Relation Between Family Interdependency and Shaming with Deliquency (Study: Third High School Students from Tabriz City)

Document Type : Research Paper

Author

Assistant Professor Department of Social Sciences, Faculty of Literature and Humanities, University of Sistan and Baluchestan, Iran

Abstract

Introduction
The prevalence of delinquency and high-risk behavior among adolescents and young people has become a major social issue in recent years. The results of the surveys and empirical studies strongly support this claim. Poorasl et al. (2007) found that among 1785 students from Tabriz, 226 (12.7%) had alcohol experience and 36 (2%) had drug abuse experience. In 2006, Kelishadi and others (2006) found that prevalence of cigarette smoking among boys was 18.5% and among girls was 10.1%. The mean age of the first attempt for smoking was 13.2 years. The results of this study indicate that smoking among adolescents is considered as a threat. Ayatollah Ali et al. (2005) concluded that 16.9% of smokers experienced smoking and 2.5% had smokers regularly. Also, 35% of the students used alcohol and 2.1% of them regularly used alcohol. Given the emergence of new conditions and the fundamental transformation of the traditional social institutions, it is clear that previous solutions and solutions cannot respond to new problems and become fully effective. In such a situation, on the one hand, we are faced with new threats, and on the other hand, the previous measures and solutions have not succeeded, new approaches and ideas have come to the fore. The theory of the Braithwaite Reintegrative Shaming Theory is one of these theories. The Reintegrative Shaming Theory offers new lenses for the community and offers different suggestions and solutions in various institutional areas such as family, school, neighborhood, police, court, etc. (Aliverdinia and Hasani, 2014). Criminological theory is important because most of what is done in criminal justice is based on criminological theory…” (Saber, 2006: 1). The focus of the Reintegrative Shaming Theory is the relationship between crime and social control, which emphasizes the shaming of the criminal acts and the reintegration of the criminals. (Braithwaite, 1994: 140; Gadd, 2006: 164). The Reintegrative Shaming theory has gathered several criminal traditions around the concept of shame (Dollar, 2013: 2). Braithwaite dismisses the importance of cultural integration, arguing that the most important factor in "control of crime is cultural commitment to shaming" (Kim, 2011: 1065; Scheuerman, 2012: 5; Lu, 1998: 61). According to this theory, societies will have lower crime rates if they apply shame in an effective way on crime. (Braithwaite, 2000: 281). Of the new features in Braithwaite theory is the separation of the reintegrative shaming and stigmatizing shaming. (Braithwaite, 1993: 1; Bennett, 1996: 2; Ttofi, 2008: 354; Ivancevich, 2008: 407). One of the most important and fundamental questions in the Reintegrative Shaming Theory is that which particular fields or settings reduce the deviant. According to Braithwaite (1989), Interdependency and Communitarianism are the key social conditions that facilitate the Reintegrative Shaming.
 

 

Material & Methods

 
Hypothesis
Based on the theoretical arguments, one can infer hypotheses for empirical analysis as follows. The main hypotheses of the Reintegrative Shaming Theory are direct and indirect:
1) Family Interdependency has a direct and positive relationship with the Shaming of parents.
2) Family Interdependency is directly and positively correlated with parent reintegration.
3) Family Interdependency has a direct and negative relationship with parent stigmatizing.
4) Family Interdependency has a direct and negative relationship with delinquency.
5) Family Interdependency is indirectly related to delinquency.
6) Interdependency reinforces the connection between the variables of shaming, reintegration, and engagement with delinquency.
7) Parents shaming has a direct and negative relationship with delinquency.
8) Parental reintegration has a direct and negative relationship with delinquency.
9) Parents' stigmatizing have a direct and positive relationship with delinquency.
10) Parental stigmatizing increases the amount of delinquency by increasing the delinquent peer.
11) Delinquent peer have a direct and positive relationship with delinquency.
The above hypothesis are based on the theoretical framework of the research. The variable of Interdependency as an independent variable, the stigmatizing, reintegration, shaming, and delinquent peer as mediation variables and the variable of delinquency as the dependent variable is the main constituent of this model.
This research is based on the analysis of the causal model derived from the regressive shame theory in the family framework and uses the survey method to evaluate individual level variables. In this study, the survey method has been used to test and evaluate the regenerative shame theory. All female high school students studying in Tabriz during the first half of the academic year of 2012-2013 have a population of 20,265. The sample size is calculated using the Cochran formula of 835 people. For selection of the sample, clustering method is used with classification. The boys and girls in this study were selected as two main sample classes. The methodology was that in the first stage of all fifth district of Tabriz, which has 305 male and female schools, 30 schools were randomly selected. After classifying schools, a class was randomly selected and the necessary tests were carried out. After collecting the data, the research hypotheses were put into the test bench. In order to obtain the instrument validity, content validity and construct validity were used and to obtain the reliability, Cronbach's alpha was used. In order to assess the validity of the content, the first attempt was made to define the semantic domain of their concepts and dimensions and their components. In the next step, factor analysis was used to evaluate the construct validity. The reliability of the research tool was also performed using Cronbach's alpha and the internal consistency criterion (with a standard of 0.70).
 
Discussion of Results & Conclusions
The results of the present study show that the Interdependency variable has a high combined score among the research sample and this is indicator of Interdependency and social cohesion of the students (students) of the Tabriz city. According to Braithwaite, a major part of shaming takes place by individuals who are involved in Interdependent communities like the family (Braithwaite, 1989: 340; Cullen, 2011: 258).
Structural Equation Modeling Analysis (SEM), consistent with the predictions of Reintegrative Shaming theory, and in line with some researches (Losoncz and Tyson, 2007) and inconsistent with some other studies (Lu et al., 2002), have a strong correlation between the Interdependency and use of reintegration and shaming (confirmation of the first and second hypotheses). Interdependency also shows a strong effect on the stigmatizing (confirmation of the third hypothesis). Between Interdependency and stigmatizing there was a negative relationship. So that whatever Interdependency in the family is greater, there will be greater shaming and reintegration actions and will be fewer stigmatizing.
In the family context, Braithwaite claims young people who have a stronger attachment to their parents are less likely to commit crimes (Ttofi, 2008: 354). This claim is consistent with the results of the present study (confirmation of the fourth hypothesis). So that the coefficient of variation family Interdependency on delinquency has been (-0.38), which means that the more interdependent the family is, the less the amount of delinquency (Zhang,1997, Hay, 2001 and Losoncz, 2007).
Based on the prediction of the Reintegrative Shaming theory (Braithwaite, 1989), the effect of family Interdependency on delinquency is largely indirect and is carried out through shaming, stigmatization, reintegration, and delinquent peer. The Interdependency variable in this study, in contrast to the Braithwaite theory, has also had a direct effect, in line with some other researches (Hay, 2001). In addition, the indirect effect of Interdependency through shaming and reintegration was not confirmed in this study. However, by adding another circle of delinquent peer (derived from the theory of differential association), the Interdependency variable show its indirect effect on the variable of stigmatizing and delinquency (the partial confirmation of the fifth hypothesis).
Interdependency does not seem to reinforce the relationship between the variables of reintegrative shaming theory with delinquency or its dimensions. According to the assumption, the relationship between shaming, reintegration and stigmatization with future violations must be stronger among those who have more Interdependency. However, the findings of this study do not fully support this hypothesis, in line with the results of some other studies (Botchkovar, 2005: 410) (disapproval of the sixth hypothesis). Although family Interdependency increases shaming and reintegration (there is a positive relationship between them), but shaming and reintegration do not show a consistent and meaningful relationship with delinquency (disapproval of seventh and eighth hypotheses).
The ninth hypothesis of the research was disapproval (direct and negative correlation between parent stigmatizing and delinquency), which was inconsistent with Bennett (1996), Losoncz & Tyson (2007), and (Tosonie, 2004). But the tenth hypothesis, that is, the indirect relation of parents' stigmatizing from the path to criminal delinquency with delinquency, was confirmed. This finding can be explained by the shaming theory that disintegrative shaming gives temptation to criminal subcultures.
In the last word, it seems that Braithwaite, in line with other theorists of control, emphasizes the importance of control behaviors and actions, such as social ties, punishment and shaming, solely or generally among Conventional or normal groups. While deviant groups may also create feelings of shame (shaming of deviant groups) in their own members for committing crime and deviation, in order to actually conform them with their group norms. (Botchkovar, 2008: 716). So, based on one interesting result in this study, the coefficient of delinquent peer (0.55) on delinquency was almost twice as much as the coefficient of influence on family interdependency (0.38). In sum, it seems that according to most researches (Botchkovar et al. 2005; Tittle et al., 2003), the present research data are mostly related to the second part (the factors causing the deviation to its deterrent factors) from The implications of the reintegrative shaming theory that are consistent with the claims that disintegrative shaming increases the chances of misconduct or delinquency through the development of delinquent subculturs.

Keywords

Main Subjects

Full Text

مقدمه و بیان مسئله

شیوع بزه و رفتارهای پرخطر میان نوجوانان و جوانان در سال‌های اخیر به مسئلة عمدة اجتماعی تبدیل شده است. نتایج و یافته‌‌های حاصل از پیمایش‌‌ها و پژوهش‌های تجربی به‌قوت بر این مدعا مهر تأیید می‌‌زنند. پوراصل و همکاران[1] (2007) در پژوهشی میان 1785 دانش‌‌آموز شهر تبریز دریافتند 226 نفر (7/12 درصد) تجربة مصرف الکل و 36 نفر (2 درصد) تجربۀ مصرف مواد مخدر داشته‌‌اند. کلیشادی و همکاران[2] (2006) در پژوهشی میان دانش‌‌آموزان ایرانی دریافتند میزان شیوع مصرف سیگار بین پسران 5/18 درصد و بین دختران 1/10 درصد است. میانگین سنی اولین اقدام برای مصرف سیگار 2/13 سال بوده است. نتایج این پژوهش نشان می‌‌دهند مصرف سیگار میان نوجوانان یک تهدید محسوب می‌‌شود. آیت‌‌اللهی و همکاران[3] (2005) به این نتیجه رسیدند که 9/16 درصد از دانش‌آموزان مصرف سیگار را تجربه کرده‌اند و 5/2 درصد به‌طور مرتب مصرف سیگار داشته‌‌اند. همچنین 35 درصد از دانش‌‌آموزان الکل را تجربه کرده‌اند و 1/2 درصد از آنها به‌طور مرتب مصرف الکل داشته‌‌اند.

یافته‌‌های پژوهش‌های پیمایشی که به برخی از آنها اشاره شد، نشان‌دهندۀ شدت زیاد آسیب‌‌ها و تهدیدهایی است که امروزه نسل جوان و نوجوان را تهدید می‌‌کند. راهکارها و برنامه‌‌های ارائه‌شده در سطوح مختلف ملی و فراملی نیز آنگونه که باید نتوانسته‌‌اند سودمند و راهگشا باشند. شیوع رفتارهای پرخطر در سنین پایین، پیدایش آسیب‌‌های نوپدید، وجودنداشتن مسئولیت‌‌پذیری، ضعف کنترل‌‌های خانوادگی و اجتماعی، تربیت ناقص و ناکارا و سستی پایه‌‌های اخلاقی کودکان و نوجوانان ازجمله مواردی است که سبب تمایز وضعیت عصر حاضر با گذشته شده است. با توجه به ظهور و بروز شرایط جدید و تحول و دگرگونی بنیادین در نهادهای مرسوم اجتماعی، روشن است که راهکارها و اقدامات پیشین نمی‌‌توانند پاسخگوی مسائل نو باشند و به‌طور کامل مؤثر واقع شوند. در چنین شرایطی که از یک سو با آسیب‌‌ها و تهدیدهای نو روبه‌رو هستیم و ازسوی دیگر اقدامات و راهکارهای پیشین چندان توفیق نداشته‌اند، رویکردها و نظریه‌های جدیدتری پا به عرصه نهاده‌‌اند. نظریة شرمسارسازی بازپذیرکنندۀ بریث ویت ازجمله این نظریه‌‌ها به شمار می‌‌رود؛ این نظریه، عدسی‌‌های جدیدی پیش ‌‌روی جامعه قرار می‌‌دهد و پیشنهادها و راهکارهای متفاوتی را در حوزه‌‌های مختلف نهادی ازجمله خانواده، مدرسه، محله، پلیس، دادگاه و... عرضه می‌‌دارد (علیوردی‌نیا و حسنی، 1395: 30-24). بی‌‌تردید، نظریه‌های جرم‌‌شناختی اهمیت زیادی دارند؛ زیرا بیشتر آنچه در نظام عدالت کیفری می‌‌گذرد، بر آنها متکی است (Saber, 2006: 1).

گذشته از این، باید گفت نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده که در بعضی موارد به نظریة جمهوری‌‌خواه موسوم شده است، جذابیت سیاسی خاصی دارد که خود می‌‌تواند ازجمله دلایل پرداختن به این نظریه و شرح و بسط آن در جامعة ایرانی باشد. سبب این جاذبه را نیز می‌‌توان وجود ویژگی‌‌های زیر در این نظریه دانست:

نخست آنکه توجیهی را برای وجود وفاق درون جامعه فراهم می‌کند. دوم آنکه بر مفهوم قضای احیاگر (عدالت ترمیمی) تأکید می‌کند که جنبه‌‌ای مثبت دارد. سوم، روشی نسبتاً کم‌‌هزینه برای دست‌یابی به هدف کاهش جرم پیشنهاد می‌‌کند. کم‌هزینه‌بودن این روش هم از آن روست که بر اصل کمینگی مداخله تأکید دارد؛ چهارم اینکه، ایده‌‌های این نظریه بسیاری از دغدغه‌‌های سیاسی موجود را متوجه خود کرده است؛ دغدغه‌‌هایی ازجمله ضرورت به‌حساب‌آوردن نقش بزه‌دیده و تأکید بر خانواده به‌منزلۀ واحدی بنیادی درون جامعه (وایت و هینز، 1385: 388)؛ درواقع، تأکید بر خانواده به‌منزلۀ واحدی بنیادی در جامعه، با تأکید سند چشم‌‌انداز بیست‌سالۀ جمهوری اسلامی ایران (1382) بر «نهادمستحکم خانواده» همخوانی و هماهنگی کامل دارد.

به این ترتیب هدف پژوهش حاضر، تحلیل و آزمون نظریة شرمسارسازی بازپذیرکنندۀ بریث ویت با تأکید بر مؤلفة به‌هم‌پیوستگی خانوادگی در زمینه‌‌سازی برای عملکردهای شرمسارسازی بازپذیرکننده در بستر اجتماعی و فرهنگی جامعة ایرانی است. نظریه‌‌های جدید، در صورت انجام‌نشدن آزمون تجربی و بررسی‌نشدن درستی و نادرستی آنها در موقعیت‌‌های مختلف، به جای کمک به پیشبرد و رشد دانش علمی، بر ابهام و آشفتگی آن خواهند افزود؛ ازاین‌رو، پژوهش حاضر تلاشی برای به‌آزمون‌کشیدن یکی از مدعیات اصلی نظریة بریث ویت است؛ ادعای او مبنی بر اینکه وابستگی متقابل بین افراد، نوع عملکردهای شرمسارسازی (بازپذیرکننده یا جداکننده) را مشروط می‌کند. جامعة ایرانی زمینة مناسبی برای آزمون این ادعای بریث ویت است که به‌هم‌پیوستگی، مستعد شرمسارسازی بازپذیرکننده است.

 

پیشینة پژوهش

در سال‌های اخیر، پژوهشگران عرصة جرم‌شناسی و جامعه‌‌شناسی به نظریۀ شرمسارسازی بازپذیرکننده، آزمون تجربی و دلالت‌‌های سیاستی آن توجه ویژه‌ای کرده‌اند. به‌سبب تازگی و نوبودن این نظریه، پژوهش‌‎های تجربی هنوز به‌حدی نرسیده‌اند که بتوان قضاوت و داوری روشن و قاطعی دربارۀ ابعاد و جنبه‌‌های گوناگون این نظریه ارائه داد. در اینجا به برخی پژوهش‌های مهم در این زمینه اشاره می‌‌شود:

در اولین پژوهش تجربی از این نظریه، ماکای و بریث ویت[4] (1994) رابطة بین میزان تبعیت از معیارهای قانونی در خانه‌‌های پرستاری با سطوح «توبیخ» (یعنی شرمسارسازی) متناظر با سطوح بازپذیری را بررسی کرده‌اند. آنها از سازة بازپذیری نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده حمایت زیادی کردند. خانه‌‌هایی که در بازرسی افرادی قرار داشتند و سطوح بالاتری از توبیخ و بازپذیری را بروز می‌‌دادند، تغییرات زیادی را در پیروی از معیارهای قانونی گزارش می‌‌دادند.

زنگ و همکاران[5] (1995) فرض را بر این نهاده‌اند که خانواده‌‌های آسیایی بیش از خانواده‌‌های آمریکایی آفریقایی‌‌تبار به‌هم‌پیوستگی دارند؛ بنابراین، طبق این نظریه باید با احتمال بیشتری فرزندان خود را در قبال خلافکاری و بزه شرمسار کنند. زنگ مشاهده کرد که برخلاف انتظارات نظری، خانواده‌‌های آسیایی نه به‌‌هم‌‌پیوسته‌‌تر از بقیه بودند و نه فرزندان خلافکار خود را بیشتر شرمگین می‌‌کردند.

