Effective factors of role conflict in women and its effect on family conflicts in Hamadan

Document Type : Research Paper

Authors

Bu Ali Sina University, Iran

Abstract

Introduction
Consequent changes of development seriously changes ruling rules of human beings life and causes social, identity and role related deep impacts especially in some kinds of groups. Women are the most important group which their identity, status, role and life quality during development has been transformed. Women have to balance identity, power and status with family roles and responsibilities often in conflict and psychological distancing from the spouse resulting in tension, stress and strain.
Knowledge evolution in recent age through new technologies and by changing economic relations has caused women iintellectual development, education level promotion, egalitarianism and their entrance to public arenas. But gender stereotypes and roles still force limitations on women participation and presence.
.



Material and Methods
The method was survey and data gathered using a questionnaire designed by researcher containing 8 question groups. Nearly almost of questions was in Likert scale. Cronbach alpha for scale subgroups were above .70 and acceptable, showing that all subscales have good reliability.
Population of study was 102773 women aged at 25-50 in Hamedan. Employed women of this population were 19166 people which 248 sample were selected through multi-stage cluster sampling and by Cochran sampling formula.
Based on some theoretical view points such as role conflict theory, feminist theories about women status and socialization and scarcity hypothesis, a theoretical model was created and some variables were identified as independent including: gendered labor division, motherhood role performance, and conjunct and detached family network, positive attitude of women and men about women employment, believing to gender stereotypes. Role conflict feeling, familial, sexual and financial conflicts were as mediate and dependent variables. Study hypothesis includes:

There is a relationship between gendered labor division and role conflict feeling of women.
Familial relations amount have a positive relation with gendered labor division.
Positive attitude toward women employment has a negative impact on role conflict feeling.
Number of children and role conflict feeling are statistically related to each other.
Role conflict feeling increases family conflicts.
Believe to gender stereotypes increases role conflict feeling.
Motherhood role performance increases role conflict feeling.
Employed women education and income are related with role conflict feeling.

Discussion of results and Conclusion
Results of descriptive and inferential statistics show that gender labor division has the most percent at lower and higher intermediate level. Motherhood and positive attitude of men toward women job is at upper intermediate level. In contrast, believing to gender stereotypes is at lower intermediate level. There is a positive relationship between gender socialization with gender labor division, attitude of husband and wife to occupation and women believing to gender stereotypes. It also shows that role conflict gender labor division has an important effect on women’s family conflict.
     Gender labor division of 43.8 percent of women at home was upper intermediate. 41.5 percent had lower intermediate, 8.8 percent high and 5.8 percent had low gender labor division. So, gender labor division has nearly high incidence.
     Motherhood role performance of 46.5 percent of respondents was at high intermediate level. 31.5 percent had lower intermediate, 14.3 percent high and 7.7 percent low motherhood role performance.         So nearly 60 percent of women had higher intermediate or high motherhood role performance.
     One of conflict sources within family is negative attitude of men toward women employment; Most of our respondents have positive evaluation toward women employment. Results also show that believing to gender stereotypes among respondents is at low level.
     Role conflict feeling of 44.2 percent of employed women was at lower intermediate level. It was for 40.4 percent at high intermediate, for 8.1 percent high and for 7.3 percent at low level. Therefore, it can be concluded that low role conflict has more incidence among women.
     Familial conflicts at population were at moderate level, so that low and high family conflicts percents are nearly equal.  Sexual conflicts have some different status. So, these conflicts have the least incidence. But results show that financial conflicts have more incidence than others. Familial conflicts are at next order.
     Pearson correlation test of gender labor division and role conflict feeling is significant and the relation is positive. Positive attitudes of women and their spouses toward women employment with role conflict feeling. The Pearson coefficient of relation between positive attitudes of women toward their employment and role conflict feeling is somewhat greater than for men attitudes.
     Regression analysis of income impact on role conflict feeling is significant and the relation is positive but weak. Relationship of believing gender stereotypes and role conflict feeling is positive and weak. So that the greater believing gender stereotypes the greater role conflict feeling.
     Gender labor division is nearly at moderate level among respondents. Motherhood role performance is still high among women and this shows that many occupations have not weakened this role. Men have positive attitudes toward women job. In contrast, believing to gender stereotypes is low. Among all kinds of studied conflicts, financial ones are at top and sexual conflict at end order. So there is a need to provide some kind consultation for families. There is a positive relationship between gender socialization with gender labor division, attitude of husband and wife to occupation and women believing to gender clichés. It also shows that role conflict has an important effect on women’s family conflict. Gender labor division increases role conflict feeling. Families should seriously reconsider this duty within family. Conflicts are contagion from one arena to another. Therefore, weak management of one kind of conflicts can lead to its contagion.

Keywords

Main Subjects

Full Text

مقدمه و بیان مسأله

تغییرات حاصله در جریان توسعه، مناسبات حاکم بر زندگی انسان‏ها را در جوامع مختلف دست‌خوش تحولات جدی قرار می‌دهد و به خصوص در اقشار و گروه‌هایی خاص، سبب می‌شود تأثیرات عمیقی به لحاظ اجتماعی، هویتی و نقشی بر جای گذاشته شود. شاید بتوان گفت که زنان مهم‏ترین گروهی هستند که هویت، جایگاه، نقش و کیفیت زندگی‌شان در عبور از جریان توسعه، دچار تحول، تغییر، تلاطم است. از این‏رو، «زنان مجبورند توازنی بین هویت، قدرت و منزلت‌شان با نقش‏ها و مسؤولیت‏های خانوادگی‏ای برقرار کنند که اغلب به تضاد و فاصله‏گیری روان‏شناختی از همسر تنش، استرس و فشار می‏شوند» (Panda, 2011:72).

تحول دانش در عصر جدید با فناوری‌های نوین و تغییر مناسبات اقتصادی از طرفی سبب رشد فکری، ارتقاء سطح تحصیلات، میل به برابرخواهی و ورود به عرصه‌ عمومی در زنان شده است. اما قالب‏ها و نقش‏های جنسیتی هنوز هم در برخی موارد محدودیت‏هایی را بر زنان برای مشارکت و حضور اعمال می‏کنند.

نقش‌های جنسیتی، حامل آموزه‌هایی اجتماعی هستند که «زنانگی» و «مردانگی» را در انسان‌ها می‌پرورانند تا دختران و پسران، گونه‌های متفاوتی از جامعه‌پذیری را تجربه کنند. از رهگذر تجربه جامعه‌پذیری جنسیتی است که در بسیاری از فرهنگ‏ها دنیای عمومی و اجتماعی، سهم مردان و دنیای خصوصی و عرصه خانگی، سهم زنان گردیده است. امروزه با همه تغییراتی که در دنیای مدرن و مقتضیات آن و از طرفی در دنیای ذهنی و آگاهی‌های زنان اتفاق افتاده، تغییر عینی و محسوسی در شیوه تقسیم کار جنسیتی و سبک جامعه‌پذیری کودکان صورت نگرفته است به طوری که تلاش زنان برای مشارکت در بازار کار، به نوعی در مقابله با تجویزهای نقش جنسیتی محسوب شده و از طرفی نقش سنتی آنان (همسری، مادری و خانه‏داری) همچنان به عنوان «نقش اصلی» در ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی، به ایشان گوشزد می‌شود.

با توسعه آگاهی‌های عمومی و بسط ارتباطات اجتماعی و تکنولوژیکی، زمینه‌های التزام  به نقش‌های جنسیتی به ویژه در میان زنان کم‌رنگ‌تر شده است. مناسبات زندگی مدرن با عواملی چون میل زنان به برابرخواهی جنسیتی، کسب منزلت اجتماعی و تلاش آنان برای تحصیل تخصص‌های علمی و مهارت‌های شغلی، در هم آمیخته که خود نشانگر رغبت روزافزون زنان به مشارکت اجتماعی، گسترش شبکه‏های ارتباطی، ورود به عرصه عمومی و در نهایت حرفه‌یابی است.

از طرف دیگر وضعیت ساختاری خانواده و سلسله مراتب قدرت نهفته در روابط بین اعضا و تقسیم جنسیتی نقش‌ها غالباً امکان تحقق اجرای نقش‌های مدرن و برابر خواهانه را از سوی زنان در خانواده فراهم نمی‏کند. تقسیم کار خانگی که یکی از این نوع تقسیم‏های جنسیتی نقش‏هاست، درون خانواده نمایش‏دهنده شکلی از روابط قدرت بین زن و شوهر است (اعزازی به نقل از دیل و مولین، 2003). این تقسیم‌بندی در بسیاری از خانواده‌ها منشأ اختلاف و تعارض است (خسروی، 1382: 220، به نقل از Thompson & Walker, 1989).

