A Study of Anonymity in Online Relationships and Sociological Factors Affecting It

Document Type : Research Paper

Authors

1 of University of Guilan, Iran

2 University of Guilan, Iran

Abstract

Introduction
 
Hiding the identity and performing multiple roles within virtual space is one of the several facilities that the Internet provides for its users. Using this feature has made users both the author of the text and the author of their own identity (Turkl, 1996: 26). Two types of factors are commonly known as effective factors: identity attributes of users and environmental features, both virtual and real, that is, all users do not equally hide identity or vice versa (Kalinovsky and Adam Matheti, 2011: 7-8; Jiang et al., 2011: 59-58; Chiu, 2007: 725). The purpose of this study is to describe and explain the relationship between individual and environmental characteristics with anonymity of the actors in the Internet using Dramaturgical perspective of Goffman and Terkel.
According to Goffman's perspective, people are involved in interactions and performances. The performances are partly shaped by the social environment and audiences’ interpretations. An important dimension of the implementation of the "front" is that the front consists of all the permanent features that a person intentionally or inadvertently implements during performances, Goffman divided the front into two parts of the environment and personal front. The environment is all of the underlying objects that provide space for action. The personal front includes items that are in close contact with the actor himself, including gender, age, and other personal features. (Goffman, 2012: 35-36). He concludes that there is a relationship between individuals' performances and social identity.
Virtual space researchers, such as Sherri Terkel (1996), using Goffman's perspective, discus  two types of identities: Offline identity and online identity. Offline identity is our objective identity and online identity is an identity that Internet users use in virtual communities. Presence in virtual space allows the user to access the virtual environment due to its specific features, including the possibility of anonymity and the removal of physical signs, which, by and large, play a variety of different roles at different times of their own choosing. Goffman calls these behaviors as "secret consumption": if one wants to make ideal criteria during his performance, he will have to hide or remove actions that do not fit these criteria. Given the limitations, barriers, and traditions in the Iranian social environment for interacting with the opposite sex on the one hand and the increasing use of the Internet, on the other hand, the fundamental question is which of the individual characteristics of users and which of the objective and virtual environmental features can play a greater role in virtual anonymity?
 
Material & Methods
The method of this study was survey and its statistical population was all students of University of Guilan, of whom 372 students were selected by employing stratified and random sampling methods. A researcher-made questionnaire was used for collecting data that includes variables such as users' attributes, Internet usage variables, traditional limitations and Anonymity in online relationships.
 
Discussion of Results & Conclusions
According to findings, boys have more than girls and undergraduate students have more than master students tendency towards anonymity in internet relationships and this correlation  is statistically significant. Increasing the average hours of Internet usage per week, using dating sites, blogs and chat room and also traditional limitations regarding dating, have significant correlation with the anonymity in internet relationships. Totally, educational status and traditional limitations explained 41.5 percent of the variance of anonymity in online relationships. Educational status had negative effect and the traditional limitations had a positive effect on using anonymous identity in internet relationships.
Conforming with Gaffman's ideas on the performance of the role on the scene, the virtual space is like  a scene, composed of two environments : the front and back stages,. When individuals play the roles on scene and create another identity for themselves, they remove and conceal some of their actions to shape this ideal identity.
According to the findings, Internet users are trying to reproduce an offline self through online self, .what they are looking for in the offline world and cannot fulfillbecause of social constraints in the society, is looked after through secret consumption in virtual space. One of the social activities that young people and students consider to be of great importance is the establishment of friendly relations, especially with the opposite sex. The expansion of such relationships in recent years, both in the online and offline environments, has been reported by various scholars. But what is clearly evident here is the role of social constraints in establishing an offline friendly relationship with the opposite sex and  the tendency of actors to engage in such relationships in the online environment by using mask.

Keywords

Main Subjects

Full Text

مقدمه و بیان مسأله

اینترنت به­عنوان پدیدۀ جدید در عصر حاضر، بخش مهمی از زندگی روزانۀ افراد را در بر گرفته است و میلیون­ها نفر برای برقراری ارتباط و به‌­دست‌آوردن اطلاعات از آن استفاده می‌کنند. این رسانه، جهان (فضا یا محیط) جدیدی را به موازات جهان واقعی به ­وجود آورده است که بی­مرز، بی­مکان و به ­تعبیر دقیق­تر «جهان مجازی[1]» نام گرفته است. در این محیط، عامل زمان و مکان کمرنگ شده است و دوری و نزدیکی عاملی خنثی در ارتباط‌های محلی و جهانی محسوب می­شود و فضای ارتباطی جدیدی پدید آمده است که صنعت جدیدی از ارتباط‌ها به­ نام ارتباط همزمان را رقم زده است (معیدفر، 1384: 14).

جهان مجازی درواقع نوعی فرافضا و فضای ذهنی است (کاستلز و اینس، 1384: 47)؛ فضایی که همه­جا هست اما هیچ‌کجا نیست؛ فضایی است که در پرتو در دسترس قراردادن اطلاعات وسیع و سریع، به فرد قدرت نمادین بیشتر و امنیت روانی گسترده‌تری می‌بخشد اما در همان حال او را وابسته‌تر، بی‌قدرت‌تر و مضطرب‌تر از پیش می‌کند. فضای سیّال و بی‌حد و مرزی که به‌سادگی و همیشه در دسترس همگان است اما به­ همان سادگی که ایجاد می‌شود، از بین رفته، محو می­شود؛ به عبارت دیگر، فضایی است که کاربران می‌توانند به‌واسطۀ حضورنداشتن نشانه‌های فیزیکی، هویت‌های مختلفی را درون سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی ارائه، ایفا و حتی پنهان کنند (ذکایی و خطیبی، 1385: 113؛ Bullingham & Vasconcelos, 2013: 103) و ویژگی‌های منحصر به ­فردی نسبت به ­فضای واقعی برای خود به ارمغان بیاورند.

سنگ‌بنای فرهنگ اینترنت، گمنامی[2]، ارتباط‌های ناشناس و ایفای نقش در فضای مجازی است. محیط اینترنتی به­طور منحصر به ­فردی برای ارتباط‌های گمنام یا با نام مستعار مناسب است. کاربران برخط[3] دربارۀ اینکه چه مقدار اطلاعات دربارۀ خودشان بدهند یا ناشناس باقی بمانند، مختارند؛ همچنین این امکان را دارند که پناهگاهی برای خود پشت یک نام مستعار انتخاب کنند. این نوع از هویت‌زایی (هویت گمنام و با نام مستعار)، پیامدهای پیچیده‌ای دارد؛ از یک ­طرف، ارتباط‌ها را گسترش می­دهد و از سوی دیگر، اشتباه را تشویق می‌کند و به‌ویژه تصوری را به­ وجود می‌آورد که کاربر نتواند مسئولیت اعمال و کلمات خود را بر عهده بگیرد؛ همچنین گمنامی به ­کاربران اجازه می­دهد بدون اینکه دربرابر عکس‌العمل یا واکنش دیگران احساس خطر کنند، رفتار خصمانه یا دوستانه داشته باشند (McInyre, 2004: 90 Iane, 2011: 126;)؛ بنابراین، چنین شرایطی پیامدهای جدیدی را در استفاده از فضای مجازی فراهم می‌کند.

استفاده از این ویژگی سبب شده است کاربران در این فضا هم نویسندۀ متن باشند و هم نویسندۀ هویت خودشان (Turkle, 1996: 26)؛ بسیاری از آنها در فضای مجازی هویت واقعی خود را کنار می‌گذارند و هویت جدیدی از خودشان (هویت دلخواه یا ایده­آل) یعنی هویت آنلاین می­سازند؛ به این ­ترتیب، اینترنت و واقعیت مجازی امکانات انجام انواع تازه­ای از تعامل‌های دوسویه را فراهم آورده­اند (اسلوین، 1380: 83). گمنامی تا زمانی ­که مشارکت­کنندگان تصمیم بگیرند هویت حقیقی­شان را برای سایرین آشکار سازند - که شاید این موضوع در عمل هرگز اتفاق نیفتد - درون برنامه­های چت باقی می­ماند؛ حتی اگر مشارکت­کنندگان نام مستعار و دیگر اطلاعات شخصی خود را تغییر دهند یا روش­های بیان هویت خود را عوض کنند، گمنامی و احساس متعاقب آن، این امکان را به آنها می‌دهد تا هر نقش دیگری را برگزینند که خیلی دور یا خیلی نزدیک به­ خود واقعی آنهاست (Murphy & Collins, 2000: 181).

دو دسته از عوامل به‌طور معمول بر نحوۀ نمایش و ارائۀ خود در صحنۀ مجازی یا بر گمنامی در این فضا مؤثر شناخته شده‌اند؛ یک دسته ویژگی‌های خود کاربران و دیگری ویژگی‌های محیط‌های مجازی. همۀ کاربران به­ یک اندازه به پنهان‌کردن هویت یا عکس آن به­خودنمایانی[4] اقدام نمی‌کنند (Kalinowski & Adam matei, 2011: 7-8؛ Chiou, 2007: 725 ؛Jiang et al., 2011: 58-59 ). فعالیت‌هایی مانند وبلاگ­نویسی از طرف کسانی گسترش پیدا می‌کنند که تمایل بیشتری به­ خودافشاسازی دارند. کسانی ­که به­سبب فعالیت­های تجاری مجازی از اینترنت استفاده می‌کنند، تمایل چندانی به گمنامی ندارند اما مشارکت در محیط‌هایی مانند اتاق‌های گفتگو در بیشتر موارد سبب روی‌آوردن به ­مخفی­سازی هویت می‌شود (Chiou, 2007: 725 Whitty, 2008: 1709-1708;). از طرف دیگر، میزان تمایل و اقدام به گمنامی بین کاربران برحسب ویژگی‌های جمعیت‌شناختی یکسان نیست. پژوهش‌هایی که دربارۀ رابطۀ بین جنسیت، سن و گمنامی صورت گرفته است، نشان می‌دهد مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری به پنهان‌کردن هویت خود دارند (Hollenbaugh & Everett,  2013:287; Chiou, 2007: 726-727 & Whitty, 2008: 1711) و با افزایش سن تمایل به گمنامی در فضای اینترنت بین کاربران کاهش می‌یابد (Hollenbaugh & Everett, 2013: 287).

