Document Type : Research Paper
Authors
Yazd University, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه و بیان مسأله
با توسعة روند جهانیشدن و قابلیت ادغامپذیری مرزهای جغرافیایی، اقتصادی و فرهنگی همراه با رشد فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی، مسائل پیچیده و چالشآفرین جوانان نیز به پدیدهای عام جهانی تبدیل شده است (نادری و همکاران، 1389: 181). وجود مسائلی مانند بیکاری، فقر، افزایش رقابت برای یافتن فرصتهای شغلی، بلاتکلیفی و تردید دربارة آینده، بیاعتمادی، سردرگمی و ... در بیشتر کشورهای جهان امکانِ اندیشیدن مناسب درخصوص واقعیات زندگی جوانان امروز را پدید آورده است (شیانی و محمدی، 1386: 12).
جوانان، سرمایههای انسانی اصلی برای اهداف توسعة ملی در کشورهای موسوم به جوامع درحال توسعه هستند و درعینحال از بزرگترین چالشهای پیشِ روی جوامع مذکور در جریان رشد و گذار به توسعهیافتگی محسوب میشوند (قاضینژاد، 1392: 50). در بستر گذار ساختار سنی، مرحلهای از تحولات جمعیتی آغار میشود که مشخصة بارز آن، افزایش تعداد و درصد درخور توجه جمعیت جوانان است. این مرحله، تورم جوانی جمعیت[1] نامیده میشود. برخی پژوهشگران، تورم جوانی جمعیت را وضعیتی تعریف کردهاند که در آن بیش از 20% جمعیت در گروه سنی 15 تا 24 سال قرار دارند. در مقابل، جمعیتهایی با کمتر از 15% جمعیت جوان، جمعیتهای با کمبود جوانی[2] تعریف میشوند (Westley & Choe, 2002: 57). شاخص کلیدی بیانکنندة تورم جوانی جمعیت، افزایش درخور توجه تعداد و سهم جوانان از کل جمعیت است. اندازه و طول مدت تورم جوانی به زمانبندی، سرعت کاهش باروری و همچنین جریانات مهاجرتی بستگی دارد (عباسیشوازی و همکاران، 1392: 7).
تجربة انتقال جمعیتی در نیمة دوم قرن بیستم و بهویژه دهههای پایانی قرن گذشته به ظهور انبوه جمعیت جوان در کشورهای درحال گذار منجر شد و مطالعات زیادی دربارة جمعیتشناسی جوانان انجام دادند (برای مثال Rindfuss, 1991; Westley & Choe, 2002 & Xenos & Kabamalan, 1998). ظهور حجم وسیعی از جمعیت جوان، اعم از دختر و پسر و حضور ملموس آنان در جامعه، به دنبال افزایش میزان باروری در مقاطع زمانی قبل، در زمان حاضر اینگونه کشورها را با مسئلة جدی و خطیر تأمین نیازهای گوناگون آنان بهویژه مشکل انتقالهای اساسی گروه سنی 29-15 سال بهعنوان گروه هدف اصلی در حوزة سیاست و رفاه اجتماعی مواجه کرده است (قاضینژاد، 1392: 1).
در سالهای اخیر، کشور ایران نیز با پدیدة تورم جوانی جمعیت مواجه بود و در زمان حاضر نزدیک به یکسوم جمعیت کشور را جوانان 29-15 سال تشکیل میدهند. افزایش در تعداد و سهم جمعیت جوان، پدیدهای منحصر به فرد در تاریخ اجتماعی و جمعیتی ایران محسوب میشود. همچنین، تغییرات جمعیتی جوانان با تغییرات در ترکیب اجتماعی و فرهنگی همراه بوده است (یاراحمدیخراسانی، 1394). بهعبارتی در بستر مُدرنیته و توسعه، تغییرات در تعداد جوانان با تغییرات در ترکیب اجتماعی آنها همراه بوده است. جوانان در زمان حاضر نسبت به نسل گذشته، بیشتر مجرد و تحصیلکرده هستند، بهطور وسیعی در معرض رسانهها و فناوریهای نوین ارتباطات و اطلاعات قرار گرفتهاند و بهعنوان نیرو و قدرت تغییردهندة جهان امروز و کنشگران اصلی عرصة توسعه و تغییرات اجتماعی محسوب میشوند؛ بنابراین جوانان، آیندة کشور را میسازند و علاوه بر این جزء اصلی زمان حال و جامعة کنونی هستند (عباسیشوازی و همکاران، 1392: 1 و صادقی و همکاران، 1394).
بررسی روند تحولات جمعیت جوانان 15 تا 29 سال نشان میدهد از سال 1355 تا 1385 تعداد جوانان با سرعت چشمگیری افزایش یافته و از 5/8 (25% کل جمعیت) به 25 میلیون نفر (4/35% کل جمعیت) رسیده است. از سال 1385 به بعد، از تعداد جوانان کشور بهتدریج کاسته شده است و در سال 1390 تعداد آنها به 23 میلیون نفر (5/31% کل جمعیت) رسیده که در سال 1390 حدود یکسوم را جمعیت جوان تشکیل داده است. توزیع استانی جمعیت جوانان نشان میدهد حدود 4/1% از جمعیت جوانان کشور در استان یزد (337475 نفر) ساکن هستند. سهم جمعیت جوانان از کل جمعیت برای استان یزد 4/31% است (نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1390). شهر یزد بهعنوان مرکز استان، سهم عمدهای از جمعیت استان (582682 نفر) را در خود جای داده است و بر مبنای سرشماری سال 1390، حدود 23/54% از جمعیت استان در این شهر ساکن هستند و 25/31% از جمیت شهر یزد را نیز جوانان 29-15 ساله تشکیل میدهند.
بدینترتیب، دگرگونیهای پدیدآمده در چند دهة اخیر بهطور چشمگیری بر شکلگیری و تشدید مشکلات اجتماعی جوانان تأثیر گذاشته است و در پی این تغییرات، جوانان در بیشتر زمینههای زندگی با نیازها و چالشهای مختلفی روبهرو هستند. تغییرات در شاخصهای ازدواج، طلاق، اشتغال و بیکاری، سلامت، افزایش نقش و اهمیت جوانان در جریانات مهاجرتی و ... از پیامدهای تغییرات ساخت سنی در چند دهة اخیر بوده است. با در نظر گرفتن ترکیب جمعیتی جوان کشور و نقش آنان بهعنوان نیرو محرکه و پویای جامعه و افرادی که بالنده، پرتحرک، بانشاط و امیدوارتر نسبت به آینده در همه کشورها بهخصوص کشور ما به حساب میآیند، توجه به مشکلات جوانان، دلمشغولیها و مسائل آنان و آنچه از دیدگاه روانشناسی، نیاز[3] نامیده میشود مهم است. نیاز شامل فاصلهای است که بین وضع موجود و وضع مطلوب وجود دارد (پورشافعی، 1390: 25)؛ بهعبارتی، فاصلة بین آنچه هست و آنچه باید باشد نشاندهندة نیاز است (Sandhu, 1994).
ازاینرو، فراوانی جمعیت و افزایش نقش جوانان در عرصههای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، علمی و فناوری توجه زیادی از پژوهشگران و برنامهریزان را به خود جلب کرده است؛ در نتیجه، اهتمام همهجانبه به امور جوانان بهعنوان امر فرابخشی و ملی، بیش از هر چیز به درک نیازها و مسائل آنها نیازمند است. بررسی مسائل جوانان بهدلیل نقش بهسزای آنها در پیشرفت جامعه ضرورت دارد. جوانان عصر جدید، الگوهای اصلی و تأثیرگذار در جامعه هستند؛ اما این جوانان همواره در معرض چالشها و آسیبهای بزرگی قرار دارند. با گسترش انقلاب صنعتی و گسترش دامنة نیازمندیها، محرومیتهای ناشی از ممکننبودن برآوردهشدن خواستهها و نیازهای زندگی جوانان، بروز و ظهور عصیان، تبهکاری، سرگردانی، دزدی و انحرافات جنسی و دیگر آسیبهای اجتماعی را دامن زده است (فتحی و فدوی، 1391: 122). آسیبهای اجتماعی، بخش درخور توجهی از امور و سرمایهها را به خود اختصاص دادهاند و در بیشتر جوامع وجود دارند و تأثیرات خود را میگذارند؛ اما آنچه جوامع مختلف را در اینباره از هم متفاوت میکند، نوع نگرش این جوامع به علل به وجود آورندة آسیبها و راهکارهای اصلاح و بهبود آن است. در حقیقت توجه به این آسیبها به پیشگیری و درمان آنها منجر شده است و بخش مهمی از آسیبهای اجتماعی را کاهش میدهد (امیری و همکاران، 1391: 121). بنابراین، افزایش نگرانیهای عمومی دربارة مسائل مختلف اجتماعی جوانان، شناخت علمی و دقیق مسائل اجتماعی آنان را ضروری میکند که بهدلیل افزایش روزافزون خسارات و صدمات واردشده بر پیکر جامعه از ناحیة اینگونه مسائل و همچنین روزبهروز دشوارترشدن مقابله با آن است.
باتوجهبه موارد بالا، جوانبودن جمعیت کشور ما و متنوعبودن نیازهای آنها، جامعه را با انبوهی از خواستهها و نیازها روبهرو کرده است. این نیازها با تأثیر از زمینههای اجتماعی و فرهنگی و خانوادگی به شکلهای گوناگون آشکار میشوند و پیامدهای متعددی دربردارند و سازندگی جامعه را در عرصههای گوناگون تحتالشعاع قرار میدهند و روند پیشرفت و سلامت نظام اجتماعی را با مخاطره روبهرو میکنند. در پژوهش حاضر، نیازهای جوانان شهر یزد و اولویت و اهمیت این نیازها بررسی و تعیین میشوند.