پژوهش واگ[6] (1998) با این فرض شروع می‌شود که هنگ‌کنگ معرف یک جامعة به‌‌هم‌‌پیوسته و جامعه‌‌گراست؛ ولی جان واگ دریافت که قانون‌‌شکنان در هنگ‌کنگ به‌طور عام با تنبیه سختی روبه‌رو می‌‌شوند و در آنجا کمتر بر بازپذیری تأکید می‌‌شود. این پژوهش شواهد متناقضی را دست‌کم در یک بخش از نظریة شرمسارسازی ارائه داد.

لیو و همکاران[7] (2002) این فرضیه را به آزمون گذاشتند که به‌‌هم‌‌پیوستگی، زمینة مساعدی برای شرمسارسازی بازپذیرکننده است تا شرمسارسازی بدنام‌‌کننده؛ در حالی که نتایج به‌دست‌آمده نشان‌دهندۀ تأثیرنگذاشتن به‌‌هم‌‌پیوستگی بر عملکردهای شرمسارسازی در سطح خانواده بود، به‌‌هم‌‌پیوستگی اثر معناداری بر عملکردهای شرمسارسازی در سطح محله نشان داد.

تایتل و همکاران[8] (2003) نشان دادند گزارش پاسخگویان دربارۀ شرمسارسازی انگ‌زننده و بدگویی دربارۀ آن، با میزان بالای برخی بدرفتاری‌‌ها ارتباط دارد.

هندریکس[9] (2004) با استفاده از داده‌‌هایی از آزمایش عدالت ترمیمی ایندیاناپولیس، مفاهیم به‌‌هم‌‌پیوستگی و شرمندگی نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده را در نشست‌های عدالت ترمیمی آزمون کرده است. نتایج نشان دادند جوانان حاضر در نشست‌های عدالت ترمیمی در مقایسه با گروه کنترل، میزان به‌‌هم‌‌پیوستگی و بروز شرم بیشتری دارند؛ اما به‌‌هم‌‌پیوستگی و شرم، پیش‌‌بین‌‌ تکرار جرم نبوده‌‌اند.

در پژوهش زنگ و زنگ (2004) بخشش و گذشت دوستان به جای اثر کاهنده بر میزان بزهکاری، اثر فزاینده بر آن داشته است. در ضمن جملة تعاملی که نشانگر شرمسارسازی بازپذیرکننده است، هیچ نوع اثری نداشت.

بوچکوار و تایتل[10] (2005) با استفاده از داده‌‌های پیمایشی در روسیه، شرم انگ‌‌زننده و شرم بازپذیرکننده را سنجیدند. در این پژوهش نیز حمایت ضعیفی از نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده به دست آمد. هم شرمسارسازی جداکننده و هم شرمسارسازی بازپذیرکننده، با کژرفتاری آتی رابطة مثبت و مستقیمی نشان دادند.

مورفی و هاریس[11] (2007) کارآمدی و اثربخشی نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده را در حیطة جرایم یقه‌سفید بررسی کردند و از نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده حمایت محکم و قاطعی کردند.

لوسونز و تایسون[12] (2007) پژوهش مشابهی دربارۀ نوجوانان استرالیا انجام دادند. نتایج و یافته‌‌های این مطالعه از گزاره‌‌ها و مدعیات نظریۀ شرمسارسازی حمایت کرده است.

تایلر و همکاران[13] (2007) به این نتیجه رسیدند که احساس شرمسارسازی بازپذیرکننده و عدالت رویه‌‌ای با احتمال بیشتری ازسوی شرکت‌‌کننده‌‌های نشست‌‌های ترمیمی گزارش می‌‌شود.

بوچکوار و تایتل (2008) اثرات نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده را در نمونه‌‌ای از جامعة روسیه بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که شرمسارسازی بازپذیرکننده با سطوح بالاتر بزهکاری فرافکنی‌‌شده ارتباط دارد. یافته‌‌های این پژوهش نشان دادند شرمسارسازی بازپذیرکننده برخلاف پیش‌‌بین‌‌های این نظریه، با کژرفتاری فرافکنی رابطة مثبتی دارد. در این پژوهش هم برخلاف نظریة شرمسارسازی، اثبات شد شرمسارسازی بازپذیرکننده بزهکاری را افزایش می‌‌دهد و تعاملات معناداری با احتمالات ویژة فشار، خودکنترلی و قطعیت مجازات ندارد.

اسکایبل و هاگس[14] (2011) با استفاده از گویه‌‌های پیمایش ارزش‌‌های جهانی و شاخص‌‌های ملی، تأثیر انگ‌‌زنی غیررسمی و رسمی بر قتل را بررسی کردند. یافته‌های آنها از نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده حمایت کردند و نشان دادند میزان قتل برحسب سطوح اجتماع‌‌گرایی و انگ‌‌زنی غیررسمی تفاوت دارد؛ ولی مدرنیته و نسبت جنسی گرچه با واسطة فرایندهای نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده صورت می‌‌گیرند، دربارۀ نابرابری اقتصادی اثر کاهنده داشته‌اند.

علیوردی‌نیا و حسنی (1395) به این نتیجه رسیدند که متغیر شرمسارسازی اثر مستقیم بر بزهکاری ندارد؛ اما اثر غیرمستقیم بر آن دارد. متغیر بازپذیری اثر معناداری بر بزهکاری ندارد. متغیر انگ‌‌زنی نیز اثر غیرمستقیم بر بزهکاری دارد؛ ولی اثر مستقیم ندارد. متغیر به‌هم‌پیوستگی اثر مستقیم بر بزهکاری دارد و اثر غیرمستقیم ندارد. همالان بزهکار نیز هم اثر مستقیم و هم اثر غیرمستقیم بر بزهکاری داشته است.

 

جمع‌بندی پیشینة پژوهش‌های تجربی

برخی شواهد و یافته‌‌های پژوهش‌های مذکور، در زمینۀ حمایت کامل (Makkai & Braithwaite, 1994; Murphy & Harris, 2007; Losoncz & Tyson, 2007)، برخی در زمینۀ حمایت جزئی (Schaible & Hughes, 2011 ؛ علیوردی‌نیا و حسنی، 1395) و بعضی در تقابل با نظریة شرمسارسازی (Zhang et el., 1995; Vagg, 1998; Botchkovar & Tittle, 2005 & 2008) بوده‌اند. در کل توان و کفایت شاخص‌‌ها و نتایج پژوهش‌ها تا جایی نیست که بتوان این نظریه را تأییدشده قلمداد کرد.

با نگاهی به آزمون‌های تجربیِ ابعاد و مؤلفه‌‌های نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده، کارآیی و اثربخشی این نظریه تاحدودی روشن می‌‌شود. در کل شواهد تجربی مخلوط و آمیخته است. اگرچه آثار مثبت به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی، حمایت بیشتری را کسب کرده‌اند (Hay, 2001; Zhang & Zhang, 2004; Losoncz & Tyson, 2007)، برخی پژوهش‎‌ها تأثیر ناچیزی داشته‌اند یا هیچ تأثیری نشان نداده‌‌اند ( Zhang et al., 1995; Tittle et al., 2003; Ttofi & Farrington, 2008). علاوه بر این، گرچه شرمسارسازی جداکننده به‌‎طور گسترده‌‌ای تخلفات بزهکارانه را افزایش می‌‌دهد (Schaible & Hughes, 2011؛ علیوردی‌نیا و حسنی، 1395)، تأثیر شرمسارسازی بازپذیرکننده با قطعیت کمتری همراه است. برخی دیگر از پژوهش‌ها نشان‌دهندۀ تأثیر مثبت شرمسارسازی بازپذیرکننده بر کاهش جرم بوده‌اند (Makkai & Braithwaite, 1994; Murphy & Harris, 2007; Losoncz & Tyson, 2007; Tyler et al., 2007; Coricelli et al., 2013). برخی تأثیرنگذاشتن بر بزهکاری (Bennett, 1996; Ttofi & Farrington, 2008) را نشان داده‌اند و برخی بیان‌کنندۀ افزایش جرم و بزهکاری (Hay, 2001; Zhang & Zhang, 2004; Botchkovar & Tittle, 2005 & 2008) بوده‌اند.

طبق مطالعات انجام‌شده تاکنون، به نظر می‌‌رسد عملکردهای شرمسارسازی بازپذیرکننده عموماً سبب تخلف کمتر و عملکردهای شرمسارسازی طردکننده سبب تخلف بیشتر می‌‌شوند؛ در عین حال، روابط به‌هم‌پیوستۀ شخصی احتمال رفتار مجرمانه را کاهش می‌‌دهند و نوع تجربة شرم (شرم-گناه یا شرم حل‌‌نشده) به‌طور متفاوتی با رفتار تخلف‌‌آمیز ارتباط دارد. علاوه بر این به نظر می‌‌رسد نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده در ارتباط با تخلفاتی مانند جرایم یقه‌‌سفید یا بزهکاری و قلدری نوجوانان در مقایسه با تخلفات خفیف مجرمانه مثل دزدی، رانندگی هنگام مستی و رفتار‌‌های خشونت‌‌آمیز، در کاهش رفتارهای تخلف‌‌آمیز، توفیق و کارآیی بیشتری داشته باشد.

گرچه نتایج و یافته‌‌های پژوهش‌های تجربی عموماً همسو و هماهنگ با دعاوی نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده بوده‌‌اند، دو مسئله در این میان مطرح می‌شود که امکان این نوع نتیجه‌‌گیری را محدود می‌‌کند؛ اول اینکه کمیت مطالعات انجام‌شده در حوزة شرمسارسازی بازپذیرکننده کمتر از آن است که امکان تعمیم‌‌های گسترده را فراهم کند. علاوه بر این، پژوهش‌های اندکی در حیطة هر کدام از تخلفات انجام شده‌اند؛ به‌طوری که زیادبودن تخلفات بررسی‌شده و کم‌بودن تعداد آنها، راه را بر هر نوع نتیجه‌‌گیری قطعی و تمام‌‌شده می‌‌بندد؛ بنابراین، برای تعیین کارآیی نظریة شرمساری بازپذیرکننده برای یک مقوله یا نوع خاصی از تخلف، انجام‌دادن آزمون‌های بعدی نظریة شرمساری بازپذیرکننده در زمینه‌‌ها و بسترهای مختلف لازم و ضروری به نظر می‌رسد.

دوم اینکه به‌‎دلیل تنوع و ناهمگونی شدید در اوصاف و ویژگی‌های پژوهش‌‌ها در ادبیات تجربی نظریة شرمساری بازپذیرکننده، تعمیم‌‌ عام کارآیی نظریة شرمساری بازپذیرکننده (اعتبار بیرونی) در زمینة کاهش رفتار مجرمانه با دشواری عمده‌‌ای روبه‌روست. در اینجا لازم است به بحث مبسوط شادیش و همکاران (2002: 20) در زمینة دعاوی اعتبار بیرونی اشاره شود؛ یعنی امکان استنباط معتبر دربارۀ روابط علّی زمانی که پژوهش، اوصاف و ویژگی‌های متفاوتی داشته باشد. به گمان آنها، می‌‌توان چهار ویژگی پژوهش را تعمیم داد: واحدها، نتایج، رویه‌‌ها و زمینه‌‌ها.

تنوع و ناهمگونی زیاد در اوصاف و ویژگی‌‌‌های پژوهش‌ها، تعمیم‌‌یافته‌‌های آنها را به روابط کلی بین سازه‌‌های موجود در مطالعات تجربی با دشواری همراه می‌کند؛ مگر اینکه روابطی محکم و قوی در کار باشند. چنین مسئله‌‌ای در چارچوب ادبیات تجربی نظریة شرمساری بازپذیرکننده به‌قوت دیده می‌شود. هم در هر مطالعه با انواع گوناگونی از واحدها، نتایج و زمینه‌‌ها روبه‌رو هستیم هم این مسئله با تعداد معدودی از مطالعات تقارن یافته است؛ مطالعاتی که با هدف تشخیص اثربخشی نظریة شرمساری بازپذیرکننده انجام شده‌اند. دربارۀ این نظریه در زمینة مجرمان یقه‌‌سفید، دانش‌‌آموزان مدرسه و جمعیت‌‌های بزرگسالان (همۀ «واحدها») در شهرها و کشورهای مختلف مطالعه شده است. همچنین در بستر تمکین از معیارهای پرستارخانه‌‌، فرار مالیاتی، تخلفات خرد مجرمانه، بزهکاری نوجوانان و قلدری (همۀ «نتایج») و طیفی از اماکن مانند پرستارخانه‌‌ها، مدارس، منازل و اماکن عمومی (همۀ «زمینه‌‌ها») اجرا شده است. درنهایت، حتی اجرا و پیاده‌‌سازی «رویه‌‌ها» نیز بین پژوهش‌ها متفاوت بوده است. بدین ترتیب، رسیدن به نتایج کلی در زمینۀ کارآیی این نظریه ازطریق تعداد محدودی از مطالعات انجام‌شده، زود و دشوار است. گرچه شواهد موجود از این نظریه حمایت می‌کنند، یافته‌‌های موجود نشان می‌دهند انجام پژوهش‌های نظام‌مند و اصولی در آینده در حوزة این نظریه لازم و ضروری است.

 

چارچوب نظری

یکی از اساسی‌‌ترین و بنیادی‌‌ترین مسائل در جرم‌‌شناسی، رابطة بین کنترل اجتماعی و رفتار جنایی است. در بیشتر نظریه‌‌های کلاسیک، مجازات‌های جنایی - بنا به فرض - ازطریق تأثیر بازدارندگی بر انگیزۀ جنایی یا اثر ناتوانی بر متخلف، کاهندة جرم و جنایت‌اند. در مقابل، نظریة برچسب‌‌زنی مدعی است واکنش‌‌های رسمی، از مسیر فرایند بدنام‌کردن افراد، انسداد فرصت‌‌های بعدی و رشد خودانگارة انحرافی، تأثیر فزاینده‌‌ای بر انحراف دارند. بریث ویت در نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده، فرض را بر این می‌‌گذارد که عملکردهای کنترل اجتماعی ممکن است به نسبت کیفیت و چگونگی انجام آنها، تأثیر معکوسی بر جرم داشته باشند. هرگاه شرمسارسازی به شکل بازپذیرکننده‌‌ای انجام شود، احتمال تکرار تخلف کاهش می‌‌یابد و هرگاه به شیوة انگ‌‌زننده‌‌ای صورت پذیرد، این پتانسیل را دارد که متخلفان را به‌سمت خرده‌‌فرهنگ‌‌های جنایی و انحرافات بعدی به‌منزلۀ پیامدهای ناخواستۀ رفتار سوق دهد.

کانون نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده، درک ارتباط جرم و کنترل اجتماعی است که بر شرمسارسازی اعمال مجرمانه و بازپذیری بعدی عاملان کجرو تأکید می‌کند (Braithwaite & Mugford, 1994: 140; Gadd & Jefferson, 2006: 164). این نظریه سنت‌‌های جرم‌‌شناختی متعددی را دربارۀ مفهوم شرم گرد آورده است (Dollar & Ray, 2013: 2). بریث ویت بر اهمیت ادغام فرهنگی تأکید و استدلال می‌‌کند که مهم‌‌ترین عامل در «کنترل جرم، تعهد فرهنگی به شرمسارسازی» است (Scheuerman & Matthew, 2012: 5; Lu, 1998: 61). مطابق این نظریه، جوامع در صورتی میزان جرم پایین‌‌تری دارند که شرم را به شیوة مؤثری در زمینة جرم به کار ببندند (Braithwaite, 2000: 281). از ویژگی‌‌های بدیع در نظریة بریث ویت، تفکیک شرمسارسازی بازپذیرکننده از شرمسارسازی انگ‌‌زننده است (Braithwaite, 1993: 1; Bennett, 1996: 2; Ttofi & Farrington, 2008: 354; Ivancevich et al., 2008: 407).

طبق استدلال بریث ویت (1989)، شرمسارسازیِ رفتارِ مجرمانه، کلید اصلی پیشگیری از جرم است. به گمان او شرمسارسازی هم فرایندی وجدان‌‌ساز است و هم هنگام ضعف و ناکامی وجدان برای ایجاد همنوایی استفاده می‌شود (Ttofi & Farrington, 2008: 354; Cullen & Agnew, 2011). رشد و پرورش وجدان شکلی از کنترل اجتماعی است که بنا به فرض، در مقایسه با مجازات رسمی، عامل بازدارندة قوی‌‌تری است (Svensson, 2004: 479).

ازجمله سؤالات مهم و زیربنایی در نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده این است که کدام زمینه‌‌ها یا بسترهای خاص، کاهندة انحراف یا کج‌‌رفتاری‌اند. طبق نظر بریث ویت (1989)، به‌‌هم‌‌پیوستگی و اجتماع‌‌گرایی، شرایط اجتماعی اصلی و کلیدی‌اند که شرمسارسازی بازپذیرکننده را تسهیل می‌‌کنند. این بحث آزمون شده است که شرمسارسازی بازپذیرکننده، قانون‌‌شکنی را کاهش و همنوایی با قانون را افزایش می‌‌دهد؛ اما پیش‌‌بینی میانجی‌‌گری مبنی بر اینکه به‌هم‌پیوستگی و اجتماع‌‌گرایی، شرمسارسازی بازپذیرکننده را افزایش می‌‌دهد، بخش مهمی از صورت‌بندی این نظریه را تشکیل می‌‌دهد که به‌ندرت دربارۀ آن بررسی و کاوش شده است. شرمسارسازی سبب ایجاد احساس طردشدن در افراد (به‌طور عمده به‌صورت درونی) می‌‌‌شود و به‌‌هم‌‌پیوستگی این شانس را افزایش می‌‌دهد که وجدان افرادی تقویت شود که شرم بازپذیرکننده‌‌ای را تجربه می‌‌کنند. افرادی که احساس شرم کنند ولی به داخل گروه جذب ‌‌شوند (بازپذیری)، احساس رضایت بیشتری خواهند داشت؛ اما افراد به‌‌هم‌‌پیوسته‌‌ای که بدون بازپذیری شرمسار ‌‌شوند، احساس خیانت خواهند داشت؛ در عین حال، اشخاصی که در عملکردهای شرمسارسازی مشارکت یا آنها را مشاهده ‌‌کنند و در ضمن به‌‌هم‌‌پیوستگی قوی‌‌تری داشته باشند، به‌طور پیش‌‌فرض، تعهد بیشتری به هنجارهای گروه نشان خواهند داد و نسبت به انجام فرایندهای شرمسارسازی رویِ خود، آگاهی بیشتری خواهند داشت؛ بنابراین، انتظار می‌‌رود بین متغیرهای شرمسارسازی و به‌‌هم‌‌پیوستگی در پیش‌‌‌‌بینی بزهکاری تعامل وجود داشته باشد.