با افزایش آگاهی‌های اجتماعی و میل روزافزون زنان برای ورود به بازار کار و عرصه‏های اجتماعی، میزان نارضایتی عمومی آنان از جایگاه و نقش‌های زنانه نیز بیشتر شده است. پیامد این نارضایتی‌ها می‏تواند در قالب واکنش‌های انفعالی نظیر ناراحتی‌های روحی و افسردگی نمود پیدا کند که دوپارگی حیات اجتماعی و شخصی، احساس بیگانگی اجتماعی (خود پنداره‌های ذهنی و احساسی جدا از زمینه‌های اجتماعی) و انزوای فردی در زنان نمونه‏هایی از این واکنش‏هاست. بررسی‌های اپیدمیولوژیک حکایت از میزان شیوع افسردگی در زنان «دو تا سه برابر مردان» داشته که منزلت اجتماعی پایین و قدرت کم زنان در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی و اجتماعی از مهم‌ترین دلایل جهت‌گیری جنسیتی آن است (سیدان، 1383: 92).  شکل فعالانه اعتراض به وضعیت نابرابر خانوادگی زنان و تجربه تضادهای نقشی و منزلتی می‏تواند در قالب مشاجرات خانوادگی، پرخاشگری، خشونت‌های فیزیکی و کلامی و در نهایت طلاق زوجین مطرح شود که مشکلات بعدی آن نظیر وضعیت سرپرستی کودکان و نیازهای عاطفی آنان و سایر مشکلات اجتماعی مترتب بر آن نمود می‏یابد.

رشد آگاهی زنان، تحصیلات و افزایش توان مشارکتی آنان در بازار کار و میل به رهایی‌شان از پرداختن صرف به کارهای خانه‌داری کسل‌کننده و کم‌ارج سبب افزایش مطلوبیت اشتغال و مشارکت‌جویی نزد زنان گشته و علی‌رغم کمی تنوع فرصت‌های شغلی و محدود بودن گستره اشتغال به مشاغل کم‌اهمیت با شرایط دشوار و هنجارهای رایج در زمینه تقسیم کار (سیدان و خلیفه‌لو، 1387: 90) هر روز به تعداد تقاضاهای زنان برای ورود به عرصه‌های اجتماعی و شغلی افزوده می‌شود.

رشد تحصیلات زنان، درخواست‏های رو به افزایش اشتغال‏خواهی و کاهش موالید، نشان از میل زنان برای دگرگون خواهی شرایط اجتماعی است تعدد نقش‌های زنان (سنتی و مدرن) در کنار دگرگون نشدن هنجارهای نقش آن‌ها و نرمش‌ناپذیری نقش‌های مردان سبب شده است تا کشمکش‌هایی در روابط خانوادگی زنان پدید آید (سفیری و زارع، 1385: 49).

به عبارتی می‌توان چنین نتیجه گرفت که اگر چه مشکلات تجربه تعدد یا تضاد نقش‌ها، در زندگی زنان حاضر در اجتماع سبب نارضایتی، فرسایش و ناکامی‌های روحی برایشان می‌شود اما از رهگذر روابط انسانی و زناشویی با مردان، مشکلات به کلیه‌ اعضای خانواده به خصوص همسر تسری یافته و تزلزل و تصادم خانواده‌ها را به دنبال دارد.

 

سؤالات تحقیق

آیا نحوه تقسیم کار جنسیتی در خانه و تجربه تضاد نقش در زنان شاغل با هم رابطه‌ای دارند؟

آیا چگونگی شبکه ارتباطات خانوادگی می‌تواند رابطه‌ای با نوع تقسیم کار جنسیتی در خانه داشته است؟

آیا رابطه‌ای بین نوع نگرش زنان شاغل و نگرش همسران‌شان به «اشتغال زن» و تضادهای نقشی و خانوادگی آن‏ها وجود دارد؟

داشتن فرزند و یا تعداد آن، چه رابطه‏ای با تضاد نقش زنان شاغل دارد؟

آیا عواملی چون میزان تحصیلات و درآمد زوجین، تأثیری بر تعارضات خانوادگی در زنان شاغل دارند؟ 

تجربه تضاد نقش در زنان چه رابطه‌ای با تعارضات خانوادگی آنان دارد؟

 

ادبیات نظری و پیشینه تحقیق

الف- پیشینه تحقیق

از مشهورترین تحقیقات کلاسیک جامعه‌شناسی خانواده، تحقیق الیزابت بات در مورد تقسیم نقش در خانواده است وی با بررسی 20 خانواده انگلیسی کتاب خانواده و شبکه اجتماعی را منتشر کرد. در این بررسی وی به وجود دو الگوی تقسیم نقش خانواده‌ها مورد مطالعه پی برد. الگوی اول خانواده‌هایی هستند که زن و شوهر هر یک به تنهایی و بدون کمک دیگری وظایف خود را انجام می‌دادند. الگوی دوم کاملاً متفاوت است و زن و شوهر در اکثر فعالیت‌ها به صورت مشترک با یکدیگر همکاری داشتند. بر این اساس دیده شد که اگر زن و شوهر کمک و پشتیبانی گروه‌های دیگر (شبکه خویشاوندی) را به دست آورند، وظایف هریک به کمک افراد هم‌جنس دیگر خود از گروه‌های خارج از خانواده، وابسته خواهد شد. اما اگر این کمک‌ها و پشتیبانی‌ها نباشد زن و شوهر به یکدیگر وابستگی متقابل می‌یابند (بات، 1373: 7- 254).

در بررسی دیگری در یکی از محلات آمریکا، درباره نقش‏های جنسیتی در خانواده، تحقیقی به فاصله 50 سال توسط رابرت و هلن لیند و کاپلا انجام شده که طی آن روند تحول روابط خانوادگی و تغییر نقش‌ها دنبال شده است. در دهه30، مردان و زنان مورد تحقیق، نظر مثبتی راجع به ازدواج نداشتند. از نظر مردها ازدواج راهی برای حمایت و سرپرستی از اعضاء خانواده، تعدادی فرزند و همسر است. نگرش زن‌ها از این هم تیره‏تر است. از دید آن‏ها ازدواج به معنای فقر، ظلم، بی‌وفایی مرد و رها‌شدن زن است و طلاق از آن‌هم بدتر است. اما در بررسی کاپلا در دهه 80، نگرش آن‏ها نسبت به ازدواج و زندگی خانوادگی دگرگون شده است. عقیده عمومی به مشارکت در کارهای خانه است. روابط کلامی زن وشوهر بهبودی آشکار یافته است و عقاید افراد نیز در مورد ازدواج و خانواده بسیار مثبت شده است. نگرش مثبت زوجین به ازدواج و زندگی خانوادگی با توجه به تغییر در نقش‏های سنتی و اجرای اشتراکی وظایف خانوادگی و کاری ایجاد شده است که خود ناشی از شرایط تاریخی و اقتصادی جدید است که در نوع مناسبات ارتباطی زن و شوهر تأثیر گذاشته است. (اعزازی، 1376: 126-124).

در تحقیق دیگری که توسط آندره میشل در سال 1966 انجام شد، نوعی همبستگی بین اشتغال زنان و توزیع عادلانه‌تر نقش‌ها و وظایف خانوادگی مشاهده شد. مطابق نتایج این تحقیق، وظایف خانگی در خانواده‌های زنان شاغل به نحوی عادلانه‌تر بین زوجین تقسیم می‌شوند (سگالن، 1380: 274).

مطابق تحقیقات تامسون و واکر مشخص گردید که پندارهای اصلی زنان و مردان در خصوص چگونگی انجام کارهای خانگی، چندان تغییری نکرده و هنوز کار خانگی و مراقبت از کودکان، وظیفه اصلی زنان تلقی می‌شود (Thompson & Walker, 1989).

تحقیقات انجام شده توسط گاسو و مک مالین (2003) در خصوص نحوه تقسیم نقش‌های جنسیتی نیز نشان داده که ایدئولوژی‌های برابری‌خواهانه و باورهای فرهنگی زن و شوهر در چگونگی تقسیم کار خانگی نقش مؤثری دارد (Gazso & McMullin, 2003).

