The Effects of Gender Role Attitudes and Role Division on the Second Birth Interval in Tehran

Document Type : Research Paper

Authors

1 Associate Professor, Department of Family Studies, National Population Studies and Comprehensive Management Institute, Tehran, Iran

2 Associate Professor, Melbourne School of Population and Global Health, University of Melbourne, Australia

3 Professor, Department of Demography, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Iran

Abstract

Introduction:
Iran has experienced a dramatic fertility decline in recent decades. The Total Fertility Rate (TFR) reached the below-replacement level in 2000 and further declined to 1.8 in 2011 before rising to around 2.1 by 2016 and then falling to 1.8 by 2019. Tehran city has been a vanguard of low fertility as the TFR has been around 1.5 children per woman in recent years. As fertility falls to a low level, the second and higher birth intervals increase which could have significant impacts on the level of fertility. Various theories and hypotheses have explained low fertility. Recently, however, gender equity has emerged as a key link in explaining the phenomenon of low fertility (Cook 2003; McDonald 2000). Based on gender equity theory, many women, especially those with higher education and career prospects, may see their role as mothers and wives in conflict with other roles under the influence of new egalitarian ideas they have acquired in person-centered institutions. Therefore, they try to limit their fertility because fertility takes a lot of time and energy from them. Thus, low fertility rates will continue unless gender equity in family-centered institutions increases much faster than in the past. In the context of high gender equity in individual-centered institutions, higher gender equity in family-oriented social institutions will lead to increased fertility. Failure to change gender roles in family life, while women want to take advantage of more economic and educational opportunities, leads to reduced fertility (McDonald 2000). Three aspects of gender equity in the family, including the spouse's participation in household chores, women's attitudes toward gender roles, as well as the spouse's support and participation in the affairs of children, are valuable in explaining fertility decline (Bianchi, et al. 2000; Mills, et al. 2008). Recent studies in low-fertility settings have attributed long birth intervals and low fertility to gender role attitudes and role division within the family (Fukuda 2017; Miettinen et al 2011). This study aims to investigate the effect of the gender division of labor and attitudes on the second birth interval in Tehran city.
  
 
Materials and Methods:
This study used a sub-sample of data from the ‘Iran Fertility Transition Survey’ conducted in five provinces of Iran (including Tehran) in 2017. The sample comprised 363 married women aged 15-49 years old and had at least one child in Tehran city.  The Kaplan-Meier test was used to determine the second birth interval. To investigate its relationship with attitude and gender division of labor, survival models including Cox proportional, exponential, Weibel, Gompertz, Log Normal Logl Logistic, and Gamma Generalized models were fitted. In order to consider the dependence on survival times, a common fragility model with gamma distribution was tested. Based on the Akaik criterion, the generalized gamma model was selected as the most appropriate model.
 
Discussion of Results and Conclusions: 
The results showed that the median time of first birth to second birth among the sample was 84 months. Based on cumulative survival ratios within 120 months (10 years) of the time of first birth, 70% of women had a second child, meaning that 30% of them were likely to remain single-child. According to the results, one-third of women indicated that their husbands were involved in taking care of their children. Regarding the division of household affairs, 86% of women did the housework (cleaning, cooking, etc.) alone and only 14% did it with the participation of their husbands. In addition, about half of the women had egalitarian gender attitudes, and less than a third had traditional gender attitudes.
According to Kaplan Meyer's estimates, the median interval between the first and second birth among women who do the housework alone and take care of the children alone is 6 and 2 months longer, respectively, than the women whose husbands participate in such matters. The analyses revealed also a significant relationship between gender attitudes and second birth interval.  Women with an egalitarian attitude delayed their second birth by about 30 months more than other women. The results of multivariate analysis with the generalized gamma model also showed that having a modern gender attitude increases the second birth interval.
Participation of men in domestic work had no significant effect on the second birth interval. Despite the transition of the society from traditional to modern in many respects, due to the dominance of patriarchal structures and low gender equity in the family, the division of household chores based on gender remains, and women are mainly responsible for housework. Even after controlling for employment situation, there was no significant relationship between the division of labor in the home and the interval between the first and second birth. This finding may have been  influenced by the small sample size in the participatory category, given that the majority of women do housework alone, and thus, the statistical analysis did not show a significant difference between the independent variables and the second birth timing. However, after controlling for contextual variables and socio-economic characteristics, the results showed that gender division of labor in child affair had a significant effect on the second birth interval, and the lower participation of men in child affairs increased the second birth interval.
The results also revealed that such variables as education, the ideal number of children at the time of marriage, and the interval between marriage to first birth had a significant effect on the second birth interval. Having a diploma degree and lower as compared to those with higher levels of education has reduced the second birth interval. The ideal number of children at the time of marriage also had a decreasing effect, as those with a higher ideal number of children at the time of marriage had a lower second birth interval. Furthermore, those with a longer interval between marriage and the first birth experienced a longer second birth interval. Finally, there was a significant difference between the second birth interval by marriage cohort. Those who married in the 1980s experienced a shorter birth interval as compared to the 2000s marriage cohort.
According to McDonald (2000) and Goldshider (2000), the conflict between behavior and attitudes in the family and society can be the source of change in family decisions, the formation of low fertility intentions and behaviors, including delay in fertility and increasing the interval between births leading to smaller family norm and size. The findings of this article are in line with the theory of gender equity as having egalitarian gender attitudes and unequal division of care of children has led to a delay in the second birth.  In other words, having egalitarian gender attitudes among women  only leads to increased fertility when males also participate in decision making as well as household and children affairs. Giving or taking responsibility for housework by women is rooted in a gender ideology that is different or even conflicting with the gender ideology of women today. Therefore, such a difference in attitude and behavior can lead to a longer interval between births and low fertility behaviors and intentions in Tehran city.  In order to implement policies to increase fertility, in addition to striving for a sustainable economy and providing an optimistic outlook for the future, family-friendly policies must embrace a broad framework of cultural values that support men's participation in domestic affairs and reduce gender inequality, thereby preventing further delay on the second birth interval leading to fertility increase.