مبانی نظری
نیاز در لغت به معنای احتیاج، ضرورت و فقدان است. فنهرمان[4] (1831)، نیاز را «احساس یک کمبود همراه با کوشش برای برطرفکردن آن» میدانست (رفیعپور، 1364: 14). برخی نیاز را «کششی برای جبران ناهماهنگی روحی و دستیابی به تعادل روانی» میدانند و به تعبیر هنری مورای[5] (1938)، نیاز، حالتی از نبود تعادل است که به موجب آن، افراد، کمبودی را احساس میکنند و درست به همین دلیل از وضع موجود رضایت ندارند؛ ازاینرو در تلاشند تا «اندیشه و عمل را بهمنظور ایجاد وضع مطلوب تغییر دهند». همچنین ازنظر راجر کافمن و انگلیش[6] (1979)، نیاز در قلمرویی وجود دارد که در آن بین موقعیت موجود و موقعیت مطلوب فاصله وجود دارد.
موضوع تشخیص و اولویتبندی نیازها از زمینههایی است که در مطالعات نیازسنجی اجتماعی در طول چندین دهة گذشته و در حوزههای موضوعی مختلف مطالعه شده است. نیازسنجی، بخشی از فرایند برنامهریزی و ابزار مناسبی است که به روشنشدن مسائل و یافتن راهکارهای مناسب برای آنها کمک میکند؛ بهگونهای که با روشنشدن معضلات، منابع بهمنظور اجرای راه حل مناسب و کارآمد به خدمت گرفته میشود (Altschuld & Kumar, 2010: 1 & Thompson, 2014: 4301). نتایج بهدستآمده از نیازسنجیهای اجتماعی، هرگونه تصمیمگیری بعدی ازجمله درزمینة طراحی، اجرا و ارزیابی پروژهها و برنامههایی را هدایت و جهتدهی میکند که به دستیابی به اهداف مطلوب منجر میشود (Watkins et al., 2012 & Wikipedia, 2016).
صاحبنظران، دستهبندی گسترده و متنوعی از نیازها را ارائه کردهاند. شاید یکی از مهمترین تقسیمبندی نیازها را بتوان به آبراهام مازلو[7] (1954) متعلق دانست. مازلو، نیازها را به ترتیبی که بایستی ارضا شوند بهصورت سلسله مراتب زیر میدانست:
در مقابلِ مازلو، آلدرفر[13] معتقد است «نیازهای افراد، سلسله مراتبی نیست؛ زیرا آدمها دوست دارند اگر کسی میخواهد گرسنگی آنها را برطرف کند، باید به احترام آنها هم فکر کند» (مقیمی، 1390: 78). درواقع نظریة آلدرفر (1969) تکمیلکنندة نظریة مازلو است؛ اما در نظریة آلدرفر بهطور همزمان به نیازها میتوان پاسخ داد. آلدرفر سه دسته نیاز با عناوین وجودی[14]، ارتباطی[15] و رشد[16] تشخیص میدهد. نیازهاى وجودی که آلدرفر برمیشمارد درواقع همان نیاز فیزیولوژیکى و امنیتى در نظریة مازلو هستند. نیازهاى ارتباطی، همان نیازهای اجتماعى و احترام در سلسله مراتب مازلو هستند و نیاز رشد، معادل نیاز به خودشکوفایى است که در نظریة مازلو مطرح شده است (Alderfer, 1969:149). مطابق نظریة آلدرفر «یک شخص میتواند بهصورت ارادی از پایین سلسله مراتب نیازها حرکت کند و به بالاترین سطح برسد؛ بهشرطی که برای دستیابی به نیازهای ناکامماندة خود تلاش کند» (هرسی و بلانچارد، 1389: 111 و هزارجریبی و همکاران، 1393: 76).
کرونباخ[17] (1963)، نیازها را در پنج دسته طبقهبندی کرده است؛ نیاز به محبت، پذیرفتهشدن از طرف مقامات بالاتر، تأییدشدن از طرف همگان، استقلال و وابستهنبودن و احترام به نفس. ماری[18] نیز فهرست نیازهای انسانی را بدون تقدم و تأخر آنها در 20 نوع نیاز طبقهبندی میکند (اسماعیلی و ربیعی، 1387: 107).
تامپسون (Thompson 2014: 4300 & Thompson et al., 2009: 136) برمبنای مطالعات قبلی (Van Bilzen, 2007 & Bradshaw, 1972)، نیازها را به چهار دسته طبقهبندی کرده است:
برخی دیگر در طبقهبندی نیازها از نیازهای احساسشده (نیازهایی که فرد از آنها آگاهی دارد و به دو دسته نیازهای پنهان و آشکار تقسیم میشود. نیازهای پنهان یعنی فرد آنها را احساس کرده است؛ اما تأمین آنها را غیرممکن میداند و نیازهای آشکار یعنی فرد آنها را احساس کرده است و دستیابی به آنها را ممکن میداند) و نیازهای احساسنشده (یعنی زمانی که مردم وضع موجود را مطلوب میدانند و برای تغییر آن تلاشی نمیکنند) صحبت به میان میآورند (معیدفر، 1388: 29؛ نیازی و گنجی، 1392: 40).
ماکس نیف[19] (1992) دو نوع دستهبندی کلی برای نیازهای انسان ارائه میدهد. او دستهبندیهای خود را ارزشی[20] و وجودی[21] مینامد. او مانند مازلو این نیازها را به ترتیب از نیازهای جسمی به روانی برشمرده است؛ اما در برآوردهشدن آنها لزوماً به ترتیب سلسله مراتبی قائل نیست. معیشت[22]، حفاظت[23]، عاطفه[24]، ادراک[25]، مشارکت[26]، فراغت[27]، خلاقیت[28]، هویت[29] و آزادی[30] نیازهایی هستند که او در ذیل دستهبندی ارزشی از نیازها آنها را برمیشمارد. نیف، نیازهای وجودی را به نیازهای مربوط به بودن[31]، داشتن[32]، انجامدادن[33] و تعاملداشتن[34] تقسیم میکند. مقصود نیف از ارائة این دو دستهبندی، نشاندادن دو بعد کلی نیازهای انسان است. هر کدام از نیازهای ارزشی در عرصههای گوناگون نیازهای وجودی بروز پیدا میکنند (هزارجریبی و همکاران، 1393: 77).
پژوهش حاضر از الگوهای گوناگون نیازسنجی مانند الگوی هدفمحور براساس رویکردهای رشد و نیازهای هنجاری و الگوی مسئلهمحور براساس نظر جوانان و نیازهایی که بیان کردند بهمنظور نیازسنجی استفاده کرده است؛ ازاینرو گفتنی است این پژوهش، رویکردی ترکیبی در نیازسنجی دارد. این الگو عموماً اعتبار و اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا نیازهای بهدستآمده، بیشتر از ابعاد و جوانب گوناگون بررسی و سنجیده شدهاند. در حقیقت استفاده از پرسشنامه، مشاهده و مصاحبة شفاهی از بهترین و کارآمدترین شیوههای نیازسنجی هستند.
پیشینة تجربی
در مرور سیستماتیک بر مطالعات و پژوهشهای انجامشده در حوزة جوانان که عباسیشوازی و همکارانش (1394) انجام دادند، نتایج نشان داد در380 اثر علمی بررسیشده، بیشترین مطالعات به حوزة آسیبها، انحرافات و مسائل اجتماعی جوانان اختصاص داشته است و حوزههایی ازجمله تحصیلات و اشتغال جوانان، اوقات فراغت، ازدواج و تشکیل خانواده، مشارکت اجتماعی، هویت، رفتارهای پرخطر، اینترنت، روابط بین نسلی، روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج، مهاجرت و جابجایی و ... کندوکاو و بررسی شدند. کمترین مطالعات درخصوص سنجش آمال، آرزو و نیازهای جوانان بهویژه در ارتباط با مسائل آینده است. در ادامه برخی از مطالعات انجامگرفته در ابعاد مختلف حوزة جوانان ارائه میشود.
اشتغال یکی از موضوعات بررسیشده در حوزة جوانان است. قویدل و بهاری (1391) در پژوهشی عوامل مؤثر بر عرضة نیروی کار جوانان در دورة زمانی 1385-1350 شناسایی کردند. نتایج نشان داد در گروه 19-15 سال، متغیر دستمزد، کمترین اثر را بر این گروه سنی دارد. در گروه سنی 24-20 سال، متغیر نسبت دانشآموختگان دانشگاهی برای مردان و زنان مثبت است. در ضمن، ضریب تولید ناخالص داخلی سرانه برای زنان کمتر از مردان است؛ اما با افزایش سن و «حرکت از گروه سنی 24-20 سال به سمت 29-25 سال»، اثر درآمد سرانه برای زنان بیشتر شده است. در گروه 25-29 سال، ضریب متغیر نسبت دانشآموختگان دانشگاهی برای مردان بیشتر از زنان است. وضعیت تأهل برای زنان این گروه سنی علامت منفی دارد که نشان میدهد زنان این گروه سنی فراغت و فرزندداری را جانشین کار میکنند و با متأهلشدن، کمتر وارد بازار کار میشوند. در پژوهش دیگری، حامد (1388)، نگرش جوانان 26-18 سالة شهر کرمانشاه نسبت به کار و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن را بررسی کرد. نتایج نشان داد عوامل اجتماعی با نگرش به کار مرتبط است؛ بهگونهایکه میزان رضایت از خانواده و زندگی و نیز نگرش به مردم و آیندة شهر با نوع نگرش به کار رابطه دارد. یافتههای پژوهش نشاندهندة این نکته است که بحران ارزشها موجب میشود فرایند جامعهپذیری بهدرستی انجام نشود و جوانان بهعنوان ماحصل این فرایند قادر به درونیکردن نگرش مثبت به کار نباشند. در مطالعهای دیگر هرندی و همکاران (1386)، اشتغال جوانان و چالشهای آن را بررسی کردند. نتایج بهدستآمده از این پژوهش نشان میدهد نبود تعامل بین مؤسسات آموزشی و بازار کار، نبود فرصتهای شغلی کافی و نابرابری فرصتهای شغلی برای زنان و مردان، ضعف برنامههای حمایت از خوداشتغالی، سازمانیافتهنبودن بازار کار کشور و کمرنگبودن نقش مؤسسات کاریابی و مؤسسات محل تحصیل در این بازار ازجمله مهمترین موانع گذر موفق جوانان محسوب میشوند.