مطابق تحقیقات لو مشخص گردید که زنان در مقابل کلیشه‌های جنسیتی دیدگاه‌های منعطف‌تری نسبت به مردان داشته و خواهان تغییرات بیشتری نسبت به قالب‌بندی‌های جنسیتی هستند (Loo, 1998).

کولترین و کوک[1] در مطالعه خود دریافتند که وقتی مردان بیشتر کارهای خانه را انجام می‏دهند، ادراکات زنان از انصاف و رضایت زناشویی بالا رفته و زوجین تضاد زناشویی و فشار کم‏تری تجربه می‏کنند و حداقلی از تعارض نقش‏ها وجود خواهد داشت (Panda, 2011:73).

تحقیق بارنت نشان داده که فشار و تنش مربوط به درخواست‌های نقش‌های خانوادگی بیشتر از نقش شغلی بر روی زنان وجود دارد (اعزازی، 1376: 162-158).

در پژوهش سفیری و زارع تضاد نقش در 8 حیطه (تحصیل، اشتغال، مدیریت مالی، کار خانگی، روابط جنسی و عاطفی، روابط خانوادگی و دوستی، گذران اوقات فراغت و نگهداری و تربیت فرزندان) با استفاده از پرسش‌نامه تضاد نقش و نقش جنسیتی بم مورد سنجش قرار گرفته است. در این بررسی، زمینه‌های ناسازگاری نقش‌های اجتماعی و خانوادگی در زنان بررسی شده است بر اساس نتایج تحقیق، پای‌بندی به جداسازی نقش‌ها بر ناسازگاری نقش تأثیرگذار است و چنین می‌نماید که با افزایش پای‌بندی به جدایی نقش‌ها، میزان ناسازگاری نقش کاسته‏ می‌شود و اعتقاد به کلیشه‏های جنسیتی، تضاد نقش را کم‏تر می‌کند (سفیری و زارع، 1385).

رستگار خالد با بررسی تعارض نقش‌های شغلی- خانوادگی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن، با بهره‏گیری از دو رویکرد کمیابی و انباشتگی نقش مشخص کرده است که تعارض زنان در نقش‌های کار- خانواده، ناشی از عوامل خانوادگی و نه کاری است و برای کاستن آن باید بر حمایت اجتماعی از خانواده و زنان تأکید کرد (رستگارخالد، 1383).

در تحقیق نایبی در خصوص تحلیل جنسیتی نقش‌های خانوادگی مشخص شده که تقسیم کارهای خانه به شیوه کاملاً جنسیتی صورت گرفته و نگرش زنان و مردان در مورد وظایف و نقش‌های‌شان در خانواده با یکدیگر متفاوت است و حوزه‌های تصمیم‌گیری بیشتر مردانه و حوزه‌های تکلیفی بیشتر زنانه است (راودراد و نایبی، 1386).

جاراللهی در مطالعه‌ای بر روی زنان کارگر، نحوه تقسیم کار در خانواده‌های زنان شاغل و قدرت تصمیم‌گیری زن در زندگی را مورد سنجش قرار می‌دهد و نتیجه می‌گیرد که فعالیت‌های اجتماعی زن کاهشی محسوس در مسؤولیت‌های مربوط به خانه برای وی در برنداشته است (جاراللهی، 1374: 83).

 

ب- ادبیات نظری تحقیق

نظریات مختلفی در خصوص خانواده و رخدادهای درون آن و ارتباط تعارضات آن با محیط کار وجود دارد. ما در این مقاله به بخشی از این نظریات اشاره خواهیم داشت که ارتباط بیشتری با موضوع تحقیق دارند.

 

نظریه تضاد نقش

نظریه تعاض نقش بر این نکته اشاره دارد که وقتی افراد در نقش‏های متعددی شرکت می‏کنند که ناسازگار با هم هستند، تضادی بین نقش‏ها به وجود می‏آید. گرین هاوس و بوئتل[2] اشاره بر این دارند که هر ویژگی نقشی که بر زمان درگیری هر فرد در یک نقش تأثیر دارد، می‏تواند به تضاد بین آن نقشش و نقش دیگر منجر شود. در این نظریه، زمان صرف شده در فعالیت‏های درون نقش خانوادگی مثل مراقبت از فرزندان یا وابستگان بزرگسال را نمی‏توان به فعالیت‏های درون نقش کاری اختصاص داد. الزامات نقش‏های مختلف ممکن است برای منابع زمانی محدود شخص رقابت کنند و فشارهای زمانی مرتبط با مشارکت در یک نقش ممکن است امکان سازگاری با تقاضاهای نقش دیگر را به لحاظ فیزیکی غیر ممکن کند. اساساً زمان و انرژی صرف شده بر روی فعالیت‏های مرتبط با خانواده نمی‏تواند صرف فعالیت‏های مرتبط با کار شود، از این‏رو، تضاد کار – خانواده برای به وجود می‏آید (Liberman, 2012:16).

پیش فرض این نظریه نظریه جریان منبع آنست که انتقال منابع فردی مثل زمان، توجه وانرژی (فیزیکی و روان‏شناختی از یک حوزه به حوزه دیگر) محدود است. مفهوم منابع محدود برای اشاره به رابطه منفی بین حوزه‏های کار و خانواده به کار رفته است (Liberman, 2012:17).

 

فرضیه کمیابی

فرضیه کمیابی، مثل نظریه جریان منابع مدعی است که افراد میزان محدودی از منابع (مثل زمان و انرژی) دارند و مشارکت در چندین نقش، منابع موجود برای برآورد تقاضاهای تمام نقش‏ها را کاهش می‏دهد و از این‏رو تضاد گار و خانواده به وجود می‏آید  (Liberman, 2012:18).

 

نظریه سیمون دوبووار[3]

طرح دیدگاه‌های فمینیستی، بدون گریز زدن به تبیین وجودگرایانه از موقعیت زنان توسط دوبووار با اثر مشهورش «جنس دوم» که شاید مهم‌ترین متن نظری این مکتب در قرن بیستم است به نظر فاقد جامعیت لازم می‌آید. به اعتقاد دوبووار، زنان به دلیل «دیگر بودن» ستم می‌بینند زن دیگر است چون نه- مرد است. مرد یعنی خود؛ یعنی هستی آزادی که به وجود خویش معنا می‌بخشد و زن یعنی دیگر یا شیئی که به او معنا می‌بخشند اگر زن بخواهد خود یا فاعل شود باید مانند مرد از تعاریف و برچسب‌ها و گوهرهایی که وجود او را محدود می‌کنند، فراتر رود و خود را همان سازد که می‌خواهد باشد (تانگ، 1387: 23).

دوبووار در جنس دوم می‌نویسد: «کسی زن به دنیا نمی‌آید، بلکه زن می‌شود». به عبارت دیگر، مفهوم زن، ناظر به امری وجودی نیست، بلکه از امری ماهوی، آن‌هم ماهیتی مجعول و دست دوم (جنس دوم) حکایت می‌کند (باقری، 1382: 79-78).

دوبووار دو علت را برای این‏که زن به «دیگری» مرد تبدیل شده است بر می‌شمرد؛ نخست وضعیت فیزیکی و جسمی زن که با بارداری، زایمان، بزرگ کردن فرزندان و ... شرایطی را ایجاد می‌کند که بیشتر انرژی زن گرفته می‌شود و چیزی برای تحقق نفس برای او باقی نمی‌گذارد. علت دوم، شرایط اجتماعی و نوع خاص تقسیم کار اجتماعی است که در طول تاریخ وجود داشته و زن را متعلق به خانه و مرد را برای کار بیرون از خانه تعریف کرده است (مشیرزاده، 1383: 94). 