به‌‌هم‌‌پیوستگی یا وابستگی متقابل به ویژگی‌‌ها و مشخصات فردی افراد اطلاق می‌‌شود؛ یعنی میزان مشارکت افراد در شبکه‌‌هایی که برای رسیدن به اهداف باارزش به دیگران وابسته‌‌اند و دیگران نیز به‌طور متقابل به آنها وابستگی دارند. حتی اگر وابستگی افراد متقابل نباشد، می‌‌توان شخص را فردی به‌‌هم‌‌پیوسته‌‌ در نظر گرفت. به‌‌هم‌‌پیوستگی تقریباً معادل و هم‌‌ارز مفاهیم پیوند اجتماعی، دلبستگی و تعهد در نظریة کنترل اجتماعی است (Cullen & Agnew, 2011: 258; Ventura, 2006: 18). در نظریة بریث ویت، به‌‌هم‌‌پیوستگی در اصل اجتماع‌‌گرایی است اما در سطح فردی؛ به عبارت دیگر، به‌‌هم‌‌پیوستگی به سطح فردی مشارکت در شبکه‌‌های اجتماعی و اجتماع کلی ناظر است (Miller, 2009: 4).

افراد در جوامع به‌هم‌پیوسته‌‌، در رسیدن به اهداف مطلوب و ارجمند به یکدیگر وابسته و متکی‌اند. روابط به‌هم‌پیوسته‌‌تر، استعداد بیشتری برای شرمسارسازی و تجربة احساس شرم دارند؛ زیرا هر شخص به‌شدت به پذیرش در گروه اجتماعی نیاز دارد. به این ترتیب، هر عملی که موجب طرد احتمالی یا تأییدنشدن او ازطرف گروه شود، به‌احتمال زیاد سبب ایجاد احساس منفی شرم می‌شود. اگر سؤال شود که چرا شرمسارسازی بازپذیرکننده، به‌منزلۀ عامل بازدارندۀ جرم عمل می‌کند، بریث ویت به‌طور خلاصه اهمیت حیاتی روابط حمایتی را بدین شرح بیان می‌‌کند: به‌هم‌پیوستگی افراد بدین دلیل اثر خاص بازدارندگی و اثر عام بازدارندگی دارد که چنین اشخاصی هزینه‌‌های بین‌‌فردی بیشتری را از جانب شرم دریافت می‌‌کنند. این یکی از دلایلی است که توضیح می‌‌دهد چرا شرمسارسازی بازپذیرکننده، در مقایسه با انگ‌‌زنی، کنترل اجتماعی مؤثرتری است (Dansie, 2011: 27). به این ترتیب، در صورت ارتکاب جرم توسط فرد، حمایت قوی خانوادگی و اجتماعی می‌‌تواند به‌صورت مانعی در برابر طردشدگی عمل کند که طبق فرضیه‌‌سازی بریث ویت، سبب تکرار جرم کمتر می‌شود؛ زیرا خلافکار برای کسب حمایت نیازی ندارد به آغوش خرده‌‌فرهنگ‌‌های جنایی پناه برد.

به زبان پارادایم حمایت اجتماعی، بریث ویت مدعی است که کنترل تنها در بستر حمایت می‌‌تواند مؤثر باشد؛ به هر حال، سودمندی شرمسارسازی بازپذیرکننده در گرو این است که جامعۀ بزرگ‌تر حمایت‌‌کننده یا به تعبیر بریث ویت «اجتماع‌‌گرا» باشد. به نظر می‌‌رسد حمایت خانوادگی متخلفان، طی دورۀ حبس و بعد از آن، شانس اتمام موفقیت‌‌آمیز نظارت را بهبود می‌‌بخشد. به‌طور مختصر، کنترل با حمایت از کنترل بدون حمایت مؤثرتر است. ادبیات جامعه‌‌پذیری خانوادگی نیز اطلاعات مفید و سودمندی را ارائه می‌‌کند. ویلسون و هرنستین چنین استدلال می‌‌کنند که فرزندپروری «محدودکننده» در شناخت و توبیخ سرپیچی از قوانین و در آموزش این نکته که رفتار، پیامدهایی را به‌دنبال دارد، مهم است؛ البته محدودیت هنگامی مؤثرتر است که با محبت والدین نیز همراه شود. به گفتۀ آنها، والدین بامحبت فرزند خود را تأیید و از او حمایت می‌‌کنند؛ درنتیجه، تعریف خود را به‌منزلة تقویت رفتار خوب به کار می‌‌برند و دلایلی را برای قوانین بیان می‌‌کنند. در اینجا، گرما و محبت (حمایت)، محدودیت (کنترل) را تقویت می‌‌کند: وقتی کودکان در مراقبت والدینشان قرار دارند، اطاعت و تمکین پاداش می‌‌گیرد و تمرد و نافرمانی بی‌‌پاداش می‌‌ماند (in: Cullen & Agnew, 2011: 258).

نظریۀ بریث ویت ویژگی‌‌های آن دسته از افراد کجرو را پیش‌بینی می‌کند که بیان‌کنندۀ دلبستگی متقابل یا تعهد آنها به اجتماع‌اند. طبق نظر بریث ویت، افراد کجرو و خلافکار با جنسیت مرد، واقع در سنین 25-15، مجرد، بیکار و با آرمان‌‌های نازل شغلی و تحصیلی، به‌‌هم‌‌پیوستگی ضعیف‌‌تری خواهند داشت. احتمال کمتری وجود دارد که خلافکارانی با این ویژگی‌‌ها، ازطریق تجربة شرمسارسازیِ اجتماع، به شیوه‌‌ای موفقیت‌‌آمیز بازپذیر شوند. در نظر او، بازة سنی 25-15، فاصلة گذار میان فراغت از تحصیل و تشکیل زندگی زناشویی و سایر مسئولیت‌‌های بزرگسالی و والدشدن تلقی شده است[15] (Percival, 2003: 40). طبق نظر بریث ویت، افراد با سن بالا، زنان، متأهلان، باسوادها و مشاغلِ دارای پرستیژ، روابط به‌هم‌پیوسته‌‌تری دارند (Lu, 1998: 68).

در جایی دیگر، بریث ویت (1989: 89-91) خاطر نشان می‌‌‌کند که دلبستگی و تعهد، غایات باارزش در روابط اجتماعی به شمار می‌‌آیند. با این تعریف، اشخاص به‌هم‌پیوسته، آنهایی‌‌اند که به‌شدت به دیگران پیوستگی دارند و به آرزوها و آرمان‌‌های بلند متعهدند. تعهد دراساس معیاری فردی در رابطه با همنوایی است؛ یعنی آنچه فرد در صورت انجام کژروی یا ناهمنوایی، خطر ازدست‌دادن آن را دارد. این معیارها با آموزش و پرستیژ شغلی افزایش می‌‌یابد و سبب ایجادشدن انتظار شرم بیشتر می‌‌‌شود که خود، رفتارهای همنوایانه را تقویت می‌‌کند. سن و وضعیت زناشویی، تغییرات به‌هم‌پیوستگی را در طول دورة زندگی نشان می‌‌دهند. وقتی کودک به سن بلوغ می‌‌رسد، پیوندهای وابستگی متقابل، از خانوادۀ راهیابی و مدرسه به خانوادۀ فرزندزایی و محل کار تغییر می‌کند. طی دوره‌‌های انتقالی میان پیوستگی‌‌ها، انتظار می‌‌رود شرم کاهش یابد و فرد با احتمال بیشتری رفتارهای انحرافی را انجام دهد. به‌هم‌پیوستگی بر حسب جنسیت نیز فرق می‌‌کند. در یک جامعة پدرسالار، دختران در سن نوجوانی به‌هم‌پیوستگی بالاتری دارند؛ اما پسران طی دورۀ نوجوانی، به‌گونه‌ای جامعه‌‌پذیر می‌‌شوند که از خانواده جدا شوند (Ray, 2012: 26). ازنظر مک ایستر نیز خانواده مسئولیت تأمین نیازهای عاطفی اعضای خود را به عهده دارد و این مسئولیت زمانی کاهش می‌‌یابد که اعضا به آن درجه از بلوغ و مرحلة رشد برسند که برخی نیازهایشان را افراد خارج از خانواده برطرف کنند. این پدیده به‌طور معمول هنگام بلوغ فرزندان اتفاق می‌افتد. به گمان او مشارکت همدلانه که براساس درک واقعی اعضا از نیازهای یکدیگر صورت می‌‌گیرد و سبب پاسخ‌‌هایی می‌شود که این نیازها را برآورده می‌‌کنند، مؤثرترین نوع مشارکت قلمداد می‌‌شود (به نقل از یاری و حسینی، 1393: 61-59).

در نظر بریث ویت، اجتماع‌گرایی به شرایط و وضعیت جوامع ناظر است. افراد در جوامع اجتماع‌گرا، در شبکه‌‌های به‌‌هم‌‌پیوسته‌‌ای حضور گسترده دارند که ویژگی‌ها و کیفیت‌های ویژة همکاری و اعتماد متقابل را دارند (Cullen & Agnew, 2011: 258). واژة اجتماع‌گرایی برای وصف ویژگی‌‌های جوامع و واژة به‌‌هم‌‌پیوستگی برای توصیف مناسبات فردی به کار می‌‌رود. طبق نظر بریث ویت، سه عنصر در اجتماع‌گرایی وجود دارد: 1) «وابستگی متقابل به شکل قوی و عمیق»، 2) وابستگی متقابل که ویژگی بارز آن «تعهد و اعتماد متقابل» است، 3) وابستگی متقابل به‌منزلۀ «موضوع وفاداری گروهی و نه صرفاً قرارداد فردی»؛ بنابراین، اجتماع‌گرایی «پادزهر فردگرایی» (Sakiyama, 2008: 8) و نشان‌دهندۀ حضور سرمایۀ اجتماعی است (Ventura, 2006: 18; Miller, 2009: 8).

طبق انگارة مفهوم اجتماع‌‌گرایی، جوامع کوچک‌‌تر و باثبات‌‌تر، در مقایسه با اجتماعات شهری و بزرگ‌‌تر با جمعیت مهاجر، اجتماع‌‌گرایی زیادتری دارند. حضور پررنگ و مشارکت زیاد در اجتماع، به بازپذیری خلافکار در اجتماع کمک می‌‌کند. وقتی‌‌که اجتماعات به سکونتگاه‌های شهری تبدیل شوند و حجم تحرکات و مهاجرت‌‌ها زیاد باشد، حاصل کار چیزی جز کاهش پیوندها و علقه‌‌های شخصی و اجتماعی و درنتیجه سطح پایین اجتماع‌‌گرایی نخواهد بود (Percival, 2003: 41).

بریث ویت، برخلاف اجتماع‌‌گرایان محافظه‌‌کار همچون اتزیونی، برای پاسداری از حقوق افراد، بر وظایف و تکالیف تأکید می‌کند؛ بنابراین، او مطابق با جریان کلی اندیشه و تفکر اجتماع‌‌گرا، با این استدلال همدلی می‌‌کند که پاسخ جامعه به جرم باید اخلاق‌‌ساز (و نه طردکننده) باشد. ایدۀ دورکهایمی و فراگیر بریث ویت این است که جوامع منسجم‌‌تر و یکپارچه‌‌تر (مثل ژاپن)، سطح نازل‌‌تری از جرم را دارند و افرادی که در به‌‌هم‌‌پیوستگی‌‌ عمیق‌‌تری با دیگران (برای مثال زنان در خانواده) قرار دارند، در مقایسه با افراد واقع در موقعیت‌‌های آنومیک یا بی‌‌هنجاری (مثلاً مردان جوان بیکار)، کمتر در معرض خطر مجرم‌بودن قرار خواهند داشت (Hughes, 1996: 32).

در نظریۀ جرم‌‌شناسی، خانواده شأن و نقشی بنیادی در ایجاد همنوایی بین دختران و پسران به‌ویژه در سنین آغازین آنها بازی می‌‌کند. عمدة ادبیات جرم‌‌شناسی در این حوزه، نشان‌دهندۀ این است که نظارت بر رفتار کودک، به‌کارگیری انضباط منظم و منسجم و رشد و بالندگی دلبستگی‌‌های والد-فرزند، به‌طور عام کودک را به‌سمت همنوایی با معیارها و استانداردهای رایج و مرسوم اجتماعی سوق می‌‌دهد (Leiber et al., 2009: 79; Cota-Robles & Gamble, 2006: 375; Le et al., 2005: 193). برای مثال طبق ادعای هیرشی و گاتفردسون، والدینی که بر رفتار فرزندان‌‌ خود نظارت و انتظارات روشنی دربارۀ زشتی بزهکاری دارند و به تمکین پاداش می‌‌دهند (و نافرمانی را تنبیه می‌‌کنند)، احتمال تخلف کودکان را کاهش می‌‌دهند (ازطریق تقویت خودکنترلی در کودکان) (in: Fagan Abigail et al., 2011: 151)؛ در صورتی که پیوستگی با خانواده به‌درستی شکل نگیرد یا ضعیف باشد، نوجوانان درنهایت با دوستان و همالان هم‌ذات‌‌پنداری (هویت‌‌یابی) می‌‌کنند (Thompson et al., 2007: 787). اینگونه روابط در بیشتر موارد رفتارهای نابهنجار و انحرافی را تقویت می‌‌کنند. هرگاه در پیوستگی با والدین اختلالی به وجود بیاید، احتمال پیوند با گروه دوستان افزایش می‌‌یابد. گروه‌‌های دوستی در مقایسه با والدین، راهبردهای جامعه‌‌پذیری ضعیف‌‌تری را منتقل می‌کنند. ترکیب تعاملات ضعیف خانوادگی و پیوندهای منفی (نابهنجار)، می‌‌تواند ورود جوانان به رفتارهای انحرافی را افزایش دهد.

جیمز کلمن از رابطة بین نوجوان و والدینشان به‌منزلۀ شاخص‌‌های سرمایۀ اجتماعی خانواده یاد می‌‌کند. این سرمایه شامل میزان علاقه و صمیمیتی است که نوجوانان نسبت به والدینشان دارند؛ به عبارت دیگر، کیفیت ارتباط بین اعضای خانواده و به‌طور کلی میزان روابط بین والدین و فرزندان شاخص‌‌های سرمایۀ اجتماعی خانواده‌اند (به نقل از علیوردی‌نیا و همکاران، 1387: 116). در نظریۀ کلمن دو عنصر کلیدی سرمایۀ اجتماعی خانواده، یکی شبکه‌‌هاست که عنصری عینی است و دیگری هنجارها که عنصری ذهنی است. او سه سازوکار را ذکر کرده است که ازطریق آنها خانواده‌‌ها سرمایۀ اجتماعی را انتقال می‌‌دهند: 1- ازطریق تلاش و زمانی که والدین صرف می‌کنند. 2- ازطریق پیوندهای مؤثر بین والدین و فرزندان. 3- ازطریق رهنمون‌های روشن و مفصلی که با رفتارها سروکار دارد و پذیرفتنی یا نپذیرفتنی به نظر می‎‌رسند. او در تحلیل‌های خود مثال‌هایی را دربارۀ اینکه چگونه شدت کنش متقابل والدین و فرزندان می‌‌تواند به رشد ذهنی و اجتماعی فرزند کمک کند، فراهم کرده است (علیوردی‌نیا و همکاران، 1387: 115).

در صورت موفقیت و کارآمدی جامعه‌‌پذیری، هنجارها درونی خواهند شد و درنتیجه، وجدان یا فراخود شخص رشد خواهد کرد؛ اما اگر سطح دلبستگی به والدین ضعیف باشد، بنا به فرض، درونی‌‌شدن هنجارها و پرورش وجدان دچار اختلال خواهد شد. کودک نسبت به عقیدة دیگران غیرحساس و بی‌‌تفاوت می‌شود و درنتیجه برای ارتکاب جرم آزاد و رها خواهد بود (Svensson, 2004: 479). زنگ (1997)، های[16] (2001) و لوسونز و تایسون (2007) در مباحث خود دربارۀ تأثیرات خانوادگی، به اصول شرمسارسازی ارجاع داده‌اند که به محیط خانوادگی مربوط است و مستعد کنترل اجتماعی غیررسمی است. آنها نشان داده‌‌اند به‌‌هم‌‌پیوستگی در کنترل‌‌های غیررسمی، اثرات همساز و نیرومندی بر رفتار دارد.