استفاده از اینترنت و حضور در صحنۀ مجازی در سال‌های اخیر به‌­وسیلۀ کاربران ایرانی و به­ویژه جوانان و دانشجویان افزایش سریعی یافته است. یکی از مهم‌‎ترین دلایل این امر، تمایل جوانان به گسترش تعامل‌های اجتماعی با دیگران به‌سبب وجود محدودیت‌هایی در امکان برقراری این کنش‌ها در دنیای واقعی است. با توجه به اینکه ممکن است حضور گمنام در این فضا هم علل و هم پیامدهای مختلفی برای کاربران داشته باشد، لازم است در این زمینه پژوهش‌های مختلفی صورت گیرد تا هم عوامل مؤثر بر نحوۀ ارائه و نمایش خود در اینترنت و هم پیامدهای این نوع نمایش شناسایی شوند. با توجه به زوایای پنهان این امر و اهمیت بررسی پدیدۀ گمنامی به­عنوان متغیر وابسته، پرسش­های اساسی که مطرح می‌شوند عبارتند از:

کدام‌ یک از ویژگی‌های فردی کاربران جوان و دانشجو (از قبیل جنس، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اقتصادی - اجتماعی) و کدام­ یک از ویژگی‌ها و الگوهای مرتبط با استفاده از اینترنت (از قبیل سابقۀ استفاده، متوسط ساعات استفاده، نوع استفاده و محیط تعاملی اینترنت) نقش بیشتری در حضور گمنام کاربران جوان در محیط مجازی دارند؟ آیا محدودیت­ها و سنت­های حاکم بر جامعه و خانوادۀ ایرانی در حضور گمنام کاربران جوان در محیط مجازی نقش دارند؟

از این ­رو، هدف پژوهش حاضر تلاش برای ارائۀ توصیف و تبیینی از نقش ویژگی‌های کاربران جوان اینترنت و الگوهای استفاده از آن و همچنین نقش محدویت­های سنتی بر میزان گمنامی در روابط اینترنتی است.

 

پیشینۀ پژوهش

پژوهش‌های داخلی انجام‎‌شده دربارۀ گمنامی در روابط اینترنتی اندک است. در همین پژوهش‌های اندک نیز نقش ویژگی‌های کاربران و محیط مجازی بر گمنامی بررسی نشده است و در بیشتر آنها گمنامی به­عنوان متغیر مستقل یا پیش­بین به ­کار برده شده است نه متغیر وابسته یا ملاک؛ برای مثال دهقان و نیک­بخش (1385)، در مقاله‌ای با عنوان «مطالعۀ شیوۀ رفتار افراد در محیط‌های مجازی: شکل‌گیری روابط صمیمانه در اتاق‌های گپ­زنی اینترنت»، به ­ویژگی‌های اینترنت به­ویژه نداشتن حضور فیزیکی و گمنامی اشاره کرده‌اند و معتقدند کاربران به­واسطۀ گمنامی در این اتاق­ها به بازی‌کردن نقش و خودافشایی می‌پردازند و با بیان آنچه در دنیای واقعی امکان بازگوکردنش را ندارند، زمینۀ برقراری ارتباط در محیط مجازی را برای شکل­گیری روابط صمیمانه آماده می­کنند.

ذکایی و خطیبی (1385)، پژوهشی در زمینۀ رابطۀ حضور در فضای مجازی و هویت مدرن انجام داده­اند و به این نتیجه رسیده­اند که حضور در فضای مجازی و استفاده از اینترنت سبب شکل­گیری و تقویت هویت مدرن بین کاربران شده است و همچنین میزان دست­یابی به هویت مدرن در فضای مجازی نیز، تابعی از میزان مصرف، نوع مصرف و نحوۀ ارائه و مدیریت خود کاربران در فضای مجازی است.

کفاشی (1388)، تأثیری را بررسی کرده است که اینترنت بر ارزش­های خانواده دارد. او به این نتیجه رسیده است که بین احساس رضایت از گمنامی در اینترنت و ارزش­های خانواده رابطۀ آماری معکوسی وجود دارد.

ربیعی و شاه‌قاسمی (1388)، در پژوهش خود بر این باورند که ویژگی رمزآلودبودن روابط اینترنتی سبب می‌شود نوعی حس کنجکاوی بین کاربران شکل بگیرد و کاربران از خود بپرسند: کسی ­که من با او ارتباط برقرار می­کنم چه شکلی است؟ قد او چقدر است؟ چند سال دارد؟ آیا از جنس مخالف است یا می­خواهد مرا فریب دهد؟و...

زارع شاه‌آبادی و زارع‌بیدکی (1392)، آسیب­شناسی روابط اینترنتی بین دانشجویان را بررسی کرده‌اند ­و به این نتیجه رسیده­اند که بین آسیب­های اینترنتی و گمنامی ارتباط معناداری وجود دارد.

عبداللهیان و همکاران (1392)، ساختار، کنش­های متقابل، گمنامی و شیوۀ بازتاب «خود» در چهار شبکۀ اجتماعی مجازی را مطالعه و مقایسه کرده‌اند. نتایج آنها نشان می­دهد شیوۀ بازتاب «خود» تحت تأثیر ویژگی­های ساختاری، گمنامی یا هنجارها در دنیای مجازی شکل می­گیرد.

پژوهش‌های خارجی در زمینۀ گمنامی در روابط اینترنتی سابقۀ طولانی‌تری دارد؛ برای مثال کلینگ و همکاران (1999)، گمنامی در ارتباط‌های اینترنتی را ارزیابی کرده‌اند و معتقدند ارتباط‌های بی­نام و نشان در اینترنت فرصت­های جدیدی را پیشنهاد می­کند اما خطرهای جدی نیز دارد.

چیو (2007)، ویتی (2008) و جیانگ و همکاران (2011)، در پژوهش‌های خود نشان داده‌اند مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری به پنهان‌کردن هویت خود دارند و با افزایش سن تمایل به گمنامی در فضای اینترنت افزایش می‌یابد. ویتی (2008)، چگونگی ارائۀ خود در سایت­های همسریابی را بررسی کرده است. یافته­های مصاحبه با سی مرد و سی زن نشان می‌دهد نوع (نحوه) ارائۀ خود به­ روابط عاشقانۀ موفق­تر منجر می­شود؛ همچنین تفاوت­های مهمی بین شروع ارتباط در یک سایت همسریابی اینترنتی و فضاهای دیگر (آنلاین و آفلاین) وجود دارد و این تفاوت­ها شامل نحوۀ خودافشایی و میزان اطلاعاتی می‌شود که افراد قبل از شروع یک رابطۀ عمیق از خود بروز می‌دهند.

کنگ و همکاران (2013)، این موضوع را مطرح کرده‌اند که چرا مردم در روابط اینترنتی به ­دنبال گمنامی هستند؟ آنها ادعا می­کنند تجربیات گذشته و شرایط زندگی سبب شده است افراد در پی گمنامی باشند و به آن دست پیدا کنند. این پژوهش کاربردهایی برای طرح جوامع برخط، راهکارهایی برای خط‌مشی­ها و روش­هایی برای بهبود ابزار گمنامی و آموزش کاربران دربارۀ مسیرها و رفتارهای مختلف و متفاوت برای گمنامی در اینترنت ارائه کرده است.

بولینگهام و واسکنسلوس (2013)، با استفاده از نظریۀ گافمن هویت­های برخط را مطالعه کرده‌اند. نتایج این پژوهش نشان می­دهد کاربران اینترنتی همانند بازیگران روی صحنۀ گافمن در حال اجرای نقشند؛ زمانی­که برخط هستند، شخصیت جدیدی از خود ارائه می­دهند و زمانی­که آفلاینند، به­ خود واقعی­شان برمی­گردند.

هولنباو و اورت (2013)، با کمک روش کمّی اثر گمنامی در خودافشاسازی در وبلاگ­ها را بررسی کرده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد کاربران زمانی اطلاعات بیشتری از خود بروز می­دهند که به­طور بصری شناسایی شده باشند (به‌اشتراک‌گذاشتن عکس از خودشان)؛ همچنین سن به­طور معکوسی با مقدار و وسعت خودافشاسازی رابطه دارد. مقدار و میزان اطلاعاتی که زنان از خود بروز می­دهند نیز نسبت به مردان بیشتر است و زنان بیشتر خودافشاسازی می­کنند.

پژوهش­های انجام شده در داخل کشور دربارۀ گمنامی در روابط اینترنتی، گمنامی را یکی از ویژگی­های اینترنت معرفی کرده‌اند و بیشتر، نگاهی آسیب­شناسانه و منفی به این ویژگی داشته‌اند؛ همچنین برای بررسی این موضوع به ­ویژگی‌های کاربران و ویژگی‌های فضای مجازی به­عنوان صحنۀ کنش و اجرا کمتر توجه شده است و بیشتر بر خود گمنامی و پیامدهای آن تمرکز شده است. در حالی­ که شناسایی و مطالعۀ ویژگی­های افرادی که به گمنامی روی می­آورند و ویژگی‌های صحنۀ اجرا نیز اهمیت دارد. اگرچه پژوهش­های انجام گرفته در خارج از کشور در فضای اجتماعی و فرهنگی متفاوتی با ایران انجام گرفته است و از نتایج آنها نمی­توان به­طور کامل در کشور استفاده کرد، به ­فهم ما دربارۀ کمیّت و کیفیت و اهمیت چنین رابطه­ای کمک می‌کنند.

 

چارچوب نظری

اروینگ گافمن در اثر تأثیرگذار خود به نام «نمود خود در زندگی روزمره[5]»، ارتباط‌های متقابل و چگونگی ارائۀ یک تصویر مطلوب از جانب افراد با یک برنامۀ قبلی و استفاده از صحنۀ نمایش برای مقایسۀ رفتار دیگران (افراد) در جلوی صحنه و پشت صحنه را بررسی کرده است. در طی تعامل‌ها، شرکت­کنندگان به­عنوان مجری[6] در نظر گرفته می­شوند. زمانی­که مجری، جلوی صحنه است، می‌داند حضار او را مشاهده می­کنند؛ درنتیجه نقش‌هایی را اجرا می‌کند که براساس قوانین و رسوم اجتماعی ­باشند و تصویرها و شخصیت­هایی را بازی می‌کند که حضار ایفاکردن آنها را دوست دارند (گافمن، 1391: 30)؛ به ­عبارت دیگر، او معتقد است افراد هنگام کنش متقابل با دیگران در تلاشند آن جنبه‌هایی از خود را به نمایش بگذارند که دیگران آنها را تأیید و پذیرش کنند. کنشگران امیدوارند خودی را که به­ حضار نشان می­دهند، همان چیزی باشد که تمایل دارند به دیگران معرفی کنند؛ یعنی، علاقه­مندند هویتی را بنا کنند که دیگران تأیید می‌کنند (برگر و لوکمان، 1375: 240-236).