به اعتقاد دوبووار ساز و کارهای بنیادینی که «خود» یا فاعل برای مهار «دیگری» یا مفعول از آن‏ها بهره می‌جوید «نقش‌های اجتماعی» است. دیگر بودن زن در نهادهای ازدواج و مادری تحکیم می‌شود. ازدواج، تبادل آزادانه احساس را به وظایف به شدت تحکیم شده اجباری و حقوقی تبدیل می‌کند و خودجوشی رابطه زوج عاشق را از میان می‌برد. دوبووار نقش همسری را مانع رشد هویت زن می‌دانست. به زعم وی «همسری» و «مادری» نقش‌های زنانه‌ای هستند که راه زن برای دستیابی به آزادی را سد می‌کنند. حتی ایفای نقش زن شاغل یا متخصص هم که خوشبختی او به خوشنودی یک مرد خاصی یا فرزندان بستگی ندارد، در شرایط عادی نمی‌تواند زن را از دام زنانگی رهایی دهد؛ چرا که امکانات زن شاغل نیز برای فرار از قفس زنانگی چندان بیشتر نیست حتی از جهاتی وضعیت زن شاغل به مراتب از همسر و مادر خانه‌نشین بدتر است؛ چون از او انتظار می‌رود همیشه و همه جا زن است و زنانه رفتار کند. به بیان دیگر از زن شاغل انتظار می‌رود که وظایف شغلی خود را به «وظایفی» که از زنانگی او بر می‌آید، بیفزاید. در نتیجه او به تعارضی درونی میان علایق حرفه‌ای و وظایف زنانه خود دچار می‌شود. زن شاغل اگر علاقه به پیشرفت حرفه‌ای را در خود پرورش دهد به این احساس تأسف گرفتار خواهد شد که از تجسم زنانگی یعنی زن آراسته و... دور شده و اگر به ظاهر خود و زندگی زنانه توجه نشان دهد احساس می‌کند که از اهداف شغلی‌اش عقب می‌ماند (تانگ، 1387: 329-332).

 

آن اکلی[4]

آن اکلی (1974) اولین جامعه‌شناس فمینیست است که به طور جدی به بررسی تقسیم کار در خانواده پرداخت و به کارهای خانگی به منزله کار نگریست. او با این نظر که زنان قلمروی خصوصی از آن خود دارند که در آن حکم می‌رانند و تصمیم‏گیری می‏کنند نیز به مخالفت برخاسته است. به اعتقاد او در واقع به همان نسبت که مردان وقت بیشتری را در خانه می‌گذرانند و به بچه‌ها بیشتر توجه می‌کنند و فعالیت‌های مشترک بیشتری با همسران‌شان دارند، اقتدار زنان رنگ می‌بازد (آبوت و والاس، 1380: 128). در پاسخ به این پرسش فمینیستی که چرا زندگی زناشویی صورت ایده‌آلی را که برای زنان تصویر می‌شود، پیدا نمی‌کند، اکلی 4 حوزه تعارض زندگی خانوادگی را که زنان تجربه می‏کنند، چنین برمی‏شمرد: 1- تقسیم کار جنسی: از زنان انتظار می‌رود مسؤولیت‏های کارهای خانه و بچه‏داری را بر عهده بگیرند و این یعنی که زنان از نظر مالی به مردان وابسته می‌شوند و به پولی که مال خود بدانند، دسترسی ندارند؛ 2- تفاوت‌های نیازهای عاطفی زنان و مردان: از زنان انتظار می‌رود با کلافگی و عصبانیت شوهر و فرزندان‌شان بسازند اما خودشان کسی را ندارند که به او روی بیاورند؛ 3- تفاوت توان بدنی و بنیه اقتصادی زن و شوهر: که ممکن است سبب شود زنان اختیاری بر منابع مالی نداشته‏اند از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی ناتوان هستند و حتی با خشونت فیزیکی از جانب شوهر روبرو شوند و4- سپردن اختیار روابط جنسی و کنترل باروری به دست مردان: به این معنا که نیازهای مردان با اهمیت‌تر تلقی می‌شود و از زنان انتظار می‌رود موجبات «لذت» شوهر را فراهم آورند، به نیازهای جنسی او تمکین کنند و برای او بچه بیاورند و بچه‌داری کنند (آبوت و والاس، 1380: 120).

اکلی، کار خانگی را در جوامع مدرن دارای ویژگی‌های زیر می‌داند:

1 - انحصاراً زنان آن را انجام می‌دهند، نه بزرگسالان هر دو جنس؛ 2 - وابستگی مالی زن به همسرش را نشان می‌دهد؛ 3 – کار شمرده نمی‌شود و 4- بر دیگر نقش‌های زن برتری و پیشی دارد (کشاورز، 1382).

وی همچنین معتقد است که گام برداشتن به سوی برابری جنسیتی، حتی اگر سدهای قانونی و نهادی نیز از سر راه برداشته شوند، با سدی بزرگ به نام وظایف خانه‌داری زن روبه‏رو است. با شروع انقلاب صنعتی و افزایش و تحرک جمعیت، کار به شکل تخصصی درآمد، ارتباطات گسترده و نظم جدیدی بر جوامع حاکم شد که در آن کار از زندگی خانوادگی جدا شد و جدایی خانواده از اقتصاد با دگرگونی تولید صنعتی هم زمان گردید. این امر به تحول نقش زن و مرد در خانواده انجامید که طی آن زن به «زن خانه‌دار»، نان خور و وابسته و مرد، تنها به «نان‌آور خانه» تبدیل شد (سفیری و زارع، 1385).   

اُکلی نشان می‌دهد که اشتغال در زندگی زنان شاغل نقش محوری دارد. اما از زنان انتظار می‌رود خود را با کار مضاعف وفق دهند و این مسلماً سبب می‌شود نتوانند دلبستگی کامل خود را به کار نظیر مردان به نمایش بگذارند. آنان ناگزیرند که تعادل لرزانی را میان تعهدات‏شان در برابر خانواده و برابر کارفرما حفظ کنند (گرت، 1379: 69).

 

جسی برنارد[5]

برنارد، فمینیست لیبرال در کتاب آینده زناشویی (1982) به توصیف کاملی از محرومیت زنان پرداخته و تصویر نو و مبهوت کننده‌ای از نهاد زناشویی را ارائه نمود. به اعتقاد او زناشویی نوعی نظام فرهنگی متشکل از اعتقادها و آرمان‌ها، یک نوع تنظیم نهادی نقش‌ها و هنجارها و مجموعه‌ای از تجارب مبتنی بر کنش متقابل برای یکایک زنان و مردان به شمار می‌آید. زناشویی از نظر فرهنگی، به عنوان سرنوشت و سرچشمه رضایت خاطر زنان، جنبه آرمانی پیدا کرده است؛ در ضمن برای مردان نیز موهبت زندگی خانوادگی را همراه با مسؤولیت و الزام‌های آن به ارمغان آورده است و در مجموع، اساساً به معنای یک نوع همزیستی برابرانه میان زن و شوهر است. اما از جهت نهادی زناشویی به نقش شوهر اقتدار و آزادی می‌بخشد، چندان که او بتواند و ملزم است فراتر از محیط خانوادگی جولان دهد؛ نهاد زناشویی فکر اقتدار مردانه را با تصور قابلیت جنسی و نیروی مردانه تقویت می‌کند و از همسران می‌‌خواهد که سازشگر، وابسته و توخالی هستند و اساساً به فعالیت‌ها و خرده‌کاری‌های خانه‌داری بپردازند. (ریتزر، 1374: 475).

الیزابت بات

نام الیزابت بات با نظریه شبکه همراه است، نظریه‌ای که در کتاب او خانواده و شبکه اجتماعی تکمیل شده و درجه تفکیک نقش‌های زن و شوهر را با میزان تراکم شبکه‌ای همبسته می‌داند که زوجین بیرون از خانه برای خود حفظ می‌کنند. بات این نکته را در قالب فشارهای فرهنگی تبیین می‌کند. هنگامی‌که اشخاصی که با یک فرد آشنا هستند دارای اندرکنشی فشرده با هم هستند – یعنی وقتی که شبکه متراکم وجود دارد – اعضای شبکه به نوعی وفاق مشترک در مورد هنجارها دست می‌یابند و برای تبعیت از آن‌ها، به اعمال فشار اجتماعی غیر رسمی دست می‌زنند. این اشخاص دارای ارتباطات متعدد با یکدیگر هستند و به همیاری متقابل گرایش دارند (سگالن، 1380: 255-254).  

به اعتقاد الیزابت بات، روابط اجتماعی کلیه خانواده‌ها در جامعه حالت «شبکه» دارد؛ یعنی هر خانواده با تعدادی از افراد جامعه در تماس است؛ اما شبکه روابط بعضی از خانواده‌ها شبکه متصل است و شبکه روابط بعضی دیگر از خانواده‌ها شبکه پراکنده است و چگونگی تقسیم نقش‌های خانوادگی به نوع شبکه اجتماعی خانواده بستگی دارد خانواده‌هایی که تقسیم نقش آن‏ها سنتی است شبکه روابط اجتماعی آن‏ها متصل است؛ یعنی دوستان، آشنایان و همسایگان این خانواده یکدیگر را می‌شناسند و بدون ارتباط با خانواده مورد نظر با یکدیگر روابط اجتماعی دارند اما زن و شوهری که به صورت مشارکتی با یکدیگر زندگی می‌کنند، دارای شبکه اجتماعی پراکنده هستند؛ یعنی دوستان و آشنایان آن‏ها یکدیگر را چندان نمی‏شناسند (بات، 1373: 253-259).