Keywords

Main Subjects

Full Text

مقدمه و بیان مسئله

در اواخر دهۀ 1990 توجه بسیاری از جمعیت‌شناسان به‌سمت تأثیرات زمان‌بندی فرزندآوری روی باروری نسلی معطوف شد (Bongaarts & Feeney, 2005: 3). تمپو به‌منزلۀ میانگین سن درواقع ‌بر بعد تکمیلی خانواده تأثیر دارد. در کشورهای توسعه‌یافته طی دهۀ اخیر، الگوی فرزندآوری تأخیری به یکی از عوامل اساسی تفاوت کشورها در سطوح باروری تبدیل شده است (Rindfuss et al., 1988: 118). در این کشورها که میزان باروری زیر سطح جایگزینی و میزان باروری کل کمتر از 1/2 بچه برای هر زن است، میزان باروری تا حد زیادی از زمان فرزندآوری تأثیر می‌گیرد تا تعداد بچه‌هایی که یک زن در طول عمرش خواهد داشت (Nomaguchi, 2003: 44)؛ درواقع، تأخیر در فرزندآوری برای درک باروری پایین در اروپا و کشورهای پیشرفته اهمیت یافته است. در کشورهای درحال‌توسعه نیز تحلیل‌های مبتنی بر داده‌های مربوط به بررسی جمعیت، سلامت[1] و باروری جهانی[2] نشان ‌می‌دهند روندهای باروری با تغییر در زمان باروری دگرگون شده‌اند و در بسیاری از این کشورها تأخیر در فرزندآوری اتفاق افتاده و میزان ‌باروری مشاهده‌شده کمتر از میزان باروری در شرایطی است که این تغییرات زمانی رخ ندهند (Bongaarts, 1999: 26). امروزه برخی مباحث موجود نشان می‌دهند با کاهش بیشتر باروری و رسیدن آن به زیر سطح جایگزینی، تغییر در زمان شروع فرزندآوری و تأخیر در فرزندآوری افزایش می‌یابد (Rao, 1987: 28; Giles et al., 2009: 1220; Simpson, 2009: 25).

در ایران نیز در حال حاضر به‌دنبال دسترسی زنان ایرانی به وسایل پیشگیری و پیشرفت وسایل پیشگیری مؤثر، زوجین می‌توانند دربارۀ زمان آغاز فرزندآوری، فاصلۀ بین موالید و پایان باروری نقش مؤثری ایفا کنند. ‌براساس داده‌های شاخص‌های چندگانۀ سلامت و جمعیت در ایران در سال 1389 (رشیدیان و همکاران، 1389)، فاصلۀ ازدواج تا تولد اول 5/3 سال برآورد شده است. با توجه به اینکه درصد زیادی از زنان تولد اول را تجربه می کنند، به نظر می‌رسد افزایش کم و تدریجی در فاصلۀ ازدواج تا تولد اول، اثر تمپو کمی بر باروری در ایران دارد؛ با این حال، شواهد نشان‌دهندۀ افزایش فاصلۀ تولد اول و دوم‌اند. براساس اطلاعات نمونه‌گیری دو درصد سرشماری در سال 1385، 3/5 درصد از کل زنان ازدواج‌کردۀ 44-40‌ساله تک‌فرزند بودند. این نسبت در سال 1390 به 8 درصد و در سال 1395 به 10 درصد افزایش یافته است. بر مبنای شاخص‌های چندگانۀ سلامت و جمعیت در ایران، فاصلۀ بین اولین فرزند و دومین فرزند نیز حدود 5/4 سال بوده است (Mcdonald et al., 2015). مطالعات دیگری (McDonald et al., 2015; Razeghi Nasrabad et al., 2020) نیز نشان داده‌اند در سال‌های اخیر فاصلۀ بین تولد اول و دوم در ایران افزایش یافته است که می‌تواند اثر تمپو جالب‌توجهی بر باروری ایجاد کند.

