Study of the influence of the Religiosity on the Electoral Behavior of Isfahan Citizens With Emphasis on Religious Democracy

Authors

Associate Professor, Department of Social Sciences, University of Isfahan, Iran

Abstract

  Introduction   Electoral behavior is a Two-dimensional component that Supervision to how Conduct candidates and method of election of voters that have voting Conditions. This research has been in order to determination the relationship between religion and voting behavior among citizens of Esfahan. Theoretical frameworks of research were studied on Fitness Thread, Theories of Max Weber, Alexis de Tocqueville and Schools in this area. Election is important democratic political structure for making format is considered The Islamic Republic is based on the theory of religious democracy, direct and indirect ways of people effect for making power organization is predicted. With attention of Religion role’s in political participate in general case and in specific case in Islamic republic shows of much effect of and potential of Religiosity in different election. Investigation of electoral behavior is an important era in political sociology nowadays. Knowing why people vote in a special way and have a special trends in an election is on of issues in this field. Elections in Iran, with about a hundred year history, the greatest symbol of political and social movements play a role in determining the fate of the country is elected. By studying the characteristics and behavioral patterns of elections and electoral behavior are revealed. Electoral behavior is a Two-dimensional component that Supervision to how Conduct candidates and method of election of voters that have voting Conditions. Propose of this study is diagnosing the effect of Religiosity on behavior on people of Isfahan in election with emphasis on Religious democracy, study on new theories on this subject, making Hypothesis on theory of Research on effect of Religiosity on election and test them, describe situation in this communication and application effect on behavior in election and finding answer for this problem for planning political participation. In the other words this research has been in order to Determination the relationship between religion and voting behavior among citizens of Esfahan .     Material & Methods   Theoretical frameworks of research were studied on Fitness Thread, in frame of Sociology theory and other theory (Theories of Max Weber, Alexis de Tocqueville) on this major has been studied and theory our research extracted. The research method in this study is Library and Survey Method and for field data collection is used Questionnaire. The study sample of research is obtained by Citizens over 18 years of 14 areas of Esfahan in 1391 that 384 person by the Cochran formula calculated. For Data Analysis is used of Statistical tests of Central dispersion indices, t-test, ANOVA test, Pearson correlation coefficient and multiple correlation coefficients. The results show that most influential has been aspect of religious belief with aspect of Participation of Electoral Behavior (r=0.89), and more been aspect of religious belief with aspect of voting trends in electoral behavior (r=0.71 (*)), Ritualistic dimension of religiosity with aspect of Participation of Electoral Behavior (r=0.58 (**)), Ritualistic dimension of religiosity with aspect of voting trends in electoral behavior (r=0.47 (*)) and Empirical dimensions of religiosity with aspect of voting trends in electoral behavior (r=0.16 (**)). Also the structural equation modeling study is represent data confirm with the theoretical framework of research.   The research method in this study is Library and Survey Method and for field data collection is used Questionnaire. The study sample of research is obtained by Citizens over 18 years of 14 areas of Esfahan in 1391 that 384 person by the Cochran formula is calculated. For Data Analysis is used of Statistical tests of Central dispersion indices, t-test, ANOVA test, Pearson correlation coefficient and multiple correlation coefficients.   Research titled the relationship between religiosity and participation in the election was conducted, prepared regarding this hypothesis: Higher levels of religiosity leads to greater participation in elections. Argument of present study was that considering the religious conditions in the political system in Iran, Those with higher levels of religiosity are most participate in elections to effectuation of a religious political system and the results of this study also reinforces the argument. Thus, Approved both hypothetically in this research and the results corresponded well with the theoretical apparatus.   Finally, it is recommended that electoral behavior measured in the broader surfaces of said, including the level of activity in the design and its relationship with religiosity. According to type of sampling, renewed research is worthy pursuit with probability sampling in the multi-population.     Discussion of Results & Conclusions   The results show that most influential has been aspect of religious belief with aspect of Participation of Electoral Behavior (r=0.89), and more been aspect of religious belief with aspect of voting trends in electoral behavior (r=0.71 (*)), Ritualistic dimension of religiosity with aspect of Participation of Electoral Behavior (r=0.58 (**)), Ritualistic dimension of religiosity with aspect of voting trends in electoral behavior (r=0.47 (*)) and Empirical dimensions of religiosity with aspect of voting trends in electoral behavior (r=0.16 (**)).     Research titled the relationship between religiosity and participation in the election was conducted, prepared regarding this hypothesis: Higher levels of religiosity leads to greater participation in elections. Argument of present study was that considering the religious conditions in the political system in Iran, Those with higher levels of religiosity are most participate in elections to effectuation of a religious political system and the results of this study also reinforces the argument. Thus, Approved both hypothetically in this research and the results corresponded well with the theoretical apparatus.   Finally, it is recommended that electoral behavior measured in the broader surfaces of said, including the level of activity in the design and its relationship with religiosity. According to type of sampling, renewed research is worthy pursuit with probability sampling in the multi-population.  

Keywords

Main Subjects

Full Text

بیان مسأله

مشارکت سیاسی به عنوان یکی از انواع مشارکت از شاخص‌های توسعه اجتماعی[1]، توسعه فرهنگی[2]و توسعه سیاسی[3] در کشورها به شمار می‌رود و از مصادیق حضور مردم در تعیین سرنوشت خود است که در نهایت، بروندادی سیاسی دارد.به همین جهت است که برای اهل اندیشه، مستمسک خوبی به منظور تعمق و تأمل خواهد بود. بی‌تردید، آنچه از صندوق‌های رأی بیرون می‌آید، برآیند عقل جمعی یک جامعه است و می‌تواند شاخص تحلیل‌های متعدد قرار گیرد (مور[4]،1385: 57). رفتار انتخاباتی بیانگر الگوی خاصی از رفتار سیاسی است که مبتنی بر مجموعه نگرش‌ها، ارزش‌ها، ایستارها، هنجارها و آداب و رسوم یک جامعه می‌باشد و متداول‌ترین کاربرد این اصطلاح در جامعه‏شناسی و روان‏شناسی اجتماعی نیز به این صورتاست. رفتار رأی دهی و مشارکت در انتخابات، آشکارترین نوع مشارکت سیاسی[5] برای اغلب شهروندان در جوامع مردم سالار است. رأی دادن مؤثرترین و عملی‌ترین وسیله برای شهروندان است تا افکار و عقاید خود را در اداره امور عمومی و اجتماعی اعمال کنند. رأی‏گیری در واقع یک نوع سازوکار اجتماعی برای گردآوری و تشخیص گزینه‌ها و ارجحیت‌های اجتماعی است. اساسی‌ترین عملکرد مشارکت رأی دهی، فرصت دادن برای جانشینی و انتقال مناصب و مسؤولیت‏ها در جامعه است (پاتنام،1380: 293).

بنا به تعریف‌های مختلف رفتار انتخاباتی، می‌توان آن را «اعمال ترجیحات سیاسی رأی دهندگان دانست که اولین گام آن مشارکت یا عدم مشارکت در انتخابات است.» (لیپست، 1383: 762؛ پیشگاهی‏فرد،1380: 1؛ شهیدی‏نیا، 1379: 4). ضرورت انجام این پژوهش، به علّت کمبود کار تحقیقی درباره رابطه دین‌داری و رفتار انتخاباتی در داخل کشور و نتایج و اطلاعات متناقض است زیرا؛ دین‌داری صرفاً یکی از عوامل مؤثر بر رفتار انتخاباتی است که تغییر آن در جامعه به صورت یکباره و در یک محدوده زمانی کوتاه امکان‌پذیر نمی‌باشد. دیدگاه برخی تحلیل‌گران سیاسی بریتانیا از جمله آلفورد (1967; 1973)، پالز (1967)، باتلر و استوکس (1969) و نتایج برخی از تحقیقات کیم (2006)، بر این باور است که جهت‌گیری دینی و دین‌داری بر رفتار انتخاباتی اثری ضعیف و یا هیچ اثری بر آن ندارد. به عقیده این دسته از دانش پژوهان، عامل اصلی و تعیین کننده رفتار انتخاباتی «طبقه اجتماعی» است؛ به طوری که تحلیل‌های بعدی نیز در مورد تأثیرگذاری طبقه اجتماعی بر رفتار انتخاباتی، نقش دین را نادیده یا ناچیز شمرده‌اند(Heath et. al. 1985; Bartle, 1998; Sarlvick & Crewe, 1983; Rose & McAllister, 1986). در مقابل، نتایج تحقیقات بسیاری دین و دینداری را از عوامل اصلی شکل‌دهی به رفتار انتخاباتی معرفی می‌کنند. دین‌داری[6]یا التزام دینی[7] نیز یکی از مفاهیمی است که پژوهشگران در حوزه مورد علاقه‌شان؛ یعنی مطالعه تجربی دین به آن بسیار توجه نموده‌اند. در طول دو دهه 1960 و 1970 هیچ موضوعی در مطالعات تجربی دین به اندازه تعیین مشخصات مفهومی دین‌داری مورد توجه قرار نگرفته است. اگرچه مفهوم دین‌داری پیش از سال 1960 در پژوهش‌های علوم اجتماعی به کار رفت و تعریف عملیاتی شد؛ ولی چارچوب تحلیلی مورد نیاز برای تعریف عملیاتی این مفهوم، در طول دهه 1960 توسعه یافت (سراج‏زاده و توکلی،1380: 160). تمام ادیان، هنجارها و ارزش‌های خاص خود را از طریق آیین‌ها و مناسک و یا در متون خود در قالب یک جهان بینی خاص به پیروان خود عرضه می‏دارند؛ جهان بینی‏ای که عرصه‏های مختلف زندگی انسان، از جمله عرصه سیاسی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. البته، باید توجه داشت داعیه سیاسی مذاهب مختلف به یک میزان نیست.

کمبود کار تحقیقی درباره رابطه دینداری و رفتار انتخاباتی در داخل کشور ضرورت و اهمیت درجه اول این تحقیق است. از سوی دیگر، بحث‏ها و تحقیقاتی در مورد اهمیت سیاسی دین صورت گرفته است؛ در همین باره برگر (1380: 29-27) با تجدید نظر در نظریات قبلی خود در باب سکولاریسم، از افول آن صحبت می‌کند.  وی عصر حاضر را «عصر جهانی دین» می‏نامد و می‌گوید: «نمی‌توان گفت ما در جهان دنیوی شده زندگی می‌کنیم و دنیا به جز چند پنداشت، پر از احساسات دینی است». برگر تأکید می‌کند از نقش و جایگاه دین در تحلیل  مسائل جهان غفلت شده است. او نشان می‌دهد جهان امروز جهانی  به شدت دینی است؛ بنابراین، نمی‌توان از نقش و اهمیت دین در تحلیل مسائل جهان که سیاست هم بخشی از آن است، غفلت کرد. همچنین، در سایه این بحث‌ها و نظرهای نظریه‏پردازان و صاحبان اندیشه، تحقیقات بی‌شمار و بسیار جدی در این زمینه در خارج از کشور انجام شده است. با نگاهی به محتوای تحقیقات انجام شده نیز می‏توان به این نکته پی برد که در بیشتر آن‏ها دین و دینداری عوامل بسیار تأثیرگذار در رفتار سیاسی (مشارکت، رفتار رأی دهی و ...) افراد و از متغیرهای قابل ملاحظه در تحقیقات مربوط به تحکیم دموکراسی است (بوش، 1996؛ کیم، 2006).