به اعتقاد بات، تقسیم نقش‌ها در درون خانواده بیش از آن که یک پدیده طبیعی یا ضروری برای انسجام خانواده است به رابطه زوج‌ها با محیط اجتماعی‌شان و نوع شبکه اجتماعی خانواده (متصل یا پراکنده) بستگی دارد. اگر زوجین کمک و پشتیبانی گروه‌های دیگر را به دست آورند وظایف هر یک به کمک افراد هم جنس دیگر خود از گروه‌های خارج از خانواده وابسته خواهد شد اما اگر این کمک‌ها و پشتیبانی‌ها نباشد زن و شوهر به یکدیگر وابستگی متقابل می‌یابند که به انسجام واقعی خانواده می‌انجامد (بات، 13730: 255).

 

پارسونز

پارسونز خانواده هسته‌ای (آمریکایی) را متشکل از زن و شوهر و فرزندان به عنوان «خانواده» با سنخ معمول معرفی می‌کند که از لحاظ زندگی نو مکان است و پایگاه اجتماعی آن تنها از طریق «شغل» شوهر که مستقل از روابط خویشاوندی قابل حصول است مشخص می‌گردد. اشکال دیگر خانواده به اعتقاد وی «منحرف» از سنخ معمول خوانده می‌شود (پارسونز، 1363: 727-725).

به اعتقاد پارسونز شرایط دست‌یابی به حداکثر کارکردهای خانواده، وجود دو تفاوت اساسی در میان اعضای گروه کوچک خانواده است. اولین شرط وجود دو قطب مخالف رهبری و زیردستان و دومین شرط وجود اختلاف در میان نقش‌های ابزاری[6]یا مردانه و نقش‌های بیانگر[7] یا زنانه است و تنها بر اساس این تقسیم نقش جنسی، امکان بقا و همبستگی خانواده وجود دارد چرا که تشخیص و رعایت حدود وظایف هر یک از والدین مانع اغتشاش نقش‌ها و ایجاد یک وضعیت رقابتی در خانواده می‌شود که مثلاً می‌تواند ناشی از دخالت زن در فعالیت‌های شغلی است، که در نهایت به از هم پاشیدگی خانواده منجر گردد (اعزازی، 1376: 71).

 

هلموت شلسکی[8]

وی در خصوص اشتغال زنان وحتی در برابر جنبش‌های آزادی‌خواهانه آنان دیدگاهی مخالف داشت و کارآیی منحصر به فرد خانواده را تربیت فرزندان در محیطی سرشار از اعتماد و مراقبت می‌دانست که با اشتغال زن ویا فردیت خواهی او به مخاطره می‌افتاد (اعزازی، 1376: 33).

شلسکی «سلطه طبیعی» مرد بر زن را نیز از عوامل تعیین‌کننده موجودیت خانواده و ضامن حفظ کارکردهای سنتی آن می‌داند. به اعتقاد وی با کار کردن زن در بیرون از خانه، امنیت و موجودیت خانواده که به وجود آورنده زیربنای معنوی رفتار است به خطر افتاده و سبب نابسامانی‌های اجتماعی می‌شود (اعزازی، 1376: 75).

 

تافلر

تافلرمعتقد است مردها از دوران کودکی برای مشاغل بیرونی با دیدی عینیت‌گرا و واقع بینانه تربیت شدند در حالی که زن‌ها برای فعالیت‌های خانگی که به میزان زیاد در «انزوای اجتماعی» است آماده می‌شدند و از همان کودکی دیدی «ذهنیت‏گرا» پیدا کردند. شیوه‌ کار زنان «موج اولی» و شیوه‌ کاری مردان «موج دومی» است که در اثر جدایی «تولید از مصرف» تعارض آن تشدید می‌شود (تافلر، 1370: 62).

به زعم تافلر کلیه تعارض‌های بین دو جنس، مباحثه‌های زن شاغل/ زن خانه‌دار، تقابل طبیعی دو شیوه تولید متفاوت در یک جامعه موج دوم است و تنها با پیدایش «موج سوم» (جامعه فرا صنعتی) و با به کارگیری اطلاعات به طور کامل از میان خواهد رفت (تافلر، 1370: 61).

 

والترگو[9]

گو و همکارانش معتقدند ازدواج برای زنان نسبت به مردان کم‏تر خشنود کننده است و این در حالی است که برای بسیاری از زنان ازدواج تنها منبع خشنودی و رضایت خاطر در دوران بزرگ‏سالی است. آن‌چنان‌که  مردان متأهل معمولاً دو نقش عمده اجتماعی؛ یعنی سرپرستی خانواده و نقش حرفه‌ای را دارند که ممکن است با آن‌ها ارضا شوند، زنان مشخصاً فقط یک نقش دارند و آن هم خانه‏داری است. اگر به هر دلیلی یکی از نقش‌های اجتماعی مرد متأهل به اندازه کافی او را ارضا نکنند، وی هنوز نقش دیگری دارد تا برای کسب حمایت و به عنوان منبعی برای کسب عزت نفس به آن روی آورد. از سوی دیگر اگر زنان قادر به کسب خشنودی‌هایی از همسر بودن و مادر شدن نیستند، راه‏چاره روشن دیگری برای کسب رضایت خاطر ندارند. به اعتقاد گو خانه‌داری به طور قطع «ساخت نایافته»، «ناپیدا» و «دارای وضعیت و موقعیت نازل» است چون خانه‌داری هیچ نتیجه نهایی ندارد و پاداش‌های درونی یا بیرونی آن بسیار کم است پس در نتیجه بعید است که خشنودی زیادی برای همه فراهم کند. بنابراین یک زن متأهل در مقایسه با شوهرش که از موقعیت خود به عنوان پدر بودن و سرپرست خانواده بودن منافعی به دست آورده و هیچ ضرورتی هم به انجام فعالیت‌های حقیر و روزمره خانه‌داری ندارد، وضعیت نامساعد مضاعفی دارد (کوکرین، 1376: 58).

گو وظایف خانه‌داری و مراقبت از فرزندان و دیگر اعضای خانواده را یکی از منابع ایجاد تنش برای زنان می‌داند. به اعتقاد وی نقشی که جامعه به زنان محول کرده است به عنوان یک عامل تنش‌زا می‌تواند سبب اختلال در سلامت‌روان زنان شود (خسروی، 1382: 69).

بر اساس مبانی فوق می‏توان مدلی تحلیلی به شکل زیر ترسیم نمود. لازم به یادآوری است که این مدل مدعی تبیین همه عناصر در گیر در پدیده نیست.

 

 

 


مدل تحلیلی تحقیق

 

فرضیات

بر مبنای مدل تحلیلی تحقیق می‏توان فرضیاتی به این صورت نوشت:

فرضیه 1- بین تقسیم کار جنسیتی کار در خانه و احساس تضاد نقش زنان شاغل رابطه معنی‏داری وجود دارد.

فرضیه 2- میزان ارتباطات خانوادگی با میزان تقسیم کار جنسیتی در خانه رابطه معنی‏داری دارد.  

فرضیه 3- نگرش مثبت به اشتغال زنان با احساس تضاد نقش در زنان شاغل رابطه منفی و معنی‏دار دارد.

فرضیه 4- بین تعداد فرزندان و احساس تضاد نقش در زنان شاغل رابطه معنی‏داری وجود دارد. 

فرضیه 5- بین احساس تضاد نقش در زنان شاغل و تعارضات خانوادگی رابطه معنی‏داری وجود دارد.

فرضیه 6- بین باور به کلیشه های جنسیتی و احساس تضاد نقش رابطه وجود دارد.

فرضیه 7- بین ایفای نقش مادری و احساس تضاد نقش رابطه وجود دارد.

فرضیه 8- بین متغیرهای زمینه‏ای (میزان تحصیلات و میزان درآمد زنان شاغل) و احساس تضاد نقش زنان شاغل رابطه معنی‏داری وجود دارد.

