باستون، 1991).  

پژوهش‏های  زیست  - شناختی اجتماعی نشان می‏دهند، رفتارهای مطلوب اجتماعی در ایجاد و ارتقای سطح لیاقت و شایستگی همه جانبه افراد، ایفای نقش می‏کنند، اما در گام اول نیاز است کسانی که چنین هنجارهای فرهنگی زیبا و ارزشمند اجتماعی را خلق می‏کنند، شناسایی شوند و با دقت در ویژگی‏های خاص روانی آنان، در پیشبرد هرچه بیشتر این هنجارهای فرهنگی اقدام شود. در کشورمان ایران بخش اعظم هنجارهای فرهنگی ایثار در هشت سال دفاع مقدس با حضور جوانمردان ایرانی که از جان، آرامش و مال خود گذشتند، خلق شده است. بی شک، شناسایی ویژگی‏هایی شخصیتی و سطوح استدلال اخلاقی این بزرگمردان راهی در جهت ترویج این هنجارهای فرهنگی ایثار خواهد بود. پژوهش حاضر به مقایسه سطوح  استدلال اخلاقی و  میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی ایثارگران هشت سال دفاع مقدس با  دیگر شهروندان اصفهانی در شهر اصفهان پرداخت. هدف از این پژوهش، مقایسه ایثارگران هشت سال دفاع مقدس و شهروندان عادی در شهر اصفهان در دو بعد سطح استدلال اخلاقی و میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی بود .  

فرضیه اول این پژوهش به بررسی  همبستگی  میان سطوح استدلال اخلاقی و میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی پرداخت. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‏ها نشان می‏دهد که میان سطح استدلال اخلاقی و میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی همبستگی مثبت ((r= 0/73 و معنی‏دار وجود دارد (p=0/001) . با افزایش سطح استدلال اخلاقی‏، میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی نیز افزایش یافته است. هر چه فرد در سطوح بالاتر اخلاقی بر اساس نظریه کلبرگ استدلال اخلاقی کند، بیشتر متوجه حقوق دیگران می‏شود. داده‏های توصیفی در این پژوهش نشان داد که میانگین سطح استدلال اخلاقی در ایثارگران هشت سال دفاع مقدس برابر با 4 است. سطح چهارم استدلال اخلاقی کلبرگ به توضیح قوانین و رعایت حقوق دیگران می پردازد. این که همه حقوقی مساوی دارند و باید در برابر قانون با آنها یکسان برخورد شود، از دیگر ویژگی‏های این مرحله است. افرادی که در این سطح به استدلال اخلاقی می‏پردازند، به دیگران بیش از منفعت خودشان احترام می‏گذارند ؛ به این معنا که خودخواهی آنها کمتر است و توجه به منفعت دیگران اگر حتی به ضرر خودشان  باشد، اولویت دارد. در رفتارهای مطلوب اجتماعی نیز همین معنا وجود دارد؛ رفتارهایی که فرد انجام می‏دهد تا به دیگران سود رساند؛ حتی اگر سودی برای خود او نداشته باشد و حتی گاهی به زیان او هم باشد. همبستگی این دو مفهوم در داده‏های این پژوهش تأیید گشته است. بازنگری پژوهش‏های انجام شده در زمینه رابطه بین خود را به جای دیگران گذاشتن و رفتارهای مطلوب اجتماعی در کودکان بیانگر نتایج قابل توجهی است:  همبستگی قابل توجه و معتبری  بین خود را به جای دیگران گذاشتن از نظر ادراکی و رفتارهای مطلوب اجتماعی مشاهده می‏شود. در این زمینه میانگین همبستگی موجود حدود 28/0گزارش شده است. رابطه میان دو عامل" خود را به جای دیگران قرار دادن "و "رفتارهای مطلوب اجتماعی" نیز 28/0 است.  همچنین، سطح استدلال اخلاقی ارتباط مثبتی با رفتارهای مطلوب اجتماعی داشت و نتایج نشان داد که  رشد اخلاقی به ایجاد سخاوت  می‏انجامد (برا ون، 1965).