براساس مدعا و استدلال‏های ارائه شده، پرسش اصلی تحقیق را می‏توان چنین مطرح کرد: آیا میزان دینداری شهروندان شهر اصفهان بر رفتار انتخاباتی‏شان تأثیرگذار است؟ بنابراین، هدف از این پژوهش نشان دادن تأثیر میزان دینداری بر رفتار انتخاباتی در دو سطح گرایش رأی‏دهی و میزان مشارکت در انتخابات است.

 

پیشینه تحقیق

در بررسی پیشینه پژوهش دو بخش، شامل پژوهش‌های انجام شده در داخل و خارج از کشور به منظور یافتن منابع مورد استفاده، مد‌نظر قرار گرفت. در این خصوص پژوهش‌های داوود رضی (1374) «بررسی تطبیقی میزان مشارکت مردم در انتخابات شش دوره ریاست جمهوری پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران از سال 1358 تا 1372»، علی ربیعی (1380) «جامعه‌شناسی تحولات ارزشی: نگاهی به رفتارشناسی رأی‌دهندگان در دوم خرداد 1376»، علی درزی (1382) «جامعه‌شناسی انتخابات: تحلیل الگوی رفتار انتخاباتی مردم استان مرکزی د ر هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری»، سیدرحیم ابوالحسنی (1384) «نگرش و گرایش سیاسی مردم (اصلاح طلبی یا محافظه کاری)»، محمدرضا طالبان و مهدی میرزائی (1389) «بررسی تجربی ارتباط سطوح دین‌داری با رفتار انتخاباتی دانشجویان»، سید جواد امام جمعه‌زاده، رضا محمود اوغلی و امید عیسی‌نژاد (1389) «بررسی رابطه میان دین‌داری و مشارکت سیاسی دانشجویان دانشگاه اصفهان»، محمدرضا طالبان و مهدی میرزائی (1390) «دین‌داری و رفتار انتخاباتی»، دکتر سید جواد امام جمعه‌زاده، محمودرضا رهبر قاضی، کمال برزگر قاضی، زهرا صادقی نقدعلی (1392) «رابطه میان دین‌داری و رفتار انتخاباتی»، سکرت و همکارانش (1990) «اثر دین‌داری بر مشارکت سیاسی و عضویت در انجمن‌های اختیاری در بین سفید پوستان و سیاه پوستان»، مکالوسو و وانات (1979) «مشارکت انتخاباتی و دین‌داری»، کوتلر و برکویتز (2001) «دین و رفتار انتخاباتی در بریتانیای کبیر»، کیم (2006) «دین و گرایش‌های سیاسی در کره جنوبی»، ویلیامز (1999) «تجربه مذهبی و مشارکت سیاسی سیاه پوستان آمریکایی در یک ساختار شهری» توانست در زمینه تدوین اصول و مبانی نظری کمک قابل توجهی به پژوهش کند.[8]

تحقیقات و پژوهش‌های متعددی در زمینه مشارکت سیاسی مردم انجام شده است، امّا با این‌حال نقد و بررسی این مطالعات نشان می‌دهد موضوع جهت‌گیری دینی و دین‌داری، به عنوان یکی از عوامل شکل‌دهی افکار عمومی، عقاید و باورهای سیاسی- اجتماعی مردم در فعالیّت‌های انتخاباتی که به نحوی با مشارکت سیاسی مرتبط است، به طور خاص مورد بررسی قرار نگرفته است. بلکه اثر برخی مؤلفه‌های دینی همچون پایبندی به احکام و تعهدات دینی (درزی، 1382) و مشارکت در هیأت‌های مذهبی (ابوالحسنی، 1384) بر رفتار انتخاباتی، در کنار سایر عوامل سنجیده شده است. تحقیقات موجود در ایران فارغ از نقدهای نظری برای تبیین رابطه دین‌داری و رفتار انتخاباتی نشان می‌دهند رفتار انتخاباتی کم و بیش تحت تأثیر جهت‌گیری‌های دینی افراد می باشد. همچنین در بیشتر تحقیقات خارجی، دین‌داری تنها در دو بعد رفتاری و اعتقادی (دﻳﻦ ﺑﺎوری) بررسی شده است؛ در حالی که امروزه تبیین نظری این مفهوم در ابعاد بیشتری مشاهده می‌گردد (طالبان و میرزائی، 1389: 38).

به طورکلی، در روش اسنادی و کتابخانه‌ای به ‌منظور بررسی پیشینه پژوهش با بهره‌مندی از تعدادی از منابع فارسی و لاتین، به مطالب ارزشمند پراکنده امّا همراستا با موضوع پژوهش برخورد شد؛ این بررسی‌های علمی و اثبات شده می‌توانستند رکن اساسی فرضیه‌ها و بخش گسترده‌ای از موضوع پژوهش را تشکیل دهند.

 

مبانی نظری

رفتار در رأی‌دهی (گزینش شماری نامزد از سوی دارندگان شرایط رأی دادن) در نگاهی کلی می‌تواند برآیند تعامل عوامل اجتماعی در سه سطح باشد:

1- در سطح کلان، نوع و میزان مشارکت سیاسی؛

2- در سطح میانه، احزاب، جناح‌ها، سازمان‌ها، انجمن‌ها، گروه‌ها، اقوام و نژادها؛

3- در سطح خرد، ویژگی‌های فردی نامزدها.

از کمپ[9] برای شناخت نوع مشارکت سیاسی شهروندان سه شاخص به دست می‌دهد:

1- چگونگی انتخاب نامزدها؛

2- نوع و اندازه مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اقتصادی؛

3- اندازه قدرت شهروندان، انجمن‌ها، گروه‌ها و احزاب.

 «اینگلهارت» نیز مشارکت سیاسی را دو گونه می‌داند که هریک ناشی از فراگردی یکسره متفاوت است:

نخست: مشارکت سیاسی سرآمد- وابسته[10] یا وابسته به نخبگان.

دوم: مشارکت سیاسی سرآمد- گردان (اینگلهارت، 1373: 381).

از نظر وی، تفاوت شرایط اجتماعی مانند سطح توسعه اقتصادی- اجتماعی می‌تواند به این دو گونه مشارکت بینجامد. گونه نخست شیوه تازه‌ای از سیاست است که نقش مهم‌تری به جامعه می‌دهد (از آن‌ها نمی‌خواهد که تنها به انتخاب دو یا چند گروه از تصمیم‏گیران بپردازند) و ویژه جوامع پیشرفته صنعتی است که با گذر از گونه نخست به آن رسیده‏اند (اینگلهارت، 1373: 381).

گونه دوم مشارکت سیاسی (سرآمد- گردان) شیوه کهنه‌ای از مشارکت است که در اروپا در سال‌های پایانی سده نوزدهم و آغاز سده بیستم، جامعه را با ابزارهایی چون اتحادیه‌های کارگری، کلیسا و احزاب بسیج می‌کرد. در این سازمان‌ها (که بر سلسله مراتب استوار بود) شمار اندکی از رهبران یا رؤسای سیاسی، اکثریتی از گروه‌های منظّم مردمان را رهبری می‌کردند و در دوره‌ای که آموزش اجباری عمومی تازه ریشه گرفته بود و شهروندان تا اندازه ای از سطح پایین مهارت‌های سیاسی برخوردار بودند، این سازمان‌ها در به میدان آوردن بخش گسترده‌ای از شهروندان که به تازگی دارای حق رأی شده بودند، کارساز بودند (همان).

به گمان وی، مشارکت از نوع دوم، مشارکتی بسیار محدود است. مشارکت سرآمد- گردان ممکن است پیش از آنکه بازتاب اثر اولویّت‏های شهروندان بر تصمیمات نخبگان باشد، رهبری شدن مردمان از سوی آنان را نشان دهد. به گونه فشرده، ویژگی‌های مشارکت سیاسی وابسته به نخبگان را چنین است:

1- متناسب با سطوح پایین توسعه اقتصادی است (اینگلهارت،1373: 383).

2- متناسب با گونه معیّنی از مشارکت، مانند رأی دادن است (زیرا از رأی دادن نیازی اندک به واکنش استوار بر شناخت در برابر مسائل جاری دارد یا بی نیاز از آن است (همان: 383).

3- شهروندان حامی مشارکت وابسته به نخبگان کم و بیش بی‏سواد هستند و از نظر مهارت‏های سیاسی (دانش و اطلاعات) در سطح پایین قرار دارند (با وجود این از یک حزب سیاسی جانبداری می‏کنند) (همان: 408).

4- بسیاری از سازمان‌های مشارکت‌دهنده شهروندان، همان سازمان‌های کهن (احزاب) هستند و شبکه‌های نیرومند سازمانی که برخاسته از سطوح عالی مهارت‏های سیاسی باشد، در این گونه جوامع وجود ندارد.

5- تحصیلات رسمی به عنوان شاخص مهارت‏های سیاسی (یا به بیانی سطح تجهیز شناختی شهروندان) سخت پایین است (همان: 381).

6- وظایف سیاسی زیر سایه شدید جنسی است ... حضور زنان در زندگی سیاسی بسی کمتر از مردان است (همان: 383).

7- هرچند رأی دادن فعالیّت مهمی در گونه مشارکت سیاسی وابسته به نخبگان است؛ امّا شاخص برجسته‌ای در گونه‌های پویاتر مشارکت نیست (همان: 385).

8- این گونه مشارکت نیازمند «بسیج بیرونی» است که تا اندازه زیادی همان بسیج پشتیبانی توده‌ها از راه سازمان‌ها و تشکیلات موجود، مانند: احزاب، اتّحادیه‌ها، مؤسّسات مذهبی و ... است که نخبگان جامعه از این راه به تحریک و فعّال کردن شهروندان می‌پردازند (همان: 409).

9- جهت‌گیری پیروان حزبی (جناحی) وابسته به نخبگان یا سربازان وفادار، بیشتر براساس روابط گروهی تا دل‏نگرانی برای تصمیمات سیاسی ویژه است (همان: 401).

 

 

شکل1- مدل رفتار رأی‌دهندگان در نظام‌های در حال توسعه

 

 

چارچوب نظری تحقیق

درباره تبیین نظری رابطه دین‌داری و رفتار انتخاباتی، نظریاتی، همچون: قومی- مذهبی[11] (McCormick, 1986;; Guth & Green, 1991; Miller & Shanks, 1996; Swierenga, 1990; Lipset & Rokkan, 1967; Lipset, 1964) تعلقات اجتماعی (لازارسفلد و همکاران، 1382)، سرمایه اجتماعی (پاتنام، 1380Greely, 1997; Wood, 1997; Verba et al. 1995)، دلبستگی گروهی[12] (Marshall, 1996; Dennis, 1987) و نظریه جنگ‏های فرهنگی[13] و نتایج تحقیقات پیشین وجود دارد؛ اما در این تحقیق رابطه بین دین‌داری و رفتار انتخاباتی با توجه به نظریه جنگ‌های فرهنگی، نظریات ماکس وبر، الکسی دو توکویل، لنسکی و نتایج تحقیقات پیشین مورد تبیین قرار می‌گیرد.دلیل انتخاب نظریات یاد شده داشتن قدرت تبیینی بالاتر و نزدیکی بیشتر به واقعیت مورد مطالعه در ایران نسبت به دیگر نظریه‏هاست.