 

روش‏شناسی تحقیق

این پژوهش به لحاظ اهداف و روش تحقیق، از نوع «پیمایشی» است؛ از نظر هدف «کاربردی» است؛ سطح مشاهده تحقیق «خرد» است، چرا که واحد تحلیل در آن فرد است و به لحاظ وسعت روشی، از نوع مطالعات «پهنانگر» است. از نظر زمانی نیز مقطعی است. زیرا بررسی و توصیف متغیرهای تحقیق و رابطه آن‏ها را با هم در محدوده خاص زمانی و نه در زمان‌های متعدد بر عهده دارد.

در این پژوهش نیز به منظور گردآوری داده‏ها و سنجش و اندازه‏گیری متغیرها و روابط بین آن‏ها از پرسش‌نامه محقق ساخته، استفاده می‏شود که حاوی هشت گروه سؤال است و تدوین آن بر اساس مفاهیم موجود در چارچوب نظری و سؤالات و فرضیات بر گرفته از آن صورت گرفته است.

به منظور تعیین پایایی این تحقیق، پرسش‌نامه طراحی شده، ابتدا در میان چند نفر از پاسخگویان توزیع و پس از تکمیل توسط آن‏ها، ضریب آلفای کرونباخ به وسیله نرم‏افزار آماری SPSS استخراج گردید و پس از تعیین پایایی گویه‌ها، از طریق مقادیر آلفا پرسش‌نامه نهایی تنظیم گردید. هدف از اجرای پیش آزمون بررسی نحوه جمله‏بندی گویه‌ها، ارزیابی نوع واکنش پاسخگویان نسبت به سؤالات و مفهوم مورد نظر محقق و رفع سایر نقایص احتمالی در پرسش‌نامه است، تا پرسش‌نامه اصلی تا جای ممکن فاقد نقص و ایراد تنظیم شود.

مقادیر آلفای کرونباخ استخراج شده از پیش آزمون، به شرح جدول ذیل است: 

 

 

جدول 1 - ضریب روایی آلفای کرونباخ

متغیرها

تعداد افراد

تعداد سؤالات

ضریب آلفای کرونباخ

تقسیم کار جنسیتی

30

14

84/0

وظایف نقش مادری

30

14

73/0

شبکه خانوادگی متصل

30

4

77/0

شبکه خانوادگی منفصل

30

2

79/0

نگرش مثبت به اشتغال زن

30

8

82/0

میزان باورمندی به کلیشه‌های  جنسیتی

30

8

75/0

احساس تضاد نقش

30

11

79/0

تعارضات خانوادگی

30

16

85/0

تعارضات جنسی

30

8

82/0

تعارضات مالی

30

11

80/0

 

 

با توجه به جدول فوق مشاهده می‏شود که ضریب روایی آلفای ‌کرونباخ برای سؤالات پرسش‌نامه همگی بالاتر از 70/0 قرار دارد که نشان می‏دهد ابزار اندازه‌گیری دارای روایی لازم است.

جامعه آماری تحقیق حاضر، زنان 25-50 ساله شهر همدان است که تعداد آن‏ها طبق سرشماری‌های عمومی 102773 نفر است. تعداد زنان شاغل بر اساس آخرین اطلاعات گرفته شده در سرشماری نفوس و مسکن در شهر همدان 19166 نفر در گروه سنی مورد تحقیق است که با لحاظ مشاغل غیر قابل احتساب، موارد اظهار نشده و سایر نقش‌های مشارکتی و اجتماعی زنان، 248 نفر با فرمول کوکران انتخاب شدند. روش نمونه‏گیری نیز شیوه خوشه‌ای چند مرحله‌ای است.

 

شاخص‏های توصیفی متغیرهای اصلی تحقیق

با جمع پاسخ گویه‏های هر یک از متغیرهای اصلی تحقیق، داده‏های این متغیرها در سطح سنجش فاصله‏ای به دست آمد. شاخص‌های توصیفی این متیغرها در سطح سنجش فاصله‏ای در جدول 2 ذکر شده است. 

 

 

جدول 2- شاخص‏های توصیفی متغیرهای اصلی تحقیق

متغیرها

تعداد سؤالات

تعداد افراد

حداقل نمرات

حداکثر نمرات

میانگین

میانه

مد

انحراف معیار

تقسیم کار جنسیتی

14

260

38

70

94/53

54

55

77/5

وظایف نقش مادری

14

260

24

70

1/51

50

42

2/7

شبکه خانوادگی متصل

4

260

4

20

23/12

12

12

67/3

شبکه خانوادگی منفصل

2

260

2

10

03/4

4

6

68/1

نگرش مثبت زنان به اشتغال زنان

5

260

6

22

78/13

14

13

84/2

نگرش مثبت مردان به اشتغال زنان

3

260

3

15

64/8

9

10

91/1

میزان باورمندی به کلیشه‏های جنسیتی

8

260

11

31

56/21

21

20

75/3

احساس تضاد نقش

11

260

17

51

36/32

32

33

23/7

تعارضات خانوادگی

16

260

20

77

08/47

47

38

98/9

تعارضات جنسی

8

260

9

34

98/20

21

24

81/4

تعارضات مالی

11

260

25

45

43/35

35

35

34/3

 

 

توزیع جمعیت نمونه بر اساس میزان تقسیم کار جنسیتی

با توجه به جدول 3 مشاهده می‏شود که میزان تقسیم کار جنسیتی در منزل 8/43 درصد زنان مورد بررسی متوسط به بالا است. میزان تقسیم کار جنسیتی در منزل 5/41 درصد متوسط به پایین، 8/8 درصد بالا و 8/5 درصد نیز پایین است. بر این اساس تقسیم جنسیتی کار در میان پاسخ‏گویان اندکی شیوع بیشتری دارد.

 

جدول 3 - فراوانی و درصد تقسیم کار جنسیتی در میان پاسخ‏گویان

میزان تقسیم کار جنسیتی

محدوده نمرات

فراوانی

درصد

پایین

35-24

15

8/5

متوسط پایین

47-36

108

5/41

متوسط بالا

59-48

114

8/43

بالا

70-60

23

8/8

جمع کل

-

260

100

 

میزان ایفای نقش مادری در میان افراد پاسخگو

نتایج حاصله برای میزان ایفای نقش مادری در  جدول 4 گزارش شده است. بر اساس مندرجات جدول مذکور مشاهده می‏شود که میزان ایفای نقش مادری در 5/46 درصد پاسخ‏گویان در حد متوسط به بالا است. میزان ایفای نقش مادری در 5/31 درصد متوسط به پایین، در 3/14 درصد بالا و در 7/7 درصد نیز پایین است. از این‏رو در این متغیر نیز حدود 60 درصد پاسخ‏گویان ایفای نقش مادری را متوسط به بال و یا بالا گزارش نموده‏اند.

 

جدول 4- فراوانی و درصد میزان ایفای نقش مادری در میان پاسخ‏گویان

میزان ایفای نقش مادری

محدوده نمرات

فراوانی

درصد

پایین

27-14

20

7/7

متوسط به پایین

41-28

82

5/31

متوسط به بالا

55-42

121

5/46

بالا

70-56

37

3/14

جمع کل

-

260

100

 

بررسی میزان نگرش مثبت مردان به اشتغال زنان

یکی از منابع تعارض درون خانواده، نگرش منفی مردان و همسران نسبت به کار زنان است. همان‏گونه که در جدول 5 نیز گزارش شده است، بیشتر پاسخ‏گویان نگرش مردان نسبت به کار زنان را مثبت ارزیابی نموده‏اند (حدود 56 درصد در گزینه‏های متوسط به بالا و بالا).

 

جدول 5 - فراوانی و درصد نگرش مثبت به اشتغال زنان

میزان نگرش مثبت مردان به اشتغال زنان

محدوده نمرات

فراوانی

درصد

پایین

5-3

18

9/6

متوسط به پایین

8-6

96

9/36

متوسط به بالا

11-9

137

7/52

بالا

15-12

9

9/3

جمع کل

-

260

100

 

میزان باورمندی به کلیشه‏های جنسیتی

از دیگر نگرش‏هایی که مانع فعالیت شغلی در زنان است باور به کلیشه‏های جنسیتی است. باور به کلیشه‏های جنسیتی بدان معناست که زنان مورد مطالعه، این کلیشه‏ها را درونی کرده‏اند. نتایج نشان می‏دهد که درصد باور زیاد به کلیشه‏های جنسیتی کم‏تر از باور پایین به این کلیشه‏هاست.