در دیدگاه گافمن، افراد با تعامل‌ها (ارتباط‌ها) و اجراها درگیرند. او واژ‌ۀ اجرا[7] را برای همۀ فعالیت‌های شخص در حضور پیوستۀ مجموعۀ خاصی از مشاهده‌گران و اثرهایی که روی آنها می‌گذارد، به­ کار می‌برد. هدف­ این فعالیت‌ها تأثیرگذاشتن به‌طور خاص بر مخاطب است؛ به ­عبارت دیگر، محیط اجتماعی و تفسیرهای حضار تا حدودی اجراها و تأثیرها را شکل می­دهد. یک بعد مهم از اجرا «نمای»[8] آن است. نما عبارت است از همۀ امکانات ثابتی که فرد به‌طور عمدی یا سهوی در خلال اجرای خود به ­کار می‌گیرد؛ یعنی بخشی از اجرای افراد که با کارکردهای منظم و سبک ثابت می­خواهد موقعیت را برای کسانی­ تعریف کند که اجرا را تماشا می‌کنند. او ازطریق یافته­های خود به این نتیجه رسید که بین اجراهای افراد و هویت اجتماعی رابطه­ای وجود دارد و ادعا کرد که بعضی از نماها شیوع می­یابند و حضار و اجراکنندگان ازلحاظ اجتماعی آنها را می‌پذیرند (گافمن، 1391: 34-33). گافمن نما را به دو بخش محیط[9] و نمای شخصی[10] تفکیک کرده است. محیط عبارت است از همۀ اقلام پس‌زمینه‌ای که منظره و فضا را برای اجرای کنش فراهم می‌کنند. محیط ازلحاظ جغرافیایی به‌طور معمول ثابت است. به طوری که وقتی فرد از یک محیط خاص به­عنوان بخشی از اجرای خود استفاده می­کند، نمی­تواند کنش خود را قبل از ورود به آن آغاز کند یا بعد از خروج از آن به پایان برساند (گافمن، 1391: 34). او اصطلاح نمای شخصی را برای سایر اقلامی به ­کار می‌برد که به شکل بسیار نزدیکی با خود شخص بازیگر در ارتباط قرار دارند. ازجمله جنس، سن، ویژگی‌های قومی و حتی جثه و قیافه، عادات کلامی، حالت‌های چهره و مانند اینها. برخی از این ویژگی‌های شخصی مثل ویژگی‌های قومی، نسبتاً ثابت و برخی مانند حالت‌های چهره متغیر و موقتند (گافمن، 1391: 35-36).

عناصر سازندۀ ویژگی‌های شخصی براساس اطلاعاتی که منتقل می‌کنند، به دو بخش قیافه[11] و منش[12] تقسیم می‌شوند. قیافه یا همان ویژگی­های ظاهری، عناصری‌اند که کارشان نشان‌دادن پایگاه اجتماعی بازیگر هنگام اجراست. منش به عناصری گفته می‌شود که کارشان آگاهی‌دادن دربارۀ نقشی است که بازیگر قصد دارد در موقعیت پیش رو بر عهده بگیرد (گافمن، 1391: 36)؛ البته بیشتر انتظار می‌رود بین قیافه و منش یک همخوانی اطمینان‌بخش برقرار باشد؛ به ­عبارت دیگر، انتظار داریم تفاوت‌های پایگاه اجتماعی کنشگران در تفاوت در نقش‌های مورد انتظار از آنها به طریقی بروز یابند؛ البته همیشه اینگونه نیست و امکان اینکه قیافه و منش با هم مغایرت داشته باشند نیز وجود دارد. مثل زمانی­که بازیگری که پایگاه بالاتر دارد، برخلاف انتظار، به شیوه‌ای تساوی‌طلبانه یا صمیمانه و متواضعانه رفتار کند (گافمن، 1391: 37-36).

اگرچه گافمن دربارۀ ارتباط‌های الکترونیکی بحث نکرده است، بسیاری از محققان به ­دنبال گسترش استفاده از فضای مجازی، کنش‌های کاربران را براساس دیدگاه گافمن تبیین کرده‌اند. برای مثال بولینگهام می‌نویسد گافمن بر این عقیده است که افراد هنگام اجرای نقش و در تعامل‌های فیزیکی با دیگران و در مقابل حضار از نقاب­هایی استفاده می­کنند. آواتارها همان نقاب­هایی‌اند که کاربران در فضای مجازی برای پنهان‌کردن هویت اصلی خود و بازی‌کردن نقش­ها و شخصیت­های مختلف آنها را به­ کار می­گیرند. افراد در فضای مجازی نقش­ها و هویت­های چندگانه و گوناگونی را به اجرا می­گذارند (Bullingham & Vasconcelos, 2013: 104). بر این اساس باید دو گونه هویت در این فضا برای کاربران مشخص کرد: هویت آفلاین و هویت آنلاین. تعریف این دو نوع هویت چنین است: هویت آفلاین درواقع معادل هویت واقعی و عینی ماست اما هویت آنلاین بسیار انعطاف­پذیرتر است و منظور از آن هویت­های اجتماعی است که کاربران اینترنتی در اجتماع‌های مجازی برای خود پایه­ریزی می­کنند. افراد از راه هویت­های آنلاین آزادند خودشان را آن­‌طور که دوست دارند و به‌طور ایده­آل بازتعریف کنند (صوفی، 1385: 2). گافمن اینگونه رفتارها را مصرف مخفیانه[13] می­نامد و آنها را به این صورت توضیح می‌دهد: اگر کسی بخواهد در طول اجرایش به معیارهای ایده‌آل نمود ببخشد، مجبور است کنش­هایی را که با این معیارها تناسب ندارند، مخفی یا حذف کند. وقتی­ این کنش­های نامتناسب در شیوۀ دیگر رضایت‌بخش باشند، بیشتر به شکلی مخفیانه دنبال می‌شوند؛ در این شیوه مجری می­تواند به قول معروف هم خدا را داشته باشد هم خرما را (گافمن، 1391: 54).

از آنجا که امروزه ارتباط‌های الکترونیکی اجازۀ مصرف مخفیانه را به ­کاربران می­دهند، این امر ازنظر گافمن به‌سبب فاصلۀ زیاد بین اجراکنندگان و حضار است که می­خواهند آنها را شگفت­زده کنند. دسترسی‌نداشتن حضار به پشت صحنه (آفلاین)، چنین ظرفیتی را برای مخفی­کاری­های بیشتر از طرف اجراکنندگان ایجاد می­کند؛ بنابراین شرکت­کنندگان محیط­های مجازی به­راحتی می­توانند جنبه­هایی از شخصیت خود را پنهان کنند که نمی­خواهند توسط دیگران شناخته شود و بر جنبه­هایی تأکید ­کنند که بتوانند آنها را معرفی کنند. چنین ارائه­ای از خود آنلاین (زمانی­ که آنلاینند)، ممکن است آنها را از محدودیت­های آفلاین بازدارد (گافمن، 1391: 55)؛ بنابراین افراد در محیط­های مجازی تلاش می­کنند هویت اصلی خود را پنهان کنند و خودشان را به­صورت ایده­آل و مطلوب به نمایش بگذارند.

یکی از محققانی که پژوهش‌های خود را براساس دیدگاه‌های گافمن استوار کرده، شری ترکل است. او در کتاب «زندگی بر صفحۀ نمایش»[14] در پی پاسخ­گویی به این پرسش اساسی است که چگونه رایانه­ها بدون تغییردادن شرایط زندگی ما، خودهای ما را تغییر می­دهند؟ او معتقد است فضای مجازی در حال سوق‌دادن ما به فرهنگی پسامدرن بر مبنای تمایز و پراکندگی است؛ زیرا حضور در فضای مجازی به­علت ویژگی­های خاص آن ازجمله امکان گمنامی و حذف نشانه­های فیزیکی به ­خود کاربر اجازه می­دهد به‌­آسانی نقش‌های متعدد و متفاوتی را در زمان­های مختلف به دلخواه و پسند خود، بازی کند. همچنین فضای مجازی، ازنظر وی تا حدودی فضایی رهایی‌بخش است؛ زیرا به ­خود کاربر اجازه می­دهد در آن واحد خالق، بازیگر، کارگردان، تهیه­کننده و در مجموع همه­کارۀ نمایش مطلوب خود باشد. ازنظر او - همان ­طور که خودش اظهار می­دارد - صفحۀ نمایش رایانه درواقع موقعیتی جدید برای تحقق خیال­ها و تمایل‌های عقلانی یا نیازهای غریزی کاربران است (ترکل به ­نقل از زارع شاه‌آبادی، 1392: 40). ترکل بر این باور است که وقتی مشغول کار با کامپیوتر هستیم، غیرعادی نیست ­که به­طور همزمان چندین صفحۀ باز داشته باشیم که در هریک از صفحه‌ها، موضوع‌ها و خودهای متفاوتی را ارئه ­کنیم. ازنظر او روابط آنلاین خودهای چندگانه­ای هستند که در تمام فضاها (محیط­های مجازی) گسترش یافته‌اند و حضور دارند و نقش­های زیادی را در یک زمان مشابه بازی می­کنند (Vasst, 2007: 186; Kalinowski & Adam Matei, 2011: 8)؛ به ­عبارت دیگر، گسترش چشمگیر ارتباط‌های تکنولوژیکی شامل وب، چهره‌های چندرسانه­ای مانند عکس­ها، ویدئوها، ابزار، موسیقی دلخواه، زندگی‌نامۀ شخصی، لیست دوستان و پروفایل­های شبکه­های اجتماعی و مهم­تر از آنها شرایط تنظیم‌شدنیِ فضای مجازی، به کاربران این اجازه را می­دهد که دامنۀ گسترده­ای از علامت­های هویتی را ارائه کنند که به ارتباط‌های آنها رونق می­بخشد (Bullingham & Vasconcelos, 2013: 102-103).

با نگاه به نظریه‌های گافمن و شری ترکل این نتیجه به دست می‌آید که اینترنت چهارچوب­های تعاملی جدیدی را در برقراری ارتباط‌های بین­فردی ایجاد کرده است که علی­رغم محدودیت­های ذاتی خود، فرصت­های جدیدی را نیز برای نمایش شخصیت در اختیار کاربران قرار می­دهد. توصیف مجازی را که کاربران از ویژگی­های رفتاری و شخصیتی خود در فضای چت­روم، وبلاگ و... به­ عمل می­آورند، با توجه به گزاره­های صحنه، نمای شخصی و مصرف مخفیانه می­توان تبیین کرد. تلاش برای پیش­دستی در گرفتن اطلاعات، شناسایی اولیه از مخاطب مورد گفتگو (کاربر اینترنتی)، توصیف انتخابی و گاه مبالغه­آمیز یا نادرست از ویژگی­های رفتاری - شخصیتی و نشان‌دادن همدردی و همسویی برای جلب پشتیبانی و حمایت عاطفی مخاطب ازجمله زمینه­های نشان‌دهندۀ تدارکات و آمادگی­های «پشت صحنه‌ای» افراد، برای نمایش «روی صحنه­ای» خود است. ماهیت غیر رو در روی ارتباط‌های الکترونیکی اینترنتی همچنین انگیزۀ بیشتری را برای کاربران آن در بازی با هویت، رفتارهای آزمایشی و ارائۀ تصویری غیرواقعی فراهم می‌کند که خطر شرمندگی در آن کمتر است (گافمن، 1391: 35).

باتوجه به محدودیت­ها، مانع‌ها و سنت­های موجود در جامعه و خانوادۀ ایرانی، استفاده از اینترنت برای انجام امور و به‌خصوص برقراری ارتباط با دیگران و کسب اطلاعات و همچنین سهولت دسترسی به این ابزار ارتباطی در طول شبانه‌روز و مصرف مخفیانۀ آن و به­خصوص پنهان‌ماندن فعالیت­ها بین جوانان و دانشجویان افزایش می­یابد و در این بین کاربرانی هستند که هویت جدیدی برای خود می­سازند و در فضای مجازی نقش بازی می‌کنند. محیط‌های تعاملی مجازی گوناگون (چت­روم، وبلاگ، شبکه­های اجتماعی مجازی و...) به این دلیل که کاربران به‌راحتی می­توانند در آنها نیازهای خود را مطرح کنند و با دیگران گفتگو و بحث کنند و در میزان معرفی و شناساندن خود مختار باشند، این فرصت را به آنها می­دهد که شخصیت واقعی خود را پنهان کنند و به‌صورت گمنام در فضای مجازی با دیگران ارتباط برقرار کنند و نقش­های گوناگون و متنوعی را بازی کنند.