نظریه جنگ‏های فرهنگی حاصل کار جامعه‏شناسانی، همچون: هانتر[14] (1991،2006 ) و وثنو[15] (1988) است و به‌وسیله آن‌ها توسعه پیدا کرده است و افرادی همچون لیمن[16] و کارماینز[17] (1997) نیز آن را در تحقیقات به کار برده‌اند. منظور از اصلاح جنگ‏های فرهنگی، اختلافات مذهبی؛ یعنی تفاوت‏ها در چگونگی و میزان اعتقادات و رفتارهای دینی هواداران و حامیان احزاب و گرایش‏های مختلف سیاسی است که همگی پیرو یک آیین مذهبی نیز هستند. به اعتقاد هانتر محور این جنگ‏های فرهنگی، اختلافات اخلاقی و مذهبی عمیق[18] است. در یک سوی این اختلافات فرهنگی، افرادی با اعتقادات و دلبستگی‏های مذهبی سنتی و یا میزان زیادی از التزامات مذهبی قرار دارند که تمایل دارند به یک منبع اقتدار اخلاقی متعالی[19] قابل تعریف و بیرونی التزام داشته باشند و در سوی دیگر آن، افرادی با اعتقادات مذهبی مترقی و التزام مذهبی پایین‏تر هستند؛ آن‌ها حقایق اخلاقی اردوگاه سنت گرایان را تماماً رد می‌کنند و به جای آن یک نوع اقتدار اخلاقی انسانی را در درون مرزهای معرفت و دایره تجربه بشری جایگزین می‌کنند (لیمن، 2001: 3). هانتر و وثنو بیان می‌کنند که منازعات فرهنگی جاری، به سیاست‏های حزبی موجود شکل تازه‌ای داده است؛ به طوری که حزب جمهوری خواه را به ائتلافی از سنت‌گرایان فرهنگی و مذهبی تمام سنت‌های دینی تبدیل کرده است و حزب دموکراتیک را به خانه لیبرال‌های اخلاقی و مذهبی (همان: 12)؛ تا جایی که گرین[20] ( 2007 :3) می‌گوید: «جمهوری خواهان تجسمی از حزب معتقدان و دموکرات‌ها تجسمی از بی‌اعتقادان شده‌اند».

این مدل بر رابطه دین‌داری و رفتار انتخاباتی در درون یک سنت دینی و نه در بین سنت‌های دینی تأکید می‌کند؛ یعنی این که به جای یک سنت مذهبی تقویت کننده، راست کیشی (اعتقاد داشتن)[21] و التزام مذهبی (رفتار کردن)[22] به عنوان دو بعد از دین‌داری، خود به خلق ارزش‌های متمایز و مشخصی در بین پیروان یک سنت مذهبی منجر می‏شوند. براساس این نظریه، اختلافات سیاسی کلیدی بین پیروان مذهب مختلف نیست، بلکه در میان کسانی است که دارای سطح بالایی از اعتقادات و التزامات دینی (دین دارای بالا) و کسانی که دارای سطح پایینی از اعتقادات و التزامات دینی هستند، در تمام سنت‏های دینی است (لیمن،2001: 66). اعتقادات مذهبی به این علت رفتار انتخاباتی را تحت تأثیر قرار می‌دهند که منبع ارزش‌های سیاسی و اجتماعی هستند؛ ارزش‌هایی که مستقیماً حمایت‌های حزبی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهند (کوتلر و برکوویتز، 2001: 553). عقاید الهی درباره اخلاقیات و کنش‏های اجتماعی پسندیده، اغلب ایدئولوژی‏های سیاسی افراد و هنجارهای گروهی را هدایت می کند (مک کنزی، 2004: 262). اعمال فعالیت‏های مذهبی، اختلافات سیاسی و فرهنگی را با محور الهیات[23] ایجاد شده، در درون سنت‏های دینی تقویت می‏کند. افرادی که به اعمال مذهبی سنتی التزام دارند – تمایل به انجام مراسم عبادی، خواندن کتاب مقدس (تورات و انجیل)، التزام به عبادات روزانه- معتقدترین و ملتزم‏ترین پیروان تمامی سنت‏های دینی هستند و در موضوع‌های فرهنگی، همچون: همجنس‏گرایی[24]، پورنوگرافی و سقط جنین مواضع محافظه‌کارانه داشته، به احزابی رأی می‏دهند که در این گونه موضوع‌ها مواضع محافظه‌کارانه‌ای اتخاذ می‏کنند؛ مثلاً حزب جمهوری‌خواه در آمریکا در قبال مسائل فرهنگی یاد شده، موضع محافظه‌کارانه دارد. این مواضع مشابه به این منجر می‏شود که این افراد تمایل به حمایت از حزب جمهوری خواه و کاندیدایش را داشته باشند؛ در حالی که افرادی که کمتر دیندار[25] هستند، در قبال این گونه موضوع‌های فرهنگی، لیبرال بوده، از احزابی حمایت می‏کنند که در قبال این گونه مسائل موضع لیبرالی دارند. شاهد مثال آن، حزب دموکرات در آمریکاست که این افراد در رقابت‏های انتخاباتی وفاداران متعصب این حزب هستند. در واقع، این نظریه بیانگر این مطلب است که دین‌داری رأی‏دهندگان (رفتارها و اعتقادات مذهبی) اثری مستقل بر گرایش سیاسی و رفتار انتخاباتی آنها دارد برای مثال، در انتخابات ریاست جمهوری 2004 آمریکا، کسانی که اعتقادات مذهبی بالاتری داشته، بیشتر به اعمال مذهبی مقید بودند، به بوش رأی دادند؛ در حالی که کسانی که اعتقادات و رفتارهای دینی ضیعف‌تری داشتند، به کری رأی دادند (گرین، 2007: 3).

به طور خلاصه، می‏توان گفت که این نظریه به رابطه میزان دین‌داری با گرایش سیاسی افراد می‏پردازد، که آن را در رفتار انتخاباتی خود با رأی دادن و حمایت از کاندیدای مورد نظر نشان می‏دهند. تعلیمات و آموزه‏های دینی درباره اخلاقیات و کنش‏های اجتماعی پسندیده، اغلب رفتارهای سیاسی افراد و هنجارهای گروهی را هدایت می‏کند و یا به عبارت دیگر، افراد را نسبت به یک سری ترجیحات سیاسی و حزبی مشخص که پایه مذهبی دارند، جامعه‏پذیر می‏کند. بنابراین، اصرار بر اعتقادات و ارزش‏های اخلاقی- مذهبی و زنده نگه‏داشتن این ارزش‏ها و اعتقادات به وسیله رفتارهای مذهبی، از جمله: انجام مراسم عبادی، خواندن کتاب مقدس و ... در واقع، تقویت هرچه بیشتر ترجیحات سیاسی و حزبی برآمده از تعلیمات و آموزه‏های دینی است. علاوه بر این، نظریات شواهد تجربی نیز رابطه میزان دین‌داری با گرایش رأی‏دهی را تصدیق می‏کنند. آمریکا و انگلیس نمونه بارز این گونه رفتار انتخاباتی هستند. در آمریکا کسانی که دین‌داری بیشتری دارند، به دلایل گفته شده به حزب محافظه‌کار جمهوری‏خواه و کسانی که میزان دین‌داری پایینی دارند، به حزب لیبرال دموکرات رأی می‏دهند (لیمن، 2001: 67).

 

 

شکل 2- روابط بین متغیرها در نظریه جنگ‏های فرهنگی

                                                                                                           (طالبان و میرزائی،1390: 142).

 

 

این تئوری شرایط لازم را برای تبیین بخشی از مسأله تحقیق؛ یعنی رابطه میزان دین‌داری با رفتار انتخاباتی در سطح گرایش رأی‏دهی دارد؛ چرا که نمونه تحقیق در درون یک سنت مذهبی (اسلام و اکثریت شیعه) قرار دارد و این نشان‏دهنده نزدیکی تئوری به واقعیت است و از طرفی، براساس مفاهیم موجود در تئوری، قدرت تبیینی بالایی را در تبیین بخش‏های مورد نظر از مسأله دارد.

با تقلیل اختلافات فرهنگی یاد شده (هم‌جنس‌گرایی، پورنوگرافی و ...) بین احزاب، که برگرفته از فرهنگ کشورهای غربی است، زمینه برای طرح این فرضیه آماده می‌شود که کسانی که دارای میزان دین‌داری بیش‌تری هستند نسبت به مسائل و موضوعات فرهنگی- اخلاقی همچون حجاب، روابط دختر و پسر و ... نگرش‌های اخلاقی بسته‌تری دارند و بنابراین به جناح اصول‌گرا با همان چشم‌اندازهای اخلاقی یاد شده نسبت به این گونه مسائل نگاه آزادتری دارند و به جناح اصلاح طلب که در این گونه مسائل آزادتر عمل می‌کنند، رأی می‌دهند.

اندیشه‌های ماکس وبر درباره نقش دین و باورهای دینی در یک نظام اجتماعی به عنوان یکی از تحلیل‌های جامعه‌شناختی موفق به شمار می‌رود. آراء و نظریات وبر که بر رابطه باورهای دینی و ایجاد یک نظام اقتصادی تمرکز دارد، بر این فرضیه استوار است که تعبیری معین از مذهب پروتستان (کالوینیسم) موجب ایجاد انگیزش‌هایی مساعد برای تشکیل نظام سرمایه‌داری شده است. از نظر وبر باورهای مذهبی در دوره‌ای خاص علّت اصلی در تعیین جهت حرکت جوامع بوده است (آرون، 1382: 607).

مطالعه ماکس وبر درک تأثیر ارزش‌ها و باورها بر رفتارهای بشری را به نحوی مثبت و عملی میسر می‌سازد. این مطالعه روشن می‌کند که افکار مذهبی چگونه به عنوان علت مؤثر در جریان تاریخ عمل می‌کنند (همان: 255).

از منظر وبر در هر دوره تاریخی یک جنبه از زندگانی انسانی می‌تواند سایر جنبه‌های زندگی او را تحت تأثیر قرار دهد. همچنان که امکان دارد در دوره‌ای خاص جنبه‌های اقتصادی زندگی انسانی، سایر جنبه‌های زندگی از قبیل جنبه‌های دینی یا سیاسی را متأثر سازد، در دوره‌ای دیگر ممکن است عکس وضعیت مذکور اتفاق بیفتد. به نظر می‌رسد همان‌گونه که باورهای دینی در یک دوره تاریخی خاص به عنوان یک متغیر مستقل قوی عمل کرده و ایجاد و رشد سرمایه‌داری در غرب را باعث شده است، به دنبال آن فرهنگ خاصی در حیطه سیاست نیز شکل گرفته است. ارزش‌های آزادی و رقابت موجود در نظام اقتصادی سرمایه‌داری، در نظام سیاسی لیبرال دموکراسی نیز مشاهده می‌شود. به نظر می‌رسد که این باورهای دینی به طور مستقیم و غیرمستقیم از طریق ایجاد یک نظام اقتصادی، به ایجاد نوع خاصی از خرده نظام سیاسی مشتمل بر یک فرهنگ سیاسی ویژه نیز منجر شده است. فرهنگ سیاسی که شاید بتوان آن را یک فرهنگ سیاسی دموکراتیک نامید.