 پژوهش‏ها  در زمینه سطح استدلال اخلاقی و رفتارهای مطلوب اجتماعی نشان می‏دهد که  سطوح استدلال اخلاقی و رفتارهای مطلوب اجتماعی دارای همبستگی مثبت هستند (030/0r= ). استدلال مبتنی بر اصالت خوشی و لذت با این قبیل رفتارها همبستگی منفی داشت (28/0 r =-). این نتایج و نیز نتایج بررسی‏های دیگر که گروه کارلو (1996) بر روی نوجوانان برزیلی انجام دادند؛  نشان می‏دهد که سطوح بالاتر  استدلال در مورد تضادهای اخلاقی جامعه پسند با افزایش رفتارهای مطلوب اجتماعی همراه است . رفتارهای تهاجمی و رفتارهای مطلوب اجتماعی اغلب با یکدیگر منافات دارند ( بانک، 1990).

آیزنبرگ (2007)، نیز در پژوهشی به بررسی ارتباط استدلال اخلاقی با محتوای نوعدوستی و هوش پرداخت و نتیجه گرفت  که مرحله استدلال اخلاقی مطلوب اجتماعی به صورت مثبت و کامل با  هوش و به صورت متوسط با نوعدوستی همبستگی دارد .   

تینی مالتی  و همکارانش ( 2009 ) در پژوهشی به بررسی همدلی، انگیزش اخلاقی و رفتارهای مطلوب اجتماعی در گروهی از کودکان هشت ساله پرداختند و به این نتیجه دست یافتند که رفتار مطلوب اجتماعی  با همدلی همبستگی مثبت دارد. با افزایش همدلی، میزان رفتارهای فرا اجتماعی نیز ا فزایش می‏یابد .

 نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش محمدی (1373)،  مکتبی (1375) نیز همسوست .

 فرضیه دوم به مقایسه سطح استدلال اخلاقی جانبازان هشت سال دفاع مقدس با دیگر شهروندان اصفهانی می‏پردازد. نتایج به دست آمده از تحلیل داده‏ها نشان می‏دهد که این فرضیه تأیید می‏شود (p=0/001 )؛ یعنی جانبازان هشت سال دفاع مقدس در مقایسه با دیگر شهروندان اصفهانی در سطوح بالاتری به استدلال اخلاقی دست می‏زنند .

فرضیه سوم پژوهش نیز به مقایسه میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی در میان جانبازان  هشت سال دفاع مقدس و شهروندان عادی اصفهانی پرداخته است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‏ها نشان می‏دهد که میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی درجانبازان  هشت سال دفاع مقدس از شهروندان عادی  اصفهانی  بالاتر است (p=0/001) .

فرضیه چهارم به مقایسه سطح استدلال اخلاقی آزادگان هشت سال دفاع مقدس با دیگر شهروندان اصفهانی می‏پردازد. نتایج به دست آمده از تحلیل داده‏ها نشان می‏دهد که این فرضیه تأیید می‏شود (p=0/001)؛ یعنی آزادگان هشت سال دفاع مقدس در مقایسه با دیگر شهروندان اصفهانی در سطوح بالاتری به استدلال اخلاقی دست می‏زنند .

فرضیه پنجم پژوهش نیز به مقایسه میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی در میان آزادگان هشت سال دفاع مقدس و شهروندان عادی اصفهانی پرداخته است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‏ها نشان می‏دهد که میزان رفتارهای مطلوب اجتماعی در آزادگان هشت سال دفاع مقدس از شهروندان عادی  اصفهانی بالاتر است (p=0/001) .

 نتایج حاصل از تأیید این چهار فرضیه  با نتایج پژوهش فریدریچ (2007) همسوست. وی در پژوهشی به بررسی تأثیر افزایش استفاده از برنامه‏های تلویزیونی با محتوای مطلوب اجتماعی بر افزایش بروز محتوای مطلوب اجتماعی در رفتار بین فردی، تصویر سازی ذهنی و خود مدیریتی با در یک محیط طبیعی پرداخت و  نتیجه گرفت که  وقتی کودکان فیلم‏هایی با محتوای رفتار اجتماعی مطلوب را تماشا می‏کنند و سپس تحت  آموزش‏های مرتبط قرار گرفته، اقدام به تمرین،  نام‏گذاری شفاهی رفتار و ایفای نقش رفتارهای مناسب می‏پردازند، بسیار مؤثر تر از زمانی عمل می‏کنند که فقط یکی از این مراحل را انجام دهند.  کارلو و همکارانش (2008) که در پژوهشی دیگر به بررسی نوعدوستی پرداختند، نتیجه گرفتند که همدلی در  فراخوانی نیاز برای کاهش درد در قربانی مؤثر است، که  این امر در واقع با انگیزه درونی فرار از درد در خود فرد مرتبط است. همچنین، راتن (2008) در پژوهشی به بررسی زمینه‏های رفتار مطلوب اجتماعی و رفتار ضد اجتماعی در بین بازیکنان فوتبال پرداخت و نتیجه گرفت که نقش مثبت ارتباطات تیم و مربی در بروز رفتارهای اجتماعی مؤثر است.