در مجموع به‌کارگرفتن مفاهیم گافمن در ارتباط‌های اینترنتی به مکانیسم­ها و استراتژی مورد استفاده در تعامل‌های بین­فردی سرعت می‌بخشد. جوانان، به­خصوص دختران و پسران دانشجو بیشترین استفاده را از اینترنت دارند و محیط اینترنت، چت­روم­ها، وبلاگ­ها، سایت­های دوست­یابی و شبکه­های اجتماعی مختلف به آنها فرصت نقش بازی‌کردن و نمایش شخصیت و هویت­های مختلف از خود و برقراری ارتباط با دیگران را می‌دهد؛ بنابراین می­توان متغیرهایی را که نشانگر­ استفاده از اینترنتند مانند میزان استفاده از اینترنت، سابقۀ استفاده از اینترنت، نوع استفاده از اینترنت، محیط تعاملی استفاده از اینترنت و نیز ویژگی­های کاربران مانند جنس، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اقتصادی‌ ـ ‌اجتماعی و محدودیت­هایی که به­طور سنتی در جامعه در مسیر برقراری ارتباط بین جوانان وجود دارد، به‌عنوان متغیرهای مستقل پژوهش در نظر گرفت و رابطۀ آنها را با گمنامی در روابط اینترنتی بررسی کرد.

بر این اساس فرضیه‌های پژوهش حاضر مبتنی بر وجود رابطه بین سابقۀ استفاده از اینترنت، متوسط ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته، نوع استفاده از اینترنت و محیط تعاملی اینترنت و گمنامی در روابط اینترنتی است. همچنین به‌­دلیل وضعیت ویژۀ جامعۀ ایران که در آن متغیرهای ساختاری مانند جنسیت، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی، تفاوت در اجرای نقش‌ها در جلوی صحنه و پشت صحنه را تنظیم می‌کنند، احتمال می‌رود گمنامی در روابط اینترنتی برحسب این متغیرها و همچنین محدودیت­هایی که افراد در برقراری ارتباط‌ها در دنیای واقعی احساس می‌کنند، متفاوت باشد.

 

روش پژوهش

داده­های این پژوهش با روش پیمایشی و با استفاده از تکنیک پرسش‌نامه گردآوری شده است و واحد تحلیل آن، فرد (دانشجویان) است. جامعۀ آماری، همۀ دانشجویان دانشگاه گیلانند که از آن میان 372 نفر ازطریق فرمول کوکران[15] انتخاب و به روش نمونه­گیری طبقه­ای و تصادفی بررسی شدند. ابزار به­ کار رفته برای جمع­آوری داده­ها در این پژوهش، پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته است که شامل متغیرهای ویژگی­های کاربران، سابقۀ استفاده از اینترنت، میزان استفاده از اینترنت در طول هفته، نوع استفاده از اینترنت، محیط تعاملی اینترنت، محدودیت­های سنتی و گمنامی در روابط اینترنتی است. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم‌افزار SPSS استفاده شده است.

 

 

 
   
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


شکل 1 – مدل نظری پژوهش

 


اعتبار و پایایی ابزار سنجش

برای بررسی اعتبار ابزار سنجش روش­های متفاوتی وجود دارد. در این پژوهش از اعتبار صوری[16] و اعتبار سازه[17] استفاده شده است. برای تعیین پایایی گویه­های متغیرهای وابسته و مستقل پژوهش، از ضریب آلفای کرونباخ بهره گرفته شده که در حدی پذیرفتنی است.

 

جدول 1 - ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای پژوهش

مفهوم

تعداد گویه

ضریب آلفا

گمنامی در روابط اینترنتی

5

823/0

محدودیت­های سنتی

6

879/0

 

اعتبار سازه­ای ازطریق تحلیل عاملی (میزان [18]KMO و سطح معنا­داری آزمون بارتلت) به ­دست می­آید. بدینگونه که اگر میزان KMO 6/0 و بالاتر و نیز سطح معنا­داری آزمون بارتلت 05/0 و پایین­تر از آن باشد، می­توان گفت متغیرهای پرسش‌نامۀ تنظیم شده اعتبار لازم را دارند و پرسش‌نامه تأیید و پذیرفته می‌شود (حبیب­پور و صفری شالی، 1388: 32؛ ساروخانی، 1386: 3/212-211؛ منصورفر، 1388: 374).

 

جدول 2 - تحلیل عاملی

نام متغیر

متغیر

تعداد گویه

مقدار KMO

سطح معناداری آزمون بارتلت

تعداد عامل­های استخراج شده

گمنامی در روابط اینترنتی

وابسته

5

806/0

000/0

1

محدودیت‌های سنتی

مستقل

6

876/0

000/0

1

 

براساس جدول 2 در انجام تحلیل عاملی از دو آزمون KMO و بارتلت استفاده شده است که هر دوی آنها نشان می­دهند داده­­ها برای تحلیل عاملی مناسبند؛ زیرا سطح معناداری آزمون بارتلت از 05/0 کمتر است و مقدار KMO نیز به اندازۀ 7/0 است که میزانی پذیرفتنی است.

 

تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش

متغیر وابسته: گمنامی در روابط اینترنتی

گمنامی به­طور سنتی به­عنوان ناتوانی دیگران در شناسایی یک شخص یا خودشان درک شده است. این مسئله ممکن است در یک زمینۀ اجتماعی بزرگ مثل انبوه مردم یا یک زمینۀ اجتماعی کوچک‌تر مثل ارتباط دو نفر در اینترنت وجود داشته باشد. کیمبرلی این پیشنهاد را مطرح می‌کند که دو نوع گستردۀ گمنامی یعنی گمنامی فنی[19] (تکنیکی) و اجتماعی[20] از هم تفکیک شود. ازنظر او گمنامی فنی به پنهان‌کردن همۀ اطلاعات هویتی معنا­دار دربارۀ دیگران در تبادل‌های مادی اشاره دارد که شامل پنهان‌کردن یک نام یا اطلاعات هویتی در ارتباط‌های اینترنتی می‌شود و گمنامی اجتماعی به درک دیگران یا خود فرد به‌عنوان ناشناس اشاره دارد؛ یعنی فرد نشانه‎ای برای مشخص‌کردن یک هویت برای آن شخص (شخص ناشناس) ندارد (Kimbarly, 2006: 3040). در این پژوهش منظور از گمنامی، گمنامی فنی یا تکنیکی است و همان ­طور که در نظریۀ گافمن و ترکل آمده است فضای مجازی برای کاربران شبیه صحنۀ نمایش است و آنها نقشی را بازی می­کنند که متعلق به خودشان نیست.

 

متغیرهای مستقل

الف) تعریف‌های متغیرهای مرتبط با ویژگی‌های محیط مجازی

1) سابقۀ استفاده از اینترنت: مدت زمان یا تعداد سال‌هایی که کاربر به اینترنت دسترسی دارد و از آن استفاده می­کند.

2) میزان استفاده از اینترنت در طول هفته: مدت زمانی که کاربر در طول هفته از اینترنت استفاده می­کند. در پژوهش حاضر میزان استفاده از اینترنت برحسب مدت زمان استفاده از اینترنت در طول هفته سنجیده شده است.

3) نوع استفاده از اینترنت: کاربران،سایت­ها و برنامه­های اینترنتی را با چه هدفی استفاده می‌کنند.

4) محیط تعاملی اینترنت: سایت­ها و وبگاه­هایی که کاربران ازطریق آنها با افراد دیگر ارتباط برقرار می­کنند.

 

ب) تعریف‌های متغیرهای مرتبط با ویژگی‌های کاربران

در این پژوهش ویژگی‌های کاربران شامل جنسیت، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی خانواده است. متغیر جنسیت به‌صورت اسمی، سن به­صورت فاصله‌ای و دو متغیر مقطع تحصیلی و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی خانواده به‌صورت رتبه‌ای سنجیده شده است. متغیر مقطع تحصیلی در دو رتبۀ کارشناسی و کارشناسی ارشد و متغیر پایگاه خانواده در سه رتبۀ بالا، متوسط و پایین رتبه­بندی شده‌اند. از ترکیب متغیرهای تحصیلات والدین و درآمد­ ماهانۀ خانواده، متغیر پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی شکل گرفته است.

 

 

جدول 3 - تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش و متغیرهای استخراج شده از نظریه­ها

متغیرها

ابعاد

گویه‌ها

نظریه

گمنامی در روابط اینترنتی

-

به‌­دلیل ناشناس‌بودن در فضای مجازی به دوستی­های اینترنتی روی آورده­ام.

نظریۀ نمایشی اروینگ گافمن

ناشناس‌بودن در فضای مجازی سبب می­شود به­‌راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنم.

ناشناس‌بودن در فضای مجازی سبب می­شود هرطور دوست دارم خودم را معرفی کنم.

ناشناس‌بودن در فضای مجازی به راحت­تر کنارگذاشتن دوستی­ها کمک می­کند.

مهم‌ترین دلیل گرایش جوانان به روابط و دوستی­های اینترنتی ناشناس‌بودن است.

ویژگی‌های محیط مجازی

سابقۀ استفاده از اینترنت

چند سال است از اینترنت استفاده می­کنید؟

شری ترکل

در صورت دسترسی به اینترنت در طول هفته چند ساعت از آن استفاده می­کنید؟

نوع استفاده از اینترنت

ارتباط با دوستان و یافتن دوست جدید

استفادۀ علمی ـ پژوهشی

استفادۀ سرگرمی ـ تفننی

وبگاه‌­های همسریابی

محیط تعاملی اینترنت

وبلاگ

چت­روم

شبکه­های اجتماعی

محدودیت­های سنتی

-

به­‌دلیل پرخطر و آسیب­پذیربودن دوستی­های واقعی، دوستی­های مجازی را ترجیح می­دهم.

نظریۀ نمایشی اروینگ گافمن

سخت­گیری خانواده­ها سبب روی‌آوردن جوانان به دوستی­های مجازی می­شود.

به­‌دلیل ترس از اطرافیانم تمایل به روابط و دوستی اینترنتی دارم.

به‌دلیل سنتی‌بودن خانواده­ام به روابط و دوستی­های مجازی روی آورده­ام.

به­‌دلیل ترس از حرف مردم به دوستی­های مجازی روی آورده­ام.

به‌دلیل نگرش منفی اطرافیان به دوستی­های واقعی، دوستی­های مجازی را ترجیح می‌دهم.