 

 

 

شکل 3- تأثیر مستقیم و غیرمستقیم ارزش‌ها و باورهای دینی در ایجاد فرهنگ سیاسی دموکراتیک

 

به عقیده الکسی دو توکویل، دموکراسی همانا برابرکردن شرایط است. آن جامعه‌ای دموکراتیک است که تمایزهای ناشی از سلک‌ها و طبقات در آن دیگر وجود ندارد و تمامی افراد اجتماع از لحاظ اجتماعی برابر هستند و این برابری البته به معنای برابری از لحاظ فکری و اقتصادی نیست که به نظر توکویل امری ناممکن است. برابری یا مساوات اجتماعی بدین معناست که تفاوت‌های موروثی از لحاظ شرایط اجتماعی وجود نداشته باشد و همه اشتغالات، مشاغل، مناصب و افتخارات در دسترس همگان باشد. پس در مفهوم دموکراسی هم فکر برابری اجتماعی و هم گرایش به یک شکل بودن شیوه‌ها و سطوح زندگی وجود دارد. بنابراین حکومت منطبق با جامعه‌ای مساوات طلب[26]، همان حکومتی است که توکویل آن را حکومت دموکراتیک نام می‌نهد (آرون،1382: 254-252).

توکویل در جلد اول کتاب خود با عنوان دموکراسی در آمریکا[27] علل لیبرال بودن دموکراسی آمریکایی را چنین بر می‌شمارد: 1- وضعیت اتفاقی و خاصی که جامعه آمریکایی در آن قرار دارد، 2- قوانین؛ 3- عادات[28] و رسوم[29].

توکویل سلسله مراتبی بین این سه قسم علت برقرار می‌کند: وضعیت جغرافیایی و تاریخی کمتر از قوانین و قوانین کمتر از عادات، رسوم و مذهب تأثیرگذار هستند. به نظر توکویل، شرایط جغرافیایی و تاریخی تنها محیط مساعدی فراهم کرده‌اند. قوانین، عادات و رسوم و اعتقاداتی که بدون آنها وجود آزادی ناممکن است علل حقیقی آزادیی است که دموکراسی آمریکایی از آن بهره‌مند می‌باشد (همان: 259).

مایه بنیادی فکر توکویل این است که شرط استقرار آزادی در تحلیل آخر به عقیده وی همانا رسوم و اعتقادات آدمیان است، و عامل تعیین کننده رسوم همانا مذهب است. به نظر توکویل جامعه آمریکایی جامعه‌ای است که توانسته است روح مذهب را با روح آزادی تلفیق کند. به عقیده توکویل اگر قرار باشد یگانه علتی که بقای آزادی در آمریکا را محتمل و آینده آزادی در فرانسه را ناپایدار می‌سازد، بیابیم به این نتیجه خواهیم رسید که جامعه آمریکایی به سبب تلفیق روح مذهب با روح آزادی به حفظ آزادی توفیق یافته است و حال آنکه در جامعه فرانسه، کلیسا با دموکراسی، مذهب با آزادی در مخالفت است. در فرانسه، تنازع روح تجدد با روح کلیسا علت نهایی دشواری‌هایی است که دموکراسی را از لیبرال شدن باز می‌داند و در آمریکا برعکس پیوند نزدیک روح مذهب و روح آزادی است که بنیاد نهایی جامعه آمریکایی را تشکیل می‌دهد (همان: 26).

بنابراین توکویل از جمله اندیشمندانی است که آرای وی درباره رابطه مذهب و سیاست حائز اهمیت است. براساس نظر توکویل دین‌داران می‌توانند دارای یک فرهنگ دموکراتیک باشند و یا برعکس در برابر آن مقاومت کنند. وی با بررسی دو نظام اجتماعی در آمریکا و فرانسه نشان می‌دهد که چگونه روحیه دینی در آمریکا موفق به ایجاد یک نظام و فرهنگ سیاسی دموکراتیک شده است و چگونه این روحیه دینی در فرانسه در راه شکل‌گیری یک نظام و فرهنگ سیاسی دموکراتیک مانع ایجاد کرده است.

 

  

شکل 4- توان بالقوه روح دینی در ایجاد آزادی یا مقاومت در برابر آن در جوامع مختلف

 

 

بنابراین، از نظر توکویل دین داری لزوماً به نوع خاصی از فرهنگ سیاسی منجر نمی‌گردد، بلکه بیشتر مربوط به تطابق با دیدگاه و تفسیرهای حاکم در یک جامعه، یا ایستادگی در برابر آن می‌شود. دین به طور بالقوه می‌تواند در هر دو جهت، به ایجاد روحیه‌های متفاوت در جوامع دست زند.

از سویی دیگر، براساس نظریات و تحقیقات انجام شده توسط لنسکی[30] (1963) دو نوع دین‌داری انجمنی[31] و دین‌داری جماعتی[32] به دو نوع رأی‏دهی و میزان مشارکت انتخاباتی متفاوت منجر می‏شوند. وی دین‌داری انجمنی را با میزان مشارکت و حضور در برنامه‏ها و فعالیت‏های دینی رسمی و نهادینه شده (مناسک، نیایش و ...) که تماماً مرتبط به کلیسا و یا درگیری کلیسایی[33] است، می‏سنجد. همچنین، دین‌داری جماعتی را با میزان پیوندهای دوستانه و صمیمی با همکیشان در خانواده، دوستان، خویشاوندان و همسایگان و به عبارت دیگر، با کسانی که در میراث فرهنگی و دینی مشترکی سهیم هستند؛ مورد سنجش قرار می‏دهد.

نکته قابل توجه در تمایز بین این دو نوع دین‌داری، وجود درگیری کلیسایی در بین دین‌داری انجمنی و عدم آن در دین‌داری جماعتی است. همین نکته منشأ تفاوت در رفتارهای سیاسی این دو گونه دین‌داری است. به اعتقاد لنسکی این دو نوع دین‌داری مسیحیان را تحت تأثیر رهنمودهای سیاسی مختلف قرار می‏دهد. فعالیت‏های کلیسایی به طور آشکار، مواجهه و ارتباط با روحانیون را افزایش می‏دهد. روحانیون به ارزش‏های اخلاقی سنتی در رأی دادن تأکید دارند و این منجر به این می‏شود که کسانی که دین‌داری انجمنی دارند و یا به عبارت دیگر، به طور مرتب با کلیسا ارتباط دارند، تحت تأثیر این رهنمودها، حمایت‏کننده احزاب محافظه کاری چون حزب جمهوری‌خواه باشند که به حفظ ارزش‏های اخلاقی و سنتی اهمیت می‏دهد و یا موضع محافظه‌کار آن‏ها را در قبال این گونه مسائل اتخاذ می‏کند. دینداران جماعتی که از رهنمودها و راهنمایی‏های اخلاقی- سنتی روحانیون در رأی دادن به دور هستند، معتقد به آزادی بیشتر در اخلاقیات هستند. تعاملات اجتماعی دینداران جماعتی با همکیشان خود، بیشتر، به برجسته شدن جاذبه‏های مساوات طلبی احزاب لیبرال در حقوق انسان‏ها، از جمله طبقه و پایگاه اجتماعی منجر می‏شود که موضوع‌های غیردینی تا جاذبه‏ها و ارزش‏های اخلاقی سنتی مورد تأکید احزاب محافظه‌کار و کلیساروندگان هستند (دینداران انجمنی) (طالبان و میرزائی، 1390: 143).

لنسکی در بخشی از اثر خود با عنوان «میزان مشارکت رأی‏دهی و دین‌داری انجمنی» بین این دو نوع دین‌داری و میزان مشارکت در انتخابات رابطه برقرار می‏کند. وی می‏گوید کسانی که به طور مرتب در فعالیت‏های کلیسایی شرکت می‏کنند، بیشتر از کسانی که کمتر به کلیسا می‏روند، در انتخابات شرکت کرده و رأی می‏دهند.

 

 

شکل 5- روابط بین متغیرها در نظریه لنسکی

                                                                                           (طالبان و میرزائی،1390: 144-145).

 

 

هرچند که نتایج تحقیقات یاد شده، در حقیقت رابطه نوع دین‌داری و میزان مشارکت را نشان می‏دهد؛ امّا باید توجه داشت که مدعای تبیینی تمامی آنها اثر مثبت میزان دین‌داری بر میزان مشارکت در انتخابات است. استدلال محققان هم بر این مدعا به این شرح است که باید در نظر داشت که از «نوع رژیم سیاسی» در جامعه آماری مورد تحقیق نباید غفلت نمود. در کشورهایی که رژیم سیاسی «دینی» است و افراد مذهبی زمام امور را در دست دارند، مذهبی و دیندار بودن مشارکت‏کنندگان، جدایی از غیر دینی/سکولار و دینی بودن کاندیدها و احزاب که خود این عامل هم می‏تواند میزان مشارکت را در بین پیروان این دو (سکولارها و مذهبی‏ها) افزایش دهد، از عوامل اصلی ورود به انتخابات برای مؤمنان و متدیّنان است، چون مشارکت در انتخابات در واقع نه حمایت از حزب، بلکه حمایت از استمرار و تداوم رژیم سیاسی حاکم است که مدیریت و امور آن به دست افراد مذهبی یا دینداران است. نباید فراموش کرد که در ایران نیز جون رژیم سیاسی «دینی» است، می‏توان این فرضیه را مطرح کرد که هرچه میزان دین‌داری بالاتر باشد، میزان مشارکت انتخاباتی بیشتر است. عکس این مطالب در رابطه با رژیم‏های سیاسی غیردینی صدق می‏کند. بنابراین، می‏توان گفت تلاش‏هایی با این مدعا و استدلال گفته شده، فرضیه مذکور را تقویت می کند. براساس مطالب فوق‏الذکر، شکل (6) مدل تحقیق را ارائه می‏کند.

شکل 6- مدل تجربی تحقیق

 

فرضیات تحقیق

بین متغیرهای جمعیتی و زمینه‌ای و رفتار انتخاباتی شهروندان رابطه وجود دارد.

بین دینداری (باورهای دینی افراد) و رفتار انتخاباتی شهروندان رابطه وجود دارد.

بین ابعاد دین‌داری (باورهای دینی افراد) و مشارکت شهروندان در انتخابات رابطه وجود دارد.

بین ابعاد دین‌داری (باورهای دینی افراد) و گرایش رأی‏دهی شهروندان در انتخابات رابطه وجود دارد.

 

روش تحقیق

رفتار انتخاباتی در این تحقیق اعمال ترجیحات سیاسی رأی‏دهندگان است و اولین گام آن مشارکت یا عدم مشارکت در انتخابات است. این تعریف، تعریفی ترکیبی است و نسبت به مفاهیم سیاسی دیگر، دارای جامعیت و دقت لازم در تمیز مفهومی رفتار انتخاباتی است؛ زیرا هم به عنصر انتخاب (گرایش) و هم به میزان شرکت در انتخابات توجه دارد. وجه اشتراک تعریف ما از رفتار انتخاباتی و مشارکت سیاسی در رأی دادن است. رفتار انتخاباتی حداقل به صورت رأی دادن (مشارکت در انتخابات)، یکی از سطوح مشارکت سیاسی است که راش نیز آن را از پایین‌ترین سطوح مشارکت سیاسی می‏داند: «سطحی که نیازمند کمترین تعهد است؛ زیرا به محض اینکه رأی به صندوق انداخته شد، ممکن است به پایان برسد» (راش، 1377: 129).

در تعریف دین‌داری (متغیر مستقل) می‏توان گفت: دینداری میزان تأثیر و تجلی کم یا زیاد دین در ذهن، روان و رفتار فرد است و دارای ابعاد پنجگانه معتقد بودن، مؤمن بودن، اهل عبادت بودن، اخلاقی عمل کردن و متشرع بودن است (شجاعی‏زند، 1384: 53). از بین مدل‏های دینداری، برای تعریف دینداری از مدل گلاک و استارک  (1970و1965) به عنوان پرکاربردترین مدل غربی در تحقیقات دانشگاهی و در نهایت، سه بعد اعتقادی، تجربی و مناسکی استفاده شده است.