به این ترتیب، پژوهش حاضر حدود تحلیل و مطالعة خود را به قلمرو نهاد خانواده که رکن اصلی در پرورش احساسات و عواطف اخلاقی (شرم و گناه) است، محدود می‌‌کند و عمدة تأکید خود را بر فرایند شرمسارسازی در خانواده و بستر مساعد برای ظهور آن در جامعه می‌‌گذارد. تأکید مزبور با این نظر و مشاهدة بریث ویت ملازمت دارد که «مناسب‌‌ترین مکان برای رؤیت شرمسارسازی بازپذیرکننده عملاً در خانواده‌‌هایی است که مهر و محبت در آنجا رواج دارد» (Braithwaite, 1989: 56). براساس نظر بریث ویت برای اینکه شرمسارسازی بازپذیرکننده باشد، خانواده نقطة آغاز و عزیمت است. به گفتة او، زندگی خانوادگی این نکته را به ما می‌‌آموزد که شرمسارسازی و مجازات، در کنار حفظ پیوندهای محترمانه میسر است. از نگاه او بازپذیری بیشتر وظیفۀ خانواده و دوستان نزدیک و صمیمی است؛ زیرا وظیفة آنها در ماهیت، تربیتی است. این گرایش در اعضای خانواده وجود دارد که عزیزان خود را ببخشند و بازگشت آنها را به جریان زندگی حتی پس از ارتکاب لغزش و خطا بپذیرند. کنترل مؤثر جرم، به احتمال زیاد در خانواده‌‌ها و اجتماعاتی رخ می‌‌دهد که با متخلفان به‌منزلۀ مجرم برخورد نمی‌شود؛ بلکه به‌‎منزلة انسان‌‌های کامل برخورد می‌‌شود (Lu, 1999: 117).

بنا به تأکید بریث ‌‌ویت، خانواده‌‌هایی که در فراگرد تنبیهی، به‌طور جداکننده‌ای رفتار می‌‌کنند و تنبیه و مجازات آنها در فضای مهر و محبت انجام نمی‌‌شود، در جامعه‌‌پذیری و اجتماعی‌‌کردن فرزندان خود با شکست روبه‌رو می‌‌شوند. بدین‌‌سان، بریث‌‌ویت مدعی است که شرمسارسازی بازپذیرکننده، به‌طور عمده بر عهدة خانواده و دوستان است تا نظام عدالت رسمی و کیفری (Bennett, 1996: 1). در مجموع، به گمان بریث ویت، شرمسارسازی به شرطی می‌‌تواند برانگیزندة احساسات سازندة شرم باشد که به شیوة درستی توسط دیگرانِ مهم انجام پذیرد؛ یعنی توسط افرادی که خلافکار به آنها احساس تعلق دارد (Ttofi & Farrington, 2008: 355). طبق نظر بریث ویت، خانواده‌‌های گرم و صمیمی از آن نوع رفتارهای انضباطی یا تأدیبی استفاده می‌‌کنند که بر بعد اخلاقی رفتار - چگونگی آسیب‌‌زابودن رفتار برای خود و دیگران و الزام و تعهد به جبران آن - تأکید دارند و مجازات‌‌هایی را به کار می‌‌گیرند که بازپذیرکننده است (Karp & Breslin, 2001: 250). در شکل 1، الگوی تحلیلی پژوهش با استفاده از مباحث نظری یادشده ارائه شده است.

 

 

 

 

 
   
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


شکل 1- الگوی تحلیلی پژوهش فرضیه‌ها

 

براساس استدلال‌‌های نظری ذکرشده می‌‌توان فرضیه‌هایی را برای وارسی تجربی به شرح زیر استنتاج کرد. فرضیه‌‌های اصلی نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده نشان‌دهندۀ تأثیر مستقیم و غیرمستقیم است:

1)           به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی با شرمسارسازی والدین ارتباط مستقیم و مثبت دارد.

2)           به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی با بازپذیری والدین ارتباط مستقیم و مثبت دارد.

3)         به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی با انگ‌‌زنی والدین ارتباط مستقیم و منفی دارد.

4)         به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی با بزهکاری ارتباط مستقیم و منفی دارد.

5)           به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی با بزهکاری ارتباط غیرمستقیم دارد.

6)         به‌‌هم‌‌پیوستگی، ارتباط بین متغیرهای شرمسارسازی، بازپذیری و انگ‌‌زنی با بزهکاری را تقویت می‌‌کند.

7)         شرمسارسازی والدین با بزهکاری ارتباط مستقیم و منفی دارد.

8)         بازپذیری والدین با بزهکاری ارتباط مستقیم و منفی دارد.

9)         انگ‌‌زنی والدین با بزهکاری ارتباط مستقیم و مثبت دارد.

10)      انگ‌‌زنی والدین ازطریق افزایش همالان بزهکار، موجب افزایش بزهکاری می‌شود.

11)      همالان بزهکار با بزهکاری ارتباط مستقیم و مثبت دارد.

این فرضیه‌ها از چارچوب نظری پژوهش برگرفته شده‌اند. متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی به‌منزلۀ متغیر مستقل، متغیرهای انگ‌‌زنی، بازپذیری، شرمسارسازی و همالان بزهکار به‌منزلۀ متغیرهای واسط و متغیر بزهکاری به‌منزلة متغیر وابسته، شاکلة اصلی این الگو را تشکیل می‌‌دهند.

 

روش پژوهش

این پژوهش در پی آزمون الگوی علّی برگرفته از نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده در چارچوب خانواده است و با استفاده از روش پیمایشی، متغیرهای سطح فردی را بررسی کرده است. به این ترتیب، برای آزمون و ارزیابی نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده، از روش پیمایش استفاده شده است. همۀ دانش‌‌آموزان دختر و پسر دبیرستانی سال سوم مشغول به تحصیل در شهر تبریز در نیمۀ اول سال تحصیلی 1394-1393 جمعیت این پژوهش را تشکیل می‌‌دهند که 20265 نفرند. حجم نمونه با استفاده از فرمول‌‌ کوکران به مقدار 835 نفر محاسبه شده است[17]. برای انتخاب نمونه، از روش خوشه‌‌ای همراه با طبقه‌‌بندی‌‌ استفاده شده است. پسران و دختران به‌منزلۀ دو طبقة نمونه‌‌ای اصلی انتخاب شدند. روش کار به این صورت بوده است که در مرحلة اول از همۀ نواحی پنج‌گانة تبریز که 305 مدرسۀ پسرانه و دخترانه دارد، تعداد 30 مدرسه به‌صورت تصادفی انتخاب شد. بعد از مشخص‌شدن مدارس، یک کلاس به‌طور تصادفی انتخاب و آزمون‌‌های لازم اجرا شد؛ پس از گردآوری داده‌‌ها، فرضیه‌های پژوهش به محک آزمون نهاده شدند. برای به‌دست‌آوردن اعتبار ابزار، از اعتبار محتواو اعتبار سازه‌ و برای به‌‌‌دست‌آوردن پایایی، از محاسبة آلفای کرونباخ استفاده شده است. به این صورت که برای ارزیابی اعتبار محتوا، ابتدا سعی شد حوزۀ معنایی مفاهیم و ابعاد و مؤلفه‌‌های آنها به‌خوبی تعریف شوند. در مرحلۀ بعد، برای ارزیابی اعتبار سازه، از روش تحلیل عاملی استفاده شد. پایایی ابزار پژوهش نیز با استفاده از آلفای کرونباخ و با معیار همسازی درونی گویه‌‌ها (با معیار 70/0) انجام شده است.

 

تصریح مفاهیم و سنجش متغیرها

بزهکاری: برای سنجش بزهکاری از دو بعد تخلفات بزهکارانه و تخلفات منزلتی استفاده شده است. تخلفات منزلتی به تخلفات افراد زیر سن قانونی و تخلفات مجرمانه و قلدری به تخلفات افراد در همة سنین ناظر است. برای سنجش تخلفات بزهکارانه با نظر به تعریف مفهومی و با الهام و اقتباس از پژوهش‌های پیشین پنج مؤلفۀ خشونت، سرقت، مصرف الکل و مواد مخدر (Moon et al., 2008; Le et al., 2005)، وندالیسم (Moon et al., 2008; Le et al., 2005؛ علیوردی‌نیا، 1391) و تقلب امتحانی (Muftic, 2006; Hall, 1999) در نظر گرفته شد. برای سنجش تخلفات منزلتی با توجه به تعریف مفهومی و پژوهش‌های پیشین (Moon et al., 2008; Le et al., 2005) از شش معرف مصرف سیگار، فرار از منزل، دیر برگشتن به خانه، رانندگی بدون گواهینامه، بی‌‌احترامی به معلم و والدین و گریز یا غیبت از مدرسه استفاده شده است.

به‌هم‌پیوستگی خانوادگی: برای اندازه‌‌گیری متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی در خانواده، از چهار معرف زیر که مدنظر بریث ویت (1989) بوده، استفاده شده است: دلبستگی به والدین، ارتباطات، ادارک نوجوانان از احساس دلبستگی والدین و احترام به والدین.

شرمسارسازی: برای سنجش شرمسارسازی با توجه به تعریف بریث ویت (1989) و با اقتباس از پژوهش‌های بنت[18] (1996)، های (2001) و لوسونز و تایسون (2007) از شش گویه استفاده شده است که پس از تحلیل عاملی و حذف یکی از گویه‌‌ها، درنهایت از پنج گویه استفاده شد.

بازپذیری: برای عملیاتی‌کردن متغیر بازپذیری از چهار معرف برخورد محترمانه، گفتگو در فضای تأییدآمیز، واکنش به رفتار به جای شخصیت و بخشش و گذشت استفاده شده است (Braithwaite & Braithwaite, 2001). انتخاب گویه‌‌ها نیز برای اندازه‌‌گیری بازپذیری، با اقتباس از پژوهش‌های بریث ویت و بریث ویت (2001)، مککای و بریث ویت (1994)، های (2001) و لوسونز و تایسون (2007) انجام شده است.

انگ‌‌زنی: برای سنجش متغیر انگ‌‌زنی با اقتباس از مطالعات پیشین (Makkai & Braithwaite, 1994; Braithwaite, 1989; Losoncz & Tyson, 2007) و براساس مشخصات انگ‌‌زنی پیشنهادیِ بریث ویت (1989; 2001) از قبیل شرمسارسازی و برچسب‌زدن به شخص به جای رفتار، تحقیر شخص، بی‌احترامی و برچسب‌‌زدن با یک هویت مطرود، شش گویه انتخاب شده است.

همالان بزهکار: در عملیاتی‌کردن متغیر همالان بزهکار، بر طبق نظریة همنشینی افتراقی از سه بعد تعدد، مدت و تقدم استفاده شده است. برای ساخت مقیاس همالان بزهکار نیز از پژوهش‌های چانگ و لی[19] (2005)، لانگشور و همکاران[20] (2004)، زنگ و زنگ (2004) و کریتاسی[21] (2008) استفاده شده است.

 

اعتبار و پایایی ابزار پژوهش

پایایی شاخص‌‌ها را می‌‌توان ازطریق مجذور همبستگی چندگانه (R²) بررسی کرد. نتایج R² در جدول (1) ارائه شده‌اند. مقادیر R² سهم واریانس هر شاخص را - که به‌وسیلة متغیر نهفتۀ مربوط تبیین می‌شود - نشان می‌‌دهند (بقیۀ واریانس ناشی از خطای اندازه‌گیری است). مقدار بالای R² نشان‌دهندۀ اعتماد و پایایی بالای شاخص مدنظر است. (کلانتری، 1387: 138). برای مثال پایاترین شاخص مربوط به اندازه‌‌گیری متغیر «شرمساری»، شاخص سوم (من را توجیه می‌‌کنند و توضیح می‌‌دهند که رفتارم درست نیست) و ناپایاترین شاخص (بی‌‌تفاوت‌اند و هیچ واکنشی در برابر آن انجام نمی‌‌دهند) است.

مجذور همبستگی‌‌های چندگانه، حد پایین روایی برای متغیرهای مشاهده‌‌پذیر است و روایی هر معرف عینی، حداقل برابر با مجذور همبستگی‌‌های چندگانه برای هر معرف در الگوست؛ بنابراین، با درنظرگرفتن مجذور همبستگی‌‌های چندگانۀ متغیرهای مشاهده‌‌پذیر پژوهش حاضر در جدول (1)، می‌‌توان به میزان روایی آنها پی برد. علاوه بر این، در این جدول میزان روایی یا پایایی ترکیبی هر سازۀ پژوهش به‌صورت جداگانه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده است که روایی همۀ سازه‌‌ها، به‌جز سازة شرمساری که نسبتاً ضعیف است، در حد مطلوب و بالا قرار دارد.

در این جدول، میزان معناداری بار گویه‌‌های معرف‌‌های مشاهده‌‌پذیر روی سازۀ مدنظر خود، با کمیت «t» نشان داده شده است. علامت «**» نشان‌دهندۀ معنی‌‌داری رابطه در سطح خطای 01/0 و علامت «*» نشان‌دهندۀ معنی‌‌داری رابطه در سطح خطای 05/0 است.

 

 

 

جدول 1- نتایج تحلیل عوامل تأییدی ساختاری نظری وسیلة اندازه‌‌ گیری و مشخصات اعتبار و پایایی الگوی اندازه‌گیری و بار گویه‌های متغیر‌‌های پنهان پژوهش

آلفای کرونباخ

مجذور همبستگی‌های چندگانه برای متغیرهایx , y

بار عاملی استانداردشدة گویه‌‌ها

سازه‌ها و معرف‌های پژوهش

50/0

-

-

 (η1)شرمساری                                         

 

032/0

**18/0

 

بی‌‌تفاوت‌اند و هیچ واکنشی در برابر آن انجام نمی‌‌دهند (λy11).

 

16/0

**40/0

 

تذکر می‌دهند و ناراحتی خود را از آنچه انجام داده‌‌‌اند، نشان می‌‌دهند(λy21).

 

47/0

**69/0

 

من را توجیه می‌‌کنند و توضیح می‌‌دهند که رفتارم درست نیست (λy31).

 

05/0

**23/0

 

مرا به‌دلیل خلافی که انجام داده‌‌ام، حمایت و تشویق می‌کنند (λy41).

 

16/0

**40/0

 

طوری رفتار می‌‌کنند که من از انجام خلاف خود احساس شرمندگی و پشیمانی کنم (λy51).

74/0

-

-

بازپذیری                                         (η2)

 

36/0

**60/0

 

با احترام با من برخورد می‌‌کنند؛ به‌گونه‌‌ای که احساس می‌‌کنم هنوز به من اعتماد دارند.

                  (λy62)

 

26/0

**51/0

 

به‌گونه‌‌ای رفتار می‌‌کنند که احساس می‌‌کنم هنوز مراقب و مواظب من هستند.

                               (λy72)

 

36/0

**60/0

 

دربارۀ خلافی که انجام داده‌‌ام، صمیمانه با من صحبت می‌‌کنند (λy82).

 

12/0

**36/0

 

اگر رفتار شایسته‌‌ای انجام دهم، در حضور دیگران تعریف می‌‌کنند.

                                               (λy92)

 

57/0

**76/0

 

حتی اگر از دست من عصبانی هم باشند، به چشم یک انسان خوب به من نگاه می‌‌کنند.

                  (λy102)

 

36/0

**60/0

 

حتی وقتی مرا تنبیه می‌‌کنند، باز به چشم یک انسان خوب به من نگاه می‌‌کنند.

                       (λy112)

 

14/0

**38/0

 

اگر کار خلافی از من سر بزند، بعد از مدتی مرا می‌‌بخشند (λy122).

85/0

-

-

انگ‌‌زنی

                                                                                                                   (η3)

 

21/0

**46/0

 

با من قهر و مرا از منزل بیرون می‌‌کنند (λy133).

 

42/0

**65/0

 

آنقدر پیش فامیل از من بدگویی می‌کنند که نمی‌‌توانم جلوی آنها سر بلند کنم (λy143).

 

65/0

**81/0

 

دربارۀ شخصت من منفی و بد قضاوت می‌‌کنند (λy153).

 

60/0

**87/0

 

به‌گونه‌‌ای رفتار می‌‌کنند که گویی من انسان بدی هستم (λy163).

 

57/0

**76/0

 

به من می‌‌گویند که مایة رسوایی و آبروریزی خانواده هستم (λy173).

 

42/0

**65/0

 

مرا با القاب زشتی مثل خلافکار، آشغال و... صدا می‌‌زنند (λy183).

83/0

 

 

به‌هم‌پیوستگی خانوادگی

                                                                                        (ζ1)

 

28/0

**53/0

 

برایم داشتن روابط خوب و صمیمانه با والدینم، بسیار مهم است (λx11).

والدینم را بسیار دوست دارم (λx21).

 

54/0

**74/0

 

42/0

**65/0

 

احساس می‌‌کنم والدینم، بیشتر اوقات با من قهرند و علاقه‌‌ای به من ندارند (λx31).

 

67/0

**82/0

 

والدینم سعی می‌‌کنند مشکلات و نگرانی‌‌هایم را درک کنند (λx41).

 

51/0

**72/0

 

بیشتر اوقات افکار و احساساتم را به‌راحتی با والدینم در میان می‌‌گذارم (λx51).

 

72/0

**85/0

 

من از روابط خود با والدینم رضایت دارم (λx61).

 

38/0

**62/0

 

نسبت به والدینم، احترام زیادی قائلم (λx71).

 

47/0

**69/0

 

در بیشتر کارها و تصمیماتم، نظر والدینم را جویا می‌‌شوم (λx81).

75/0

 

 

همالان بزهکار

                                                                                                         (η4)

 

57/0

**76/0

 

دوستانی که سیگار یا مواد مخدر مصرف می‌‌کنند (λy194).