ویژگی‌های کاربران

-

جنسیت، سن، مقطع تحصیلی و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی خانواده

 


ج) متغیر محدودیت­های سنتی

یکی از انواع روابط اجتماعی که در سال­های اخیر توجه محققان را به ­خود جلب کرده است، معاشرت و دوستی­های دختر و پسر قبل از ازدواج است که در سال­های اخیر گسترش و شیوع زیادی یافته است ولی از آنجا ­که جامعه و خانواده‌های ایرانی چنین دوستی­هایی را نمی‌پسندند، جوانان در این زمینه با محدودیت­هایی روبه­رو هستند که سبب می‌شود به‌سمت دوستی­ها و روابط اینترنتی کشیده شوند. در این پژوهش از متغیر محدویت­های سنتی به­عنوان متغیری مرتبط با جامعۀ ایران استفاده شده است.

از‌ آنجا ­که متغیر وابسته (میزان گمنامی در روابط اینترنتی) توزیع نرمالی نداشته است، برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از آزمون‌های ناپارامتریک ضریب همبستگی اسپیرمن، یومن ـ ویتنی و کروسکال والیس[21] استفاده شده است.

 

یافته­های توصیفی پژوهش

با توجه به ­هدف پژوهش، متغیرهای مستقل آن در سه دستۀ متغیرهای مرتبط با ویژگی‌های کاربران، متغیرهای مرتبط با ویژگی‌های صحنۀ مجازی و متغیر محدودیت­های سنتی که مختص جامعۀ ایران است، تجزیه و تحلیل شدند؛ بنابراین، اطلاعات به ­دست‌‌ آمده از 372 پرسش‌نامة مورد بررسی در سه بخش توصیف شده‌اند. دو بخش اول توصیف متغیرهای مستقل و بخش آخر توصیف متغیر وابسته (میزان گمنامی) را در بر می‌گیرد.

 

الف) ویژگی‌های کاربران

یافته­های جدول 4 نشان می­دهد 2/52 درصد (194 نفر) از پاسخ‌گویان دختر و 8/47 درصد (178 نفر) پسر بوده­اند. دامنۀ سنی پاسخ‌گویان بین 20 تا 39 سال در نوسان بوده، بیشترین فراوانی مربوط به 22 سال و کمترین فراوانی مربوط به 33، 35، 39 سال است. میانگین سن آنان نیز 7/23 سال بوده است. 4 درصد پاسخ‌گویان (15 نفر) پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی خود را پایین، 8/60 درصد (226 نفر) متوسط و 2/35 درصد (131 نفر) بالا اعلام کرده‌اند؛ همچنین مقطع تحصیلی 78 درصد (290 نفر) کارشناسی و 22 درصد (82 نفر) کارشناسی ارشد است.


 

جدول 4 - توزیع فراوانی پاسخ‌گویان برحسب متغیرهای ویژگی­های کاربران

جنسیت

پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی

مقطع تحصیلی

دختر

تعداد

194

پایین

تعداد

15

کارشناسی

تعداد

290

درصد

2/52

درصد

4

درصد

78

متوسط

تعداد

226

تعداد

178

درصد

8/60

تعداد

82

پسر

بالا

تعداد

131

کارشناسی ارشد

درصد

8/47

درصد

2/35

درصد

22

سن

میانگین 7/23

میانه23

نما22

پایین­ترین سن20

بالاترین سن39
                     

 


ب) ویژگی‌های صحنۀ مجازی

در این پژوهش سابقۀ استفاده از اینترنت در سه طبقۀ کمتر از سه سال، بین سه تا شش سال و بیشتر از شش سال تقسیم شده است که بیشترین سابقۀ استفاده از اینترنت برای دانشجویان دختر بین سه تا شش سال (2/39 درصد) و برای دانشجویان پسر بیشتر از شش سال (2/47 درصد) است. میانگین سابقۀ استفاده از اینترنت برای دانشجویان دختر 41/3 سال و برای دانشجویان پسر 68/3 سال است که نشان می­دهد دانشجویان پسر سابقۀ استفاده بیشتری از اینترنت نسبت به دختران دارند. برای هر دو گروه دختران (51 درصد) و پسران (1/37 درصد)، متوسط کمترین ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته، یک ساعت و متوسط بیشترین ساعات استفاده، 9 ساعت است. میانگین ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته برای دانشجویان دختر 94/15 ساعت و برای دانشجویان پسر 56/19 ساعت است. دربارۀ متغیر نوع استفاده از اینترنت، بیشتر پاسخ‌گویان (1/84 درصد) از اینترنت استفادة علمی ‌ـ ‌پژوهشی کرده‌اند و دلیل این امر جامعة آماری مورد مطالعه یعنی دانشگاه است که دانشجویان بیشتر دنبال کارهای پژوهشی‌اند. بعد از آن استفادة سرگرمی‌ ـ ‌تفننی با 6/65 درصد و ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید با 3/43 درصد قرار دارند. درصدهای متناظر برحسب جنسیت تفاوت چندانی با هم نداشته­اند. از بین محیط­های تعاملی اینترنت، بیشتر پاسخ‌گویان (4/62 درصد) ازطریق شبکه­های اجتماعی و 3/34 درصد ازطریق چت­روم با دوستان خود ارتباط برقرار می­کنند. درصدهای متناظر برحسب جنسیت تفاوت چندانی با هم نداشته­اند و دختران و پسران بیشتر ازطریق شبکه­های اجتماعی و چت­روم با یکدیگر ارتباط برقرار می­کنند.


 

جدول 5 - توزیع فراوانی پاسخ‌گویان برحسب متغیرهای ویژگی­های محیط مجازی

متغیر

جنسیت

کل

دختر

پسر

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

سابقۀ استفاده از اینترنت

کمتر از 3 سال

56

9/28

32

18

88

7/23

بین 3 تا 6 سال

76

2/39

62

8/34

138

1/37

بیشتر از 6 سال

62

32

84

2/47

146

2-39

میانگین

41/3

68/3

54/3

انحراف معیار

70/2

60/2

60/2

متوسط ساعت استفاده از اینترنت در طول هفته

9-1 ساعت

99

51

66

1/37

165

7/63

19-10 ساعت

32

5/16

40

5/22

72

5/25

29-20 ساعت

38

18

37

8/20

72

4/5

30 و بالاتر ساعت

28

4/14

35

7/19

63

9/16

میانگین

94/15

56/19

68/17

انحراف معیار

31/17

77/18

09/18

نوع استفاده

دوست‌یابی

استفاده

76

2/39

85

8/47

161

3/43

استفاده‌نکردن

118

8/60

93

2/52

211

7/56

علمی ـ پژوهشی

استفاده

159

82

154

5/86

313

1/84

استفاده‌نکردن

35

18

24

5/13

59

9/15

سرگرمی ـ تفننی

استفاده

133

6/68

111

4/62

244

6/56

استفاده‌نکردن

61

4/31

67

6/37

128

4/34

سایت­های همسریابی

استفاده

10

2/5

21

8/11

31

3/8

استفاده‌نکردن

184

8/94

157

2/88

341

7/91

محیط تعاملی

وبلاگ

حضورداشتن

42

6/21

44

7/24

86

1/23

حضورنداشتن

152

4/78

134

3/75

286

9/76

چت­روم

حضورداشتن

58

9/29

70

3/39

128

4/34

حضورنداشتن

136

7/55

108

7/60

244

6/65

شبکه­های اجتماعی

حضورداشتن

105

1/54

127

3/71

232

4/62

حضورنداشتن

89

9/45

51

7/28

140

6/37

 


ج) میزان گمنامی در روابط اینترنتی برحسب ویژگی‌های ایفاگران نقش

جدول 6 نشان می‌دهد میزان گمنامی 1/30 درصد از پاسخ‌گویان در روابط اینترنتی بسیار بالا و بالا و 9/33 درصد از پاسخ‌گویان پایین و بسیار پایین و بقیه در حد متوسط است. میانگین گمنامی پاسخ‌گویان 94/2 بوده است. براساس داده‌های این جدول، میانگین گمنامی بین دانشجویان دختر برابر با 81/2 و پسران برابر با 08/3 است؛ بنابراین، می‌توان گفت دانشجویان پسر نسبت به دانشجویان دختر بیشتر تمایل دارند در روابط اینترنتی نقش بازی کنند یا هویت واقعی خود را پنهان کرده، هویت جدیدی برای خود بسازند.

براساس متغیر سن، میانگین گمنامی در سنین 20-22 سالگی 02/3 است که با افزایش سن مقدار میانگین­ها کاهش می­یابد؛ به ­عبارت دیگر، با افزایش سن میزان گمنامی کم‌رنگ­تر می­شود و کاربران بیشتر هویت واقعی خود را بروز می­دهند و کمتر نقش ­بازی می‌کنند.

براساس متغیر مقطع تحصیلی، میزان گمنامی7/31 درصد دانشجویان کارشناسی و 4/24 درصد دانشجویان کارشناسی ارشد در روابط اینترنتی بسیار بالا و بالاو میزان گمنامی 4/24 در صد دانشجویان کارشناسی و 5/41 درصد دانشجویان کارشناسی ارشد بسیار پایین و پایین است؛ به ­زبانی دیگر، با افزایش سطح تحصیلات میزان گمنامی در روابط اینترنتی کمتر می­شود و دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد نسبت به دانشجویان کارشناسی کمتر در فضای مجازی نقش بازی می‌کنند. همچنین میانگین گمنامی بین دانشجویان کارشناسی برابر با 02/3 و دانشجویان کارشناسی ارشد برابر با 64/2 است. مقایسۀ میانگین گمنامی بین دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد بیانگر این است که هرچه سطح تحصیلات بیشتر می­شود، تمایل به گمنامی بین کاربران کم‌رنگ­تر می‌شود.

اطلاعات به ­دست آمده دربارۀ متغیر پایگاه اجتماعی - اقتصادی نشان می­دهد کسانی ­که پایگاه اجتماعی - اقتصادی بالایی دارند در روابط اینترنتی بیشتر نقش بازی می­کنند؛ البته مقدار تفاوت بین پایگاه­های اقتصادی - اجتماعی مختلف اندک است.