از دیگر موضوعات بررسیشده در حوزة جوانان، ازدواج و تشکیل خانواده است. در پژوهشی مقدسجعفری و یعقوبیچوبری (1386) نشان دادند بین وضعیت اشتغال، نوع شغل، میزان تحصیلات جوانان و نیز بالابودن هزینة ازدواج، مهریه، جهیزیه، افزایش سطح توقعات زوجها و خانوادهها، داشتن برادر و خواهر بزرگتر مجرد، حمایتنکردن مؤسسات دولتی، تردید در تصمیمگیری و وضعیت مسکن با بالارفتن سن ازدواج جوانان رابطة معنیداری وجود دارد. در پژوهشی ریضا و عیسی[35] (2003) مطرح میکنند افزایش سن ازدواج در اروپای شمال غربی به کشورهای مدیترانهای اسپانیا و ایتالیا گسترش یافته است. همچنین، تغییرات شرایط زندگی مانند ناتمامماندن تحصیلات، تولد فرزند، صرف مستقیم هزینههای مادی برای پرورش فرزند، تمایل به باروری را کاهش داده و در نتیجه، ازدواج و تشکیل خانواده را به تعویق انداخته است. اینجلیس و گرینگلاس[36] (1989) در پژوهشی با عنوان انگیزة ازدواج در میان زنان و مردان، نشان دادند در دهة 90 موانع ازدواج برای جوانان عبارت بود از: نداشتن شغل، مشکل مسکن، مشکل در زندگی با دیگران، کمشدن آزادی بعد از ازدواج، تعارض بین شغل و ازدواج و نگرش به ازدواج بهعنوان یک قمار پرخاطره.
موضوع مهاجرت نیز از دیگر زمینههای بررسیشده در حوزة جوانان است. در پژوهشی مقدس و شرفی (1388)، عوامل برانگیزندة گرایش به مهاجرتهای بینالمللی جوانان 30-18 سالة شهرهای شیراز و ارسنجان را بررسی کردند. نتایج نشان میدهد گرایش به مهاجرت در بین پاسخگویان مرد، مجرد، درآمد پایین، تحصیلات لیسانس، سن 25-22 و افراد ساکن در شیراز بیش از گروههای مقابل آنهاست. نتایج بهدستآمده نشان میدهد در جامعهای مثل ایران، عوامل اجتماعی - فرهنگی و آموزشی مانند عوامل اقتصادی، شاید بیشتر بر تمایلات و انگیزههای افراد نفوذ دارند. همچنین، ذکایی (1385) پژوهشی با عنوان جوانان، جهانیشدن و مهاجرتهای بینالمللی در میان نخبگان جوان انجام داد. نتایج پژوهش کیفی انجامشده بیانکنندة تأثیر آشکار فرایندهای جهانیشدن و ارزشهای جهان وطنی بر گرایشها و ارزشهای این گروه از جوانان است. به همان سان در سطح فردی تمایل به حفظ سلیقهها و سبکهای فردی زندگی و ارتقای مهارتهای حرفهای و تحصیلی و نیاز به اثبات تواناییهای فکری و حرفهای در انتخاب رفتارهای مهاجرتی محرکهای مهمی محسوب میشوند. طاهرخانی (1381) در پژوهشی نقش عوامل اقتصادی و غیراقتصادی در مهاجرت جوانان روستایی استان قزوین را مطالعه و بررسی کردند. نتایج نشان میدهند اگرچه انگیزههای اقتصادی در مهاجرت جوانان روستایی نقش مهمی دارند، عوامل غیراقتصادی نیز اثرات مستقیم بر رفتار آنان میگذارند. برای مثال، تسهیلات محلی، رضایت از محل سکونت، رفاه اجتماعی، استانداردهای زندگی، نیاز به پیشرفت، زندگی بهتر و هدفهای ارزشی بهطور معناداری انگیزة مهاجرت جوانان روستایی استان قزوین را افزایش دادهاند.
آسیبهای اجتماعی در بین جوانان ازجمله موضوعاتی است که پژوهشگران بررسی میکنند. فتحی و فدوی (1391)، تحلیلی بر آسیبهای اجتماعی جوانان طی سالهای 87-1378 و عوامل مؤثر بر آن انجام دادند. یافتههای پژوهش نشان داد ورود به زندان در سالهای 87-1378 در مردان بیشتر از زنان بوده است و بیشرین ورودی را گروه سنی 39-30 سال تشکیل دادهاند. بیشترین نوع آسیب، حمل مواد مخدر بوده است؛ بهطوریکه اعتیاد، رتبة دوم و سرقت در رتبة سوم قرار دارد و سطح تحصیلات بیشتر آنها پایینتر از دیپلم بوده است. نتایج نشان میدهد در سالهای مطالعهشده یکی از علل افزایش آسیبهای اجتماعی در میان مردان، مشکلات اقتصادی، فقر، بیکاری و مشکلات درون خانواده و ... است که درجامعه وجود دارد و نیز تأثیری است که بر خانوادهها و سرپرست خانوارها داشتهاند و در گروه سنی جوانان معمولاً افراد بهدلیل افکار و احساس پوچی، نومیدی، احساس گناه، افسردگی، اعتیاد، احساس شکست، بحرانهای حاد عاطفی، بیماریهای شدید و نداشتن سعه صدری در کنار سایر عوامل اجتماعی باعث آسیب اجتماعی شده است. در مطالعة دیگر، بیابانگرد و جوادی (1383)، سلامت روانشناختی نوجوانان و جوانان شهر تهران را بررسی کردند. نتایج تجزیه و تحلیل آنها نشان داد 3/29% افراد، بیمار یا مشکوک به بیمار روانی هستند؛ اختلال در کارکرد اجتماعی، شایعترین اختلال در بین پاسخگویان بوده است؛ سلامت روانی مردان بیش از زنان و افراد مجرد بیش از متأهل بوده است؛ با افزایش سن از میزان سلامت روانی افراد کاسته شده است؛ دانشآموزان، بیشترین سلامت روانی و افراد بیکار و خانمهای خانهدار کمترین سلامت روانی را داشتند. دورنابوش و همکارانش (2001)، پژوهشی با عنوان روابط خانواده و مدرسه و پیوستگی آن با رفتارهای انحرافی جوانان در اجتماعات و گروههای مختلف انجام دادهاند و به این نتیجه رسیدهاند که خانواده و مدرسه در کاهش انحراف جوانان از قبیل سیگارکشیدن، استفاده از الکل، استفاده از ماری جوانا، بزهکاری و دیگر رفتارهای انحرافی نقش مؤثری دارند.
بنابراین، بررسی مطالعات و پژوهشهای انجامشده در حوزة جوانان نشان داد با وجود اینکه پژوهشهای زیادی دربارة جوانان انجام شده است، شناخت دقیق علمی و همهجانبة ابعاد مختلف در حوزة جوانان ازجمله نیازها و مسائل آنان، ضرورت اساسی بهلحاظ علمی و سیاستگذاری دارد.
روش و دادههای پژوهش
روش پژوهش حاضر توصیفی - پیمایشی[37] و پژوهش از نظر نوع، کاربردی[38] است؛ ضمن اینکه بهلحاظ معیار زمان، مقطعی و بهلحاظ معیار وسعت، پهنانگر است.
شهر یزد بهعنوان میدان پژوهش این پیمایش، مرکز استان یزد و بزرگترین شهر آن محسوب میشود. منطقة یزد یکی از سرزمینهای باستانی اقوام ایرانی و دارای میراث درخشان از تمدن و فرهنگ کهن با قدمت سه هزار سال است. این شهر در طول چند دهة گذشته سهم عمدهای از جمعیت مهاجران شهری و روستایی داخل و خارج از استان را پذیرفته و براساس نتایج سرشماری 1390 با جمعیت ۵۸۲,۶۸۲ نفر به تنهایی حدود نیمی از کل جمعیت استان را در خود جای داده است.
سازمان ملل متحد در تعریف جوانان، محدودة سنی 15 تا 24 سال را در نظر گرفته است؛ اما براساس تعریف وزارت ورزش و جوانان، محدوده سنی 29-15 سال، سنین جوانی قلمداد شده است (عباسیشوازی و همکاران، 1394: 4). مقالة حاضر نیز بر مبنای تعریف دوم، محدوده سنی 29-15 سال را بهعنوان دورة جوانی مبنای تحلیل قرار داد است. جامعة هدف در این پژوهش شامل تمامی جوانان با سنین 29-15 سالة عضو خانوارهای معمولی ساکن در شهر یزد است. تعداد این جوانان در سرشماری 1390 برابر 182094 نفر است که 46717 نفر از آنها در گروه سنی 19-15 سال، 64719 در گروه سنی 24-20 سال و 70658 نفر در گروه سنی 29-25 سال قرار دارند.
حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان[39] (1970)، 400 نفر تعیین شد و نمونهها با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای و با ابزار پرسشنامة محققساخته گردآوری شد که تعیین روایی محتوی و ظاهری پرسشنامه با استفاده از تأیید خبرگان امر صورت گرفت.
بهمنظور بررسی نیازها و مشکلات جوانان، 35 آیتم از نیازها و اولویتهای جوانان در قالب 4 بُعد کلی اقتصادی (7 آیتم)، اجتماعی (6 آیتم)، آموزشی - فرهنگی و هنری (9 آیتم) و تفریحی - ورزشی (13 آیتم) تدوین شد. پاسخدهندگان هریک از موارد را از نظر اهمیت و میزان رضایت از عملکرد ارزشگذاری کردند. برای اندازهگیری مؤلفهها از پاسخگویان خواسته شد میزان اهمیت هرکدام از نیازها را در یک مقیاس 0 تا 10 نمرهگذاری کنند. همچنین در پرسش جداگانهای خواسته شد رضایت پاسخگویان از اجرای سیاستهای رفاهی در هریک از آیتمها را در مقیاس 0 تا 10 نمرهگذاری کنند.