پژوهش حاضر، نوعی بررسی مقطعی[34] و تبیینی[35] است. در این تحقیق به دلیل نیازمندی به نظرهای پاسخگویان، نوع بررسی پیمایشی با استفاده از پرسشنامه به سایر روش‏ها ترجیح داده شد. همچنین، پژوهش حاضر از نظر هدف، یک بررسی کاربردی[36] و از نظر وسعت پهنانگر[37] است. جامعه آماری این پژوهش، شهروندان بالای 18 سال شهر اصفهان هستند که در مناطق چهارد‏ه‏گانه شهر اصفهان سکونت دارند که طبق آخرین آمار با مراجعه به دفتر مطالعات و آمار شهرداری مرکزی اصفهان تعداد آنها 1348717 نفر است[38]. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران محاسبه گردید که در آن دقت برآورد 0.05 d= و p و پراکندگی براساس بیشترین میزان پراکندگی یکی از ابعاد در مطالعه مقدماتی با نمونه 30 موردی، بر مبنای 50% به 50% انتخاب شدند. براین اساس و با سطح اطمینان 95% نمونه‌ای به تعداد 384 نفر انتخاب شدند. همچنین، واحد تحلیل پژوهش حاضر، فرد و قلمرو زمانی تحقیق، شش ماهه اول سال 1391 می‏باشد. روش نمونه‏گیری در این پژوهش سهمیه‏ای بوده است. پژوهش حاضر با توجه به نظر اساتید راهنما و با استفاده از روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای اجرا و متغیرهای منطقه سکونت، سن و جنس به عنوان شاخص‌های طبقه‏بندی به کار رفتند. توزیع جمعیت برحسب حجم نمونه در ابعاد کوچکتر بازسازی شد و بعد از تقسیم تعداد افراد در هر واحد جمعیتی بر کل جمعیت، عدد به‌دست آمده را در تعداد نمونه ضرب کردیم تا به هر واحد جمعیتی تعداد مشخصی اختصاص یابد. سپس 384 پرسشنامه به این روش بین پاسخگویان توزیع شد.

در تدوین پرسشنامه، غالباً از شاخص‏های استفاده شده در تحقیقات پیشین بهره گرفته شده است؛ به این صورت که به گزینش معتبرترین شاخص‏های گردآوری شده از بین شاخص‏های موجود در پرسشنامه‏های آزمون شده قبلی، اقدام شده است و برای حصول روایی[39] قابل قبول، ماده‏های مربوط در اختیار صاحبنظران جامعه‏شناس قرار گرفته و پس از داوری ایشان و حصول روایی محتوایی، در این تحقیق به کار بسته شده است. برای اطمینان از پایایی[40] ابزار تحقیق، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. ضرایب آلفای کرونباخ برای متغیرهای مستقلی که در سطح سنجش فاصله‏ای قرار داشتند و متغیر وابسته (به طور کلی و به تفکیک ابعاد) در جدول زیر قید شده است.

 

جدول1- ضرایب آلفای کرونباخ محاسبه شده برای پایایی متغیرها

ناممتغیر

ضریبآلفایکرونباخ

رفتار انتخاباتی

76/0

بعد اعتقادی

94/0

بعد تجربی

83/0

بعد مناسکی

84/0

دین‌داری (مجموع ابعاد سه گانه)

89/0

 

تعریف مفاهیم و عملیاتی نمودن متغیرهای تحقیق

متغیر وابسته (رفتار انتخاباتی)

در این تحقیق، متغیر وابسته رفتار انتخاباتی در دو سطح و یا با دو شاخص «میزان مشارکت» و «گرایش رأی‏دهی» سنجیده خواهد شد. هرکدام از این شاخص‏ها به عنوان یک متغیر وابسته در چارچوب نظری و فرضیه‏ها مطرح شده است؛ هرچند که تمام وجوه رفتار انتخاباتی را نمی‏سنجند. در ادامه، هریک به صورت جداگانه تعریف می‏شوند.

منظور از «میزان مشارکت در انتخابات» شرکت کردن فرد در انتخابات با رأی دادن است. توجه به اینکه از اهداف اصلی تحقیق، فقط بررسی رابطه میزان دینداری با میزان مشارکت در انتخابات است، نوع انتخابات و یا دوره انتخاباتی خاص اهمیتی ندارد؛ بلکه نویسندگان به دنبال شناخت رفتار انتخاباتی کلی فرد در دوره‏های انتخاباتی مختلف هستند و مهم نیست که این رفتار در کدام دوره و چه نوع انتخاباتی بوده است؛ امّا برای اینکه میزان مشارکت افراد از واریانس بیشتری برخوردار باشد، هر انتخاباتی (ریاست جمهوری، مجلس، شورای شهر و خبرگان) به صورت جداگانه آزمون می‏شود. بنابراین، در تعریف عملیاتی میزان مشارکت در انتخابات از سه (3) گویه در قالب طیف لیکرت استفاده شده است. برای نمونه، شکل گویه‏ها به این نحو بود: تا چه میزان شرکت در انتخابات را یک وظیفه شرعی و اجتماعی می‏دانید و در آن شرکت می‏کنید؟ جواب‏های« همیشه و اکثر مواقع»، مشارکت بالا، «برخی» مشارکت متوسط و «به ندرت و اصلاً» مشارکت پایین ارزیابی شده است.

منظور از مفهوم «گرایش رأی‏دهی» این است که آیا  فرد در انتخابات با توجه به کاندیداهای حزب یا جناح سیاسی رأی می‏دهد. منظور از احزاب نیز دو جناح سیاسی اصول‌گرا و اصلاح‌طلب است. بنابراین، در تعریف عملیاتی گرایش رأی‌دهی در انتخابات از ده (10) گویه در قالب طیف لیکرت استفاده شده است، که پاسخگویان باید یک پاسخ از میان پنج (5) پاسخ (خیلی کم(1)، کم(2)، تاحدودی(3)، زیاد(4) و خیلی زیاد(5)) را انتخاب کنند. (سطح سنجش فاصله‌ای)؛ برای مثال، از گویه «تا چه میزان جناح‏بندی‌های سیاسی کاندیدا در رأی دادن شما نقش داشته است؟» و یا «وابستگی کاندیدا به جناح راست/چپ تا چه میزان در انتخاب کاندیدای مورد نظر شما نقش داشته است؟» و ... استفاده شده است.

 

جدول 2- گویه‌های مربوط به سنجش «میزان مشارکت در انتخابات»

ردبف

گویه‌ها

1

تا چه میزان شرکت در انتخابات را یک وظیفه شرعی و اجتماعی می‏دانید و در آن شرکت می‏کنید؟

2

تا چه میزان لحاظ نمودن منافع اقتصادی و یا به دست آوردن مقام سیاسی و اداری برای شخص خودتان در مشارکت در انتخابات نقش داشته است؟

3

تا چه میزان کسب اطلاعاتی در مورد عقاید کاندیداها و موضوع‌های سیاسی قبل از رأی دادن در مشارکت در انتخابات نقش داشته است؟

 

جدول 3- گویه‏های مربوط به سنجش «گرایش رأی‏دهی»

ردبف

گویه‏ها

1

تا چه میزان شما در انتخابات با توجه به جناح سیاسی خود رأی می‏دهید؟*

2

تا چه میزان جناح بندی‌های سیاسی کاندیدا در رأی دادن شما نقش داشته است؟

3

سید یا روحانی بودن کاندید، تا چه میزان در انتخاب رهبران سیاسی مورد نظر شما نقش داشته است؟

4

وابستگی کاندیدا به جناح راست/چپ تا چه میزان در انتخاب کاندیدای مورد نظر شما نقش داشته است؟

5

تا چه حد فشارها و یا احیاناً ترس از سرزنش‏های مردمی در مشارکت در انتخابات نقش داشته است؟

6

هم‌پایگاهی با کاندیدا، تا چه میزان در انتخاب کاندیدای مورد نظر شما نقش داشته است؟

7

تا چه میزان با کاندیدا و نماینده شدن زنان به عنوان رهبران سیاسی موافق هستید؟

8

تا چه میزان برنامه‏های ارائه شده به وسیله کاندیدا در انتخاب کاندیدای مورد نظر شما نقش داشته است؟

9

تا چه میزان تبلیغات و سخنرانی کاندیدا در رسانه ملی در انتخاب کاندیدای مورد نظر شما نقش داشته است؟

10

تا چه میزان تبلیغات دوستان/ همکاران/ همکاسی‏هایتان در انتخاب کاندیدای مورد نظر شما نقش داشته است؟

*در تعریف عملیاتی مفهوم گرایش رأی‌دهی از گویه «شما در انتخابات به کدام جناح رأی می‌دهید» استفاده شده است که دارای پنج جواب اصول گرا، اصلاح طلب و هیچکدام بود. تحقیقات پیشین از جمله بوش، 126-7: 1988؛ کوتلر و برکویتز،535: 2001و کیم، 2434: 2006از چنین سنجه‌ای برای سنجش رفتار انتخاباتی (گرایش رأی‌دهی) استفاده کرده‌اند.

 

 

متغیرهای مستقل

در این تحقیق متغیرهای مستقل عبارتند از: سن، جنسیت، تحصیلات، پایگاه اقتصادی- اجتماعی و دینداری.

1. سن: به‌وسیله یک سؤال باز از سن افراد عملیاتی شده است. تعداد سال‏های سپری شده عمر فرد است (سطح سنجش فاصله‌ای).

2. جنسیت: با سؤال از جنسیت در قالب مرد یا زن (مذکر / مؤنث) بودن عملیاتی شده است (سطح سنجش اسمی).

3. تحصیلات: شامل وضعیت تحصیلی پاسخگویان و والدین (در صورت تأهل تحصیلات فرد و همسرش)، در دوازده سطح بی‌سواد، خواندن و نوشتن، ابتدایی، نهضت سوادآموزی، راهنمایی (سیکل)، متوسطه (دیپلم ناقص)، دیپلم (پیش دانشگاهی)، فوق‏دیپلم، لیسانس، فوق لیسانس، دکتری و حوزوی عملیاتی شده است (سطح سنجش ترتیبی).

4. دینداری: مراد از دینداری التزام فرد به دین مورد قبول خویش است. این التزام در مجموعه‌ای از احساسات و اعمال فردی و جمعی که حول خداوند و رابطه ایمانی با او دور می‏زند، سامان می‏پذیرد (طالبان،1380: 10). به عبارت دیگر، دینداری، میزان علاقه و احترام فرد به دین است (سراج‏زاده، 1383: 166). تعریف عملیاتی دینداری در این تحقیق براساس مدل «گلاک و استارک» است. گلاک و استارک معتقدند که با وجود تفاوت‏هایی در ادیان، می‌توان وجوه مشترکی را بین آن‌ها یافت. این وجوه یا عرصه‌ها در حقیقت ابعاد دینداری را تشکیل می‏دهند که عبارتند از: ابعاد اعتقادی، تجربی، پیامدی، مناسکی و فکری یا باور دینی.

1- بعد اعتقادی یا باورهای دینی که عبارتند از: باورها و نگرش‏هایی که انتظار می‏رود پیروان هر دین به آنها اعتقاد داشته باشند؛ همانند: اعتقاد به خدا، دوزخ و ... .

2- بعد تجربی یا عاطفی که ناظر به عواطف، تصورات و احساسات مربوط به داشتن رابطه با جوهر ربوبی است.