 

جدول 6 - توزیع فراوانی میزان گمنامی در روابط اینترنتی برحسب ویژگی‌های ایفاگران نقش

متغیر

بسیار بالا

بالا

متوسط

پایین

بسیار پایین

جمع

میانگین

انحراف­معیار

کل

درصد

9/8

2/21

36

1/23

8/10

100 (372)

94/2

108/1

جنسیت

دختر

درصد

2/8

5/17

1/35

8/25

4/13

100 (194)

81/2

127/1

پسر

درصد

6/9

3/25

1/37

2/20

7/9

100 (178)

08/3

072/1

سن

20-22 سال

درصد

15

6/18

30

4/26

10

100 (140)

02/3

208/1

23-25 سال

درصد

7/4

3/22

2/39

6/23

1/10

100 (148)

87/2

022/1

بیشتر از 26 سال

درصد

9/3

4/23

6/41

9/16

3/14

100 (77)

58/2

060/1

مقطع تحصیلی

کارشناسی

درصد

11

7/20

6/36

4/24

3/8

100(290)

02/3

103/1

ارشد

درصد

2/1

2/23

1/34

22

5/19

100(82)

64/2

08/1

پایگاه اجتماعی – اقتصادی

پایین

درصد

0

3/33

7/26

7/26

3/13

100 (15)

8/2

08/1

متوسط

درصد

4/8

9/19

2/37

5/23

1/11

100 (226)

9/2

09/1

بالا

درصد

7/10

1/22

1/35

1/22

9/9

100 (131)

01/3

12/1

 


د) میزان گمنامی در روابط اینترنتی برحسب ویژگی‌های مرتبط با صحنۀ مجازی

براساس اظهارات پاسخ‌گویان، گرایش به گمنامی بین کاربرانی که به ترتیب از سایت­های همسریابی، ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید و سرگرمی - تفننی استفاده می­کنند، بیشتر است اما بین کاربرانی که استفادۀ علمی - پژوهشی می­کنند، کمتر است. از آنجا ­که جامعۀ آماری پژوهش حاضر دانشجویانند و بیشترین استفادۀ دانشجویان از فضای مجازی استخراج مقاله‌ها، ارتباط با استادها و... است، بیشتر هویت واقعی خود را نشان می­دهند تا نقش بازی کنند.

از بین محیط­های تعاملی اینترنت، گمنامی در وبلاگ و چت روم­ها بیشتر از شبکه­های مجازی است و این شاید بدین دلیل باشد که در این محیط­ها افراد بیشتر با اسم‌های مستعار و هویت غیرواقعی فعالیت می­کنند.

اطلاعات به ­دست آمده دربارۀ متغیر محدودیت­های سنتی نشان می­دهد کسانی ­که در خانواده و جامعه با محدودیت­های سنتی زیادی روبه‌رو هستند، در روابط اینترنتی به جای اینکه هویت واقعی خود را نشان دهند، بیشتر نقش بازی می­کنند.


جدول 7 - توزیع فراوانی میزان گمنامی در روابط اینترنتی برحسب ویژگی‌های مرتبط با صحنۀ مجازی

متغیر

بسیار بالا

بالا

متوسط

پایین

بسیار پایین

جمع

میانگین

انحراف­معیار

سابقۀ استفاده از اینترنت

کمتر از 3 سال

درصد

5/4

9/23

4/36

6/21

6/13

100 (88)

84/2

081/1

بین 3 تا 6 سال

درصد

6/11

7/21

8/34

5/22

4/9

100 (138)

06/3

136/1

بیشتر از 6 سال

درصد

9/8

2/19

37

7/24

3/10

100 (146)

91/2

098/1

نوع استفاده

 

دوست‌یابی

استفاده

درصد

3/9

4/22

9/37

1/21

3/9

100 (161)

01/3

08/1

استفاده‌نکردن

درصد

5/8

4/20

6/34

6/24

8/11

100 (211)

89/2

12/1

علمی ـ پژوهشی

استفاده

درصد

7

7/21

4/37

24

9/9

100 (313)

9/2

06/1

استفاده‌نکردن

درصد

6/18

6/18

8/28

6/18

3/15

100 (59)

06/3

32/1

تفننی

استفاده

درصد

8/7

8/23

8/34

7/21

9/11

100 (244)

9/2

11/1

استفاده‌نکردن

درصد

9/10

4/16

3/38

8/25

6/8

100 (128)

95/2

10/1

سایت­های همسریابی

استفاده

درصد

7/9

7/38

29

4/19

2/3

100 (31)

32/3

01/1

استفاده‌نکردن

درصد

8/8

6/19

7/36

5/23

4/11

100 (341)

9/2

11/1

محیط تعاملی

 

وبلاگ

حضورداشتن

درصد

8/5

4/38

4/31

3/16

1/8

100 (86)

17/3

04/1

حضورنداشتن

درصد

8/9

1/16

4/37

6/25

5/11

100 (286)

87/2

11/1

چت­روم

حضورداشتن

درصد

7

7/29

5/37

8/18

7

100 (128)

1/3

021/1

حضورنداشتن

درصد

8/9

8/16

2/35

4/25

7/12

100 (244)

85/2

14/1

شبکه­های اجتماعی

حضورداشتن

درصد

8/7

8/22

2/39

22

2/8

100 (232)

3

04/1

حضورنداشتن

درصد

7/10

6/18

7/30

25

15

100 (140)

85/2

2/1

محدودیت­های سنتی

زیاد

درصد

9/42

9/33

6/19

6/3

0

100 (56)

16/4

869/0

متوسط

درصد

4

26

9/46

9/20

3/2

100 (177)

08/3

845/0

کم

درصد

4/1

1/10

8/28

8/33

9/25

100 (139)

27/2

005/1

 


یافته­های تحلیلی

بین کاربران ازنظر میزان گمنامی در صحنۀ مجازی تفاوت‌هایی مشاهده می‌شود اما لازم است معنا‌داربودن یا نبودن این تفاوت‌ها براساس ویژگی‌های کاربران و صحنۀ مجازی بررسی و سنجیده شود. در ادامه نتایج این آزمون‌‎ها براساس فرضیه‌های به­ کار گرفته شده، گزارش شده است و برای یافتن مهم‌ترین متغیرهای مؤثر در این تفاوت­ها از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده شده است.

یافته­های جدول فوق نشان می­دهد تفاوت در میانگین رتبۀ گمنامی در روابط اینترنتی بین دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر است و بین جنسیت پاسخ‎‌گویان و گمنامی در روابط اینترنتی تفاوت معناداری وجود دارد. تفاوت در میانگین رتبۀ گمنامی در روابط اینترنتی بین دانشجویان کارشناسی بیشتر از دانشجویان کارشناسی ارشد است و بین مقطع تحصیلی و گمنامی در روابط اینترنتی تفاوت معناداری وجود دارد. به ­نظر می­رسد دانشجویان کارشناسی ارشد بیشتر مشغول فعالیت­های علمی ـ پژوهشی‌اند و کمتر در فضای مجازی نقش بازی می‌کنند؛ همچنین میانگین گمنامی در روابط اینترنتی دانشجویانی که پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی بالایی دارند، بیشتر از سایر طبقات است ولی این رابطه ازنظر آماری معنا­دار نیست.

 


جدول 8 - نتایج آزمون مقایسۀ میانگین گمنامی در روابط اینترنتی در متغیرهای مختلف

متغیر وابسته

متغیر مستقل

نوع آزمون

مقادیر آزمون

سطح معنا­داری

گمنامی در روابط اینترنتی

جنسیت

یو من ویتنی

دختر

40/173

014/0

پسر

78/200

مقطع تحصیلی

کارشناسی

02/193

027/0

کارشناسی ارشد

43/163

پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی

کروسکال والیس

پایین

87/184

611/0

متوسط

29/182

بالا

96/193

نوع استفاده از اینترنت

دوست‌یابی

یو من ویتنی

استفاده

06/195

179/0

استفاده‌نکردن

97/179

استفادۀ سرگرمی - تفننی

استفاده

23/187

857/0

استفاده‌نکردن

12/185

سایت­های همسریابی

استفاده

29/224

041/0

استفاده‌نکردن

06/183

محیط تعاملی

وبلاگ

حضورداشتن

02/208

034/0

حضورنداشتن

03/180

چت­روم

حضورداشتن

82/201

046/0

حضورنداشتن

47/178

شبکه­های اجتماعی مجازی

حضورداشتن

73/192

149/0

حضورنداشتن

17/176

 


براساس یافته­های جدول بالا، ازلحاظ آماری تفاوت معناداری بین میزان گمنامی در روابط اینترنتی و متغیرهای ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید و استفادۀ سرگرمی ـ تفننی وجود ندارد اما میانگین گمنامی در روابط اینترنتی برای دانشجویانی که از سایت­های همسریابی استفاده می­کنند، بیشتر از دانشجویانی است که از سایت­های همسریابی استفاده نمی­کنند و تفاوت معنا­داری بین استفاده از سایت­های همسریابی و گمنامی در روابط اینترنتی وجود دارد.

دربارۀ محیط­های تعاملی، میانگین رتبۀ‌ گمنامی در روابط اینترنتی برای دانشجویانی که در محیط تعاملی وبلاگ حضور دارند، بیشتر از دانشجویانی است که در محیط تعاملی وبلاگ حضور ندارند. داده­های حاصل از آزمون نشان می‌دهد بین گمنامی در روابط اینترنتی و محیط تعاملی وبلاگ تفاوت معنا­داری وجود دارد. همچنین میانگین رتبه‌های گمنامی در روابط اینترنتی برای دانشجویانی که در محیط تعاملی چت­روم حضور دارند، بیشتر از دانشجویانی است که در محیط تعاملی چت­روم حضور ندارند. داده­های حاصل از آزمون نشان می‌دهد بین گمنامی در روابط اینترنتی و محیط تعاملی چت‌روم تفاوت معنا­داری وجود دارد. میانگین رتبه‌های گمنامی در روابط اینترنتی برای دانشجویانی که در محیط تعاملی شبکه‌های اجتماعی مجازی حضور دارند، بالاتر از دانشجویانی است که در محیط تعاملی شبکه‌های اجتماعی حضور ندارند اما ازلحاظ آماری تفاوت معنا‌داری وجود ندارد.

 

 

 

 

جدول 9 - نتایج آزمون همبستگی بین گمنامی در روابط اینترنتی و متغیرهای مختلف

متغیر وابسته

متغیر مستقل

نوع آزمون

مقادیر آزمون

سطح معناداری

گمنامی در روابط اینترنتی

سن

اسپیرمن

053/0-

314/0

سابقۀ استفاده از اینترنت

040/0

442/0

متوسط ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته

136/0

009/0

محدودیت­های سنتی

566/0

000/0

 


همان­ گونه که در جدول بالا مشاهده می­شود، بین گمنامی در روابط اینترنتی و سن رابطۀ معناداری وجود ندارد اما جهت این رابطه معکوس است؛ یعنی هرچه سن افراد بالا می­رود، از میزان گمنامی در روابط اینترنتی کاسته می­شود.

همچنین رابطۀ معناداری بین گمنامی در روابط اینترنتی و سابقۀ استفاده از اینترنت وجود ندارد اما رابطۀ بین گمنامی در روابط اینترنتی و متوسط ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته معنا­دار و مثبت است؛ یعنی با بالارفتن متوسط ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته بین پاسخ‌گویان، گمنامی در روابط اینترنتی نیز افزایش می­یابد.

بین گمنامی در روابط اینترنتی و محدودیت­های سنتی رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد؛ یعنی با بیشترشدن محدودیت­های سنتی بین پاسخ‌گویان، گمنامی در روابط اینترنتی نیز افزایش می­یابد.