تعیین آیتمهای مربوط به هریک از ابعاد و حوزههای نیاز جوانان با نظرخواهی از تعدادی صاحبنظران و متخصصان صورت گرفت. برمبنای بهکارگیری این معیار تخصصی، نیازهایی نظیر اشتغال، مسکن، درآمد و ... در حوزة نیازهای اقتصادی و نیازهایی نظیر افزایش وجود امنیت اجتماعی، سلامت روانی و اجتماعی، وجود برنامههای مشارکت جوانان و ... در حوزة نیازهای اجتماعی گروهبندی شدند. همچنین، نیازهایی نظیر نیاز به وجود کتابخانه، وجود کلاسهای آموزشی، کانونهای فرهنگی - هنری و ... در حوزة نیازهای آموزشی، فرهنگی و هنری و نیاز به پارک و تفریحگاه، استخر و ... جزء نیازهای تفریحی و ورزشی گروهبندی شدند. بهمنظور ارزیابی شیوة به کار گرفته شده برای گروهبندی حوزههای نیاز نیز بهطور همزمان از یک تحلیل عامل اکتشافی استفاده شد که نتایجی هماهنگ با گروهبندی استفادهشده نشان داد.
دادههای پژوهش براساس آمارههای توصیفی و جداول توافقی تحلیل شد. از الگوی تحلیل اهمیت - عملکرد[40] نیز استفاده شد.
تجزیه و تحلیل اهمیت - عملکرد (IPA) یکی از روشهای تحلیل شکاف است. تحلیل اهمیت - عملکرد، ابزار مؤثری برای ارزیابی موقعیت رقابتی سازمان، شناسایی فرصتهای پیشرفت، طراحی استراتژیها و ارائة خدمت هدفمند است (Lucas, 2005). این تکنیک امکان مقایسة همزمان اهمیت ویژگیهای مختلف یک شاخص و عملکرد مربوط به آن ویژگیها را فراهم و براساس این مقایسه، نقاط قوت و ضعف آن را مشخص میکند. بدینترتیب، عواملی شناسایی میشوند که برای جامعة هدف اهمیت بیشتری دارند (ضیایی و عباسپور، 1390: 83).
الگوی IPA بهلحاظ مفهومی، چندشاخصه است. بهمنظور کاربرد این الگو باید شاخصهایی تحلیل شوند که قرار است مشخص شوند. درواقع، اثربخشی این الگو بهطور شدید به شاخصها یا مؤلفههای تحلیلی آن وابسته است؛ بنابراین در هر حیطهای، نخستین گام در بهرهگیری از الگوی IPA، شناسایی مؤلفهها در آن زمینه است (فتحیواجارگاه و همکاران،1390: 58).
در الگوی IPA، دادههای مربوط به میزان اهمیت و سطح عملکرد هریک از آنها با استفاده از پرسشنامه جمعآوری میشود. برای این منظور از پاسخگویان دربارة هر مؤلفه دو سؤال میزان اهمیت مؤلفة مدنظر و سطح عملکرد در آن مؤلفه پرسیده میشود.
هر مؤلفه در دو بُعد اهمیت و عملکرد سنجیده میشود. دادههای مربوط به سطح اهمیت و عملکرد شاخصها روی یک شبکة دو بُعدی نمایش داده میشوند که در آن، محور X نشاندهندة بُعد اهمیت و محور Y نشاندهندة بُعد عملکرد است. این شبکة دو بُعدی، ماتریس اهمیت - عملکرد نامیده میشود. ماتریس اهمیت – عملکرد، چهار ناحیه (یا چارک) دارد و در هر چارک، راهبرد خاصی قرار گرفته است که به فرایند تصمیمگیری کمک میکند. از این ماتریس بهمنظور شناخت درجه اولویت شاخصها برای بهبود استفاده میشود (خلیفه و رضوی، 1391: 39).
جدول 1 از دو محور تشکیل شده است که محور X نشاندهندة اهمیت فرایندهای قابل بهبود و محور Y نشاندهندة میزان رضایت از عملکرد هریک از این فرایندها است. تحلیلهایی براساس محل قرارگرفتن در هریک از این مناطق انجام میشود که به شرح زیر است:
ناحیه 1: فرایندهای موجود در این ناحیه، اهمیت زیاد و عملکرد مناسبی دارند. فرایندهای موجود در این ناحیه برای بهبود در اولویت دوم قرار دارند.
ناحیه 2: فرایندهای موجود در این ناحیه اهمیت زیادی دارند؛ اما عملکرد آنها پایین است. این فرایندها در اولویت اول پروژههای بهبود قرار دارند و به توجه بیشتر نیازمند هستند.
ناحیه 3: فرایندهای موجود در این ناحیه، اهمیت کم و عملکرد پایینی دارند و نیاز به بهبود در این ناحیه در زمان حاضر وجود ندارد.
ناحیه 4: فرایندهای موجود در این ناحیه درزمینة خلق ارزش اهمیت کمی دارند؛ اما عملکرد آنها بالا است.
جدول 1- الگوی تحلیل اهمیت-عملکرد
ناحیة چهارم اهمیت کم / رضایت زیاد
هدردادن منابع |
ناحیة اول اهمیت زیاد / رضایت زیاد
کار به همین روال ادامه یابد |
ناحیة سوم اهمیت کم / رضایت کم
اولویت کمتر |
ناحیة دوم اهمیت زیاد / رضایت کم
اینجا تمرکز کنید
|
یافتههای پژوهش
جدول 2، خلاصه توصیفی از مشخصههای جمعیتی نمونة مطالعهشده را نمایش میدهد. باتوجهبه جدول، نیمی از پاسخگویان مرد و نیمی دیگر زن هستند. 25% از پاسخگویان در گروه سنی 19-15 سال، 2/32% گروه سنی 24-20 سال و 8/42% در گروه سنی 29-25 سال قرار دارند. 5/64% از پاسخگویان مجرد و 0/35% متأهل بودهاند. همچنین، 8/56% از پاسخگویان، تحصیلات دانشگاهی و 3/17% تحصیلات دیپلم داشتهاند. ازنظر وضعیت اشتغال، 3/50% از پاسخگویان، شاغل و 49% بیکار بودهاند. نزدیک به 80% از پاسخگویان، محل اقامت و محل تولد آنها شهر یزد بوده است و بومی شهر یزد محسوب میشوند.
جدول 2- خلاصه توصیفی از مشخصههای جمعیتی نمونة مطالعهشده شهر یزد، 1395
مشخصههای جمعیّتی |
فراوانی |
||
مطلق |
نسبی |
||
سن |
19-15 ساله |
100 |
0/25 |
24-20 ساله |
129 |
2/32 |
|
29-25 ساله |
171 |
8/42 |
|
جنس |
مرد |
200 |
0/50 |
زن |
200 |
0/50 |
|
وضعیّت تأهل |
مجرد |
258 |
5/64 |
متأهل |
140 |
0/35 |
|
سطح تحصیلات |
ابتدایی و کمتر |
12 |
0/3 |
راهنمایی |
14 |
5/3 |
|
دبیرستان |
47 |
8/11 |
|
دیپلم |
69 |
3/17 |
|
پیشدانشگاهی |
29 |
3/7 |
|
دانشگاهی |
227 |
8/56 |
|
وضعیّت اشتغال |
شاغل |
201 |
3/50 |
بیکار |
196 |
0/49 |
|
سابقه مهاجرت |
همین استان |
319 |
8/79 |
خارج از استان |
79 |
8/19 |
همانگونهکه ذکر شد، در این پژوهش بهمنظور اولویتبندی نیازهای جوانان، پرسشنامة ارزیابی اهمیت - عملکرد فرایندهای قابل بهبود طراحی شد و جوانان 29-15 سال آن را تکمیل کردند و در نهایت اولویتبندی نهایی با استفاده از ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد مشخص شد.
نمودار 1، ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای جوانان را نشان میدهد. این نمودار، نمای کلی از 35 مؤلفة سنجششده در پرسشنامه را نمایش میدهد و بهدلیل نزدیکی مقادیر، میانگین بسیاری از مؤلفهها روی هم منطبق هستند. کمترین مقدار «اهمیت» در بین 35 مؤلفه، 73/5 (وجود مراکز بازیهای کامپیوتری) و بیشترین مقدار آن 85/8 (امکان داشتن یک شغل خوب و باثبات) از مقدار 10 بوده است. میانگین «اهمیت» 29/7 است. کمترین مقدار «عملکرد» نیز در بین 35 مؤلفه با رقم 08/3 (وجود تورهای گردشگری (یزدگردی)) و بیشترین مقدار آن با رقم 22/6 (وجود کافیشاپ و رستوران) از مقدار 10 بوده است. میانگین «عملکرد» نیز 82/4 است.
نمودار 1- ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای جوانان- شهر یزد، 1395
باتوجهبه تعداد زیاد مؤلفههای اهمیت و عملکرد، ارائة آن در یک ماتریس، برازش کاملی از تمام مؤلفهها ندارد؛ بنابراین در ادامه، نیازهای جوانان در 4 بُعد اقتصادی، اجتماعی، آموزشی - فرهنگی و هنری و تفریحی - ورزشی در قالب جداول تحلیل و ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد برای هر بُعد جداگانه ارائه میشود.
ماتریس نیازهای اقتصادی
اقتصاد از اصول اساسی و مسائل مهم زندگی انسانهاست که در تمام ادوار و در همة اجتماعات نقش مهمی دارد و چرخ زندگی بشر به دور آن میچرخد. اهمیت مسائل اقتصادی تنها به این دلیل نیست که تأمین آزادی، استقلال و حیات مادی مردم بدون آن امکان ندارد؛ بلکه به این دلیل نیز حائز اهمیت است که پیوند نزدیکی با مسائل زیربنایی جامعه حتی با مسائل اخلاقی دارد. اهمیت اقتصاد نیز در زندگی جوانان غیرقابل انکار نیست و درواقع نیازهای اقتصادی از مهمترین نیازهای جوانان محسوب میشود.