 

40/0

**64/0

 

دوستانی که اهل دعوا و خشونت‌اند (λy204).

 

62/0

**79/0

 

دوستانی که به‌طور عمد به اموال عمومی آسیب می‌‌زنند (λy214).

89/0

 

 

بزهکاری

                                                                                                                 (η7)

 

25/0

**51/0

 

درگیری خیابانی یا زدوخورد فیزیکی در خانواده یا مدرسه (λy225).

 

36/0

**62/0

 

آسیب‌زدن به کسی، طوری که به دکتر و پانسمان نیاز داشته باشد (λy235).

 

36/0

**61/0

 

حمل چاقو یا اشیای تیز و کشنده (λy245).

 

34/0

**59/0

 

برداشتن وسایل از مغازه بدون پرداخت پول (λy255).

 

28/0

**53/0

 

برداشتن وسایل دوستان یا همکلاسی‌‌ها (λy265).

 

25/0

**51/0

 

برداشتن پول از جایی یا از کسی بدون اجازه (λy275).

 

36/0

**61/0

 

شکستن وسایل پارک و خراب‌کردن صندلی یا شیر آب در پارک (λy285).

 

36/0

**60/0

 

نوشتن و نقاشی روی دیوارها و میز و صندلی در مدرسه (λy295).

 

54/0

**72/0

 

واژگون‌کردن سطل زباله و ریختن زباله در کلاس (λy305).

 

47/0

**69/0

 

خسارت به متعلقات مدرسه مثل میز، نیمکت، تخته‌سیاه، کتاب و... (λy315).

 

59/0

**78/0

 

نوشتن پاسخ سؤال‌های امتحانی روی دست، زیردستی و... (λy325).

 

64/0

**80/0

 

نگاه‌کردن از روی دست دیگران یا نشان‌دادن برگه‌‌های امتحانی (λy335).

 

60/0

**79/0

 

ردوبدل‌کردن برگه‌‌های امتحانی (λy345).

 

32/0

**56/0

 

استفاده از موبایل برای تقلب و تبادل جواب‌ها در جلسة امتحان (λy355).

 

46/0

**69/0

 

مصرف مشروبات الکلی (λy365).

 

42/0

**65/0

 

مصرف مواد مخدر (λy375).

 

77/0

**88/0

 

تماشای فیلم‌‌های غیرمجاز (λy385).

 

64/0

**82/0

 

ردوبدل‌کردن عکس و فیلم غیرمجاز (λy395).

 

36/0

**59/0

 

معاشرت و دوستی با جنس مخالف (λy405).

 

29/0

**55/0

 

شرکت در پارتی‌های مختلط دوستانه (λy415).

 

59/0

**76/0

 

بازدید از سایت‌‌های غیراخلاقی (λy425).

 

02/0

**15/0

مصرف سیگار (λy435).

 

25/0

**50/0

 

فرار از منزل (λy445).

 

36/0

**59/0

 

دیر برگشتن به خانه (λy455).

 

21/0

**46/0

 

رانندگی بدون گواهینامه (λy465).

 

27/0

**52/0

 

ایستادن در مقابل معلم یا والدین و بی‌احترامی به آنها (λy475).

 

33/0

**59/0

 

فرار یا غیبت از مدرسه (λy485).

 

 

بررسی رابطة تجربی میان شاخص‌‌های مفاهیم نیز عبارت است از چیزی که آن را اعتبار نظری می‌‌نامند؛ یعنی ارزیابی رابطة بین معرف‌‌های عینی و سازۀ پنهان زیربنایی. در پژوهش حاضر اعتبار نظری وسیلة اندازه‌‌گیری برابر جذر ضرایب روایی سازه‌‌ها یعنی 70/0  برای سازة شرمساری، 87/0  برای سازة بازپذیری، 92/0  برای سازة انگ‌‌زنی، 91/0 برای سازة به‌هم‌پیوستگی خانوادگی، 84/0 =  برای سازة همالان بزهکار و 94  برای سازة بزهکاری برآورد می‌‌شود. این مقادیر نشان‌دهندۀ اعتبار نظری بسیار خوب این وسیله در پژوهش حاضر است؛ یعنی اندازه‌‌گیری سازه‌‌های مدنظر به‌خوبی انجام می‌شود و وسیلة اندازه‌‌گیری تنها سازه‌‌های مدنظر را عملیاتی می‌‌کند نه سازه‌های دیگر را (مبارکی، 1383: 200-199).

 

توصیف داده‌ها

تعداد کل نمونه در پژوهش حاضر 835 نفر است که 9/47 درصد نمونه را پسران و 1/52 درصد از آن را دختران تشکیل می‌‌دهند. میزان تحصیلات پدرِ 4 درصد از پاسخگویان بیسواد و تحصیلات مادر 5/9 درصد از آنها بیسواد بوده است. براساس جدول منزلت شغلی (نایبی و عبداللهیان، 1381: 229-217)، 8/4 درصد از پاسخگویان به منزلت شغلی عالی رتبه‌بالا، 3/9 درصد به منزلت شغلی عالی رتبه‌پایین، 4/37 درصد به منزلت شغلی متوسط، 2/34 درصد به منزلت شغلی پایین بالا و 3/11 درصد به منزلت شغلی پایین پایین متعلق است. 1/32 درصد از افراد زیر یک میلیون، 7/44 درصد یک تا دو میلیون، 2/9 درصد دو تا سه میلیون، 6 درصد سه تا چهار میلیون، 6/3 درصد چهار تا پنج میلیون و7/3 درصد بیش از پنج میلیون درآمد داشته‌‌اند. 4/24 درصد پاسخگویان از رشتۀ فنی ‌‌- حرفه‌‌ای، 8/9 درصد از رشتة کاردانش، 2/23 درصد از رشتة علوم انسانی، 4/22 درصد از رشتۀ ریاضی و 2/20 درصد از رشتۀ تجربی بوده‌‌اند. 7/92 درصد از دانش‌‌آموزان از مدارس دولتی و 3/7 درصد از آنها از مدارس غیردولتی بوده‌‌اند.

 

توصیف متغیرهای مستقل و میانجی

جدول 2 درصد توزیع فراوانی نسبی پاسخگویان را برحسب متغیرهای مستقل و میانجی نشان می‌‌دهد. 5/85 درصد از پسران و 3/87 درصد از دختران، شرمسارسازی خیلی زیاد - زیاد را در خانواده عنوان کرده‌‌اند که نشان‌دهندۀ بالابودن میزان تجربه‌‌های شرمسارسازی فرزندان ازسوی والدین هنگام انجام تخلفات است. حداقل میزان شرمسارسازی والدین 10 و حداکثر میزان شرمسارسازی والدین 25 است. میانگین این توزیع، 40/21 با انحراف معیار 68/2 است. 6/64 درصد از پسران و 8/64 درصد از دختران در متغیر بازپذیری گزینۀ زیاد - خیلی زیاد و 7/34 درصد از پسران و 8/33 درصد از دختران گزینۀ بینابین را انتخاب کرده‌‌اند. دربارۀ متغیر انگ‌‌زنی باید گفت با 4/1 درصد از پسران و 3/2 درصد از دختران با رویکرد انگ‌‌زنانه‌‌ای برخورد می‌‌شود. حداقل نمرة انگ‌‌زنی والدین 5 و حداکثر نمرة انگ‌‌زنی والدین 25 است. میانگین این توزیع 70/8 با انحراف معیار 16/4 است.

 

 

جدول 2- توزیع فراوانی نسبی پاسخگویان برحسب متغیرهای مستقل و میانجی

 

متغیرها

پسر

دختر

کمترین

بیشترین

میانگین

انحراف معیار

خیلی زیاد - زیاد

 

بینابین

خیلی کم -

کم

خیلی زیاد - زیاد

 

بینابین

خیلی کم -

کم

-

-

-

-

شرمسارسازی

5/85

5/14

0

3/87

5/12

3/0

10

25

40/21

68/2

بازپذیری

6/64

7/34

7/0

8/64

8/33

5/1

7

35

25

81/4

انگ‌زنی

4/1

2/26

4/72

3/2

3/21

5/75

5

25

70/8

16/4

به‌هم‌پیوستگی

4/84

4/15

2/0

5/82

17

5/0

8

40

88/32

74/5

همالان بزهکار

8

15

77

5

11

84

0

28

32/1

65/2

 

 

همچنان که جدول 2 نشان می‌‌دهد، پاسخگویان درجة بالایی از به‌‌هم‌‌پیوستگی ادارکی یا پنداری را گزارش داده‌‌اند (میانگین 88/32 روی یک پیوستار ‌40درجه‌‌ای). 4/84 درصد پسران و 5/82 درصد دختران، به‌هم‌پیوستگی زیاد - خیلی زیاد داشته‌اند که درواقع، تفاوت محسوسی را با یکدیگر نشان نمی‌‌دهند. 8 درصد پسران و 5 درصد دختران نیز در متغیر همالان بزهکار گزینۀ زیاد - خیلی زیاد، 15 درصد پسران و 11 درصد دختران گزینۀ بینابین و 77 درصد پسران و 84 درصد دختران گزینۀ خیلی کم - کم را انتخاب کرده‌‌اند. به‌طوری که مشاهده می‌‌شود میزان پیوند پسران با همالان بزهکار نسبت به دختران، بیشتر است.

 

توصیف متغیر وابسته (بزهکاری) برحسب جنس

جدول 3 درصد توزیع فراوانی نسبی متغیر بزهکاری آینده‌‌نگر را به تفکیک جنس نشان می‌‌دهد. در این جدول، برای فراهم‌کردن امکان مقایسۀ بزهکاری بین هر دو جنس، درصد فراوانی به تفکیک دختران و پسران آورده شده است. در اینجا با مقایسة درصد فراوانی هر کدام از گویه‌‌های بزهکاری بین پسران و دختران، می‌‌توان زیادبود فراوانی بزهکاری را بین پسران به نسبتِ دختران مشاهده کرد. برای مثال، 67 درصد از دختران اظهار داشته‌‌اند که طی یک سال گذشته، «اصلاً» درگیری خیابانی یا زدوخورد فیزیکی در خانواده یا مدرسه نداشته‌‌اند؛ در حالی که بین پسران، چنین گویه‌‌ای 4/47 درصد است.

با مقایسۀ درصدهای مندرج در ستون اول (پسران) با درصدهای ستون دوم جدول، می‌‌توان به این واقعیت پی برد که دختران در مقایسه با پسران میزان ارتکاب بزهکاری پایین‌‌تری دارند. این موضوع بین تمام ابعاد و تک‌تک گویه‌‌ها، صادق است. برای مثال، 2/3 درصد از پاسخگویان پسر، مصرف مشروبات الکلی را طی سال گذشته بسیار زیاد عنوان کرده‌‌اند؛ در حالی که این رقم برای دختران 5/0 بوده است. یا در بعد مصرف مواد، حدود 10 درصد از دانش‌‌آموزان پسر، طی یک سال گذشته تجربۀ مصرف الکل داشته‌‌اند؛ در حالی که این بعد از بزهکاری برای دختران نصف پسران و به میزان تقریباً 5 درصد بوده است.

 

 

جدول 3- درصد توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب متغیر بزهکاری به تفکیک جنس

پسر

گویه‌ها

دختر

اصلاً

کم

گاهی اوقات

زیاد

خیلی زیاد

اصلاً

کم

گاهی اوقات

زیاد

خیلی زیاد

4/47

7/28

8/16

7/3

4/3

1) درگیری خیابانی یا زدوخورد فیزیکی در خانواده یا مدرسه

67

19

10

3

1

9/74

6/13

8

6/1

8/1

2) آسیب‌زدن به کسی، طوری که به دکتر و پانسمان نیاز داشته باشد.

8/89

3/7

5/1

1

5/0

4/81

3/8

7/5

5/2

1/2

3) حمل چاقو یا اشیای تیز و کشنده

3/93

5/3

2

5/0

8/0

4/95

8/2

9/0

7/0

0

4) برداشتن وسایل از مغازه بدون پرداخت پول

8/98

3/1

0

0

0

89

4/6

2/3

9/0

5/0

5) برداشتن وسایل دوستان یا همکلاسی‌‌ها

5/94

3

8/1

8/0

0

7/91

5/5

6/1

2/0

9/0

6) برداشتن پول از جایی یا از کسی بدون اجازه

96

5/2

3/1

3/0

0

4/87

3/8

3/2

1/1

9/0

7) شکستن وسایل پارک و خراب‌کردن صندلی یا شیر آب پارک

90

3/7

2

8/0

0

9/72

6/13

4/9

6/1

5/2

8) نوشتن و نقاشی روی دیوارها و میز و صندلی در مدرسه

3/63

8/22

3/11

8/1

1

1/87

6/7

3/2

1/1

8/1

9) واژگون‌کردن سطل زباله و ریختن زباله در کلاس

5/90

6

2

3/0

5/0

9/83

4/9

6/4

5/0

6/1

10)  خسارت به متعلقات مدرسه مثل میز، نیمکت، تخته‌سیاه، کتاب و...

5/87

8/7

3

8/0

1

1/50

4/21

5/14

7/5

8/7

11)   نوشتن پاسخ سؤال‌های امتحانی روی دست، زیردستی و ...

3/51

5/17

3/16

8/6

3/8

9/38

4/21

5/20

4/7

12

12)  نگاه‌کردن از روی دست دیگران یا نشان‌دادن برگه‌‌ها امتحانی

3/40

5/16

21

3/8

10

1/61

3/16

3/10

6

2/6

13)   ردوبدل‌کردن برگه‌‌های امتحانی

3/68

8/15

5/7

5/2

6

77

4/9

1/7

3/2

1/4

14)  استفاده از موبایل برای تقلب و تبادل جواب‌ها در جلسة امتحان

3/87

6

5/2

2

3/2

1/76

9/9

8/7

3

2/3

15)   مصرف مشروبات الکلی

8/89

8/3

8/4

3/1

5/0

1/90

1/4

8/2

1/2

9/0

16)   مصرف مواد مخدر

5/95

3

1

3/

0

2/52

20

5/14

9/6

4/6

17)   تماشای فیلم‌‌های غیرمجاز

8/77

11

3/8

3/1

8/1

6/64

14

7/11

9/3

7/5

18)   ردوبدل‌کردن عکس و فیلم غیرمجاز

83

8/9

8/5

8/0

8/0

4/47

7/14

7/11

4/12

8/13

19)   معاشرت و دوستی با جنس مخالف

5/65

3/13

5/11

3/6

5/3

3/71

11

1/7

2/6

4/4

20)   شرکت در پارتی‌های مختلط دوستانه

5/87

3/7

5/2

8/1

1

3/59

9/15

2/12

7/6

7/5

21)   بازدید از سایت‌‌های غیراخلاقی

5/77

8/13

6

5/0

3/2

5/79

5/8

4/7

5/2

1/2

22)   مصرف سیگار

5/92

5/5

1

3/0

8/0

6/81

4/12

8/2

8/2

5/0

23)   فرار از منزل

5/87

8/7

5/3

8/0

5/0

5/59

1/16

8/13

3/5

1/5

24)   دیر برگشتن به خانه

86

3/9

8/3

3/0

8/0

4/52

14

6/13

6/7

2/12

25)   رانندگی بدون گواهینامه

3/75

3/11

3/7

5/2

8/3

8/79

4/12

8/4

6/1

4/1

26)   ایستادن در مقابل معلم یا والدین و بی‌احترامی به آنها

82

8/12

5/3

5/0

3/1

4/69

14

4/9

5/2

6/4

27)   غیبت یا فرار از مدرسه

92

3/4

3

3/0

3/0


مدل معادلات ساختاری بزهکاری

شکل 2 مدل معادلات ساختاری را بین جمعیت کل نشان می‌‌دهد. این مدل، از 6 متغیر مکنون و 32 متغیر آشکار تشکیل شده است. ضرایب لاندا، رابطة بین متغیرهای مکنون و آشکار را نشان می‌‌دهند. خطوط ممتد میان متغیرهای پنهان، نشان‌دهندۀ وجود روابط معنادار میان متغیرها و خطوط منقطع، نشان‌دهندۀ وجود روابط غیرمعنادار میان متغیرهاست. بر این اساس، رابطة بین انگ‌‌زنی و شرمسارسازی با بزهکاری غیرمعنادار و بقیۀ روابط، در سطح اطمینان 99 درصد معنادار است.

 

 

شکل 2- مدل معادلات ساختاری بزهکاری کل

 

 

 

43/0 = R²
 

11/0-
 
برای تأیید مدل معادلات ساختاری (شکل 2) اندازه‌‌های برازندگی خروجی لیزرل حدود سی شاخص برازش گزارش می‌‌دهد که هر کدام از زاویه‌‌ای مدل را تأیید می‌کنند. جدول (4) برخی از مهم‌‌ترین شاخص‌‌های برازش را نشان می‌‌دهد.

 

 

 

جدول 4- آماره‌های برازش الگو بین کل جمعیت

الگو

نوع الگو

Chi-square

df

p-value

RMSEA

GFI

AGFI

NFI

الگوی 1

الگوی کامل

48/1717

455

0/0000

058/0

89/0

0/87

93/0

 

 

با توجه به معناداری Chi-square می‌‌توان نتیجه گرفت که الگوی نظری و فرضی با داده‌‌ها انطباق ندارد؛ به عبارتی، الگوی نظری ازسوی داده‌‌ها تأیید و حمایت نمی‌شود؛ البته به‌سبب تأثیرپذیری این شاخص از تعداد نمونه، به‌تنهایی نمی‌‌تواند مبنای قضاوت و داوری قرار بگیرد؛ درنتیجه، باید شاخص‌‌های دیگر نیز بررسی و ارزیابی شوند. شاخص RMSEA به‌سبب اینکه زیر 08/0 برآورد شده است، نشان‌دهندۀ برازش مطلوب‌‌تر الگوست؛ البته برآوردشدن شاخص‌های AGFI و GFI به زیر 90/0، ضعف برازش الگو را نشان می‌دهد که انجام اصلاحاتی در الگو را اقتضا می‌‌کند.