گریت مایر )2008)، در پژوهشی به بررسی تأثیرات موسیقی با اشعار مطلوب اجتماعی بر رفتار، عاطفه و افکار محتوای اجتماعی مطلوب پرداخت. نتایج پژوهش او نشان داد که خواندن و شنیدن موسیقی با محتوای مطلوب اجتماعی در تجلی مفاهیم مطلوب اجتماعی در  رفتار، عاطفه و افکار افراد مؤثر است.  در همین راستا، تحقیقات کارلو (2010)، گریت مایر (2010)، راو (2010)، ماستن (2010) و رایت (2011 ) با یکدیگر همسو هستند.

تأیید این فرضیه‏ها نشان دهنده این مسأله است که  افزایش یا کاهش سطوح استدلال اخلاقی و میزان رفتارهای گذشتن از خود رابطه مثبت وجود دارد . این همان چیزی است که کلبرگ در نظریه استدلال اخلاقی جامعه پسند عنوان می‏کند. بر اساس نظریه کلبرگ،  رشد آگاهی باعث اولویت دادن به استدلال اخلاقی می‏شود، اما هوفمن چنین استنباط می‏کند که همدلی ممکن است به استدلال اخلاقی منجر شود. به طور کلی،  پنج جهت‏گیری سطح رشد در مورد استدلال‏های اخلاقی جامعه پسند مشخص شده است: جهت‏گیری به سمت نیازهای دیگران، جهت‏گیری تأیید شده و کلیشه‏ای، جهت‏گیری همراه با همدلی، جهت‏گیری درونی شده که پنج نوع استدلال اخلاقی را نشان  می‏دهد: استدلال مبتنی بر اصل خوشی و لذت، استدلال مبتنی بر اصالت عمل، جهت‏گیری به سمت نیازهای دیگران، کلیشه‏های شخص خوب و بد، جهت‏گیری تأیید شده، جهت‏گیری همراه با همدلی، عاطفه درونی شده و جهت‏گیری به سمت ارزش‏های درونی شده. بر اساس سطوح استدلال اخلاقی در مورد رفتارهای مطلوب اجتماعی در مورد پنج مقطع زمانی آخر که گروه‏های سنی 11-20 سال را در بر می‏گرفت بررسی‏هایی انجام شد. نتایج حاصل نشان داد که سطوح استدلال اخلاقی جامعه پسند به موزات سن افزایش می‏یابد (پیاژه، 1932). مازلو در نظریه انسان‏گرایی خود و استفاده از مفهوم خودشکوفایی به توضیح این مفاهیم می‏پردازد. انسان‏گرایی نظامی فکری است که در آن تمایلات و ارزش‏های انسان در درجه اول اهمیت قرار دارد. در هرم مازلو و در آخرین طبقه آن به افراد خود شکوفا بر می‏خوریم که ویژگی آنها از طرف مازلو به این شکل توصیف شده است: درک واضح واقعیت، پذیرش خود و دیگران، خود انگیختگی، سادگی، طبیعی بودن، تمرکز بر مشکلات خارج از خودشان، احساس تعهد نسبت به یک آرمان، استقلال و نیاز به خلوت، تازگی فهم و درک، تجربیات اوج، علاقه اجتماعی، روابط میان فردی عمیق، تحمل و پذیرش. هوفمن در این زمینه استدلال اخلاقی جامعه پسند را با هم به کار می‏برد . او معتقد است همدلی و استدلال اخلاقی با یکدیگر نقاط مشترکی دارند؛ به این مفهوم که هر دو نوعی توجه و دلمشغولی به مسائل دیگران را نشان می‏دهند (پنر، 1998). تعالی فردی در مقابل ترقی فردی قرار می‏گیرد. ترقی فردی شامل ارزش‏هایی مانند ثروت، قدرت اجتماعی، مقام یا تأیید اجتماعی، آزادی، جاه‏طلبی، تأمین خانوادگی و خوشی و لذت است و تعالی فردی شامل ارزش‏های مفید بودن، مسؤولیت‏پذیری، صداقت، وفاداری، عدالت اجتماعی، دنیای صلح آمیز، هماهنگی درونی و برابری و وحدت است (تام، 1999). اولویت قائل شدن برای ارزش‏های مربوط به ترقی فردی، بر اولویت دادن به ارزش‏های مربوط به ترقی فردی تأکید می‏کنند، برای تعالی فردی چندان اهمیتی قائل نیستند و بالعکس. ترقی فردی و تعالی فردی بازگو کننده بعد مهمی از ارزش‏های اجتماعی هستند. افرادی که نفع شخصی را در نظر می‏گیرند، در رویارویی با واقعیت کاملاً خود خواهانه عمل می‏کنند، در حالی که وقتی از آنها خواسته می‏شود مجسم کنند در چنین شرایطی چگونه عمل خواهند کرد، فکر می‏کنند رفتاری مبتنی بر اثر از خود گذشتگی داشته باشند. بروز رفتارهای مطلوب اجتماعی در زندگی روزمره با نظریه‏های رفتار انسانی که بر اساس انگیزه‏های فرد پرستی اعتقاد به اصالت به خوشی و  لذت و انتخاب عقلانی استوار است در تعارض شدید قرار می‏گیرد. رفتارهای مطلوب اجتماعی در تعارض با رفتارهای خودخواهانه قرار دارد. هدف نهایی واکنش اجتماعی مطلوب، کاستن از درد و رنج شخصی دیگر است . انگیزه‏ای که ورای واکنش اجتماعی مثبت نهفته است، نوعدوستی نامیده می‏شود. اعتقاد به خوشی. لذت در زمان حال بر محور پیامدهای آنی متمرکز است و به دشواری می‏توان از آن برای توجیه رفتارهای مطلوب اجتماعی استفاده کرد، بلکه در مورد این رفتارها باید اصالت خوشی و لذت را به پیامدهای دراز مدت و آینده نسبت داد (تاینا، 2009). کمک رسانی در شرایط همدلی شدید وقتی درد و رنج شخص آسیب دیده کاهش می‏یابد، به پاداش‏های جایگزین منجر می‏شود. این پاداش‏های خاص همدلی باعث افزایش منافع یاری دهنده‏ای می‏شود که از همدلی شدید برخوردار است . انسان‏هایی که در زندگی واقعی ولو اینکه برایشان گران تمام شود، مایلند به دیگران کمک کنند، شخصیت نوعدوست نامیده می‏شوند. شخصیت نوعدوست یا شخصیت مثبت اجتماعی این‏گونه تعریف می‏شود: گرایش مستمر و با دوام نسبت به رفاه و حقوق افراد دیگر، احساس همدلی کردن با آنان. رفتارکردن به گونه‏ای که منافع آنان را تأمین کند (کارلو، 2008). ایثار بیانگر رشد و معرفت انسانی است و هنگامی محقق می‏شود که انسان به تکامل روحی دسترسی پیدا کند . ایثارگری از آنجایی که حامل پیام‏هایی، همچون: خدا خواهی، دین باوری، خدایابی، انسان دوستی و دیگرخواهی، شهادت، رشادت، از خود گذشتگی، عزت و عظمت است، در میان ما تقدس پیدا کرده است و ما از اینکه افرادی ایثارگر در بین خودمان داریم، احساس امنیت می‏کنیم. ایثار هیجانی زودگذر و بروز احساسی آنی نیست، بلکه تکمال شعوری است که در یک انتخاب تجلی می‏یابد (طالشی، 1387).