در این پژوهش بهمنظور اولویتبندی نیازهای مهم جوانان در بُعد اقتصادی و عملکرد سازمانها و نهادهای مرتبط از 7 مؤلفه استفاده شد که در جدول 3 به آنها اشاره شده است. باتوجهبه جدول در بین مؤلفههای بُعد اقتصادی، امکان داشتن یک شغل خوب و باثبات، بیشترین میانگین اهمیت را از منظر جوانان داشته است؛ درحالیکه عملکرد سازمانها در این بُعد چندان رضایتبخش نبوده و تفاضل میانگین اهمیت – عملکرد این مؤلفه 54/4 است. برای درک بهتر، مؤلفههای بُعد اقتصادی در نمودار 2 براساس جدول الگوی تحلیل اهمیت – عملکرد تحلیل و تفسیر میشود.
جدول 3- ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای اقتصادی جوانان- شهر یزد، 1395
ردیف |
نام مؤلفه |
کد مربوط به مؤلفه |
میانگین اهمیت |
میانگین عملکرد |
تفاضل اهمیت - عملکرد |
1 |
امکان داشتن یک شغل خوب و باثبات |
p1 |
85/8 |
31/4 |
54/4 |
2 |
امکان کسب درآمد |
p2 |
71/8 |
47/4 |
24/4 |
3 |
توانایی تأمین مخارج زندگی |
p3 |
62/8 |
40/4 |
22/4 |
4 |
امکان صاحبخانهشدن و تهیة منزل مسکونی |
p4 |
40/8 |
86/3 |
54/4 |
5 |
امکان خرید خودروی مناسب |
p5 |
14/8 |
26/4 |
88/3 |
6 |
امکان مسافرت بین شهری |
p6 |
72/7 |
04/5 |
68/2 |
7 |
امکان مسافرت خارج از کشور |
p7 |
08/7 |
12/4 |
96/2 |
همانطورکه در بالا اشاره شد، نمودار 2، ماتریس ارزیابی اهمیت – عملکرد نیازهای اقتصادی جوانان را نشان میدهد. در این ماتریس، 7 مؤلفه با کد مربوط به خود (جدول 3) قرارگرفته است.
نمودار 2- ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای اقتصادی جوانان- شهر یزد، 1395
امکان مسافرت بین شهری در ناحیة اول ماتریس قرار گرفته است. این ناحیه از ماتریس بیانکنندة اهمیت و رضایت زیاد است؛ بنابراین، استمرار وضع موجود در این زمینه مطلوب خواهد بود.
ناحیة دوم ماتریس، اهمیت زیاد مؤلفه و رضایت کم را نشان میدهد که باید بر آن بیشتر تمرکز شود در بین مؤلفههای اقتصادی، امکان داشتن یک شغل خوب و باثبات، امکان کسب درآمد، امکان صاحبخانهشدن و تهیة منزل مسکونی و امکان خرید خودروی مناسب در ناحیة دوم قرار گرفته است که بیان میکند اهمیت این 4 مؤلفه برای جوانان در بُعد اقتصادی بوده است؛ درحالیکه عملکرد دولت در اجرای سیاستهای رفاهی جوانان ضعیف بوده است و باید بر این موارد تمرکز بیشتری از سوی دستگاههای مسئول سیاستگذاری و برنامهریزی جوانان صورت گیرد.
ناحیة سوم از ماتریس، اهمیت و رضایت کم را نشان میدهد که بیانکنندة اولویت کمتر مؤلفههای قرارگرفته در این ناحیه است. از بین مؤلفههای اقتصادی، امکان مسافرت خارج از کشور در این ناحیه قرار گرفته است که اولویت کمتر این مؤلفه را از سایر مؤلفهها نشان میدهد.
ماتریس نیازهای اجتماعی
انسانها از همان آغاز آفرینش پی بردند هوش، استعداد و توانمندیهای نهفتة درون هر فرد در فرایند زندگی اجتماعی و ارتباط میان افراد شکوفا میشود و شکل میگیرد. ازاینرو، رشد و کمال و شکوفایی ابعاد وجودی انسان نیز تنها در پرتو زندگی اجتماعی و پذیرش مسئولیتهای اجتماعی امکانپذیر است. نیازهای اجتماعی از ترجیهاتی ناشی میشوند که انسان آنها را از طریق تجربه، جامعهپذیری و رشد فرا میگیرد. بعد از اینکه انسان، نیازهای اجتماعی را کسب کرد، آنها را بهصورت تواناییهای هیجانی و رفتاری تجربه میکند که مشوقهای موقعیتی خاصی، آنها را فعال میکنند. نیازهای اجتماعی جوانان نیز در تعامل با جامعه شکل میگیرد و ازآنجاییکه مهمترین بُعد شخصیت آدمی، بُعد اجتماعی اوست، نیازهای اجتماعی نیز اهمیت فراوانی دارد که این نیازها در قشر جوان از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است.
در این پژوهش بهمنظور ارزیابی نیازهای اجتماعی جوانان از 6 مؤلفه استفاده شده که در جدول 4 ارائه شده است. گسترش امنیت اجتماعی از نیازهای اجتماعی جوانان است که ازنظر آنها اهمیت فراوانی دارد؛ بهگونهایکه میانگین اهمیت این مؤلفه 76/8 است. ازنظر عملکرد دستگاههای اجرایی مسئول حوزة تأمین نیازهای اجتماعی در این زمینه، تفاوت اهمیت - عملکرد محاسبه شده است که این مقدار نشان میدهد تاحدی عملکرد در این مورد مناسب بوده است. در ادامه برای بررسی و تحلیل دقیقتر مؤلفههای بُعد اجتماعی، ماتریس اهمیت - عملکرد ارائه و تفسیر میشود.
جدول 4- ارزیابی اهمیت و عملکرد نیازهای اجتماعی جوانان- شهر یزد، 1395
ردیف |
نام مؤلفه |
کد مربوط به مؤلفه |
میانگین اهمیت |
میانگین عملکرد |
تفاضل اهمیت - عملکرد |
1 |
گسترش امنیت اجتماعی |
P8 |
76/8 |
87/5 |
89/2 |
2 |
توسعه و افزایش سلامت روانی و اجتماعی |
P9 |
53/8 |
69/4 |
84/3 |
3 |
امکان ادامه تحصیل بدون دغدغه |
P10 |
06/8 |
94/4 |
12/3 |
4 |
فراهمبودن زمینة ازدواج |
P11 |
02/8 |
29/4 |
73/3 |
5 |
وجود سرویسهای حمل و نقل عمومی |
P12 |
98/7 |
95/4 |
03/2 |
6 |
وجود برنامههای مشارکت جوانان |
P13 |
30/7 |
09/4 |
21/3 |
نمودار 3، ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای اجتماعی جوانان را نشان میدهد. در این ماتریس 6 مؤلفه با کد مربوط به خود (جدول 4) قرار گرفتهاند.
نمودار 3- ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای اجتماعی جوانان- شهر یزد، 1395
در ناحیة 1 ماتریس، مؤلفههای موجود، اهمیت زیاد و عملکرد مناسب دارند. در بُعد اجتماعی، نیازهای جوانان از قبیل امکان ادامه تحصیل بدون دغدغه، گسترش امنیت اجتماعی و وجود سرویسهای حمل و نقل عمومی ارزیابی شدهاند که این سه مؤلفه در ناحیه 1 ماتریس قرار گرفتهاند؛ بنابراین گفتنی است باتوجهبه اهمیت زیاد این مؤلفهها برای جوانان، عملکرد سازمانها و دستگاههای اجرایی نیز مطلوب بوده است و با قرارگرفتن این مؤلفهها در این ناحیه از ماتریس رضایت امیدوارکنندهای از سوی جوانان وجود دارد و این روند باید ادامه پیدا کند.
در ناحیة 2، مؤلفههای موجود، اهمیت زیادی دارند؛ اما ارزیابی عملکردها در این مؤلفهها به تقویت جدی نیازمند است. فراهمبودن زمینة ازدواج، توسعه و افزایش سلامت روانی و اجتماعی و وجود برنامههای مشارکت جوانان از دیگر نیازهای اجتماعی مطرحشده است که در ناحیة 2 ماتریس جای گرفتهاند. قرارگرفتن مؤلفهها در این ناحیه به این معناست که باتوجهبه اهمیت فراوان این مؤلفهها، عملکرد مناسبی در این زمینهها وجود ندارد و رضایت کم است؛ بنابراین، باید عملکرد مناسب در این زمینه شکل گیرد و متمرکز شود. این مؤلفهها در اولویت اول پروژههای بهبود قرار دارند و به توجه بیشتری نیازمند هستند.
ماتریس نیازهای آموزشی - فرهنگی و هنری
نیاز در جامعة انسانی، بستر و مفهومی گسترده و چندوجهی دارد. از یکسو ابعادی مادی، عینی و انضمامی مانند نیاز به غذا، مسکن، سلامت و بهداشت را دربرمیگیرد و از سوی دیگر ناظر بر وجوهی نمادین، کیفی و معنایی است؛ مانند نیاز به آموزش، تربیت، تعلق، هنر، مطالعه و ... . نیازهای فرهنگی - هنری در حوزههای نیازهای نمادین و معنایی جای دارند. این نیازها در پرتوی تحولات اقتصادی و اجتماعی دگرگون میشوند و از حالت ساده و محدود به پیچیده و متنوع تحول مییابند. این تحول و دگرگونی نیازها در بین قشر جوان جمعیت، گاهی با شدت بیشتری ملاحظه میشود که توجه بیشتری را میطلبد.