 

رگرسیون چندمتغیره[22]

هدف از تحلیل رگرسیون چندمتغیره، مشخص‌کردن سهم و تأثیر متغیرهای پژوهش در تبیین و پیش­بینی متغیر وابسته است. برای سنجش میزان تأثیر هرکدام از متغیرهای مستقل، از تحلیل رگرسیون چندمتغیره به ­روش گام‌به­گام استفاده شده است. نتایج به ­دست آمده از تحلیل رگرسیون[23] بیانگر این است که از میان متغیرهایی که وارد معادلۀ رگرسیونی شده­اند، فقط دو متغیر مقطع تحصیلی و محدودیت­های سنتی در الگوی نهایی باقی مانده­اند که این دو متغیر در کل 5/41 درصد از تغییرات متغیر وابسته (گمنامی در روابط اینترنتی) را تبیین می­کنند؛ همان­ گونه که در جدول 8 آمده است، ضریب همبستگی چندگانه برای این الگوی رگرسیونی برابر 650/0، مجذور ضریب همبستگی چندگانه 423/0 و ضریب تعیین تعدیل­شده نیز برابر با 415/0 است؛ بنابراین، بقیۀ این تغییرها (5/58) که به مجذور کمیت خطا (e2) معروف است، تحت تأثیر متغیرهای خارج از الگو هستند.

با توجه به ­معادلۀ فوق می­توان گفت براساس ضریب تأثیر استاندارد (Beta) متغیر محدودیت­های سنتی با ضریب بتای (662/0) تأثیر مثبتی در حدود 2/66 درصد، بر میزان گمنامی در روابط اینترنتی دانشجویان دارد؛ یعنی، با افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر محدودیت­های سنتی، میزان گمنامی در روابط اینترنتی دانشجویان به­ مقدار 620/0 انحراف استاندارد افزایش می­یابد اما متغیر مقطع تحصیلی با ضریب بتای (077/0-) تأثیر منفی در تبیین میزان گمنامی در روابط اینترنتی داشته است.


جدول 10 - نتیجۀ نهایی تحلیل رگرسیون چندمتغیره

متغیر

 R

 R Square

Adjusted R Square

 F

Sig

 B

 Beta

T

Sig

مقدار کل

650/0

423/0

415/0

998/52

000/0

957/6

-

174/7

000/0

مقطع تحصیلی

879/0-

077/0-

929/1

04/0

محدودیت­های سنتی

532/0

662/0

255/15

000/0

 


نتیجه­

اینترنت به­عنوان پدیدۀ شگفت­انگیز قرن، بخش مهمی از زندگی افراد را در بر گرفته است و انقلاب مهمی در ارتباط‌ها پدید آورده، جهان جدیدی را به ­موازات جهان واقعی شکل داده است که جهان بی­مرز، بی­مکان و به­ تعبیر دقیق­تر «جهان مجازی» نامیده می­شود. در این نوع جدید روابط و مناسبت‌ها، افراد فارغ از مکان قرارگرفتن خود در جهان واقعی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و می­توانند تعامل‌های بین­فردی خود را ازطریق ویژگی‌هایی تسهیل کنند که در این فضا وجود دارد. یکی از ویژگی­های بسیار مهم این اجتماع‎‌ها، نقاب شخصیتی درون‌شبکه­ای یعنی توانایی اینترنت در کمک به –نقش‌آفرینی‌های استادانه ازطریق مصرف مخفیانه و پوشاندن هویت اصلی خود است. در این محیط کاربران می­توانند دگرگونی­های چشمگیری در نقاب شخصیتی خود بیافرینند و همان ­طوری که گافمن و ترکل در نظریه­های خود آورده­اند، در محیط­های مجازی گوناگون نقش بازی کنند و هویت واقعی خود را پنهان کنند؛ بنابراین، پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش ویژگی­های جمعیت‌شناختی کاربران و ویژگی‌های محیطی فضای مجازی و محدودیت­ها و سنت­های موجود در جامعۀ ایرانی در گرایش به­ گمنامی در روابط اینترنتی در میان دانشجویان دانشگاه گیلان صورت گرفته است.

یافته­های پژوهش نشان می­دهند از میان ویژگی‌های جمعیت‌شناختی کاربران یا به قول گافمن نمای شخصی، جنسیت و مقطع تحصیلی دانشجویان با میزان گمنامی رابطۀ معنا‌دار داشته است اما رابطۀ دو متغیر سن و پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی معنا‌دار نبوده است. مقایسۀ میانگین گمنامی بین دانشجویان دختر و پسر نشان می­دهد میانگین گمنامی بین پسران بیشتر است؛ به ­عبارت دیگر، پسران بیشتر تمایل دارند در فضای مجازی هویت اصلی و واقعی خود را کنار بگذارند و هویت جدید و ایده­آلی برای خود بسازند. برای این کار باید کنش­هایی را که با این معیارها تناسب ندارند، مخفی یا حذف کنند که گافمن این نوع عکس‌العمل‌ها را مصرف مخفیانه نامیده است. آزمون معناداری تفاوت میزان گمنامی در روابط اینترنتی بین دو جنس، معنا­داربودن این تفاوت را نشان می‌دهد. این یافتۀ پژوهش همسو با یافته­های چیو (2007)، ویتی (2008) و هولنباو و اورت (2013) است. آنها در پژوهش‌های خود به این نتیجه رسیده­اند که مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری به پنهان‌کردن هویت خود دارند و با یافته‌های پژوهش جیانگ و همکاران (2011) تضاد دارد.

از ویژگی‌های دیگر کاربران که با میزان گمنامی آنها رابطۀ معنا‌داری دارد، مقطع تحصیلی آنهاست؛ به­ عبارت دیگر، هرچه سطح تحصیلات پاسخ‌گویان بالاتر باشد، گرایش به گمنامی در آنها کمتر می­شود. همچنین با افزایش سن، میزان گمنامی کاربران در روابط اینترنتی کاهش می­یابد و کاربران جوان میزان گمنامی بالاتری دارند. این دو یافته اگرچه در راستای هم قرار دارند، با یافته­های چیو (2007)، ویتی (2008) و جیانگ و همکاران (2011) همخوانی ندارند؛ زیرا آنها به این نتیجه رسیده­اند که با افزایش سن تمایل به گمنامی در فضای اینترنت بین کاربران افزایش می‌یابد اما با یافته‌های هولنباو و اورت (2013) همسویی دارد. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد میزان گمنامی بین دانشجویان جوان­ بالاتر از دانشجویان مسن‌ است.

طبق نتایح پژوهش، بیشترین سابقۀ استفاده از اینترنت بین دانشجویان دختر و پسر بین سه تا شش سال است؛ همچنین پاسخ‌گویان به­طور میانگین 68/17 ساعت در طول هفته به اینترنت دسترسی دارند. دانشجویان از میان امکانات اینترنتی، از استفادة علمی ـ پژوهشی و استفادة سرگرمی ـ تفننی بیشتر از سایر امکانات استقبال کرده‌اند و ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید نیز بیشترین کاربرد را بعد از استفاده­های علمی ـ پژوهشی و سرگرمی ـ تفننی در میان پاسخ‌گویان داشته است. از بین محیط­های تعاملی اینترنت، بیشتر پاسخ‌گویان ازطریق شبکه­های اجتماعی با دوستان اینترنتی خود ارتباط برقرار می­کنند.

بین سابقۀ استفاده از اینترنت، ارتباط با دوستان و یافتن دوستان جدید، استفادۀ سرگرمی ـ تفننی و گمنامی در روابط اینترنتی رابطۀ معنا­داری مشاهده نشد؛ همچنین از بین محیط‌های تعاملی اینترنت بین شبکه­های اجتماعی مجازی و گمنامی در روابط اینترنتی نیز رابطۀ معناداری دیده نشد اما بین متوسط ساعات استفاده از اینترنت در طول هفته، سایت‌های همسریابی و محیط تعاملی وبلاگ و چت­روم و گمنامی در روابط اینترنتی نیز رابطۀ معنا­داری وجود دارد.

رابطۀ بین محدویت­های سنتی و گمنامی معنا­دار است؛ یعنی، هرقدر کاربران با محدودیت­های سنتی بیشتری از طرف محیط اجتماعی و آفلاین مواجه شوند، در روابط اینترنتی بیشتر به گمنامی و مصرف مخفیانۀ روابط اینترنتی کشیده می‌شوند و به قول گافمن در صحنۀ اینترنت ایفای نقش می‌کنند و اجرای نقش در فضای آنلاین را با پنهان­کاری ازطریق آوتارها یا نقاب‌های شخصیتی بیشتری همراه می­کنند.

همچنین نتایج رگرسیون چندمتغیره نشان داد متغیرهای مقطع تحصیلی و محدودیت­های سنتی 5/41 درصد از تغییرات (پراکنش) متغیر گمنامی در روابط اینترنتی را تبیین می­کنند. متغیر مقطع تحصیلی با ضریب بتای (077/0-) تأثیر منفی را در تبیین میزان گمنامی در روابط اینترنتی داشته است و متغیر محدودیت­های سنتی با ضریب بتای (662/0) تأثیر مثبتی در حدود 2/66 درصد بر میزان گمنامی در روابط اینترنتی دانشجویان دارد؛ به­عبارت دیگر، اگرچه گمنامی با بسیاری از متغیرهای مرتبط با ویژگی‌های کاربران و محیط مجازی رابطۀ معنا­داری داشته است، همگی آنها در ارتباط با محدودیت­های سنتی حاکم بر جامعۀ ایرانی رنگ می­بازد و آنچه سبب گمنامی بیشتر می‌شود، سنت­ها و محدودیت­های ناشی از آنهاست. اگرچه متغیر مقطع تحصیلی هم نقش دارد، با افزایش تحصیلات میزان گمنامی کاهش می­یابد و افراد بیشتر هویت واقعی خود را نشان می­دهند و به عبارتی به خودافشاسازی در محیط مجازی تمایل بیشتری پیدا می‌کنند.

براساس نظرهای گافمن و آنچه دربارۀ اجرای نقش روی صحنۀ نمایش و اجزای تشکیل­دهندۀ آن گفته شده است، فضای مجازی بی­شباهت به صحنۀ نمایش نیست و مانند آن از دو محیط روی صحنه و پشت صحنه تشکیل شده است که در اصطلاح به آنها روابط آنلاین و آفلاین یا هویت آنلاین و هویت آفلاین گفته می­شود و همان­طوری­ که افراد زمانی­ که روی صحنه‌اند، اجرای نقش می­کنند و هویت دیگری برای خود می­سازند، برای شکل‌دادن به این هویت ایده­آل نیز بخشی از کنش­هایشان را حذف و پنهان می­کنند؛ به عبارت دیگر، در فضای مجازی و محیط­های تعاملی آن به مصرف مخفیانه و روابطی مشغول می‌شوند که در دنیای واقعی برای مصرف آنها با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو هستند و در برقراری این روابط آنلاین، خود را هرگونه که دوست دارند، معرفی می‌کنند و به ­قول گافمن در حال اجرای نقشند.