اما نتایج حاصل از بررسی فرضیه‏های ششم و هفتم پژوهش که به مقایسه میان سطوح استدلال اخلاقی و میزان رفتارهای اجتماعی مطلوب در میان جانبازان و آزادگان هشت سال دفاع مقدس می‏پردازد، تفاوت معنی‏داری را بین این دو گروه نشان نمی‏دهد (p= 0/07 وp=0/027 ).

ایثارگری در دوران دفاع مقدس برای گروه‏های مختلفی از افراد اتفاق افتاده است که تنها در نوع دسته‏بندی ایثارگری متفاوت است و در ماهیت آن تفاوتی ندارد. ایثار سلامتی جسمی و روانی برای جانبازان با همان استدلال‏ها و رفتارهای مطلوب اجتماعی انجام گرفته است که در میان آزادگان با تحمل سال‏ها سختی ناشی از اسارت اتفاق افتاده است .

نتایج این پژوهش نشان می‏دهد که هر جامعه‏ای برای بقای خود نیازمند است از رفتارهای نامطلوب اجتماعی و جرایم بکاهد و بر افزایش میزان انجام رفتارهای مطلوب اجتماعی در بین اعضایش تلاش کند. بعلاوه، انجام رفتارهای مطلوب اجتماعی به سطح استدلال اخلاقی وابسته بود؛ به این معنا که هرچه فرد در سطح بالاتری به استدلال اخلاقی بپردازد، بیشتر به رفتارهای ایثارگرانه و مطلوب اجتماعی دست می‏زند. استفاده از الگوهای فردی اینچنین قادر است دیگران را نسبت به انجام این‏گونه رفتارها هدایت کند. با توجه به نتایج به دست آمده، یکی از شاخص‏ترین دسته این الگوها در جامعه ایرانی را ایثارگران تشکیل می‏دهند. بنابراین، پیشنهاد می‏شود در جهت کاهش جرایم اجتماعی و افزایش رفتارهای مطلوب اجتماعی از این الگو ها، بخصوص در مراکز آسیب اجتماعی و در بین کسانی که به انحرافات اجتماعی دست می‏زنند، مانند سازمان زندان‏ها استفاده شود. نتایج این پژوهش می‏تواند مورد استفاده مراکز آموزشی مانند مدارس در مقاطع مختلف تحصیلی قرار گیرد .

 