در دیاگرام مذکور نتایج ضرایب مشارکت نسبی متغیرهای مکنون پژوهش در بزهکاری کل (کل جمعیت پاسخگویان بدون تفکیک آنها به زیرگروه‌های جمعیتی) بررسی شده است که در ادامه هر کدام از آنها به‌صورت مختصر شرح داده می‌‌شود. ذکر این نکته ضروری است که ضرایب موجود در الگوی دیاگرام، ضرایب حاصل از دستور Standard solution هستند؛ به عبارتی، این ضرایب، همان ضرایب استاندارد رگرسیونی‌اند که به‌سبب استانداردبودن واحد اندازه‌‌گیری متغیرها، در تبیین (و نه پیش‌‌بینی) بر ضرایب غیراستاندارد رگرسیونی برتری دارد.

1) بزهکاری: بزهکاری به‌منزلۀ متغیر وابستة پژوهش و یک متغیر مکنون با ابعاد خشونت، سرقت، وندالیسم، تقلب امتحانی، مصرف مواد، کجروی‌‌های جنسی و تخلفات منزلتی در سمت راست الگو قرار گرفته است. متغیر بزهکاری طبق الگوی نظری پژوهش، تابعی از انگ‌‌زنی، بازپذیری، شرمسارسازی، همالان بزهکار و به‌هم‌پیوستگی است. در این الگو، همالان بزهکار با ضریب بتای (**55/0 = B)، بالاترین سهم را در تبیین متغیر وابستۀ بزهکاری دارد؛ به عبارتی، با تغییر یک واحد انحراف معیار در همالان بزهکار، متغیر بزهکاری 55/0 واحد انحراف معیار تغییر می‌‌کند. پس از متغیر همالان بزهکار، متغیر به‌هم‌پیوستگی (**38/0- = B) در مرتبة دوم تبیین قرار دارد؛ به بیان دیگر، به‌هم‌پیوستگی اثر کاهنده در میزان بزهکاری دارد. بعد از متغیر به‌هم‌پیوستگی، بازپذیری (**18/0) در مرتبة سوم تبیین قرار دارد. متغیر بازپذیری، اثر فزاینده‌‌ای بر میزان بزهکاری دارد. متغیرهای شرمسارسازی (11/0- = B) و انگ‌‌زنی (09/0- = B) در مرتبة بعدی تحلیل قرار دارند که البته همچنان که در دیاگرام مسیر نیز مشاهده می‌شود، متغیرهای شرمسارسازی و انگ‌‌زنی رابطة معناداری را با بزهکاری نشان نمی‌‌دهند.

2) همالان بزهکار: همالان بزهکار تابعی از انگ‌‌زنی است. با افزایش انگ‌‌زنی والدین، گرایش به خرده‌‌فرهنگ‌‌های بزهکاری بین دانش‌‌آموزان افزایش می‌‌یابد. این ضریب به اندازۀ (**26/0= B) است که وجود یک رابطة مثبت و نسبتاً متوسط را نشان می‌دهد؛ به عبارتی، هرچه انگ‌‌زنی والدین افزایش یابد، تمایل به پیوستن به گروه‌‌های بزهکاری افزایش می‌‌یابد.

3) شرمسارسازی: متغیر شرمسارسازی تابعی از متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی است. هرچه میزان متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی افزایش یابد، متغیر شرمسارسازی نیز افزایش می‌‌یابد. میزان تأثیر این متغیر (**58/0) است که در سطح خطای (000/0) معنادار است و وجود یک رابطة نسبتاً قوی بین این دو متغیر را نشان می‌دهد؛ به عبارتی، به‌‌هم‌‌پیوستگی اثر فزاینده‌‌ای بر شرمسارسازی دارد.

4) بازپذیری: متغیر بازپذیری هم تابعی از متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی است که به‌صورت یک متغیر میانجی بین متغیر به‌هم‌پیوستگی و متغیر بزهکاری، در ترکیب الگو قرار گرفته است. ضریب تأثیر این متغیر (**69/0 = B) است که در سطح خطای (000/0) معنی‌‌دار است؛ بدین معنا که اگر پژوهش حاضر صد بار تکرار شود، در بیش از 99 بار نتیجة مذکور به دست می‌آید.

5) انگ‌‌زنی: متغیر انگ‌‌زنی تابعی از متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی است که به‌صورت متغیر واسط، در ترکیب الگو قرار گرفته است. ضریب رگرسیونی متغیر انگ‌‌زنی، (**72/0- = B) است که در سطح خطای (000/0) معنادار است. هرچه میزان به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی بیشتر باشد، میزان انگ‌‌زنی پایین‌‌تر خواهد بود؛ به عبارتی، یک واحد تغییر در انحراف استاندارد متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی، سبب 72/0 تغییر در انحراف استاندارد انگ‌‌زنی می‌شود.

 

 

جدول 5- ضرایب تأثیر متغیرهای مدل معادلات ساختاری بین نمونۀ کل

متغیرهای وابسته

متغیرهای مستقل

B

بتا

T

معناداری

R

همبستگی چندگانه

R²

ضریب تعیین

آزمون Sig

P  معناداری

بزهکاری

شرمسارسازی

بازپذیری

انگ‌‌زنی

همالان بزهکار

به‌هم‌پیوستگی

11/0-

**18/0

09/0-

**55/0

**38/0-

72/1

00/3

54/1

32/11

24/4

65/0

43/0

000/0

شرمسارسازی

به‌هم‌پیوستگی

**58/0

38/5

57/0

33/0

000/0

بازپذیری

به‌هم‌پیوستگی

**69/0

51/13

69/0

48/0

000/0

انگ‌زنی

به‌‎هم‌پیوستگی

**72/0-

83/11

71/0

51/0

000/0

همالان بزهکار

انگ‌زنی

**26/0

87/5

24/0

07/0

000/0

 

 

اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابستۀ بزهکاری

جدول 6 اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای الگوی پژوهش را روی بزهکاری دانش‌‌آموزان نشان می‌‌دهد. مجموع کل اثرات 43/0 = R² بوده است. متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی، تأثیر مستقیم بر بزهکاری (38/0-) دارد و از مسیرهای انگ‌‌زنی و همالان بزهکار (10/0-) و بازپذیری (12/0) اثر غیرمستقیم بر بزهکاری دارد. شرمسارسازی اثر مستقیم معنادار و اثر غیرمستقیم معنادار بر بزهکاری ندارد. متغیر بازپذیری، تأثیر مثبت و مستقیمی (18/0) بر بزهکاری را نشان می‌‌دهد. در این جدول‌، انگ‌‌زنی اثر مستقیم بر متغیر بزهکاری ندارد؛ اما از رهگذر متغیر همالان بزهکار، اثر غیرمستقیم (14/0) بر بزهکاری دارد. متغیر همالان بزهکار نیز به‌منزلۀ متغیری واسط در الگوی تحلیلی، اثر مستقیم و قوی (55/0) بر متغیر وابستۀ پژوهش یعنی بزهکاری داشته است.

 

جدول 6- اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابستة بزهکاری بین جمعیت کل

متغیر مستقل

متغیر وابسته

نوع اثر

کل

مستقیم

غیرمستقیم

به‌‌هم‌‌پیوستگی

بزهکاری

38/0-

به‌هم‌پیوستگی®انگ‌‌زنی ®همالان بزهکار

10/0- =          55/0 × 26/0 × 72/0-

بازپذیری®به‌هم‌پیوستگی

12/0 =                   18/0 × 69/0

60/0

شرمسارسازی

بزهکاری

-

-

-

بازپذیری

بزهکاری

18/0

-

18/0

انگ‌‌‎زنی

بزهکاری

-

همالان بزهکار®انگ‌‌زنی

14/0 =                  55/0 × 26/0

14/0

همالان بزهکار

بزهکاری

55/0

-

55/0

مجموع اثرات (مجموع مجذورات اثرات کل)

 

43/0

 

 

مجموع اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی بر بزهکاری، 60/0 است. متغیر شرمسارسازی اثر مستقیم و غیرمستقیم ندارد. تأثیر کل متغیر بازپذیری، 18/0 است. مجموع اثرات مستقیم و غیرمستقیم انگ‌‌زنی، 14/0 و تأثیر کل همالان بزهکار بر بزهکاری، 55/0 است. مجموع کل اثرات (مجموع مجذورات اثرات کل) متغیرهای مستقل و واسط بر متغیر وابستۀ پژوهش (بزهکاری)، 43/0 است؛ به عبارتی، R² الگوی پژوهش، برابر با 43/0 است که به این معناست که متغیرهای موجود در الگوی پژوهش، توانسته‌‌اند 43 درصد از تغییرات واریانس متغیر وابسته (بزهکاری) را توضیح دهند. 57 درصد از تغییرات متغیر بزهکاری، مربوط به عواملی است که خارج از الگوی پژوهش قرار دارند.

 

نتیجه

هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی تأثیر به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی بر متغیرهای نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده بوده است. با توجه به نتایج و یافته‌‌های مغشوش و ناسازگار پژوهش‌های قبلی، تلاش بر این بود تا متغیرهای حاصل از نظریة شرمسارسازی در یک بستر متفاوت اجتماعی و فرهنگی بررسی و آزمون شوند و درنهایت برازندگی الگوی تلویحی با الگوی داده‌‌ها مشخص شود. از فن‌‌ مدل‌‌سازی معادلۀ ساختاری برای رسیدن به این اهداف استفاده شد.

نتایج به‌‎دست‌آمده نشان می‌‌دهند متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی، نمرة ترکیبی بالایی بین نمونۀ پژوهش دارد و این شاخصی از به‌‌هم‌‌پیوستگی و انسجام اجتماعی آزمودنی‌‌های (دانش‌‌آموزان) شهر محل انجام پژوهش (تبریز) است. به عقیدة بریث ویت، بخش عمدة شرمسارسازی توسط افرادی صورت می‌‌گیرد که در اجتماعات به‌‌هم‌‌پیوسته مانند خانواده حضور دارند (Braithwaite, 1989: 340; Cullen & Agnew, 2011: 258). همچنان که شن و همکاران (2013: 998) خاطر نشان کرده‌اند، کودکان آسیایی طوری جامعه‌‌پذیر می‌‌شوند که خانواده را گروه مرجع نهایی خود بدانند؛ یعنی در آسیا، بر وابستگی متقابل بین اعضای خانواده به‌شدت تأکید می‌شود. داده‌‌های به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر نیز این گزاره را تأیید کردند. به‌طوری که بیش از 80 درصد پاسخگویان، وجود شرمسارسازی در خانواده را تصدیق کرده‌‌اند. طبق پیش‌‌بینی‌‌های بریث ویت، میزان پایین بزهکاری بین دختران، با میزان بالای وابستگی متقابل و بازپذیری و سطح پایین‌‌ انگ‌‌زنی ارتباط دارد؛ اما مطالعة حاضر نشان داد سطح وابستگی متقابل، بازپذیری و انگ‌‌زنی گزارش‌شده توسط دختران، همسو با برخی پژوهش‌های دیگر (Botchkovar & Tittle, 2005) تنها به‌طور جزئی از سطح گزارش‌شده توسط پسران متفاوت بوده است.

تحلیل مدل‌سازی معادلۀ ساختاری (SEM)، همساز با پیش‌‌بینی‌‌‌‌های نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده و همسو با برخی پژوهش‌ها (Losoncz & Tyson, 2007) و ناهمسو با برخی پژوهش‌های دیگر (Lu et el., 2002) رابطة نیرومندی بین میزان به‌‌هم‌‌پیوستگی و استفاده از شرمسارسازی و بازپذیری را نشان داده است (تأیید فرضیة اول و دوم). همچنین به‌‌هم‌‌پیوستگی، اثر نیرومندی بر انگ‌‌زنی دارد (تأیید فرضیة سوم). جهت این روابط با انتظارات نظری شرمسارسازی بازپذیرکننده مطابقت داشته است. به‌طوری که هرچه به‌‌هم‌‌پیوستگی در خانواده بیشتر باشد، عملکردهای شرمسارسازی و بازپذیری بیشتر و عملکرد انگ‌‌زنی کمتر خواهد بود. این اثر قوی از این ایده حمایت می‌‌کند که والدینی که روابط نزدیک و صمیمانه‌‌ای با فرزندان خود دارند، با احتمال زیاد از شرمسارسازی و بازپذیری و با احتمال کمتری از انگ‌‌زنی استفاده می‌‌کنند. این نتیجه، به‌طور آشکارا از این ایده دفاع می‌‌کند که آن دسته از والدینی که ارتباط نزدیک‌‌تری با فرزندان خود دارند، احتمالاً از مجازات به روشی استفاده می‌‌کنند که قوام‌‌بخش روابط عاطفی و صمیمی باشد (Cullen & Agnew, 2011: 258; Ventura, 2006: 18).

بریث ویت در چارچوب خانواده مدعی است جوانانی که به والدین خود دلبستگی قوی‌‌تری دارند، با احتمال کمتری دست به خلافکاری می‌‌زنند (Ttofi & Farrington, 2008: 354). این ادعا با نتایج حاصل از پژوهش حاضر همخوانی داشته است (تأیید فرضیة چهارم). به‌طوری که ضریب تأثیر متغیر به‌هم‌پیوستگی خانوادگی بر بزهکاری (38/0-) بوده است؛ یعنی هرچه وابستگی متقابل خانوادگی بیشتر باشد، میزان بزهکاری کمتر است. زنگ (1997)، های (2001) و لوسونز و تایسون (2007) نیز نشان داده‌‌اند به‌‌هم‌‌پیوستگی در کنترل‌‌های غیررسمی، اثرات همساز و نیرومندی بر رفتار دارد. همان طور که نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده پیش‌‌بینی می‌‌‌کرد، به‌‌هم‌‌پیوستگی به‌طور غیرمستقیم از مسیر انگ‌‌زنی، به همالان بزهکار وصل می‌‌شود. شواهد پژوهش نیز این موضوع را تأیید می‌‌کنند.

براساس پیش‌‌‌‌بینی نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده (Braithwaite, 1989)، اثر به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی بر بزهکاری، به‌طور عمده غیرمستقیم است و به‌واسطة شرمسارسازی، انگ‌‌زنی، بازپذیری و همالان بزهکار صورت می‌‌گیرد. متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی در پژوهش حاضر، برخلاف نظریة بریث ویت و همسو با برخی پژوهش‌های دیگر (Hay, 2001) اثر مستقیم معنادار نیز داشته است. به‌علاوه، اثر غیرمستقیم به‌‌هم‌‌پیوستگی از رهگذر شرمسارسازی و بازپذیری در پژوهش حاضر تأیید نشد. این در حالی است که با افزودن یک حلقة دیگر یعنی همالان بزهکار (برگرفته از نظریۀ معاشرت افتراقی) متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی توانست اثر غیرمستقیم خود را از مسیر متغیر انگ‌‌زنی و همالان بزهکار نشان دهد (تأیید نسبی فرضیة پنجم)؛ بنابراین، می‌‌توان چنین گمانه‌‌زنی کرد که مسیر منتهی به بزهکاری، با واسطه و به وساطت متغیرهای دیگر صورت می‌‌گیرد و برخلاف نظر بریث ویت، متغیرهای شرمسارسازی بازپذیرکننده، مستقیم به بزهکاری وصل نمی‌‌شوند. گویی که در الگوی پیشنهادی بریث ویت، حلقه‌‌های مفقودی وجود دارند که لازم است طی پژوهش‌های بعدی کشف و در الگوی او وارد شوند.

به نظر نمی‌‌رسد که وابستگی متقابل، ارتباط بین متغیرهای نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده را با بزهکاری یا ابعاد آن تقویت کند. طبق فرض، رابطة بین شرمسارسازی، بازپذیری و انگ‌‌زنی با تخلفات بعدی، بین افرادی که به‌‌هم‌‌پیوستگی بیشتری دارند، باید قوی‌‌تر باشد. با وجود این، یافته‌‌های این پژوهش، همسو با نتایج برخی پژوهش‌های دیگر (Botchkovar & Tittle, 2005; 410) به‌طور کامل از این فرضیه حمایت نمی‌‌کند (تأییدنشدن فرضیة ششم). با اینکه به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی، شرمسارسازی و بازپذیری را افزایش می‌‌دهد (بین آنها رابطۀ مثبتی وجود دارد)، شرمسارسازی و بازپذیری رابطة همسو و معناداری با بزهکاری نشان نمی‌‌دهند (تأییدنشدن فرضیة هفتم و هشتم)؛ به عبارتی، گویا در درجة اول، به‌‌هم‌‌پیوستگی نقش خود را به‌درستی ایفا می‌‌کند و شرمسارسازی و بازپذیری را تقویت و انگ‌‌زنی را تضعیف می‌‌کند؛ اما در مرحلة بعدی، عوامل و متغیرهایی وارد عمل می‌‌شوند و بر ارتباط متغیرهای شرمسارسازی و بازپذیری با بزهکاری تأثیر می‌گذارند.