 

جدول 6 - فراوانی و درصد باورمندی به کلیشه‏های جنسیتی

میزان باورمندی به کلیشه‏های جنسیتی

محدوده نمرات

فراوانی

درصد

پایین

17-11

13

5

متوسط به پایین

24-18

145

8/55

متوسط به بالا

31-25

82

5/31

بالا

40-32

20

7/7

جمع کل

-

260

100

 

بررسی وضعیت احساس تضاد نقش

همان‏طور که در جدول 7 مشاهده می‏شود، میزان احساس تضاد نقش در 2/44 درصد زنان شاغل مورد بررسی در حد متوسط به پایین است. میزان احساس تضاد نقش در 4/40 درصد متوسط به بالا، در 1/8 درصد بالا و در 3/7 درصد پایین است. بر این اساس، احساس تضاد نقش پایین بر احساس تضاد نقش بالا می‏چربد و یا کم‏تر است.

 

جدول 7- میزان احساس تضاد نقش

میزان احساس تضاد نقش

محدوده نمرات

فراوانی

درصد

پایین

21-11

19

3/7

متوسط به پایین

32-22

115

2/44

متوسط به بالا

43-33

105

4/40

بالا

55-44

21

1/8

جمع کل

-

260

100

 

بررسی وضعیت تعارضات در میان پاسخ‏گویان

مندرجات جدول 8 نشان می‏دهد که توزیع تعارضات خانوادگی در جامعه مورد مطالعه در حد متوسطی قرار دارد. به گونه‏ای که میزان تعارض بالا و پایین تقریباً برابر هم است. در مورد تعارضات جنسی وضعیت اندکی متفاوت است، به گونه‏ای که این گونه تعارضات شیوع کم‏تری دارد. اما نتایج نشان می‏دهد که تعارضات مالی در میان انواع دیگر تعارض وفور بیشتری دارد. بر این اساس در خانواده‏های زنان پاسخ‏گو، بیشتر تعارضات بر سر مسائل مالی است. تعارضات خانوادگی در مرحله بعدی قرار دارد. با توجه به تابو بودن مسائل جنسی درصدهای تعارض جنسی را نیز باید با احتیاط تفسیر نمود.

 

 

جدول 8- میزان شیوع تعارضات خانوادگی، جنسی و مالی در میان پاسخ‏گویان

گزینه‏ها

میزان تعارضات خانوادگی

میزان تعارضات جنسی

میزان تعارضات مالی

محدوده نمرات

فراوانی

درصد

محدوده نمرات

فراوانی

درصد

محدوده نمرات

فراوانی

درصد

پایین

31-16

15

8/5

15-8

34

1/13

21-11

22

5/8

متوسط به پایین

47-32

118

4/45

23-16

144

4/55

32-22

89

2/34

متوسط به بالا

63-48

116

6/44

31-24

79

4/30

43-33

123

3/47

بالا

80-64

11

2/4

40-32

3

2/1

55-44

26

10

جمع کل

-

260

100

-

260

100

-

260

100

 

 

آزمون فرضیات تحقیق

آزمون همبستگی پیرسون برای بررسی ارتباط متغیرها نشان می‏دهد که بین دو متغیر تقسیم کار جنسیتی و احساس تضاد نقش رابطه معنادار مثبتی وجود دارد. بدین معنا که با افزایش تقسیم کار جنسیتی، احساس تضاد نقش نیز بیشتر می‏شود و بالعکس با کاهش این نوع تقسیم کار، احساس تضاد نقش نیز کم‏تر می‏شود. تقسیم کار جنسیتی همچنین با میزان ارتباطات خانوادگی (با خویشاوندان) ارتباط معنادار و مثبت دارد. بدین معنا که به میزانی که تقسیم کار جنسیتی زیاد می‏شود ارتباطات خانوادگی (با خویشاوندان) زیادتر می‏شود. همچنین میزان ارتباط در هر دو رابطه مذکور ضعیف است. این نتیجه در مورد ارتباطات خانوادگی با دوستان صادق نیست و رابطه دو متغیر معنادار نیست.

ارتباط نگرش مثبت زنان به اشتغال خود و نیز نگرش مثبت همسران‏شان با احساس تضاد نقش مثبت و معنادار است. ارتباط نگرش مثبت زنان به اشتغال خود با احساس تضاد نقش اندکی قوی‏تر (33/.) از ارتباط نگرش مثبت همسران با احساس تضاد نقش (در مقایسه با 22/.) است، اگرچه هر دو ارتباط در سطح پایینی است.

تعارضات خانوادگی با احساس تضاد نقش رابطه‏ای مثبت دارد. تعارضات مالی و جنسی نیز رابطه‏ای مشابه دارند. از حیث شدت ارتباط، از میان انواع تعارض، تعارض خانوادگی بیشترین ارتباط (64/.)، تعارض مالی در مرتبه بعدی (51/.) و تعارض جنسی در مرتبه آخر (23/.) قرار دارد. رابطه احساس تضاد نقش با ایفای نقش مادری نیز مثبت و به لحاظ آماری معنادار است.

در جدول 9 نتایج مربوطه گزارش شده است.

جدول 9- آزمون پیرسون رابطه متغیرهای تحقیق

شاخص‏های آماری

متغیرها

r

سطح معنی‌داری

تقسیم کار جنسیتی و احساس تضاد نقش

23/0

000/0

تقسیم کار جنسیتی و ارتباطات خانوادگی (خویشاوندان)

15/0

02/0

تقسیم کار جنسیتی و ارتباطات خانوادگی (دوستان)

39/0

06/0

نگرش مثبت زنان به اشتغال خود و احساس تضاد نقش

33/0

000/0

نگرش مثبت همسران به اشتغال زنان و احساس تضاد نقش

22/0

000/0

تعارضات خانوادگی و احساس تضاد نقش

64/0

001/0

تعارضات مالی و احساس تضاد نقش

51/0

001/0

تعارضات جنسی و احساس تضاد نقش

23/0

001/0

نقش مادری و احساس تضاد نقش

18/0

004/0

 

همچنین رابطه رگرسیونی میزان درآمد ماهیانه با احساس تضاد نقش نیز معنادار است. نتیجه رگرسیونی نشان می‏دهد که متغیر مذکور تنها 2 درصد از تغییرات احساس نقش را تبیین می‏کند و رابطه دو متغیر مثبت ولی در حد پایینی است (16/0). جدول 10 این رابطه را نشان می‏دهد:

 

 

جدول 10- آزمون رگرسیونی ارتباط درآمد ماهیانه زن با احساس تضاد نقش

متغیرها

ضریب همبستگی چندگانه

ضریب تبیین

ضریب تبیین تعدیل شده

میزان درآمد ماهیانه

16/0

026/0

021/0

 

سطح معنی داری

مقدار F

میانگین مربعات

درجه آزادی

جمع مربعات

مدل

024/0

5.16

110.84

1

110.84

رگرسیون

21.49

194

4170.44

باقی‏مانده

 

195

4281.28

جمع

 

نام متغیرها

مقدار b و ثابت

خطای استاندارد

مقدار بتا

مقدار T

سطح معنی‏داری

ثابت

30.001

50/0

161/0

59.56

000/0

درآمد ماهیانه زن

0000016/0

000/0

2.27

024/0

 

 

رابطه باور به کلیشه‏های جنسیتی و احساس تضاد نقش نیز معنادار است و ارتباط دو متغیر مثبت ولی ضعیف است. بدان معنا که با افزایش باور به کلیشه‏های جنسیتی‏، احساس تضاد نقش نیز بیشتر می‏شود و بالعکس. جداول زیر رابطه باور به کلیشه‏های جنسیتی و احساس تضاد نقش را نشان می‏دهند:

 

 

جدول 11- آزمون رگرسیونی ارتباط باور به کلیشه‏های جنسیتی با احساس تضاد نقش

متغیرها

ضریب همبستگی چندگانه

ضریب تبیین

ضریب تبیین تعدیل شده

باور به کلیشه‏های جنسیتی

35/0

12/0

12/0

 

سطح معنی‏داری

مقدار F

میانگین مربعات

درجه آزادی

جمع مربعات

مدل

000/0

36.12

720.99

1

720.99

رگرسیون

19.96

252

5029.9

باقی‏مانده

 

253

5750.9

جمع

 

نام متغیرها

مقدار b و ثابت

خطای استاندارد

مقدار بتا

مقدار T

سطح معنی­داری

ثابت

23.61

1.26

35/0

18.69

000/0

باور به کلیشه‏های جنسیتی

43/0

072/0

6.01

000/0

 

 

آزمون رگرسیونی مربوط به بررسی ارتباط بین ساعات کار زنان، سن و تحصیلات با احساس تضاد نقش نشان داد که این متغیرها ارتباط معناداری با احساس تضاد نقش ندارند.