بنابراین یافتۀ کلیدی مقالۀ حاضر نشان‌دادن تلاش و توانایی کاربران اینترنت در بازتولید خود آفلاین به‌صورت خود آنلاین است و آنچه را برای خود در دنیای آنلاین در جستجوی آنند و نمی‌توانند به‌دلیل محدودیت‌های اجتماعی موجود در جامعه آن را تحقق بخشند، ازطریق مصرف مخفیانه در فضای مجازی تحقق می‌بخشند. یکی از کنش‌های اجتماعی که در دوران جوانی و دانشجویی اهمیت زیادی برای این قشر از جامعه پیدا می‌کند، برقراری روابط دوستانه ازجمله با جنس مخالف است. گسترش برقراری اینگونه روابط در سال­های اخیر چه در محیط آنلاین و چه در محیط آفلاین پدیده‌ای است که پژوهشگران مختلف گزارش داده‌اند ولی آنچه در اینجا کاملاً مشهود است، نقش محدودیت‌های اجتماعی در برقراری روابط دوستانۀ آفلاین با جنس مخالف در گرایش کنشگران به‌­سوی اینگونه روابط در محیط آنلاین آن هم با استفاده از نقاب است.

اما استفاده از نقاب در فضای مجازی همیشه برای فریب دیگران نیست. گافمن از دو نوع بازیگر در صحنه صحبت می‌کند: بدبین و بی‌ریا. بدبین کسی است که نه به کنش خود اعتقاد دارد و نه هیچ­گونه نگرانی غایی از عقاید حضار؛ صادق کسی است که به برداشت ایجاد شده از اجرای خود اعتقاد دارد اما تمام بازیگران بدبین به ­دنبال فریب‌دادن مخاطبان خود برای سود و منفعت شخصی نیستند بلکه ممکن است مخاطبان خود را به‌دلیل آنچه ازنظر خود آنها خیر و صلاح آنهاست یا به­‌دلیل خیر و صلاح اجتماع و غیره فریب دهند. مانند پزشکی که مجبور به تجویز شبه دارو می‌شود. این نوع فریب‌کاری زمانی است که مخاطبانشان اجازۀ صادق‌بودن را به آنها نمی‌دهند (گافمن، 1391: 33-30).

گمنامی و استفاده از نقاب در صحنۀ مجازی به کاربران این فرصت را می‌دهد که نوع جدیدی از روابط اجتماعی را شکل دهند؛ روابطی که ممکن است با نوع مرسوم و سنتی آن در جامعه تفاوت اساسی داشته باشد. بدین ترتیب نقش گمنامی در برقراری روابط دوستانه به­ویژه با جنس مخالف در محیط اینترنت دیدنی است. در برخی جوامع مانند ایران، جوانان در دوستی و برقراری ارتباط با دیگران به­خصوص با جنس مخالف با محدودیت­هایی روبه‌رو هستند و وجود برخی ارزش­های سنتی حاکم بر روابط دوستانه، اجازۀ گسترش آن را در فضای واقعی نمی­دهند اما تغییرات و تحولات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیکی به‌خصوص پیدایش و گسترش اینترنت همراه با تغییر ارزش‌ها، نگرش­ها و کنش‌های افراد در روابط بین‌فردی، سبک­های متفاوتی از روابط اجتماعی را در مقابل افراد قرار داده است. به ­طوری­ که امروزه نظاره­گر شکل­گیری نوع جدید و دگرگون شده­ای از روابط بین افراد یعنی روابط الکترونیکی هستیم. در این نوع جدید روابط و مناسبت‌ها، افراد در فضای مجازی به­طور همزمان و نامحدود، فارغ از مکان قرارگرفتن آنان در جهان واقعی با یکدیگر تعامل دارند. حتی کاربران بدون دادن نام و نشانی از خود (ناشناس‌ماندن) یا با ساختن هویت جدیدی برای خود، در چت­روم­ها و دیگر محیط­های اینترنتی با هم ملاقات می‌کنند و در محیط­های اینترنتی گوناگون (چت­روم­ها، شبکه­های اجتماعی و...) ایفای نقش می‌کنند.

در آخر پیشنهاد می­شود پژوهش‌های گسترده­ای در زمینۀ گمنامی در محیط مجازی و روابط اینترنتی با جامعۀ آماری مختلف مثلاً نوجوانان، کاربران شبکه­های مجازی مختلف و حتی دانشجویان سایر دانشگاه­ها صورت گیرد و به‌‌صورت عمیق­تر و دقیق­تر این موضوع بررسی و نتایج پژوهش‌های مختلف با یکدیگر مقایسه شود.


[1] Virtual World

[2]Anonymity

[3]Online

[4] Self-Presentation

[5] The presentation of self in everyday life

[6] Performer

[7] Performance

[8] Front

[9] setting

[10] Personal front

[11] appearance

[12] manner

[13] Secret Consumption

[14]Life On Screen

[16] Face Validity

[17] Construct Validity

[18] Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy

[19] Technical Anonymity

[20] Social Anonymity

1 ضریب همبستگی اسپیرمن معادل ناپارامتریک ضریب همبستگی پیرسون، آزمون یومن ـ ویتنی معادل ناپرامتریک آزمون t مستقل و آزمون کروسکال والیس معادل ناپرامتریک آزمون تحلیل واریانس یک طرفه است.

[22] Stepwise Regression

[23]  در پژوهش حاضر با توجه به توزیع‌نشدن نرمال متغیر وابسته، این متغیر با استفاده از روش­های آماری (لگاریتم نپری) به توزیع نرمال تبدیل شد.

References

اسلوین، ج. (1380). اینترنت و جامعه، ترجمۀ: عباس گیلوری و علی رادباوه، تهران: کتابدار.
برگر، پ. و لوکمان، ت. (1375). ساختاجتماعیواقعیت، ترجمۀ: فریبرز مجیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
حبیب‌پور، الف. و صفری‌شالی، ر. (1388). راهنمای جامع کاربرد spss  در تحقیقات پیمایشی (تحلیل داده‌های کمی)، تهران: لویه، متفکران.
دهقان، ع. و نیک­بخش، م. (1385). «مطالعۀ شیوۀ رفتار افراد در محیط مجازی: شکل­گیری روابط صمیمانه در اتاق­های گپ­زنی اینترنت»، فصلنامۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، س 2، ش 6، ص 29 - 1.
ذکایی، م. و خطیبی، ف. (1385). «رابطۀ حضور در فضای مجازی و هویت مدرن؛ پژوهشی در بین کاربران اینترنتی جوان ایرانی»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، ش 33، ص 115 - 111.
ربیعی، ع. و شاه‌قاسمی، الف. (1388). «من به کسی اعتماد ندارم؛ جستاری در پیامدهای اثر اینترنت بر رفتار کاربران ایرانی»، مجلۀ جهانی رسانه، د 4، ش 1، ص 21 - 1.
زارع شاه‌آبادی، الف. و زارع‎‌بیدکی، خ. (1392). «آسیب‌شناسی ارتباطات اینترنتی در بین دانشجویان دانشگاه یزد»، فصلنامۀ دانش انتظامی، س 15، ش 4، ص 57 - 29.
ساروخانی، ب. (1386). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی؛ (جلد سوم: روش‌های کمی آمار پیشرفته)، تهران: دیدار.
صوفی، م. (1385). «هویت­های جدید واقعی و مجازی: مطالعة‏ کاربران اینترنتی دانشجو با جنسیت و قومیت متفاوت»، مجلۀ جهانی رسانه، ش 2، ص 12 - 1.
 عبداللهیان، ح.؛ زاهدی، م. و شیخ‌انصاری، م. (1392). «ارزیابی ساختار، کنش­های متقابل، گمنامی و بازنمایی خود در چهار شبکۀ اجتماعی مجازی»، مجلۀ رسانه و فرهنگ، س 3، ش 2، ص 128 - 103.
 کاستلز، م. و اینس، م. (1384). گفتگوهایی با مانویل کاستلز، ترجمۀ: حسن چاوشیان و لیلا جوافشانی، تهران: نشر نی.
 کفاشی، م. (1388). «بررسی تأثیر اینترنت بر ارزش­های خانواده»، فصلنامۀ پژوهش اجتماعی، س 2، ش 3، ص 76 - 55.
 گافمن، الف. (1391). نمود خود در زندگی روزمره، ترجمۀ: مسعود کیانپور، تهران: مرکز.
معیدفر، س. (1384). بررسیپدیدۀاعتیاداینترنتیدربیننوجوانانوجوانانوپیامدهایآن. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ای.
منصورفر، ک. (1388). روش‌های پیشرفتۀ آماری همراه با برنامۀ کامپیوتری، تهران: دانشگاه تهران.
Bullingham, L. & Vasconcelos, A. C. (2013) “The Presentation of Self in the Online World: Goffman and the Study of Online Identities.” Journal of Information Science. 39 (1): 101 - 112.
Chiou, W. B. (2007) “Adolescents’ Reply Intent for Sexual Disclosure in Cyberspace: Gender Differences and Effects of Anonymity and Topic Intimacy “. Journal of Cyberpsychology & Behavior, 10(5): 725 - 728.
Hollenbaugh, E. E. &. Everett, M. K. (2013) “The Effects of Anonymity on Self-Disclosure in Blogs: An Application of the Online Disinhibition Effect.” Journal of Computer-Mediated Communication, International Communication Association, 18 (3):283 - 302.
Iane, C. (2011) “Anonymity on the Intent and Its Psychological Implications for Communication.” Journal of Cercetări Filosofico-Psihologice, 3 (2): 125 - 132.
Jiang, L. Crystal, N. Hancock, T. (2011) “The Disclosure–Intimacy Link in Computer-Mediated Communication: An Attritional Extension of the Hyper Personal Model.” Human Communication Research, 37: 58 - 77.
Kalinowski, C. & Adam Matei, S. (2011) “Goffman Meets Online Dating: Exploring the ‘Virtually’ Socially Produced Self.” Journal of Social Information, 3(16): 6 - 20.
Kang, R. Stephanie, B. & Kiesler, S. (2013) Why Do People Seek Anonymity on the Internet? Informing Policy and Design, CHI '13 Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems. Paris, France: 2657 - 2666.
Kimberly, M. C. (2006) “The Positive and Negative Implication of Anonymity in Internet Social Interactions.” Journal of Computers in Human Behavior, 23(6): 3038 - 3056.
Kling, R. Ya-ching, L. Teich, A. & Frankel, M.S. (1999) “Assessing Anonymous Communication on the Internet: Policy Deliberations.” Journal of Information Society, 15(2): 79 - 90.
McIntyre, T.J. (2004) “Online Anonymity: Some Legal Issues.” Journal of Commercial Law Practitioner, 11(3): 90 - 95.
Murphy, K. & Collins, M. (2000) “Development of Communication Conventions in Institutional Electronic Chats." The Journal of Distance Education/ Revue de l'ducation Distance. 12(1): 177 - 200.
Turkle, S. (1996) Life on the Screen: Identity in the Age of Internet; New York: Simon and Schuster.
Vaast, E. (2007) “The Presentation of Self in a Virtual but Work-related Environment, Virtuality and Virtualization.”Journal of International Federation for Information Processing, 236(14): 183 - 199.
Whitty, M. T. (2008) “Revealing the ‘Real’ Me, Searching for the ‘Actual’ You: Presentations of Self on An Internet Dating Site." Journal of Computers in Human Behavior, 24(4): 1707 – 1723.

Files

Share

How to cite

Statistics