در این پژوهش برای ارزیابی اهمیت نیازهای آموزشی - فرهنگی و هنری از 9 مؤلفه استفاده شده است که مؤلفهها در جدول 5 ذکر شدهاند. در بین مؤلفههای این بُعد از نیازهای جوانان، شرایط مناسب استفاده از اینترنت (اینترنت پرسرعت) در اولویت نیازهای اجتماعی قرار گرفته است و تفاضل اهمیت و عملکرد نشان میدهد تا حدی این نیاز برآورده شده است. درواقع امروزه، اطلاعرسانى در بستر فناورى ارتباطات و اینترنت، سرعتى وصفناپذیر یافته و زمان و مکان را درنوردیده است و هیچ مانعى را بر سر راه خود بر نمىتابد؛ بنابراین، نیاز به اینترنت به مهمترین نیاز آموزشی - فرهنگی و هنری جوانان تبدیل شده است. در ادامه، ماتریس اهمیت - عملکرد این بُعد از نیازها ارائه و تحلیل میشود.
جدول 5- ارزیابی اهمیت و عملکرد نیازهای آموزشی، فرهنگی و هنری جوانان- شهر یزد، 1395
ردیف |
نام مؤلفه |
کد مربوط به مؤلفه |
میانگین اهمیت |
میانگین عملکرد |
تفاضل اهمیت - عملکرد |
1 |
شرایط مناسب استفاده از اینترنت (اینترنت پرسرعت) |
p14 |
94/7 |
5/5 |
44/2 |
2 |
وجود کتابخانههای عمومی |
p15 |
38/7 |
28/5 |
1/2 |
3 |
وجود کلاسهای آموزشی مختلف (زبان، کامپیوتر) |
p16 |
34/7 |
58/5 |
76/1 |
4 |
شرایط مناسب استفاده از فضای مجازی |
p17 |
23/7 |
59/5 |
64/1 |
5 |
وجود کلاسهای هنری (آموزش موسیقی، بازیگری، اجرا و ...) |
p18 |
09/7 |
72/4 |
37/2 |
6 |
وجود کانونهای فرهنگی جوانان |
p19 |
07/7 |
34/4 |
73/2 |
7 |
وجود سینما |
p20 |
03/7 |
72/4 |
31/2 |
8 |
وجود کنسرت موسیقی و تئاتر |
p21 |
8/6 |
46/3 |
34/3 |
9 |
وجود گالریهای هنری |
p22 |
33/6 |
63/3 |
7/2 |
نمودار 4، ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای آموزشی - فرهنگی و هنری جوانان را نشان میدهد. در این ماتریس، 9 مؤلفه با کد مربوط به خود (جدول 5) قرار گرفته است.
شرایط مناسب استفاده از اینترنت، وجود کلاسهای آموزشی مختلف (زبان، کامپیوتر) و وجود کتابخانههای عمومی ازجمله مؤلفههای این بُعد بوده که در ناحیة اول ماتریس قرار گرفته است. قرارگرفتن مؤلفهها در این بُعد، اهمیت زیاد و در مقابل رضایت زیاد از عملکرد نهادهای اجرایی درزمینة این مؤلفهها را نشان میدهد؛ بنابراین، باید این عملکرد ادامه یابد.
در ناحیة 3، مؤلفههای موجود، اهمیت و عملکرد پایینی دارند و به بهبود در زمان حاضر نیاز ندارد. وجود کانونهای فرهنگی جوانان، کلاسهای هنری (آموزش موسیقی، بازیگری، اجرا و ...)، سینما، کنسرت موسیقی و تئاتر و گالریهای هنری در ناحیة سوم ماتریس قرار گرفته است. درواقع این مؤلفهها باید در اولویت پایینتری قرار گیرند؛ زیرا اهمیت این مؤلفهها از سوی جوانان احساس نشده است.
شرایط مناسب استفاده از فضای مجازی در ناحیة چهارم ماتریس اهمیت – عملکرد قرار گرفته است. قرارگرفتن مؤلفهها در این ناحیه بیان میکند این مؤلفهها اهمیت کمی دارند؛ اما عملکرد نهادها و دستگاههای اجرایی در این زمینه مناسب بوده است و ازنظر جوانان بیش از حد به این مؤلفهها بها داده میشود.
نمودار 4- ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای آموزشی- فرهنگی و هنری جوانان- شهر یزد،1395
ماتریس نیازهای تفریحی - ورزشی
اوقاتفراغت، بخش جدایىناپذیر زندگى امروزى است که نحوة گذراندن آن، هم ممکن است سلامت، رشد و کمالِ فرد را و هم کندی، انحراف و انحطاط آدمى را سبب شود. بهخصوص در دورة نوجوانی و جوانی، اوقاتفراغت اهمیت زیادى دارد؛ زیرا جوانان و نوجوانان از یکسو به برقرارى ارتباط با دیگران بهویژه همسالان تمایل دارند، از یکنواختى گریزان هستند و در کارها و امور زندگى خود تنوع مىخواهد و از سوى دیگر، هنوز به پختگى کامل نرسیدهاند. به همین علت، غنیسازی اوقاتفراغت نوجوانان و جوانان مسئله مهمی است و نباید آن را به برنامههای محدودی خلاصه کرد.
در پژوهش حاضر برای سنجش اهمیت نیازهای تفریحی - ورزشی جوانان از 13 مؤلفه استفاده شد که در جدول 6 ارائه شده است. در بین نیازهای تفریحی – ورزشی، وجود پارک و تفریحگاهها بیشترین میانگین اهمیت را در بین سایر مؤلفهها داشته است که تفاضل اهمیت و عملکرد این مؤلفه نشان میدهد رضایت کمی در این زمینه وجود دارد و جوانان از عملکرد سازمانهای مربوط راضی نیستند.
جدول 6- ارزیابی اهمیت و عملکرد نیازهای تفریحی- ورزشی جوانان- شهر یزد، 1395
ردیف |
نام مؤلفه |
کد مربوط به مؤلفه |
میانگین اهمیت |
میانگین عملکرد |
تفاضل اهمیت - عملکرد |
1 |
وجود پارک و تفریحگاه |
p24 |
02/8 |
89/3 |
13/4 |
2 |
وجود استخر |
p25 |
84/7 |
84/4 |
00/3 |
3 |
وجود سالنهای ورزشی |
p26 |
64/7 |
83/4 |
81/2 |
4 |
وجود پارکها و بوستانهای مخصوص بانوان |
p27 |
35/7 |
49/3 |
86/3 |
5 |
وجود مراکز خرید و مجتمعهای تجاری |
p28 |
32/7 |
25/5 |
07/2 |
6 |
وجود زمینهای فوتبال و والیبال و ... |
p29 |
21/7 |
46/4 |
75/2 |
7 |
وجود تورهای گردشگری (یزدگردی) |
p30 |
08/7 |
08/3 |
00/3 |
8 |
وجود کافیشاپ و رستوران |
p31 |
03/7 |
22/6 |
81/0 |
9 |
وجود فضاهای مخصوص دوچرخهسواری |
p32 |
02/7 |
42/3 |
60/3 |
10 |
وجود انجمنهای کوهنوردی، کویرنوردی و ... |
p33 |
95/6 |
79/3 |
16/3 |
11 |
وجود پیستهای اسبسواری، موتورسواری و ماشینسواری |
p34 |
86/6 |
66/3 |
20/3 |
12 |
وجود مراکز بازیهای کامپیوتری |
p35 |
73/5 |
31/5 |
42/0 |
13 |
موزه یا مکانهای دیدنی |
p36 |
65/6 |
08/4 |
57/2 |
نمودار 5، ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای تفریحی - ورزشی جوانان را نشان میدهد. در این ماتریس، 13 مؤلفه با کد مربوط به خود (جدول 6) قرار گرفته است.
نمودار 5- ماتریس ارزیابی اهمیت - عملکرد نیازهای تفریحی - ورزشی جوانان- شهر یزد، 1395
اهمیت زیاد مؤلفه و رضایت زیاد عملکرد در ناحیة اول ماتریس مشاهده میشود. در بین نیازهای تفریحی – ورزشی، وجود مراکز خرید و مجتمعهای تجاری در این ناحیه قرار گرفته است. وجود سالنهای ورزشی و استخر روی ماتریس روی خط میانگین بوده و بین ناحیة اول و دوم ماتریس است؛ بنابراین، عملکرد دربارة این دو مؤلفه باید به همین روال ادامه یابد و متمرکزتر شود.
وجود پارک و تفریحگاه، پارکها و بوستانهای اختصاصی بانوان در ناحیة دوم ماتریس قرار گرفته است که به معنی اهمیت زیاد مؤلفه و عملکرد کم و نارضایتبخش در این زمینهها است؛ در نتیجه باید عملکرد مطلوب در آن محقق شود.
مؤلفههای وجود موزه یا مکانهای دیدنی، زمینهای فوتبال و والیبال و ...، فضاهای مخصوص دوچرخهسواری، انجمنهای کوهنوردی، کویرنوردی و ...، پیستهای اسبسواری، موتورسواری و ماشینسواری و تورهای گردشگری در ناحیة سوم ماتریس قرار گرفتهاند که اولویت پایین این مؤلفهها برای جوانان نسبت به سایر مؤلفههای تفریحی – ورزشی را نشان میدهد.
وجود مراکز بازیهای کامپیوتری، کافیشاپ و رستوران در ناحیة چهارم ماتریس قرار گرفته است. قرارگرفتن مؤلفه در این ناحیه، هدررفت منابع را نشان میدهد که باتوجهبه اهمیت کم مؤلفهها برای جوانان عملکرد نهادهای اجرایی بیش از اهمیت آنهاست.
تفاوتهای سنی و جنسی در اولویتبندی نیازها
جدول 7، اهمیت سه دسته از نیازهای اقتصادی، اجتماعی و تفریحی - ورزشی جوانان را برحسب جنس و گروههای سنی بهصورت مقایسهای تحلیل کرده است. در دسته نیازهای اقتصادی جوانان، در بین دو جنس، تفاوت معناداری در ارزیابی از نیاز به «امکان کسب درآمد» و «توانایی تأمین مخارج زندگی» وجود دارد؛ بهطوریکه برای مردان در مقایسه با زنان این دو نیاز اقتصادی اهمیت بیشتری دارند (به ترتیب با میانگین اهمیت 92/8 و 86/8 برای مردان در مقایسه با 51/8 و 38/8 برای زنان). در سایر نیازهای اقتصادی تفاوت معناداری بین زنان و مردان وجود ندارد. در بین گروههای مختلف سنی نیز تفاوت معناداری در ارزیابی جوانان از نیازهای مختلف اقتصادی مشاهده نمیشود.