3- بعد پیامدی یا آثار دینی که ناظر به اثرهای باورها، اعمال، تجارب و دانش دینی، بر زندگی روزمره پیروان است.

4- بعد مناسکی شامل اعمال دینی مشخصی، همچون: عبادت، نماز و... است که انتظار می‌رود پیروان هر دین آنها را به جا بیاورند.

5- بعد فکری یا دانش دینی که مشتمل بر اطلاعات و دانسته‏های مبنایی در مورد معتقدات هر دین است.

پژوهش حاضر سه بعد اعتقادی، مناسکی و تجربی از کل مدل گلاک و استارک به استثنای بعد پیامدی و فکری را، به عنوان ابعاد دینداری در نظر می‌گیرد؛ زیرا منظور از دینداری را در این تحقیق برآورده می‏سازد. همچنین، پاسخگویان باید یک پاسخ از میان پنج (5) پاسخ (کاملاً مخالف(0)، مخالف(1)، بی‌نظر(3)، موافق (4) و کاملاً موافق (5)) را انتخاب کنند (سطح سنجش فاصله‌ای).

 

 

جدول 4- گویه‌های مربوط به سنجش دین‌داری

ابعاد دین‌داری

گویه‌ها

بعد اعتقادی

بهشت و جهنم واقعیت دارد.

خداوند وجود ندارد و نباید به آن اعتقاد داشت.

من مطمئن هستم که فرشتگان واقعاً وجود دارند.

هر کس نتیجه اعمال خود را در آینده می‌بیند.

تمامی آیات قرآن حقایقی مسلم نیستند.

 به پیامبری حضرت محمد (ص) به عنوان آخرین پیامبراعتقاد دارم.

چون شخصی آن دنیا را ندیده، نباید نقد دنیا را به نسیه آخرت بخشید.

اسلام همیشه در زندگی انسان‏ها به عنوان کامل‏ترین دین حاضر است.

بعد تجربی

از انجام ندادن بعضی از فرایض دینی احساس گناه می‌کنم.

از رابطه خود با خدا احساس لذت نمی‌کنم.

گاهی احساس ترس از مرگ تمام وجودم را فرا می‌گیرد.

هنگام شرکت در عبادات جمعی احساس معنوی عمیقی نمی‌کنم.

بدون اعتقادات دینی احساس می‏کنم زندگی‌ام بی‌هدف و پوچ نیست.

در لحظات حساس زندگی‌ام احساس نزدیکی زیادی به خدا می‌کنم.

گاهی احساس ترس از خدا به من دست نمی‌دهد.

با رفتن به حرم یکی از ائمه احساس لذت نمی‌کنم.

بعد مناسکی

نمازهای یومیه خود را به طور مرتب و کامل می‌خوانم.

با مساجد یا هر مؤسسه اسلامی دیگر همکاری دارم.

در جلسات دعا (کمیل، عاشورا، ندبه و توسل و ...) شرکت نمی‌کنم.

در ماه رمضان (چنانچه مریض یا مسافر نباشم) روزه می‌گیرم.

برای ادای نماز جماعت به مسجد نمی‌روم و به‌ نظرم ضرورتی برای انجام فرائض دینی وجود ندارد.

در جلسات روخوانی قرآن شرکت می‌کنم.

در روزها و ماه‏های خاص (رجب، شعبان) روزه مستحبی می‌گیرم.

احترام به بزرگترها برایم حائز اهمیت است و به آنها کمک می‌کنم.

در صورت نیاز کسی به وسیله‌ای، آن را به وی امانت می‌دهم.

معمولاً در مراسمی که به مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌شود، شرکت می‌کنم.

 

 

یافته‌های پژوهش

اطلاعات توصیفی

 براساس خلاصه اطلاعات توزیع فراوانی مشخصات جمعیت‌شناسی نمونه‌های آماری جدول (5)، می‌توان گفت که حدود 228 نفر معادل (3/59 درصد)  مردان و 157 نفر معادل (7/40 درصد) از پاسخگویان را زنان تشکیل داده‏اند و بیش از نیمی از پاسخگویان در گروه سنی 32-28 سال قرار داشته‏اند. اکثریت نسبی افراد معادل 228 نفر (3/59 درصد) مجرد و پس از آنها و به لحاظ فراوانی حداقل نسبی افراد معادل 120 نفر (3/31 درصد) متأهل در رتبه بعدی قرار دارند. از کل نمونه پاسخگویان 129 نفر معادل (5/33 درصد) بیشترین فراوانی متعلق به سطح تحصیلات کارشناسی و 7 نفر معادل (2/0 درصد) کمترین فراوانی متعلق به سطح تحصیلات دکتری بوده است.

 

 

جدول 5- توزیع فراوانی مشخصات جمعیت‏شناسی نمونه‌های آماری

ردیف

متغیر

حداقل

حداکثر

شاخص‌های مرکزی

نما

میانه

میانگین

1

سن

18

65

32-28 (7/19)

36

67/27

2

جنسیت

1. زن

2. مرد

زن (6/40)

-

-

3

وضعیت تأهل

1. مجرد

2. متأهل

مجرد (4/59)

-

-

4

مقطع تحصیلی

1. بیسواد

11. دکتری

کارشناسی (5/33)

کارشناسی

-

 

 

جدول (6) بیانگر توزیع فراوانی نمره میانگین پاسخگویان بر حسب ابعاد رفتار انتخاباتی (بعد میزان مشارکت و گرایش رأی‏دهی) است. بیشترین نمره میانگین (57/3) مربوط به بعد میزان مشارکت است و کمترین نمره میانگین (67/2) مربوط به بعد گرایش رأی‏دهی است؛ بدین معنا که شهروندان شهر اصفهان بیشترین رفتار انتخاباتی را به لحاظ میزان مشارکت و کمترین بعد آن را به لحاظ گرایش رأی‏دهی دارا هستند.

 

جدول 6- توزیع فراوانی نمره میانگین پاسخگویان برحسب ابعاد رفتار انتخاباتی

 

میزان مشارکت

گرایش رأی‏دهی

میانگین

5738/3

6721/2

انحراف از میانگین

7294/0

5100/0

میانه

5104/3

6358/2

مد

49/2

72/1

انحراف معیار

92848/0

88253/0

واریانس

86584/0

74187/0

جدول (7) بیانگر توزیع فراوانی نمره میانگین پاسخگویان بر حسب ابعاد دین‌داری (بعد اعتقادی، تجربی و مناسکی) است. بیشترین نمره میانگین (41/3) مربوط به بعد اعتقادی است و کمترین نمره میانگین (76/2) مربوط به بعد مناسکی است؛ بدین معنا که شهروندان شهر اصفهان بیشترین میزان دین‌داری را به لحاظ اعتقادی و کمترین بعد آن را به لحاظ مناسکی دارا هستند. همچنین، بُعد تجربی با (84/2) بعد از بُعد اعتقادی در رتبه دوم قرار دارد.

 

جدول 7- توزیع فراوانی نمره میانگین پاسخگویان برحسب ابعاد دین‌داری

 

بُعد اعتقادی

بُعد تجربی

بُعد مناسکی

میانگین

4104/3

8438/2

7652/2

انحراف از میانگین

5537/0

5724/0

4758/0

میانه

4407/3

7022/2

7512/2

مد

29/2

83/2

4

انحراف معیار

08495/1

12168/1

92655/0

واریانس

17712/1

25816/1

85849/0

آمار استنباطی

بررسی روابط میان متغیرها

نتایج آزمون‏های تحلیل واریانس در جدول (8) نشان می‏دهد که تفاوت رفتار اتخاباتی (میزان و گرایش) بر حسب گروه‏های سنی در سطح 001/0 معنادار است. از آزمون تعقیبی توکی برای بررسی این تفاوت در نگرش پاسخ‏دهندگان استفاده گردید که نشان‏دهنده وجود تفاوت معنادار بین میانگین گروه سنی 27-23 سال با میانگین سایر گروه‏های است. میانگین نمره‌های گروه 27-23 سال از گروه‏های دیگر پایین‏تر است.


 

جدول8- نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه بین گروه‌های سنی و رفتار انتخاباتی

عامل

پارامترها

تعداد

میانگین

انحراف استاندارد

کمیت (F)

سطح معناداری (sig)

آزمون فرضیه

گروه‏های سنی

22-18 سال

23

7037/2

64183/0

185/4

001/0

تأیید فرضیه

27-23 سال

47

5304/2

63478/0

32-28 سال

76

7534/2

66917/0

37-33 سال

43

7892/2

68530/0

42-38 سال

47

8249/2

68003/0

47-43 سال

47

9037/2

58281/0

52-48 سال

38

9211/2

64483/0

57-53 سال

31

0817/3

61126/0

62-58 سال

13

0459/0

73587/0

63 سال و بیشتر

19

0218/0

74925/0

 

 

برای آزمون تفاوت میانگین رفتار انتخاباتی بر حسب جنس از آزمون دو نمونه‌ای مستقل  استفاده شد. نتایج به دست آمده از این آزمون (137/2-t= ؛017/0 p=) بیانگر وجود تفاوت معنادار بین میانگین رفتار انتخاباتی زنان و مردان است و یا مقایسه میانگین‌ها در بین دو گروه (زنان با میانگین = 9502/2 و مردان با میانگین = 8153/2) رفتار انتخاباتی کمتری را در بین مردان نسبت به زنان مشاهده می‌کنیم. البته، شایان ذکر است که میانگین این دو گروه بسیار ناچیز است و می‌توان گفت که رفتار انتخاباتی اگر چه بین مردان و زنان متفاوت است؛ اما این شدت بسیار کم است. در صورتی که براساس چارچوب نظری و تئوری‏های مرتبط با آن انتظار بر آن بود که این رابطه معکوس گردد؛ لیکن با توجه به سطح معناداری و همین طور تفاوت میانگین‏ها می‏توان آن را با احتیاط پذیرفت.

 

 

جدول 9- آمار توصیفی آزمون (t-test) برای تفاوت میانگین رفتار انتخاباتی بر حسب جنس

جنس

تعداد

میانگین

انحراف معیار

انحراف میانگین

مرد

228

8153/2

62885/0

04687/0

زن

157

9502/2

60338/0

04225/0

 

جدول 10- نتایج آزمون (t-test) برای تفاوت میانگین رفتار انتخاباتی بر حسب جنس

واریانس

کمیت (t)

درجه آزادی (df)

تفاوت میانگین

سطح معناداری (sig)

آزمون فرضیه

واریانس‌های برابر

143/2-

382

1349/0-

017/0

تأیید فرضیه

واریانس‌های نابرابر

137/2-

672/371

1349/0-

017/0

 

 

آزمون تحلیل واریانس جدول (11) در واقع بیانگر تفاوت میانگین رفتار انتخاباتی بر حسب تحصیلات است. با توجه به مقدار (489/24F=؛ 001/0 p=) می‏توان نتیجه گرفت واریانس درون گروهی و بین گروهی میانگین رفتار انتخاباتی بر حسب تحصیلات متفاوت است.