بریث ویت در سطح کلان نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده، به مفهوم «اجتماع‌‌گرایی» اشاره می‌‌کند. شاید بتوان براساس مفهوم اجتماع‌‌گرایی، روابط موجود میان متغیرهای نظریۀ شرمسارسازی و بزهکاری را تفسیر کرد: گرچه عموم پاسخگویان پژوهش، به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی را تصور یا احساس می‌‌کردند، این خانواده‌‌ها ممکن است به بیان بریث ویت جمع‌‌گرا یا اجتماع‌‌گرا نباشند. به نظر بریث ویت انتظار می‌‌رود افرادی که در یک جامعة اجتماع‌گرا زندگی می‌‌کنند، روابط به‌‌هم‌‌پیوسته‌‌‌‌‌‌ای داشته باشند؛ اما عکس این قضیه درست نیست. به این معنا که به‌‌هم‌‌پیوستگی میان افراد لزوماً سبب شکل‌گرفتن اجتماع‌‌گرایی نمی‌‌شود (Miller, 2009: 4; Ventura, 2006: 18). برای مثال، مجرم و قاضی ممکن است دلبستگی متقابل محکمی داشته باشند؛ اما در جامعه هیچ احساس یا درک درستی از تعاون و همکاری و اعتماد متقابل نداشته باشند و تنها ارتباط مبادله‌‌ای و جداگانه‌‌ای را با یکدیگر برقرار کنند. ترمیمی‌بودن و موفقیت‌‌آمیز‌بودن شرمسارسازی، مشروط به این است که خلافکار احساس کند در اجتماع، سهیم و شریک است و به آن تعلق دارد.

نظریة بریث ویت، بر طبق فرض، در زمینه‌‌ها و بسترهایی عمل می‌‌کند که ادغام اجتماعی بالاتری وجود داشته باشد. این امکان نیز وجود دارد که شرایط، برای متغیرهای شرمسارسازی بازدارنده، به قدر کافی برای ایجاد اثرات مطلوب و موردانتظار یا تحریک احساسات اخلاقی، مناسب و مساعد نباشد. با وجود این، به نظر نمی‌‌رسد شرایط خاص فرهنگی در شهر تبریز، از این نظر بتواند از عهدة تبیین یا توضیح این یافته برآید؛ به عبارتی، شاید نتوان وجودنداشتن رابطه یا رابطۀ متناقض بین شرمسارسازی و بازپذیری با بزهکاری را به فضای فرهنگی (برای مثال فردگرایی فرهنگی یا وجودنداشتن ادغام اجتماعی) جامعة ایرانی و در اینجا شهر تبریز موکول کرد؛ زیرا همین نتیجة تجربی، توسط تایتل و همکاران (2003) و بوچکوار و تایتل (2005)، بین نمونه‌‌ای از شهری با جمعیتی مشابه در آمریکا و روسیه (تقریباً یک میلیون و سیصد هزار نفر) نیز به دست آمده است. در ضمن این احتمال مطرح است که سکونتگاه‌‌های شهری به‌طور کلی، بستر اجتماع‌‌گرای ضعیف‌‌تری داشته باشند. به‌طوری که شرمسارسازی نتواند عملکرد بهتر و مؤثرتری داشته باشد؛ مگر در جوامعی خاص و استثنایی مثل ژاپن که سنت فرهنگی کهن، ریشه‌‌دار و درازآهنگی از یکپارچگی اجتماعی وجود دارد و سنت‌‌های شهری را ارتقا می‌‌بخشد. ازنظر بریث ویت (1989: 88)، احتمالاً شهرهای بزرگ، اجتماع‌‌گرایی ضعیف‌‌تری دارند؛ درنتیجه، با توجه به اینکه شهر تبریز با جمعیتی بیش از یک میلیون و سیصد هزار نفر، یکی از کلان‌‌شهرهای ایران به شمار می‌‌رود، ممکن است ضمن داشتن به‌‌هم‌‌پیوستگی اجتماعی و خانوادگی (دست‌کم بین دانش‌‌آموزان سال سوم دبیرستان که می‌‌تواند برآوردی از نوجوانان شهر تبریز قلمداد شود)، اجتماع‌‌گرا نباشد. اگر اجتماع‌‌گرایی را با شاخص‌‌های سرمایۀ اجتماعی در نظر بگیریم، یافته‌‌های برخی پژوهش‌ها در ایران، شواهدی را در تأیید این مدعا فراهم می‌کنند. برای مثال، طبق نتایج پژوهشی اجتماعی (پاک‌سرشت، 1394) در زمینة سرمایۀ اجتماعی، شهر تبریز در کنار شهرهای اصفهان و مشهد، بین مراکز استان‌های کشور بدترین وضعیت را نشان می‌‌دهد. یا در پژوهش دیگری (استادرحیمی و زالی، 1392) براساس نتایج به‌دست‌آمده از سرمایۀ اجتماعی میان شهرهای استان آذربایجان شرقی، شهرهای تبریز، سراب و جلفا در رتبة پایین‌‌تری قرار داشتند. رتبة پایین سرمایة اجتماعی در شهر تبریز هم بین استان‌های کشور و هم بین شهرهای استان آذربایجان شرقی، می‌‌تواند نشان‌دهندۀ اجتماع‌‌گرایی ضعیف در این شهر باشد.

بنابراین می‌‌توان گفت با اینکه به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی نقش خود را ایفا می‌‌کند، خانواده در اتصال به جامعه و نهادها و شرایط آن باید تحلیل شود؛ درنتیجه، هرگونه بحث دربارۀ رابطة خانواده‌‌ و جرم، باید نسبت به اجتناب از آنچه «مغالطۀ استقلال» (Cullen & Agnew, 2011: 595) نامیده می‌‌شود، آگاه و هوشیار باشد؛ مغالطۀ استقلال، این اعتقاد است که آنچه درون خانواده‌‌ها رخ می‌‌دهد، می‌‌تواند به‌طور مفیدی از نیروهایی که از خارج بر آن تأثیر می‌‌گذارند، جدا شود؛ یعنی بستر اجتماعی بزرگ‌‌تری که خانواده‌‌ها درون آن، در شرایطی بهتر یا بدتر قرار می‌‌گیرند؛ درواقع، نیروهای اجتماعی بزرگ‌‌تر نظیر دولت، بازار، اقتصاد، فقر، جهانی‌شدن، رسانه‌‌ها و... ، بسیاری از خانواده‌‌ها را به‌گونه‌‌ای تغییر می‌‌دهند که قابلیت آنها در حمایت از کودکان خود و تأثیرگذاری بر رفتار و نگرش‌‌های آنها روزبه‌روز کاهش می‌‌یابد.

فرضیة نهم پژوهش یعنی ارتباط مستقیم و منفی انگ‌‌زنی والدین با بزهکاری رد شد که ناهمسو با پژوهش‌های بنت (1996)، لوسونز و تایسون (2007) بوده است؛ اما فرضیة دهم، یعنی ارتباط غیرمستقیم انگ‌‌زنی والدین از مسیر همالان بزهکار با بزهکاری تأیید شد. این یافته توسط نظریة شرمساری بریث ویت بدین صورت تبیین می‌شود که شرمساری انگ‌‌زننده، به خرده‌‌فرهنگ‌‌های مجرمانه فریبندگی و جذابیت می‌‌بخشد؛ زیرا به یک معنا، خرده‌‌فرهنگ‌‌های مجرمانه، عاملان طردکنندۀ جامعه را طرد می‌‌کنند؛ ازاین‌رو، هرگاه شرمساری خصلتی انگ‌‌زننده پیدا کند، شخص کجرو هم به‌سمت خرده‌‌فرهنگ‌‌های مجرمانه جذب خواهد شد و هم از دیگر عوامل به‌‌هم‌‌پیوستگی (خانواده، همسایگان، کلیسا، ...) دور خواهد شد. داده‌‌های تجربی فرضیة یازدهم را نیز تأیید کرد. به‌طوری که متغیر همالان بزهکار، اثر مستقیمی را نشان داد و فرضیة ارتباط همالان بزهکار با بزهکاری تأیید شد. این نتیجه با نتایج پژوهش‌های بنت (1996) و لوسونز و تایسون (2007) همساز است.

درنهایت چنین به نظر می‌‌رسد که بریث ویت همسو با سایر نظریه‌‌پردازان کنترل، بر اهمیت رفتارها و اقدامات کنترلی نظیر پیوندهای اجتماعی، مجازات و شرمسارسازی، صرفاً یا عموماً بین گروه‌های مرسوم یا بهنجار تأکید دارد؛ در حالی که گروه‌های انحرافی نیز ممکن است در اعضای خود برای انجام جرم و کجروی، احساس شرمندگی (شرمسارسازی گروه‌های انحرافی) ایجاد کنند تا عملاً آنها را با هنجارهای گروهی خود همنوا کنند (Botchkovar & Tittle, 2005: 416). به‌طوری که براساس یکی از نتایج جالب‌توجه در پژوهش حاضر، ضریب تأثیر متغیر همالان بزهکار (55/0) بر بزهکاری، تقریباً دو برابر ضریب تأثیر متغیر به‌‌هم‌‌پیوستگی خانوادگی (38/0) بوده است. در مجموع، به نظر می‌‌آید مطابق با بیشتر پژوهش‎‌های انجام‌شده ( Botchkovar & Tittle, 2005؛Tittle et al., 2003)، داده‌‌های پژوهش حاضر، بیشتر با قسمت دوم (عوامل ایجادکنندۀ انحراف تا عوامل بازدارندة آن) از دلالت‌‌های نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده مطابقت دارد که مدعی است شرمسارسازی جداکننده، از رهگذر تقویت خرده‌‌فرهنگ‌‌های بزهکاری، شانس بزهکاری یا بدرفتاری را افزایش می‌‌دهد. همۀ نتایج پژوهش حاضر، همسو با مدعیات نظریۀ شرمسارسازی بازپذیرکننده نبوده‌‌اند؛ در عین حال، این پژوهش به طرح و تنظیم پژوهش‌های تجربی بعدی در زمینة نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده کمک می‌‌کند و این نظریه باید در بستر همین آزمون‌‌ها وارسی و ارزیابی شود.

در ادامه پیشنهادهایی در دو بخش پژوهشی و اجرایی یا سیاستی ارائه می‌‌شود:

 

پیشنهادهای پژوهشی

- به‌دلیل برخی مضیقه‌‌ها و محدودیت‌‌ها، مطالعة حاضر تنها پیش‌‌‌‌بین‌‌های سطح فردی نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده را بررسی کرده است. لازم است پژوهش‌های بعدی، بکوشند برخی متغیرهای سطح کلان را نیز وارد کنند.

-      پژوهش‌های بعدی دربارۀ شرمسارسازی بازپذیرکننده، باید با هدف پالایش و پیرایش ابزار اندازه‌‌گیری مفاهیم کلیدی این نظریه و به‌‎ویژه با توجه خاص به شرمسارسازی و بازپذیری و احساسات ناشی از شرمسارسازی انجام شوند.

-     از آنجا که به نظر می‌‌رسد احساسات مرتبط با شرم (نظیر گناه، خجالت، رسوایی، تقصیر، ندامت، پشیمانی، خشم، شفقت و...) تا حدودی، واسط میان تأثیر شرمسارسازی بر رفتار بزهکاری‌اند، یکی از موارد لازم برای تأکید و تمرکز در پژوهش‌های بعدی، وارسی و شفاف‌‌سازی تأثیر احساسات و عواطف مختلف است.

-     در مطالعة حاضر، سنجه‌‌های شرمسارسازی (‌‌تأییدنشدن متخلف) توسط والدین، براساس تصورات پاسخگویان بوده است. سنجه‌‌های ادارکی یا تصوری، بر استدلال رویکرد تعامل‌‌گرایی نمادین مبتنی بوده است؛ استدلالی مبنی بر اینکه توبیخ والدین، تنها تا آنجا معنادار، کارا و مؤثر است که توسط افراد (در اینجا دانش‌‌آموزان) احساس یا ادراک (تصور) شود؛ ولی برخلاف این استدلال، اختلاف اساسی انگاره‌‌ها (تصورات) و موقعیت‌‌های عملی ممکن است در ملاحظة فرایندهای شرمسارسازی بازپذیرکننده مسئله‌‌ساز و مشکل‌‌آفرین باشد؛ بنابراین، لازم است در پژوهش‌های بعدی به مسائل روش‌‌شناختی از این نوع توجه شود.

-     شاخص‌‌های اکتشافی، مشتمل بر تعداد زیادی از انواع معرف - که گرد‌‌آوری آنها در یک پیمایش یا مصاحبه‌‌های کوتاه، کم‌‌وبیش غیرممکن است - لازم می‌‌نماید. مفاهیم نظریۀ شرمسارسازی تنها پیچیده نیست؛ بلکه مباحث بریث ویت دربارۀ فرایندهای شرمسارسازی نیز غالباً مبهم و نارساست.

 

پیشنهادهای اجرایی و سیاستی

- تلاش شود تا جای ممکن، کنترل اجتماعی رنگ غیررسمی با ضمانت اجرایی درونی پیدا کند و بر عاطفة شرم (سازنده)، خجلت، گناه و تقصیر استوار شود؛ زیرا، کنترل اجتماعی غیررسمی (شرمسارسازی)، بسیار کم‌‌هزینه، با قطعیت نسبتاً بالا و تا حدود زیادی پایدار و بادوام است.

-     تقویت اعتماد متقابل بین والدین و فرزندان و تأکید بر نقش آموزش و تربیت و افزایش مهارت‌های ارتباطی با دیگران، همراه با جامعه‌‌پذیری مناسب و درونی‌کردن ارزش‌های اخلاقی می‌‌تواند نقشی اساسی در کاهش بزهکاری ایفا کند.

-     برای ترویج شرمسارسازی می‌‌توان از رسانه‌‌های جمعی یا گروهی کمک گرفت. شرمسارسازی می‌‌تواند با نشر پیام‌ها در رسانه‌‌های جمعی صورت پذیرد. برای مثال شرمسارسازی می‌‌تواند ازطریق ساخت فیلم، تئاتر یا مستند دربارۀ یک موضوع خاص و ارزشگذاری آن با معیارهای اخلاقی خوب و بد، درست و نادرست، خیر و شر و... در فرهنگ عمومی ترویج شود.

-     تحکیم نهاد خانواده و انسجام و پایداری آن می‌‌تواند به کاهش ناهنجاری‌‌های اجتماعی کمک زیادی کند. همچنان که یافته‌‌های این پژوهش نیز نشان می‌‌دهند، بین به‌‌هم‌‌‌‌پیوستگی خانوادگی و استفاده از شرمسارسازی و بازپذیری، ارتباط نیرومندی وجود دارد.

-     لازم است به درهم‌تنیدگی و پیوستگی نهادها و سازمان‌های گوناگون اجتماعی در جامعه توجه و بر این امر تأکید شود. برای مثال، سیاستگذاری در حوزۀ اقتصاد، باید با ملاحظة کارکردها و حفظ و انسجام نهاد خانواده صورت پذیرد یا تصویب قوانین و مقررات حقوقی، لازم است با نظر به ارتقای تعاملات اجتماعی، تعهد متقابل و وابستگی دوسویه (ترویج جمع‌‌گرایی و نه فردگرایی) انجام شود.

-     با توجه به محیط گرم و صمیمانۀ خانواده، اجرا و پیاده‌‌سازی اصول عدالت ترمیمی (به‌منزلۀ مهم‌‌ترین دلالت سیاستی نظریة شرمسارسازی بازپذیرکننده)، بسیار ساده و دست‌یافتنی می‌‌نماید. عدالت ترمیمی، مشوق پذیرش، اقرار و اعتراف به جرم و خطاکاری است؛ ا این‌رو، به جای انکار و پنهان‌‌سازی تخلف، به اصلاح، جبران و ترمیم آن کمک می‌‌کند. به این ترتیب، مطلوب است خانواده‌‌ها، واکنش صحیح، به‌موقع، صمیمانه و محترمانه‌‌ای در قبال تخلفات و خطاکاری فرزندان خود انجام دهند.

-     تلاش‌‌ها باید بر این باشد تا حمایت و کنترل در خانواده به‌طور متناسب و متعادلی در کنار هم انجام شوند؛ به‌طوری که از یک طرف، رفت‌وآمدهای فرزندان نظارت و کنترل شوند و ازطرف دیگر، از فرزندان حمایت عاطفی و اجتماعی لازم به عمل آید.

-      مطلوب است در مدارس کنترل اجتماعی بازپذیرکننده در دستور کار مربیان و معلمان قرار گیرد. همان طور که در حال حاضر در بسیاری از کشورها اجرا می‌‌شود، اصول عدالت ترمیمی با هدف برخورد مناسب با دانش‌‌آموز معتاد، بدون توسل به شاخص‌‌های تنبیهی و کیفری نظیر تعلیق و اخراج دنبال شود. در حال حاضر، در بسیاری از مدارس دنیا، سعی بر این است که دانش‌‌آموزان در برنامه‌‌های «توانبخشی ارتباطی[22]» وارد شوند و روابط اشخاص با مقامات مهم اجتماع که احتمالاً از رفتارهای دانش‌‌آموزان آسیب دیده‌‌اند، بهبود داده شود.

-     تلاش برای پیاده‌‌سازی برنامه‌‌های ترمیمی در عرصة مدرسه، با تأکید بر جبران و ترمیم آسیبی است که براثر بدرفتاری، بزهکاری و جرم به وجود آمده است. مطلوب است مدارس به‌تدریج با تکیه بر رویکردهای عدالت ترمیمی، کانون توجه خود را از سمت مجازات و کنارگذاری (عملکردهای انضباطی طردکننده ازطریق حبس، تعلیق یا اخراج) به‌سمت مصالحه، بازپذیری و اجتماع تغییر دهند.