جدول 7- مقایسة اهمیت نیازهای جوانان برحسب جنس و گروه سنی- شهر یزد، 1395
مقدار آزمون F |
گروه سنی |
مقدار آزمونT |
جنس |
مؤلفهها |
ابعاد |
|||
29-25 |
24-20 |
19-15 |
زن |
مرد |
||||
623/0 |
92/8 |
67/8 |
96/8 |
049/1 |
73/8 |
97/8 |
امکان داشتن یک شغل خوب و باثبات |
اقتصادی |
693/0 |
44/8 |
21/8 |
59/8 |
862/0 |
29/8 |
51/8 |
امکان صاحبخانهشدن و تهیة منزل مسکونی |
|
259/0 |
73/8 |
62/8 |
82/8 |
995/1* |
51/8 |
92/8 |
امکان کسب درآمد |
|
005/0 |
61/8 |
64/8 |
62/8 |
208/2* |
38/8 |
86/8 |
توانایی تأمین مخارج زندگی |
|
011/0 |
16/8 |
11/8 |
12/8 |
585/1 |
95/7 |
34/8 |
امکان خرید خودروی مناسب |
|
368/1 |
62/8 |
28/8 |
70/8 |
591/1 |
36/7 |
70/8 |
توسعه و افزایش سلامت روانی و اجتماعی |
اجتماعی |
937/3* |
34/8 |
58/7 |
05/8 |
026/1 |
90/7 |
14/8 |
فراهمبودن زمینة ازدواج |
|
284/1 |
24/8 |
12/8 |
65/8 |
998/0 |
43/7 |
17/7 |
وجود برنامههای مشارکت جوانان |
|
184/0 |
11/8 |
97/7 |
95/7 |
120/1 |
89/7 |
16/8 |
وجود پارک و تفریحگاه |
تفریحی - ورزشی |
187/0 |
45/8 |
30/7 |
25/7 |
994/3 *** |
91/7 |
78/6 |
وجود پارکها و بوستانهای اختصاصی بانوان |
*معناداری در سطح 05/0 **معناداری در سطح 01/0 ***معناداری در سطح 001/0
بخش دوم جدول 7، تفاوتهای سنی و جنسی مرتبط با اهمیت نیازهای جوانان را بررسی میکند. براساس یافتههای جدول، در بین پاسخگویان دو جنس تفاوت معناداری ازنظر اهمیت نیازهای اجتماعی جوانان وجود ندارد؛ بااینحال، مقایسة دیدگاه پاسخگویان برحسب گروه سنی بیان میکند بین نیازهای اجتماعی مؤلفة «فراهمبودن زمینة ازدواج» از دیدگاه جوانان واقع در گروه سنی 29-25 سال از بالاترین درجة اهمیت نسبت به دو گروه سنی دیگر برخوردار است (با میانگین اهمیت 34/8). اجرای پس آزمون توکی مشخص کرد تنها اختلاف میانگینها بین دو گروه سنی 24-20 و 29-25 سال ازنظر آماری معنادار است (جدول نتایج آزمون در اینجا گزارش نشده است).
بخش آخر جدول 7، اولویتهای تفریحی - ورزشی جوانان را برحسب سن و جنس مقایسه کرده است. براساس نتایج جدول، زنان بهطور معناداری بیش از مردان به نیازمندی به «وجود پارکها و بوستانهای اختصاصی بانوان» اهمیت دادهاند؛ بهطوریکه میانگین اهمیت این نیاز نزد زنان 91/7 و مردان 78/6 است؛ باوجوداین، نتایج جدول در اهمیت مؤلفههای نیازهای تفریحی - ورزشی در بین گروههای سنی تفاوت معناداری را منعکس نمیکند.
بحث و نتیجه
تغییر ساختار و شرایط زندگی اجتماعی با گذشت زمان موجب شده است به فراخور این تغییر و تحول، نحوة وقوع مباحث اجتماعی تغییر یابند. یکی از این مباحث مهم اجتماعی، ظهور تغییر و تحولات اساسی در نیازهای جوانان است؛ ازاینرو، پژوهش حاضر، نیازهای جوانان شهر یزد را بررسی و تعیین کرده است. برای این منظور، پیمایشی بین 400 نفر از جوانان شهر یزد (200 نفر دختر، 200 نفر پسر) انجام شد. در مجموع، 25% از پاسخگویان در گروه سنی 19-15 سال، 2/32% در گروه سنی 24-20 سال و 8/42% در گروه سنی 29-25 سال قرار داشتهاند. 5/64% از پاسخگویان مطالعهشده مجرد بودهاند. همچنین، ازنظر تحصیلات، 8/56% از پاسخگویان تحصیلات دانشگاهی داشتهاند و حدود نیمی از آنها شاغل بودهاند.
برای تحلیل و بررسی دادهها از الگوی تحلیل اهمیت - عملکرد استفاده شد. تحلیل نیازهای جوانان با استفاده از این الگو در ماتریسی 4 ناحیهای انجام شد که هر ناحیه، میزان اهمیت مؤلفه و رضایت از عملکرد دستگاههای اجرایی در آن مؤلفه را نشان داد. برای تحلیل بهتر، نیازهای جوانان در قالب 4 بُعد اقتصادی، اجتماعی، آموزشی - فرهنگی - هنری و تفریحی - ورزشی طبقهبندی شدند و براساس الگوی تحلیل اهمیت - عملکرد تحلیل و تبیین شد.
ناحیة اول ماتریس، اهمیت و رضایت زیاد از عملکرد را نشان میدهد که 10 نیاز جوانان در این قسمت جای گرفت؛ بنابراین، عملکرد دستگاههای اجرایی و سیاستگذاری باید به همین روال ادامه یابد. در ناحیة دوم که مهمترین ناحیه ازنظر اولویتبندی است، اهمیت، زیاد و رضایت عملکرد، ضعیف بوده است و تمرکز روی مؤلفههای این ناحیه احساس میشود. در این پژوهش، 10 مورد از نیازهای جوانان در این ناحیه قرار گرفت. نیازهای با اولویت کم در ناحیة سوم ماتریس قرار دارد که اهمیت، کم و رضایت از عملکرد نیز پایین است و 12 مؤلفه از نیازها در این ناحیه جای گرفت. در ناحیة چهارم، سه مؤلفه از نیازها قرار گرفت که بیان میکند وضعیت تأمین نیازها در این بخش ازنظر پاسخگویان رضایتبخش بوده است.
باتوجهبه مؤلفههایی که برای سنجش نیازها و مشکلات جوانان شهر یزد در پیمایش انجامشده در این پژوهش مطرح شد، نیازهای جوانان 29-15 سال اینگونه اولویتبندی میشوند. گفتنی است اولویتبندی براساس میانگین اهمیت و عملکرد و تفاضل آنها انجام میشود.
جدول 8- اولویتبندی نیازهای جوانان براساس تفاضل میانگین اهمیت و عملکرد - شهر یزد، 1395
اولویتبندی نیازها |
حوزه نیاز |
میانگین اهمیت |
میانگین عملکرد |
تفاضل اهمیت - عملکرد |
|
1 |
امکان داشتن یک شغل خوب و باثبات |
اقتصادی |
85/8 |
31/4 |
54/4 |
امکان صاحبخانهشدن و تهیة منزل مسکونی |
40/8 |
86/3 |
54/4 |
||
2 |
امکان کسب درآمد |
اقتصادی |
71/8 |
47/4 |
24/4 |
3 |
توانایی تأمین مخارج زندگی |
اقتصادی |
62/8 |
40/4 |
22/4 |
4 |
وجود پارک و تفریحگاه |
تفریحی - ورزشی |
02/8 |
89/3 |
13/4 |
5 |
امکان خرید خودروی مناسب |
اقتصادی |
14/8 |
26/4 |
88/3 |
6 |
وجود پارکها و بوستانهای اختصاصی بانوان |
تفریحی - ورزشی |
35/7 |
49/3 |
86/3 |
7 |
توسعه و افزایش سلامت روانی و اجتماعی |
اجتماعی |
53/8 |
69/4 |
84/3 |
8 |
فراهمبودن زمینه ازدواج |
اجتماعی |
02/8 |
29/4 |
73/3 |
9 |
وجود برنامههای مشارکت جوانان |
اجتماعی |
30/7 |
09/4 |
21/3 |
نیازهای ذکرشده در جدول 8، در ناحیة دوم ماتریس اهمیت - عملکرد قرار گرفتهاند؛ یعنی اهمیت زیاد و رضایت از عملکرد پایین دستگاههای اجرایی از سوی جوانان برای این نیازها عنوان شده است. بنابراین، پس از اولویتبندی نیازها باید اهمیت این نیازها به ترتیب ذکر شود و سازمانها و دستگاههای اجرایی معرفی شوند که شرح وظایف آنها در حیطة این نیازهاست.
امکان داشتن یک شغل خوب و باثبات و امکان صاحبخانهشدن و تهیة منزل مسکونی، دو مورد از نیازهای جوانان محسوب میشود که تفاضل میانگین یکسانی را داشتهاند. دسترسی به اشتغال پایدار یکی از نیازهای اساسی جوانان بوده است و فراهمکردن بستر مناسب برای دسترسی به آن، یکی از وظایف اساسی دولتها و خانواده محسوب میشود. از طرفی جوانان بهعنوان سرمایة ملی و نیروی اساسی تولید و رشد اقتصادی، بدون داشتن شغل مناسب و آیندهای روشن در این زمینه با چالشی جدی روبهرو خواهند شد. با وجود تلاشهای دولت برای ایجاد اشتغال و کاهش میزان بیکاری، نیاز به فرصت شغلی بیشتر بهدلیل افزایش میزان رشد جمعیت جوان همچنان احساس میشود.