 

 

جدول 11- نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه بین تحصیلات و رفتار انتخاباتی

واریانس

مجموع مجذورات

درجه آزادی (df)

میانگین مجذورات

کمیت (F)

سطح معناداری (sig)

آزمون فرضیه

بین گروهی

248/50

8

281/6

489/24

001/0

تأیید فرضیه

درون گروهی

183/96

375

256/0

مجموع

431/146

383

-

 

 

همان طور که خلاصه نتایج آزمون‏های آماری سنجش رابطه نقش رسانه ملی بر رفتار انتخاباتی با متغیرهای مستقل جمعیتی مورد توجه در تحقیق (جدول12) نشان می‏دهد، داده‏ها گویای این است که متغیر دین‌داری با رفتار انتخاباتی (87/0r=؛ 000/0 p=) رابطه مستقیم دارد و این یافته به لحاظ آماری نیز معنی‌دار است. براساس این آماره می‌توان گفت هرچه میزان دینداری (باورهای دینی افراد) در بین افراد یک منطقه (یا شهر) بیشتر باشد، رفتار انتخاباتی بیشتری نیز در بین افراد آن منطقه (یا شهر) مشاهده می‏شود.

 

 

جدول 12- نتایج آزمون پیرسون بین متغیرهای مستقل و رفتار انتخاباتی

آزمون فرضیه

رفتار انتخاباتی

 

متغیر

تأیید فرضیه

    (**) 87/0

000/0

ضریب همبستگی پیرسون

سطح معناداری

دینداری

** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).                                                                                       

 

 

برای روشن‌تر شدن رابطه همبستگی بین تمامی ابعاد دین‌داری (بُعد اعتقادی، تجربی و مناسکی) و ابعاد رفتار انتخاباتی (میزان مشارکت و گرایش رأی‏دهی) کلیه آنها در یک جدول به طور کامل بیان شده است.

همان گونه که در جدول (13) مشاهده می‏شود؛ بعد اعتقادی دین‌داری ((*)89/0r=؛ 014/0 p=)، بعد تجربی دین‌داری ((*)33/0 r=؛ 000/0 p=) و بعد مناسکی دین‌داری ((**)58/0 r=؛ 006/0 p=) با بعد میزان مشارکت رفتار انتخاباتی معنادار گردید.

بعد اعتقادی دین‌داری (71/0r=؛ 001/0p=)، و بعد مناسکی دین‌داری ((*)47/0 r=؛ 021/0 p=) با بعد گرایش رأی‏دهی رفتار انتخاباتی معنادار و بعد تجربی دین‌داری (16/0 r=؛ 092/0 p=) با بعد گرایش رأی‏دهی رفتار انتخاباتی غیرمعنادار گردید.

با نتایج به دست آمده از ابعاد دو متغیر مذکور می‏توان چنین نتیجه گرفت که بیشترین مقدار تأثیرگذار، بعد اعتقادی دین‌داری با بعد میزان مشارکت رفتار انتخاباتی (89/0r=) و در ادامه بعد اعتقادی دین‌داری و بعد گرایش رأی‏دهی رفتار انتخاباتی ((*)71/0r=)، بعد مناسکی دین‌داری با بعد میزان مشارکت رفتار انتخاباتی ((**)58/0r=)، بعد مناسکی دین‌داری و بعد گرایش رأی‏دهی رفتار انتخاباتی ((*)47/0r=) و بعد تجربی دین‌داری با بعد گرایش رأی‏دهی رفتار انتخاباتی ((**)16/0r=) تأثیرگذار بوده است.

 

 

جدول 13- نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین ابعاد متغیر نقش دین‌داری و ابعاد رفتار انتخاباتی

متغیر

 

میزان مشارکت

گرایش رأی‏دهی

بُعد اعتقادی

ضریب همبستگی پیرسون

سطح معناداری  

(*) 89/0

014/0

71/0

001/0

بُعد تجربی

ضریب همبستگی پیرسون

سطح معناداری

33/0

000/0

(**) 16/0

092/0

بُعد مناسکی

ضریب همبستگی پیرسون

سطح معناداری

(**) 58/0

006/0

(*) 47/0

021/0

-

تعداد

384

384

** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed)

* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed) 

 

 

محدودیت تحقیق

از جمله محدودیت‌های تحقیق نمونه‌گیری سهمیه‌ای است. این نوع نمونه‌گیری یکی از تکنیک‌های غیر احتمالی رایج است که هدف آن ارائه نمونه معرّف، بدون انتخاب تصادفی افراد است. در این روش سهمیه‏ها به گونه‌ای تعیین می‏شود که نمونه نهایی، معرف خصوصیاتی باشد که سهمیه‌بندی براساس آنها انجام گرفته است. برای سهمیه‏بندی باید خصوصیاتی را که در پی معرف بودن نمونه برحسب آن هستیم مشخص کرده، سپس توزیع این متغیر را در جمعیت پیدا کنیم و مطابق آن توزیع، سهمیه‏بندی کنیم. هرچند شیوه‏های نمونه‌گیری احتمالی نظیر نمونه‌گیری تصادفی ساده، سیستماتیک و طبقه‌ای نسبت به شیوه سهمیه‌ای از لحاظ آماری ارجحیت دارد و نمونه‌گیری سهمیه‌ای شرط قابلیت تعمیم را به اندازه لازم دارا نیست؛ ولی دلایل متعددی منجر به استفاده از این شیوه نمونه‏گیری در تحقیق شده است که مهم‌ترین عامل استفاده از این شیوه نمونه‌گیری، ماهیت موضوع مورد مطالعه است.

از آنجایی که مهم‌ترین تفاوتی که نمونه‌گیری سهمیه‌ای با نمونه‌گیری طبقه‌ای دارد، این است که در نمونه‌گیری غیراحتمالی مانند سهمیه‏ای پاسخگو شناخته نمی‏شود؛ امّا در نمونه‌گیری احتمالی به نحوی است که در نهایت فرد پاسخگو شناخته می‌شود. به عبارت دیگر، افراد در نمونه‌گیری احتمالی به نحوی است که در نهایت فرد پاسخگو به این اطمینان خواهد رسید که محقق او را می‏شناسد. با توجه به این امر که موضوع مورد مطالعه در این پژوهش شناخت نقش رسانه ملی بر رفتار انتخاباتی است و محقق در پی شناخت گرایش‌ها و تمایلات سیاسی شهروندان است؛ لذا جنبه احتیاطی گرایش‌های سیاسی درونی افراد نمایان شده که از طرف پاسخگو ناشناختگی مطلوب‌تر است. همچنین، تجربه استفاده از نمونه‌گیری احتمالی و به‌دست آوردن نتایج کارآمد، تجربه‌ای است که دواس نیز به آن توجه کرده است.

 

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

مطابق با چارچوب نظری این پژوهش، آراء و نظریات وبر که بر رابطه باورهای دینی و ایجاد یک نظام اقتصادی تمرکز دارد، بر این فرضیه است که تعبیری معین از مذهب پروتستان (کالوینیسم) موجب ایجاد انگیزش‌هایی مساعد برای تشکیل نظام سرمایه‌داری شده است. از نظر وبر، باورهای مذهبی در دوره‌ای خاص، علت اصلی در تعیین جهت حرکت جوامع بوده است. به نظر او، باورهای دینی در یک دوره تاریخی خاص به عنوان یک متغیر مستقل قوی عمل کرده و ایجاد و رشد سرمایه‌داری در غرب را باعث شده است. به دنبال آن فرهنگ خاصی در حیطه سیاست نیز شکل گرفته است.

ارزش‏های آزادی و رقابت موجود در نظام اقتصادی سرمایه‌داری، در نظام سیاسی لیبرال دموکراسی نیز مشاهده می‏شود. به نظر می‏رسد که این باورهای دینی به طور مستقیم و غیرمستقیم از طریق ایجاد یک نظام اقتصادی، به ایجاد نوع خاصی از خرده نظام سیاسی مشتمل بر یک فرهنگ سیاسی ویژه نیز منجر شده است؛ فرهنگ سیاسی که شاید بتوان آن را یک فرهنگ سیاسی دموکراتیک نامید. به نظر وبر مناسک‌گرایی دینی از اصول بسیار نیرومند محافظه‌کاری اجتماعی است. شرط دگرگونی‌های تاریخی جوامع گسستن از مناسک‌گرایی بوده است. بر اساس این فرضیه، کاهش مناسک‌گرایی دینی به فراهم آوردن زمینه برای پذیرش تغییرات در حیطه خرده نظام سیاسی منجر می‏شود. به عبارت دیگر، می‏توان چنین اظهار داشت که هرچه افراد از لحاظ دینی مناسک‌گراتر باشند، از لحاظ سیاسی محافظه‌کارتر خواهند بود.

براساس نظر الکسی دو توکویل دینداران می‌توانند دارای یک فرهنگ دموکراتیک باشند و یا برعکس، در برابر آن مقاومت کنند. وی با بررسی دو نظام اجتماعی در آمریکا و فرانسه نشان می‏دهد که چگونه روحیه دینی در آمریکا موفق به ایجاد یک نظام و فرهنگ سیاسی دموکراتیک شده است و چگونه این روحیه دینی در فرانسه در راه شکل‌گیری یک نظام و فرهنگ سیاسی دموکراتیک مانع ایجاد کرده است. در نهایت، می‏توان گفت افراد دیندارتر نسبت به کسانی که دینداری کمتری دارند، در انتخابات بیشتر مشارکت می‏کنند.

براساس نظریه جنگ‌های فرهنگی نیز، اعتقـادات و اعمـال مـذهبی، خـود القاکننده ترجیحات سیاسی و حزبی مشخص هستند. کسانی که اعتقادات و اعمال دینی شدیدتر یا به عبارت دیگر دین‌داری قوی‌تری دارند، دیدگاه سنتی و بسته‌تری دارند؛ بنابراین محافظه‌کارانه رفتار می‌کنند، در انتخابات بیشتر مشارکت می‌کنند و به احزابی رأی می‌دهند که در این موضوعات با آنها هم عقیده هستند. در مقابل، کسانی که دین‌داری ضعیف‌تری دارند، نسبت به موضوع‌های فرهنگی وابسته به انتخابات دیدگاه بازتر و مدرن‌تری دارند و غیرسنتی و یا آزادتر رفتار می‌کنند، در انتخابات کمتر مشارکت می‌کنند و به احزابی رأی مـی‌دهنـد کـه در ایـن گونـه مـسائل غیرسنتی و یا آزادتر رفتار می‌کنند. چنان که گذشت نتایج تحقیق این استدلال نظری را تأیید می‌کند.

تحقیقاتی که با عنوان رابطه میزان دینداری و میزان مشارکت در انتخابات انجام شده است، زمینه طرح این فرضیه را آماده کرد: میزان دینداری بیشتر به میزان مشارکت بیشتر در انتخابات منجر می‏شود. استدلال تحقیق حاضر هم این بود که با توجه به شرایط دینی نظام سیاسی موجود در کشور ایران، کسانی که دارای میزان دینداری بیشتر هستند برای پا برجایی نظام سیاسی که دینی است، بیشتر در انتخابات شرکت می‏کنند و نتایج تحقیق نیز این استدلال را تأیید می‏کند. بنابراین، هر دو فرضیه این تحقیق (به جز بعد تجربی دین‌داری با بعد گرایش رأی‌دهی رفتار انتخاباتی) تأیید می‏شود و نتایج نیز با دستگاه نظری تحقیق مطابقت دارد.

در پایان، پیشنهاد  می‏شود رفتار انتخاباتی در سطوحی گسترده‏تر از موارد گفته شده، از جمله میزان و سطح فعالیت در انتخابات طراحی و رابطه آن با میزان دینداری سنجیده شود. با توجه به نوع نمونه‌گیری تحقیق، تجدید پژوهش با نمونه‌گیری احتمالی در سطح چند جامعه آماری نیز در خور پیگیری است.