[1] Inner control

[2] emler

[3] bierhuf

[4] hinde

[5] solidarity

[6]schwartz

[7]thome

[8] Auhagen

[9] montara

[10] piaget

[11] fibes

[12] empathy

[13]Grusec

[14]berlin

[15]bologan

[16]versho

[17] Social responsibility

[18] berkuitz

[19]brown

[20] carlo

[21]bunk

[22] friedrich

[23] eisenberg

[24] Rutten

[25] greitemeyer

[26] Tina malti

[27] Carlo

[28] rao

[29] masten

[30] wright

بنی فاطمی، س. (1387). «هویت شناسی پژوهشی دفاع هشت ساله ایران اسلامی در جنگ تحمیلی»، چکیده مقالات همایش  ملی  ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت، اصفهان، ص62 .
بیرهوف، و. ه. (1984). رفتارهای مطلوب اجتماعی: تحلیل انواع رفتارهای اجتماعی، از دیدگاه روان‏شناسی اجتماعی، ترجمه: رضوان صدقی نژاد. ( 1383 ). تهران: انتشارات گل آذین. 
  درخشان، ف. (1387). «ابعاد مختلف جهانی شدن و تأثیر آن بر هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت»، چکیده مقالات همایش  ملی ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت، اصفهان، ص85 .
سلمانی، م. (387 ).  «ایثار و شهادت طلبی و نقش آن در امنیت ملی»، چکیده مقالات همایش ملی ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت، اصفهان، ص89 .
سیادت، ع . (1387). «بررسی نقش مدیریت و رهبری سازمانی بر ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت»، چکیده مقالات همایش ملی ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت،  اصفهان، ص90 .
طالشی، ک. (1387). «میزان اثربخشی تبلیغات محیطی در ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت و عوامل مؤثر برآن در شهر مشهد»، چکیده مقالات همایش ملی ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت، اصفهان،  ص 111.
غیاثوند، م. (1381). «بررسی نگرش جوانان نسبت به عملکرد ایثارگران»، پایان‏نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی .
 محمدی، ن. (1373).  بررسی تحول اخلاقی و دیگردوستی در نوجوانان سرآمد و عادی، دانشگاه تربیت مدرس.
مکتبی، غ. (1375). بررسی تحول اخلاقی و نوعدوستی در دانشجویان تیزهوش و مستعد واقع در دانشگاه‏های تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
نوئین، آ. (1386). بررسی تأثیر تئاتردرمانی بر کاهش افسردگی و اضطراب جانبازان 70% به بالا در شهر اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان .
Auhagen, A.. E.  Bierhoff, H.W) . 2001 ( Responsibility : the many faces of a social phenomenon . London:  Routledge.
Batson, C..D. Shaw, L..L. & Slingsby, J..K. (1991) Practical implications of the empathy – altruism hypothesis: Some reflections. Altruism in social systems. Lewiston, NY: Hogrefe.
Brown, P. & Elliot, R.  (1965) Control of aggression in nursery school class. journal of Experimental Child Psychology, 2, 103 – 107.
Bunk, B.P.  Collins, R.L. Taylor, S.E. Van Yperen, N.W. & Dakof G.A. (1990)" The Affective Consequences of Social Comparison:  Either Direction has its Ups and Downs", Journal of Personality and Social Psychology, 59, 1238 – 1256
Carlo,G. (2010) feelings or cognitions moral cognitions and emotions as longitudinal predictors of prosocial and aggressive behaviors personality and individual differences. (48) 872-877.
Carlo, G. Meredith McGinley, Scott C Roesch, Jennifer W Kaminski. (2008)".  Measurement Invariance in a Measure of Prosocial Moral Reasoning to Use with Adolescents from the USA and Brazil". Journal of Moral Education. Vol. 37, Iss. 4; pg. 485
Cialdini, R..B.. Brown, S..L. Lewis,  B..P. Luce, C. & Neuberg, S..L. (1997)" Reintcrpreting the Empathy – Altruism Relationship:  When one into one Equals Oneness." Journal of Pesonality and Social Psychology, 73, 481 – 494.