اطلاعات مرکز آمار ایران نشان میدهد که در بهار 1395، 2/12% از جمعیت فعال (شاغل و بیکار) بیکار بودند. روند تغییرات میزان بیان میکند این شاخص نسبت به بهار سال ۱۳۹۴، 4/1 و نسبت به زمستان سال ۱۳۹۴، 4/0% افزایش یافته است. تعداد شاغلین کشور در بهار ۱۳۹۵ برابر ۲۲ میلیون و ۶۰۴ هزار و ۷۱۸ نفر بوده است که نسبت به بهار سال ۱۳۹۴ این میزان در حدود ۷۴۲ هزار و ۸۸۲ نفر افزایش یافته است. میزان بیکاری در استان یزد در بهار 1395، 6/13% است که نسبت به سال 1394 (3/12%) افزایش یافته است. بررسی تغییرات فصلی میزان بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله در سال 1395 نشان میدهد، این میزان نسبت به سال 1394، 5/2% افزایش یافته است (چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران، 1395). افزایش میزان بیکاری در سالهای اخیر، بهمعنی عدم اشتغالزایی نیست؛ بلکه تلاشهای انجامشده برای تعدیل بیکاری ناشی از افزایش عرضة نیروی کار با روند فزایندة میزان مشارکت نیروی کار و حجم رو به رشد جمعیت فعال کشور متناسب نبوده است.
سیاستها نیز باید شرایط کار و کسب شغل را برای جوانان جامعه فراهم آورند. بیکاری، عامل بسیاری از خطرات برای جامعه و جوانان است. بیکاری اگر به فقر منجر شود، اساس اعتقادات و ایمان را با مشکل مواجه میکند و جامعه را در سراشیبی سقوط و ناامنی قرار میدهد. در بین نهادها و دستگاههای اجرایی، وزارت کار و رفاه اجتماعی، سازمان فنی و حرفهای و بنیاد ملی نخبگان میتوانند فعالیتهای مهمی را درزمینة اشتغال جوانان و اشتغال افراد تحصیلکرده انجام دهند. بنابراین، برای ارتقای عملکرد در این بخش راهبردها و راهکارهای سیاستی و اجرایی ذیل پیشنهاد میشود:
امکان صاحبخانهشدن و دسترسی به مسکن مناسب از دیگر نیازهای اساسی جوانان است که در رتبة اول قرار گرفته است. تأمین مسکن جوانان بهعنوان یکی از وظایف اساسی دولتها و خانواده محسوب میشود. اهمیت پرداختن به این امر در شرایط کنونی نمود بیشتری پیدا میکند که حدود یک سوم جمعیت استان و کشور را جوانان تشکیل میدهند و بخش عمدهای از آنها در آستانة ازدواج و تشکیل زندگی مستقل قرار دارند و دسترسی به مسکن، یک نیاز و مهمترین دغدغههای آنان است؛ زیرا برخورداری از مسکن مناسب، استقلال، آرامش، آسایش در زندگی را موجب میشود و به هویتبخشی و استحکام نهاد خانواده کمک مهمی میکند. درزمینة این نیاز، اتخاذ راهبردهای سیاستی و اجرایی زیر ضرورت دارد:
دو مؤلفة امکان کسب درآمد و توانایی تأمین مخارج زندگی از دیگر نیازهای جوانان بودند. این نیاز جوانان را میتوان متأثر از نیاز به داشتن یک شغل خوب و باثبات دانست؛ بنابراین، اقدامات و برنامههای دستگاههای اجرایی که درزمینة ایجاد اشتغال برای جوانان انجام میشود، اگر با کیفیت و توجه بیشتر انجام گیرد، میتواند این دو نیاز جوانان را نیز مرتفع کند. امکان خرید خودرو که در اولویت 5 نیازهای جوانان قرار گرفته است نیز به تبع رفع مشکلات اقتصادی جوانان برطرف خواهد شد.
پارک و تفریحگاههای عمومی از نیازهای جوانان است که در اولویت چهارم نیازهای جوانان قرار گرفته است. احساس نیاز به وجود پارکها و بوستانهای اختصاصی بانوان نیز از سوی جوانان وجود دارد و توجه سازمانهای مختلف به این امر را میطلبد. درواقع این مؤلفهها درزمینة گذراندن اوقاتفراغت جوانان قرار میگیرد و سازمانهایی مانند شهرداری، ادارة کل ورزش و جوانان، بیشترین مشارکت و برنامهریزی را باید در این زمینهها انجام دهند. شهرداریها با توسعة فضاهای فرهنگی، تفریحی نظیر پارکها، فضاهای ورزشی و ... در تأمین فضاهای لازم برای گذران اوقاتفراغت شهروندان سهم مهمی دارند. توسعة فضاهای سبز، ایجاد پارکها، زمینهای بازی کودکان از وظایف شهرداریها است. راهکارهای زیر میتواند به سازمانهای مربوط در برنامهریزیها کمک کند.
برخورداری از سلامت، یکی از نیازهای اساسی بشر و زیربنای توسعة پایدار جوامع تلقی میشود. سلامت، فراتر از نبود ناتوانی و بیماری و شامل رفاه جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است که در آن، ارتقای توانمندیهای مردم برای تسلط بر سلامت خود، جایگاه محوری دارد. باتوجهبه درصد درخور توجه جوانان استان یزد و اینکه جوانان امروز، والدین فردا هستند، توسعه و افزایش سلامت روانی و اجتماعی آنها تضمینکنندة سلامت نسل حاضر و آینده کشور است که پایداری برنامههای توسعه را به دنبال دارد. در این زمینه، راهکارهای سیاستی اجرایی زیر به دستگاهای اجرایی درزمینة سلامت جوانان ازجمله وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، سازمان بهزیستی، وزارت ورزش و جوانان پیشنهاد میشود:
از دیگر نیازهای جوان که در اولویت نیازها قرار داشته، فراهمبودن زمینه ازدواج است و با وجود اهمیت زیاد، رضایت کلی پاسخگویان در این زمینه کم بوده است. فراهمآوردن بسترهای خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی مناسب برای دسترسی جوانان به ازدواج یکی از مهمترین رسالتها و وظایف خانواده و جامعه است. راهبردها و راهکارهای مختلفی برای پاسخ به این نیاز جوانان به سازمانهای مرتبط مانند سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان آموزش و پرورش، صدا و سیما، سازمان امور دارایی و اقتصادی ارائه داده میشوند که عبارتند از:
وجود برنامههای مشارکت جوانان از دیگر اولویتها در نیازهای آنان بوده است. در جهان امروز، نیازها و انتظارات این نسل نوخاسته بهصورتی چشمگیر در همة ابعاد وسعت یافته است و بدون مشارکت و حضور آنان، امور حیاتی مربوط به جوانان را نمیتوان رقم زد؛ بنابراین، دستگاههای مرتبط با مشارکت جوانان در جامعه مانند هلال احمر، سازمان ورزش و جوانان، سازمان تبلیغات اسلامی، صدا و سیما –میتوانند فعالیتهای خود را باتوجهبه افزایش مشارکت جوانان برنامهریزی کنند و موارد زیر نیز پیشنهاد میشوند:
با عنایت به موارد بالا و همانطورکه گفته شد، حدود 32% جمعیت کل کشور را جوانان یا همان جمعیت 29-15 سال تشکیل میدهند و توزیع استانی جمعیت جوانان نشان میدهد حدود 4/1% از جمعیت جوانان کشور در استان یزد (337475 نفر) ساکن هستند. سهم جمعیت جوانان از کل جمعیت برای استان یزد 4/31% است که باتوجهبه این ساختار سنی جمعیت، سیاستگذاریها بیش از پیش اهمیت دارد. نیروی جوانی که امروز در کشور ما وجود دارد، پیشرفت و توسعة کشور را به دنبال دارد که این مهم به برنامهریزی در راستای تأمین نیازهای جوانان نیازمند است؛ زیرا بدون برآوردهشدن نیازهای توسعهای جوانان، بهخصوص اشتغال، علاوه بر اینکه امکان استفاده از این نیرو محقق نخواهد شد، همین نیروی جوان ممکن است چالشهای عدیدهای برای کشور به همراه داشته باشد.
سیاستگذاریهای شتابزده بدون در نظر گرفتن ابعاد مختلف مسائل، راه به جایی نخواهد برد؛ برایناساس، بهرهبردن از نظرات کارشناسان در حوزههای مختلف با جوانان و تدوین سیاستهای قابل اجرا و علمی برای ساماندادن نیروی جوان جامعه، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. درحقیقت، بیتوجهی و بیاطلاعی از نیازهای جوانان موجب ناکامی و به دنبال آن بروز نارضایتی میشود و پیامدهای منفی را به دنبال خواهد داشت که زیانهایی جبرانناپذیر بر پیکر فرهنگی و اجتماعی کشور وارد میکند. امید است نتایج این پژوهش بتواند در راستای شناخت این نیازها، مفید واقع شود و در برنامهریزیهای هدفمند آینده به آن توجه شود.
[1]Swellingyoung population
[2]Youth deficit
[3] Need
[4]von Hermann
[5] Henry Alexander Murray
[6]Kaufman & English
[7] Maslow
[8] Physiological Needs
[9] Security, Safety
[10] Affiliation, Love
[11]Recognition, Esteem
[12]Self Actualization
[13]Alderfer
[14] existence
[15] relatedness
[16] growth
[17] Cronbach
[18] Mary
[19] Max-Neef
[20] axiological
[21] existential
[22] subsistence
[23] protection
[24] affection
[25] understanding
[26] participation
[27] leisure
[28] creation
[29] identity
[30] freedom
[31] being
[32] having
[33] doing
[34]satisfiers
[35]Riesa& Issa
[36]Inglis and Greenglass
[37] Descriptive-Survey Research
[38] Applied Research
[39]Kerjcie & Morgan
[40] Importance-Performance Analysis: IPA