 


[1]Poorasl et al.

[2] Kelishadi et al.

[3]Ayatollahi et al.

[4] Makkai & Braithwaite

[5]Zhang et al.

[6] Vagg

[7]Lu et al.

[8]Tittle et al.

[9] Hendrix

[10]Botchkovar & Tittle

[11] Murphy & Harris

[12]Losoncz & Tyson

[13]Tyler et al.

[14] Schaible & Hughes

[15]. امروزه به‌موازات ظهور «مدرنیتۀ متأخر» یا «مدرنیتۀ سیال» و «عصر نااطمینانی» (Bauman, 2000 & 2001)، «مدرنیزاسیون تأملی» (Giddens, 1990 & 1991)، «جهانی‌شدن» (Mills & Blossfeld, 2009) و «جامعة مخاطره‌‌آمیز» (Beck, 1986)، شکاف یا گسست بین فراغت از تحصیل و احراز مسئولیت‌های بزرگسالی از قبیل شغل، ازدواج، والدشدن و... تا ‌اندازه‌ای زیاد شده است که برخی پژوهشگران از آن به «گذارهای فریزشده یا منجمد» (Kuhar, 2012) تعبیر کرده‌‌اند. غیراستاندارشدن فرایندهای گذار (ذکایی، 1381؛ 1385؛ Arias & Hernández, 2007)، نسل ایکس (کاظمی‌پور، 1388)، رخت‌بستن اصطلاح «بزرگسالی» (Nugin, 2008) و «بیوگرافی پرمخاطره» یا «بیوگرافی فشارآور» (France, 2007: 60) نیز ازجمله مفاهیمی‌اند که در ادبیات موضوعی مذکور به‌‌وفور به چشم می‌‌خورند.

 

[16] Hay

[17]مقدار dفرمول کوکران به‌عمد 04/0 در نظر گرفته شد. بیش‌برآورد اندازۀ نمونه، به سه دلیل انجام شده است: اول اگر خطاهایی، آمارگیری و استخراج نتایج را تهدید کند، نتایج به‌دست‌آمده هنوز هم درجۀ اطمینان کافی و پذیرفتنی را داشته باشند. دوم، نمونۀ کافی برای مطالعۀ گروه‌های فرعی تشکیل‌‌دهندة جامعه در دسترس قرار گیرد. سوم، در چارچوب امکانات موجود (هزینه، زمان و ...)، بتوان به بالاترین حد دقت احتمالی ممکن دست یافت.

 

[18] Bennett

[19] Chang & Le

[20]Longshore et al.

[21] Cretacci

[22] Relational Rehabilitation

References

استادرحیمی، ر. و زالی، ن. (1392). «بررسی وضعیت مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی شهرهای مرکزی استان آذربایجان شرقی»، جامعه‌شناسی کاربردی، س 24، ش (1) 49، ص 230-209.
پاک‌سرشت، س. (1394). سرمایۀ اجتماعی در ایران: وضعیت، چالش‌ها و راهبردها، تهران: نور علم.
ذکائی، س. (1381). «گذار به بزرگسالی و جوانی رو به تغییر»، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، د 4، ش 3، ص 27-3.
ذکائی، س. (1385). «فرهنگ گذار و الزامات آن برای روابط بین‌نسلی»، پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، ش 2، ص 29-48.
سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404. (1382).
علیوردی‌نیا، الف. (1391). «کاربست تجربی نظریۀ یادگیری اجتماعی ایکرز در مطالعۀ رفتارهای وندالیستی دانش‌‌آموزان»، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، د 13، ش 1 و 2، ص 30-3.
علیوردی‌نیا، الف. و حسنی، م. (1395). «شرمسارسازی بازپذیرکننده به‌مثابۀ راهبرد فرهنگی در کنترل جرم»، فصلنامۀ راهبرد اجتماعی فرهنگی، س 3، ش 10، ص 38-7.
علیوردی‌نیا، الف.؛ شارع‌پور، م. و ورمزیار، م. (1387). «سرمایۀ اجتماعی خانواده و بزهکاری»، پژوهش زنان، د 6، ش 2، ص 132-107.
کاظمی‌پور، ع. (1388). نسل ایکس: بررسی جامعه‌شناختی نسل جوان، تهران: نشر نی.
کلانتری، خ. (1387). مدل‌سازی معادلات ساختاری در تحقیقات اجتماعی اقتصادی، تهران: فرهنگ صبا.
مبارکی، م. (1383). بررسی رابطة بین سرمایۀ اجتماعی و جرم، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی.
نایبی، هـ. و عبداللهیان، ح. (1381). «تبیین قشربندی اجتماعی»، نامة علوم اجتماعی، ش 20، ص 236-205.
وایت، ر. و هینز، ف. (1385). جرم و جرم‌شناسی، ترجمۀ: علی سلیمی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
یاری، ط. و حسینی، ن. (1393). «ارتباط عملکرد خانواده با رفتارهای وندالیستی دانش‌‌آموزان در شهر جوانرود استان کرمانشاه»، فصلنامۀ مطالعات توسعة اجتماعی-فرهنگی، د 3، ش 1، ص 67-53.
Arias, D. F. & Hernández, A. M. (2007) “Emerging Adulthood in Mexican and Spanish Youth: Theories and Realities.” Journal of Adolescent Research, 22 (5): 476-503.
Ayatollahi, S. A. Mohammadpoor, A. & Rajaeifard, A. (2005) “Predicting the Three Stages of Smoking Acquisition in the Male Students of Shiraz`s High Schools.” Medical Journal of Tabriz University of Medical Science, 64: 10-15.
Bauman, Z. (2000) Liquid Modernity. Cambridge: Polity Press.
Bauman, Z. (2001) The Individualized Society. Cambridge: Polity Press.
Beck, U. (1986) Risk Society: Towards a New Modernity. London: Sage.
Bennett, K. J. (1996) A Family Model of Shaming and Delinquency: A Partial Test of Braithwaite’s Reintegrative Shaming Theory. Unpublished Ph. D. Dissertation, Sam Houston State University, Huntsville, TX.
Botchkovar, E. & Tittle, C. R. (2005). “Crime, Shame and Reintegration in Russia.” Theoretical Criminology, 9: 401-442.
Botchkovar, E. & Tittle, C. R. (2008) “Delineating the Scope of Reintegrative Shaming Theory: An Explanation of Contingencies Using Russian Data.” Social Science Research, 37: 703-720.
Braithwaite, J. (1989) Crime, Shame and Reintegration. Cambridge: Cambridge UniversityPress.
Braithwaite, J. (1993) “Shame and Modernity.” The British Journal of Criminoloyg, 33 (1): 1-18.
Braithwaite, J. (2000) “Shame and Criminal Justice.” Canadian Journal of Criminology, 42 (3): 281-298.
Braithwaite, J. & Braithwaite, V. (2001) “Shame, Shame Management and Regulation.” in Ahmed, E. Harris, N. Braithwaite, J. & Braithwaite, J. (Eds). Shame Management through Reintegration. Cambridge: Cambridge University Press. 3-69.
Braithwaite, J. & Mugford, S. (1994) “Conditions of Successful Reintegration Ceremonies.” The British journal of Criminology, 34 (2): 139-171.
Chang, J. & Le. T. N. (2005) “The Influence of Parents, Peer Delinquency and School Attitudes on Academic Achievement in Chinese, Cambodian, Laotian or Mien and Vietnamese Youth.” Crime & Delinquency, 51 (2): 238-264.
Coricelli, G. Rusconi, E. & Villeval. M. C. (2013) “Tax Evasion and Emotions: An Empirical Test of Ee-integrative Shaming Theory.” Journal of Economic Psychology, 40: 49-61.
Cota-Robles, S. & Gamble. W. (2006) “Parent-Adolescent Processes and Reduced Risk for Delinquency: The Effect of Gender for Mexican American Adolescents.” Youth & Society, 37 (4): 375-392.
Cretacci, M. A. (2008) “A General Test of Self-Control Theory: Has Its Importance Been Exaggerated?” Criminology Therapy And Comparative International Journal of Offender, 52 (5): 538-553.
Cullen, F. T. & Agnew, R. (2011) Criminological Theory Past to Present. Oxford: Oxford UniversityPress, Inc.
Dansie, E. J. (2011). A Multigroup Analysis of Reintegrative Shaming Theory: An Application to Drunk Driving Offenses. Dissertation Ph. D. Utah State University.
Dollar, C. B. & Ray, B. (2013). “The Practice of Reintegrative Shaming in Mental Health Court.” Criminal Justice Policy Review, XX(X): 1–16.
Fagan Abigail, A. Horn, M. L. V. Antaramian, S. & Hawkins, J. D. (2011) “How Do Families Matter? Age and Gender Differences in Family Influences on Delinquency and Drug Use.” Youth Violence and Juvenile Justice, 9 (2): 150-170.
France, A. (2007) Understanding Youth in Late Modernity. McGraw-Hill Education (UK): Open University Press.
Gadd, D. & Jefferson, T. (2006) Psychosocial Criminology. Los Angeles. London. New Delhi. Singapore: Sage Publications.
Giddens, A. (1990) The Consequences of Modernity. Cambridge: Polity Press.
Giddens, A. (1991). Modernity and Self-Identity. Cambridge: Polity Press.
Hall, D. E. (1999) Social Control in The University: Faculty Attitudes about Student Cheating and Student Crime. Ph. D. Dissertation, College of Education at the University of Central Florida.
Hay, C. (2001) “An Exploratory Test of Braithwaite’s Reintegrative Shaming Theory.” Journal of Research in Crime and Delinquency, 38: 132-153.
Hendrix, G. M. (2004) A Test of Reintegrative Shaming Theory’s Concepts of Interdependence And Expressed Shame in Restorative Justice Conferencing. Dissertation M. S. School of Criminal Justice, Michigan State University.
Hughes, G. (1996) “Communitarianism and Law and Order.” Critical Social Policy, 16: 17-41.
Ivancevich, J. M. Konopaske, R. & Gilbert, J. A. (2008). “Formally Shaming White-Collar Criminals.” Business Horizons, 51: 401-410.
Karp, D. R. & Breslin, B. (2001) “Restorative Justice in School Communities.” Youth & Society, 33 (2): 249-272.
Kelishadi, R. Gelayol, A. Gheiratmand, R. Majdzadeh, R. Delavari, A. Heshmat, R. Mokhtari, M. R. & Razaghi, E. M. (2006) “Smoking Behavior and Its Influencing Factors in a National Representative Sample of Iranian Adolescents.” Preventive Medicine, 42: 423-426.
Kuhar, M. (2012) “Frozen Transitions to Adulthood of Young People in Slovenia?” Sociology, 2: 211-226.
Le, T. N. Monfared, G. & Stockdale, G. D. (2005) “The Relationship of School, Parent and Peer Contextual Factors with Self-Reported Delinquency for Chinese, Cambodian, Laotian or Mien and Vietnamese Youth.” Crime & Delinquency, 51 (2): 192-219.
Leiber, M. J. Kristin, Y. M. & Featherstone, R. A. (2009) “Family Structure, Family Processes, Economic Factors and Delinquency: Similarities And Differences by Race And Ethnicity.” Youth Violence and Juvenile Justice, 7 (2): 79-99.
Longshore, D. Chang, E. Hsieh, S. & Messina, N. (2004) “Self-Control and Social Bonds: A Combined Control Perspective on Deviance.” Crime and Delinquency, 50 (4): 452-564.
Losoncz, I. & Tyson, G. (2007) “Parental Shaming and Adolescent Delinquency: A Partial Test of Reintegrative Shaming Theory.” The Australian and New Zealand Journal of Criminology, 40: 161-178.
Lu, H. (1998) Community Policing-Rhetoric or Reality? The Comtemporary Chinese Community-Based Policing System in Shanghai. Ph. D. Dissertations, Arizoona State University.
Lu, H. (1999) “Bang Jiao and Reintegrative Shaming in China’s Urban Neighborhoods.” International Journal of Comparative and Applied Justice, 23: 115-125.
Lu, H. Zhang, L. & Miethe, T. (2002) “Interdependency, Communitarianism and Reintegrative Shaming in China.” The Social Science Journal, 39: 189-201.
Makkai, T. & Braithwaite, J. (1994) “Reintegrative Shaming and Compliance with Regulatory St Andards.” Criminology, 32: 361-383.
Miller, N. P. (2009) Community Tolerance of Community-Based Reparative Boards in Vermont: A Closer Look at Community Members Tolerance of Offense Types. Dissertation M. A. Faculty of the Graduate School of the University of Maryland.
Mills, M. & Blossfeld, H. (2009) Uncertain and Unable to Commit of Globalization on the Early Life Course, in Schoon, Ingrid & Rainer K. Silbereisen, Transitions from School to Work: Globalization, Individualization and Patterns of Diversity, Cambridge University Press.
Moon, B. & BlurtonAnd, D. & McCluskey, D. J. (2008) “General Strain Theory and Delinquency: Focusing on the Influences of Key Strain Characteristics on Delinquency General Strain Theory and Delinquency: Focusing on the Influences.” Crime & Delinquency, 54 (2): 582-613.
Muftic, L. R. (2006) “Advancing Institutional Anomie Theory: A Microlevel Examination Connecting Culture, Institutions and Deviance.” International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 50 (6): 630-653.
Murphy, K. & Harris, N. (2007) “Shaming Shame and Recidivism: A Test of Reintegrative Shaming Theory in the White-Collar Crime Context.” British Journal of Criminology, 47: 900-917.
Nugin, R. (2008) “Constructing Adulthood in a World of Uncertainties: Some Cases of Post-Communist Estonia.” Young, 16: 185-207.
Percival, C. S. (2003) Testing Braithwaites Theory of Reintegrative Shaming Though Data on The Circle Sentencing Program in The Yukon. Ph.D. Dissertations, University of Hawaii.
Poorasl, A. Rezagholi Vahidi, M. Fakhari, A. Rostami, F. & Dastghiri, S. (2007) “Substance Abuse in Iranian High School Students.” Addictive Behaviors, 32: 622-627.
Ray, B. R. (2012) Reintegrative Shaming in Mental Health Court. Dissertation Ph.D. Raleigh, North Carolina.
Saber, M. C. (2006). Inductive Theoretical Integration: Approaching a General Theory of Crime, M. A. Dissertations, The University of Texas.
Sakiyama, M. (2008). Reintegrative Shaming and Juvenile Delinquency in Japan. Dissertaion M. A. Bachelor of Arts University of Nevada, Las Vegas.
Schaible, L. M. & Hughes, L. A. (2011) “Crime, Shame, Reintegration and Cross-National Homicide: A Partial Test of Reintegrative Shaming Theory.” The Sociological Quarterly, 52: 104-131.
Scheuerman, H. L. & Matthews, S. K. (2012) “The Importance of Perceptions in Restorative Justice Conferences: The Influence of Offender Personality Traits on Procedural Justice and Shaming.” Justice Quarterly, 1: 1-30.
Shadish, W. R. Cook, T. D. & Campbell, D. T. (2002) Experimental and Quasiexperimental Designs for Generalized Causal Inference. Boston, MA: Houghton-Mifflin.
Shen, Y. Carlo, G. & Knight, G. P. (2013) “Relations Between Parental Discipline, Empathy-Related Traits and Prosocial Moral Reasoning: A Multicultural Examination.” The Journal of Early Adolescence, 33 (7): 994–1021.
Svensson, R. (2004) “Shame as a Consequence of the Parent-Child Relationship: A Study of Gender Differences in Juvenile Delinquency.” European Journal of Criminology, 1 (4): 477–504.
Thompson, S. J. Kim, J. McManus, H. Flynn, P. & Kim, H. (2007) |”Peer Relationships: A Comparison of Homeless Youth in The USA And South Korea.” International Social Work, 50 (6): 783-795.
Tittle, C. R. Bratton, J. & Gertz, M. G. (2003). “A Test of a Micro-Level Application of Shaming Theory.” Social Problems, 50: 592-617.
Ttofi, M. M. & Farrington, D. P. (2008) “Reintegrative Shaming Theory, Moral Emotions and Bullying.” Aggressive Behavior, 34: 352-368.
Tyler, T. R. Sherman, L. W. Strang, H. Barnes, G. C. & Woods, D. J. (2007) “Reintegrative Shaming, Procedural Justice and Recidivism: The Engagement of Offenders' Psychological Mechanisms in the Canberra RISE Drinking-And-Driving Experiment.” Law & Society Review, 4: 553-585.
Vagg, J. (1998) “Delinquency and Shame: Data from Hong Kong.” British Journal of Criminology, 38 (2): 247-264.
Ventura, H. E. (2006) Restorative Justice and Youth Courts: An Examination of Implementation Intensity, Recidivism and Accountability, Ph.D. Dissertations,Master of Criminal Justice, University of South Carolina.
Zhang, L. (1997) “Informal Reactions and Delinquency.” Criminal Justice and Behavior, 24?: 129-150.
Zhang, L. & Zhang, S. (2004) “Reintegrative Shaming and Predatory Delinquency.” Journal of Research in Crime and Delinquency, 41: 433-453.
Zhang, L. Zhou, D. Messner, S. Liska, A. Krohn, M. Liu, J. & Zhous, L. (1995) “Crime Prevention in a Communitarian Society: Bang-Jiao and Tiao-Jie in the People’s Republic of China.” Justice Quarterly, 13: 199-222.
Journal of Applied Sociology
Volume 30, Issue 2 - Serial Number 74
February 2019
Pages 137-164

Files

Share

How to cite

Statistics