Eisenberg, N. (2007) " Relationship of Prosocial moral Reasoning of a Hurism, Political Liberalism, and Intelligence, Developmental Psychology, (15),87-89.
Emler, N..P. & Rushton, J..P.)1974)" Cognitive- Developmental Factors in Childern’s Generosity. British" Journal of Social and Clinical Psychology, 13, 277- 281.
Fabes,. R.A.. Eesenberg, N.. Karbon, M. Bernzweig, J. Speer, A. I. & Carlo, G. )1994) "Socialization of Children’s Vicarious Emotional Responding and Prosocial Behavior:  Relations with Mother’s Perceptions of Children’s Emotional Reactivity,. Developmental Psychology, 30, 44 – 55.
Friedrichal, L. (2007) Enviromental  Enhancement of Prosocial Television Content : Effects on Interpersonal Behavior, Imaginative  Play T and Self-Regulation in a Natural Selfing Developmental Psychology.(15).637-646
Greitemeyer,T. (2010)  "Effects of Prosocial Videc Games on Prosocial Behavior",  Journal of Personality and Social Psychology. (98), 211-221
Greiteneyer,T. (2009)  Effects of Songs with Prosocial Lyrics on Prosocial Thoughts, Affect, and Behavior" Journal of Experimental Social Psychology. (45).186-190
Grusec, J..E. & Skubiski, L. (1970). "Model Nurturance, Demand Characteristice, and Altruism"  Journal of  Personality and Social Psychology, 14, 352 – 359.
Grusec, J..E . (1991)" Socialing Concern  for  others in the Home". Developmental Psychology, 27, 338 – 342.
Hinde, R.A.   (2001). Responsibility:  A biological perspective. The many faces of a social phenomenon  .London: Routledge.
Hoffman, M..L. (2000) Empathy and moral development: Imphcations for caring and Justice. Cambridge: Cambridge University Press.
Masten, C. (2010)  an FMRI investigation of empathy for social pain and subsequent prosocial behavior neuroimage.(55)381-388
Montada, L. (2001) Denial of responsibility . Respousibility : The many faces of a social phenomenon .London. Routledge.
penner, L..A. & Finkelstin, M.A. (1998) "Dispositional and Structual Determinants of Volunteerism",. Journal of  Personality and Social Psychology. 74, 525-537.
Piaget, J.  (1932(The moral judgement of the child. London: Routledge.
Rao, L. (2010) pisadvantage and prosocial behavior the effects of the wanchvan earthquake.
Rutters,E. (2008) "on and off Field Antisocial and Prosocial Behavior in Adolescent Soccer Players", A Multilevels Study Journal of Adolocence. (31)371-387.
Schwarts, S.H. & Gottlieb, A. (1976  .( "Bystander Reactions to a Violent Theft:  Crime in Jerusalem". Journal of Personality and Social Psychology, 34, 188 – 199.
Schwartz, S..H. & Howard, J..A. (1994 ( Internalized values as motivators of altruism. Developmentand mainaenance of prosocial behavior. New York: Plenum.
    Schwartz, S..H. & Howard, J..A. (1982. (Helping and cooperation: A self – based motivational model. Cooperation and helping  behavior )pp. 327 – 353). New York: Academic Press.
Thome, H. (1999).  Solidarity:  Theoretical perspectives for empirical research Dordrecht:  Kluwer.
Tina Malti, Michaela Gummerum, Monika Keller, Marlis Buchmann. (2009) " Children's Moral Motivation, Sympathy, and Prosocial" Behavior Child Development.  Chicago, Vol. 80, Iss. 2; pg. 442
Wright,M. (2011)  the associations between young adults face to face procosial behaviors and their online prosocial behaviors.