 

نتیجه و ارائه پیشنهادات

نتایج نشان می‏دهد که در جامعه مورد مطالعه، میزان تقسیم کار جنسیتی در حد اعتدال است. توزیع درصدهای گزینه‏ها به گونه‏ای است که دو کرانه پایین و بالا دارای درصدهای کم و بیشترین فراوانی و درصدها در سطوح متوسط بالا و پایین قرار دارند. ایفای نقش مادری در میان پاسخ‏گویان بالاست و این نشان می‏دهد که اشتغالات مختلف این نقش را خیلی کمرنگ ننموده است. وزنه نگرش مثبت مردان به زنان به سمت کرانه‌های بالا سنگینی می‏کند. به این معنا که مردان نگرش تقریباً مثبتی به اشتغال زنان دارند. در کنار این قضیه، باورمندی به کلیشه‏های جنسیتی نیز پایین است. تمام این نتایج موید این قضیه است که اشتغال زنان در مسائل خانوادگی تعارض‏های خیلی جدی نباید ایجاد کند. میزان احساس تعارض نقش نیز این قضیه را تأیید می‏کند.

تعارضات مالی در میان خانواده‏های مورد بررسی بالاست و این بدان معناست که تصمیم‏گیری در مورد مسائل مالی در اغلب خانواده‏های مورد مطالعه نیاز به ارائه مشاوره‏های خاص دارد. اگرچه میزان‏های تعارضات خانوادگی و جنسی خیلی بالا نیست ولی ارقام نشان‏دهنده شیوع میزان متوسطی از این تعارضات است. این قضیه به ویژه با در نظر گرفتن حجب و حیای مرتبط با مسائل جنسی که سبب گزارش کم این موارد می‏شود کمی نگران‏کننده است و لازم است در این خصوص نهادهای ذی‏ربط برنامه‏های آموزشی مناسبی برای خانواده‏ها تدارک ببینند.

نتایج نشان می‏دهند که تقسیم کار جنسیتی احساس تضاد نقش را بیشتر می‏کند. بر این اساس خانواده‏ها باید در خصوص تقسیم کار جنسیتی مسؤولیت‏ها در خانواده‏ها بازنگری جدی نموده و تقسیم کار را به سمت تقسیم کاری مشارکتی و نه با مرزبندی جنسیتی هدایت نمایند. همچنین مشاهده شده که به میزانی این تقسیم کار جنسیتی زیاد می‏شود زنان به ارتباطات خویشاونی بیشتر روی می‏آورند که بخشی از این روی‏آوری می‏تواند محصول فشار همین تقسیم کار جنسیتی است. در کنار این روابط، باورمندی به کلیشه‏های جنسیتی نیز سبب احساس تضاد نقش می‏شود. با این اوصاف، به عنوان یک قاعده کلی، مرزبندی‏های جنسیتی سبب تعارض نقش می‏شود. بنابراین این مرزبندی‏ها در تقسیم کار و کلیشه‏های مرتبط باید کمرنگ شوند.

همچنین یافته نشان می‏دهند که انواع تعارضات (مالی و جنسی و خانوادگی) با احساس تضاد نقش رابطه دارند. به عبارت دیگر تعارضات در حوزه‏های مالی به تعارضات حوزه‏های مختلف منجر می‏شود. بر این اساس می‌توان گفت که تعارضات مسری هستند و از حوزه‏ای به حوزه دیگر قابل سرایت‏اند. پس مدیریت ضعیف یک تعارض می‏تواند به سرایت آن به حوزه دیگر منجر شود. خانواده‏ها و نهادهای ذی‏ربط این قضیه را باید در برنامه‏های خود مورد نظر قرار دهند.


[1]Coltrane and Cooke

[2]Greenhaus and Beutell

[3]Debouar

[4]Oakley

[5]Bernard

[6]Instrumental Roles

[7]Expressiveness Roles

[8]Shelsky

[9]Gove

References

آبوت و والاس، پ. (1380). جامعه‌شناسی زنان، ترجمه: منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی.
اعزازی، ش. (1376). جامعه‌شناسی خانواده، تهران: نشر روشن‌گران و مطالعات زنان.
بات، ا. (1373). نقش‌های زناشویی و شبکه‌های اجتماعی، در جامعه‌شناسی مدرن، ج 1، مؤلف: پترورسلی، ترجمه: حسن پویان. تهران: چاپخش.
باقری، خ. (1382). مبانی فلسفی فمینیسم، تهران: انتشارات وزارت علوم و تحقیقات.
پارسونز، ت. (1363). ساختار اجتماعی خانواده، در مبانی و رشد جامعه شناسی، نوشته: جی. اچ . آبراهام، ترجمه: حسن پویان، تهران: چاپخش.
تافلر، آ. (1370). موج سوم، ترجمه: شهیندخت خوارزمی، تهران: مولف.
تانگ، ر. (1387). درآمدی جامع بر نظریه‏های فمینیستی، ترجمه: منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی.
جارالهی، ع. (1374). «اثر اشتغال زنان کارگر بر میزان مشارکت زوجین در امور خانواده»، فصلنامه علوم اجتماعی، ش 7 و 8، ص 285-302.
خسروی، ز. (1382). مبانی روان‏شناسی جنسیت، تهران: نشر سحاب.
راودراد، ا. و نایبی، ه. (1386). «تحلیل جنسیتی نقش‌های مورد انتظار و کاربسته زنان در خانواده»، زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، دوره 5، ش 17(1)، ص 27-58.
رستگار خالد، ا. (1383). «بررسی تعارض نقش‏های شغلی، خانوادگی زنان و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن»، نشریه علمی- پژوهشی دانشگاه شاهد، ش 4، ص 35-48.
ریتزر، ج. (1374). نظریه‌ جامعه‏شناسی در دوران معاصر، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.
سفیری، خ. و زارع، ز. (1385). «احساس ناسازگاری میان نقش‏های اجتماعی و خانوادگی در زنان»، نشریه مطالعات زنان، سال 4، ش 2، ص 47-70.
سگالن، م. (1380). جامعه‏شناسی تاریخی خانواده، ترجمه: حمید الیاسی، تهران: نشرمرکز.
سیدان، ف. (1383). «چندگانگی پایگاه اجتماعی- اقتصادی زنان و بیماری‏های روانی»، نشریه مطالعات زنان، سال دوم، ش 6، ص 31-60.
سیدان، ف. و خلیفه‏لو، س. (1387). «خانواده و ارتقای شغلی زنان»، نشریه مطالعات زنان، سال 6، ش 2، ص 89-110.
کشاورز، ن. (1382). «کار خانگی زنان؛ مشکلی که تمامی ندارد»، فصل زنان، ج 3، تهران: نشر توسعه.
کوکرین، ر. (1376). منشأ اجتماعی بیماری‏های روانی، ترجمه: فرید براتی سده و بهمن نجاریان، تهران: نشر رشد.
گرت، ا. (1379). جامعه‏شناسی جنسیت، ترجمه: کتایون بقائی، تهران: نشر دیگر.
گولد، ک. جولیوس، و. (1384). فرهنگ علوم اجتماعی، جمعی از مترجمان، تهران: نشر مازیار.
مشیرزاده، ح. (1383). مقدمه‏ای بر مطالعات زنان، وزارت علوم و تحقیقات.
Loo, R. (1998) “Attitude toward Women’s Roles in Society: A Replication after20Years” Sex Roles: A Journal of Research, 39(11): 903-912.
Thompson, L. and Walker, A. J. (1989) "Gender in Families." Journal of Marriage and the Famil, 51: 845-871.
Gazso, W.A. and McMullin, J. A. (2003) "Doing Domestic Labour." Canadian Journal of Sociology, 28 (3): 341-366.
Panda, U. (2011) “Role Conflict, Stress and Dual-Career Couples: An Empirical Study”, The Journal of Family Welfare, 57(2).
Liberman, Benjamín, E. (2012) The mediating role of family-work conflict on the relationship between family and work domain variables and employment trade-offs, Submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy under the Executive Committee of the Graduate School of Arts and Sciences, Columbia University.
Journal of Applied Sociology
Volume 27, Issue 4 - Serial Number 64
January 2017
Pages 117-132

Files

Share

How to cite

Statistics