[1] Social Development

[2] Cultural Development

[3] Political Development

[4] Moore

[5] Political Participation

[6] Religiousness

[7] Religious commitment

[8] تحقیقات خارجی دیگری نیز وجود دارد که کم و بیش به روابط یاد شده در بالا اشاره می‌کند؛ اما برای جلوگیری از اطناب کلام از ذکر آنها خودداری می‌کنیم. (Jones-Correa & Leal, 2001; Egmond et al. 1998; Smith et al. 1999; Busch, 1998; McKenzie, 2004a)

[9] Oskamp

[10] Elitedirected

[11] Ethnoreligious

[12] Group Affect

[13] Culture Wars

[14] Hunter

[15] Wuthnow

[16] Layman

[17] Karmaynz

[18] Deep-Seated

[19] Transcendent

[20] Green

[21] Doctrinal orthodoxy (believing)

[22] Religious commitment (believing)

[23] Theologically

[24] Homosexuality

[25] Devout

[26]Egalitaire

[27] Democratic en Amerique

[28] Habitudes

[29] Mocurs

[30] Lenski

[31] Associational Religiously

[32] Communal Religiously

[33] Church Involvement

[34] Cross sectional

[35] Explaining

[36] Applied

[37] Extensive

[38] شایان ذکر است که در سال 1391 هنگام جمع‌آوری داده‌ها به جمعیت هر کدام از مناطق به طور جداگانه نیاز داشتیم و این آمار به صورت تفکیکی (منطقه سکونت، سن و جنس) در دسترس نبود، بنابراین، به ناچار مبنای نمونه‌گیری را براساس توزیع جمعیتی موجود براساس سرشماری سال 1389 لحاظ نمودیم (مؤلفان).

[39]Validity

[40]Reliability

References

منابع
ابوالحسنی، سیدرحیم. (1384). «نگرش و گرایش سیاسی مردم (اصلاح‌طلبی یا محافظه‌کاری)»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش 69، ص1-42. 
امام‌جمعه‌زاده، سید جواد؛ محموداوغلی، رضا و امید عیسی‌نژاد (1389)؛ «بررسی رابطه میان دینداری و مشارکت سیاسی دانشجویان دانشگاه اصفهان»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال ششم، شماره اول، صص 7-34.
امام‌جمعه‌زاده، سید جواد و همکاران. (1392). «رابطه میان دینداری و رفتار انتخاباتی»، دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم، سال سوم، شماره هشتم، صص 27-44.
اینگلهارت، رونالد. (1373). تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی، ترجمه: مریم وتر، تهران: انتشارات کویر.
برگر، پیترال. (1380). افول سکولاریزم (دین خیزش گر و سیاست جهانی)، ترجمه: افشار امیری، تهران: پنگان.
پاتنام، رابرت. (1380). دموکراسی و سنت‌های مدنی، ترجمه: محمدتقی دلفروز، تهران: دفتر مطالعات سیاسی وزارت کشور.
پیشگاهی‏فرد، زهرا. (1380). «سیمای جغرافیایی انتخابات پارلمانی استان همدان»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 158 و 159، ص 545-558.
درزی، علی. (1382). جامعه‌شناسی انتخابات: تحلیل الگوی رفتار انتخاباتی مردم استان مرکزی در هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تهران.
راش، مایکل. (1377). جامعه و سیاست: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران: سمت.
ربیعی، علی. (1380). جامعه‏شناسی تحولات ارزشی: نگاهی به رفتار شناسی رأی‏دهندگان در انتخابات دوم خرداد 1376، تهران: فرهنگ و اندیشه.
رضی، داوود. (1374). بررسی تطبیقی عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان مشارکت مردم در انتخابات شش دوره ریاست جمهوری پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران 72-58، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس تهران. 
رﻓﻌﺖ‏ﺟﺎه، ﻣﺮﻳﻢ. (1376). ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣـﺆﺛﺮ در ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﺗﺤـﺼﻴﻠﻲ داﻧـﺶ آﻣـﻮزان ﻣﺪارس ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ، ﭘﺎﻳﺎن‌ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ، تهران: دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.
سراج‏زاده، سیدحسین و مهناز توکل. (1380). «بررسی تعریف عملیاتی دین‌داری در پژوهش‌های اجتماعی»، فصلنامه نامه پژوهش، سال پنجم، ش 20 و 21، ص159-188.
سراج‏زاده، سیدحسین. (1383). چالش‏های دین و مدرنیته؛ مباحثی جامعه‏شناختی در دینداری و سکولارشدن، تهران: طرح نو.
شجاعی‏زند، علیرضا. (1384). «مدلی برای سنجش دین‌داری در ایران»، مجله جامعه‏شناسی ایران، دوره6، ش1، ص 145-168.
شهیدی‏نیا، علی. (1379). عوامل مؤثر بر رفتار انتخاباتی (ترجیحات رأی‌دهی) رأی‌دهندگان استان کرمانشاه طی دوره اول تا پنجم شورای اسلامی از دیدگاه کارشناسان استان کرمانشاه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی.
طالبان، محمدرضا. (1380). بررسی تجربی دینداری نوجوانان کشور، تهران: دفتر توسعه و برنامه‌ریزی امور پرورشی وزارت آموزش و پرورش.
طالبان، محمدرضا و میرزائی، مهدی. (1389). «بررسی تجربی ارتباط سطوح دینداری با رفتار انتخاباتی دانشجویان»، دانشــنامــه علــوم‌اجتمــاعی، دوره اوّل، ش4، ص 33-67.
طالبان، محمدرضا و میرزائی، مهدی. (1390). «دین‌داری و رفتار انتخاباتی»، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال هشتم، دوره 1، ش 4، ص131-166 .
کشاورز، زهرا سادات. (1391). بررسی نقش رسانه ملی بر رفتار انتخاباتی شهروندان با تأکید بر نظام مردم سالاری دینی در ایران (مورد مطالعه: شبکه استانی اصفهان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
لازارسفلد، پل فیلیکس، برنارد برلسون و هاتسل گودت. (1382). انتخاب مردم: چگونه مردم در انتخابات ریاست جمهوری تصمیم می‌گیرند، ترجمه: محمدرضا رستمی، تهران: تبلور.
لیپست سیمور مارتین. (1383). دایره‌المعارف دموکراسی، ترجمه: کامران فانی و نورالله مرادی، تهران: وزارت امور خارجه، کتابخانه تخصصی.
مور، استفان. (1385). کلیات جامعه‏شناسی، ترجمه: عباس محمدی اصل، تهران: انتشارات علم.
Alford, Robert R. (1967) "Class Voting in Anglo-American Systems". In Seymour Martin Lipset and Stein Rokkan (Eds). Party Systems and Voter Alignments. New York: The Free Press. P 67-93.
Bartle, John. (1998) "Left-Right Position Matters, but Does Social Class? Causal Models of the 1992 British General Election". British Journal of Political Science. 28, P 501-29.
Busch, Beverly G. (1998) Faith, Truth, and Tolerance: Religion and Political Tolerance in the United States. dissertation for the Degree Doctor of Philosophy. University of Nebraska, Lincoln.
Butler, David & Donald Stokes. (1969) Political Change in Britain: Forces Shaping Electoral Choice. New York: Macmillan.
Chuma, J. & Molyneux C. (2009) "Estimating Inequality in Ownership of Insecticide Treated Nets: Does the Choice of Socioeconomic Status Measure Matter?" Health Policy and Planning, No. 24, p 83–93.
Deaton, A. (1997) The Analysis of Household Surveys: A Microeconometric Approach to Development Policy, Washington, DC: The World Bank.
Dennis, Jack. (1987) "Groups and Political Behavior: Legitimation, Deprivation and Reconsidered: Evidence from Across - Cultural Study". Social Forces, No. 54(4), P 866-889.
Greeley, Andrew. (1997) "Coleman Revisited: Religious Structures as a Source of Social Capital." American Behavioral Scientist, No.  40, p 587-594.
Guth, James, and John Green. (1991) The Bible and the Ballot Box: Religion and Politics in the 1988 Election. Boulder. CO: Westview.
Heath, Anthony, Roger Jowell and John Curtice. (1985) How Britain Votes. Oxford: Pergamon Press.
Kim, Junghyoun. (2006) "Religion and Political Attitudes in South Korea". Dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy, University of Tennessee, knoxville.
Kotler, A. & Laurence-Berkowitz. (2001) "Religion and Voting Behaviour in Great Britain: A Reassessment". British Journal of Political Science. Vol. 31, No. 3, P 523-554.
Lipset, S.M. & Rokkan Stein. (1967) Party Systems and Voter Alignments: Cross- National Perspective. NY, Free Press.
Lipset, Seymour. (1964) Religion and Politics in the American Past and Present. In Religion and Social Conflict, edited by R. Lee and M. Marty. New York: Oxford University Press.
Macaluso, Theodore F. & John Wanat. (1979) "Voting Turnout & Religiosity". Polity. Vol. 12, No. 1, P 158-169.
Marshall, Gordon. (1966) Oxford Concise Dictionary of Sociology. Oxford, Oxford University Press.
McCormick, Richard. (1986) Party, Period, and Public Policy. New York: Oxford University Press.
Miech, R. and Hauser, M. (2001) "Socioeconomic Status and Health at Midlife: A Comparison of Educational Attainment with Occupation-Based Indicators, AEP, Vol. 11, No. 2., p 191-206.
Miller, Alan S. & Rodney Stark. (2002) "Gender and Religiousness: Can Socialization Explanations Be Saved?". American Journal of Sociology. The University of Chicago, Vol. 2, p 27-43.
Nordstorma, Ch. Ana V. Diez, R. Sharon, A. Jacksonb, J. Gardinc, M. (2004) "The Association of Personal and Neighborhood Socioeconomic Indicators with Subclinical Cardiovascular Disease in an Elderly Cohort, The Cardiovascular Health Study". Social Science & Medicine, Vol. 59L, p 2139-2147
Pulzer, Peter G. J. (1967) Political Representation and Elections in Britain. London: Allen & Unwin.
Rose, Richard & Ian McAllister. (1986) Voters Begin to Choose. London: Sage Publications.
Sarlvick, Bo. & Ivor Crewe. (1983) Decade of Dealignment: The Conservative Victory of 1979 and Electoral Trends in the 1970s. Cambridge: Cambridge University Press.
Secret, E. Philip, James B. Johnson, Audrey W. Forrest. (1990) "The Impact of Religiosity on Political Participation and Membership in Voluntary Associations Among Black and White Americans". Journal of Black Studies. Vol. 21, No. 1, The Emerging African-American Environment. P 87-102
Swierenga, Robert. (1990) "Ethnoreligious Political Behavior in the Mid-Nineteenth Century: Voting, Values, and Culture" in Religion and American Politics. M. Noll (Ed.). New York: Oxford University Press.
Swierenga, Robert. (1990). "Ethnoreligious Political Behavior in the Mid-Nineteenth Century: Voting, Values, and Culture" in Religion and American Politics. M. Noll (Ed.). New York: Oxford University Press.
Verba, Sidney, Kay Lehman Schlozman and Henry Brady. (1995) Voice and Equality: Civic Voluntarism in American Politics. Cambridge. MA: Harvard University Press.
Williams, Sabrina Diane. (1999) African-American religious experience and political participation in an urban setting. dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy Wayne State University, Detroit. Michigan.
Wood, Richard. (1997) "Social Capital and Political Culture: God Meets Politics in the Inner City". American Behavioral Scientist, No.  40, p 595-605.

Files

Share

How to cite

Statistics