در پژوهش‌های متعدد که سالیان اخیر در بسیاری از کشورها برای تبیین باروری پایین انجام شده‌اند، تقسیم کار جنسیتی و نگرش‌های جنسیتی به‌منزلۀ تعیین‌کنندۀ اساسی و مهم مطرح شده است. به‌لحاظ تاریخی، در خانواده‌های گسترده با ترتیبات سنتی که فرزندان نقش بیشتری در حمایت از والدین داشتند و حمایت خویشاوندی در مراقبت از فرزندان بیشتر بوده است، تعداد بیشتری فرزند و در فواصل کوتاه‌تر متولد می‌شدند. با گذار خانواده و هسته‌ای‌شدن آن و حمایت‌ خویشاوندی محدود، فاصلۀ بین موالید طولانی‌تر و اندازۀ خانواده‌ کوچک شده است. همچنین با ورود زنان به عرصۀ اجتماعی و افزایش تعاملات آنها با نهادهای مختلف ازجمله آموزش، سلامت و بازار کار، نگرش‌های جنسیتی و تقسیم کار جنسیتی به‌منزلۀ مسئله و موضوعی درون خانواده‌ها مطرح شد. در همین زمینه، در این مطالعه تأثیر تقسیم کار و نگرش‌های جنسیتی روی فاصلۀ بین تولد اول و دوم آزمون می‌شود.

تقسیم کار خانه به‌طور معمول با توجه به سهمی از کار خانه که زنان و مردان انجام می‌دهند، اندازه‌گیری می‎‌شود و این سهم به ایدئولوژی جنسیتی زوجین بستگی دارد. کولتران (2000) بر این باور است که چنانچه مردان مشارکت کمتری در امور خانه داشته باشند و زنان تقسیم کار خانه را غیرمنصفانه و ناعادلانه ارزیابی کنند، سبب کاهش کیفیت روابط زناشویی، افزایش افسرگی و کاهش نشاط می‌شود؛ اما چنانچه تقسیم کار جنسیتی نوعی هنجار سنتی محسوب شود، نابرابری در نقش‌ها رفتار مناسب و عادلانه تلقی می‌شود. چنین درکی به نگرش‌های جنسیتی بستگی دارد. بر این اساس، نگرش‌های جنسیتی، نحوۀ تقسیم کار درون خانه را تعیین می‌کند؛ بنابراین، نگرش‌های جنسیتی دربارۀ تقسیم کار درون خانه و رفتارهای باروری نقش کلیدی دارند (Torr & Short, 2004).

نوردنمارک و نیمن (2003) در این زمینه دریافتند زنان سنتی کمتر از زنان غیرسنتی و برابری‌طلب، دربارۀ نابرابری در تقسیم کارهای خانه احساس نامطلوبی دارند و ادراک ناخوشایند زنان برابری طلب نیز به درجۀ نابرابری در تقسیم کار خانه مرتبط است. مک‌دونالد با طرح نظریۀ برابری جنسیتی بیان می‌دارد که میزان بسیار پایین باروری در کشورهای پیشرفتۀ امروزی، حاصل سطوح پایین‌تر برابری جنسییتی در نهادهای خانواده‌محور نسبت به سطوح بالای برابری جنسیتی در نهادهای فردمحور است (McDonald, 2000: 427 ). براساس نظریۀ برابری جنسیتی مک‌دونالد (2000) پیش‌بینی شده است که با افزایش برابری جنسیتی هم درون خانواده‌ها و هم در سطح جامعه، باروری افزایش خواهد یافت. در سال‌های اخیر، در بسیاری از جوامع توسعه‌یافته که در سطح بالایی از برابری جنسیتی قرار دارند، شواهدی از افزایش باروری دیده می‌شود (Myrskylä et al., 2009)؛ بنابراین، نگرش و تقسیم کار جنسیتی، به‌منزلۀ عامل تعیین‌کننده‌ای در تصمیمات و نیات باروری مطرح است. براساس این نظریه‌ها انتظار می‌رود در زوجینی که خود را با شرایط اقتصادی - اجتماعی کنونی بهتر تطبیق می‌دهند و تقسیم کار خانگی آنها مشارکتی است، فاصلۀ بین تولد اول و دوم کمتر باشد.

ایران میان کشورهایی که انتقال جمعیتی را طی کرده‌اند، از کشورهایی است که توانسته است باروری را طی مدت کوتاهی کاهش دهد. به‌طوری که از سال 1385 میزان باروری به پایین‌تر از حد جانشینی (1/2 فرزند) رسیده است. در حال حاضر، بیشتر استان‌ها باروری پایین‌تر از حد جانشینی دارند. در این میان، شهر تهران بیش از دو دهه است که باروری پایین دارد و در حال حاضر جزء شهرهایی است که باروری خیلی پایین (2/1 فرزند) را تجربه می‌کند (عباسی‌شوازی و حسینی‌چاووشی، 1392)؛ بنابراین، در این مطالعه رابطۀ نگرش و تقسیم کار جنسیتی و فاصلۀ بین تولد اول و دوم در شهر تهران آزمون می‌شود. تولدهای دوم نشان‌دهندۀ تغییرات اساسی در رفتارهای باروری زوجین برای جایگزینی‌اند. پژوهش دربارۀ همبستگی‌های تولد دوم به ما امکان می‌دهد تا تأثیر محیط کنونی خانواده را بر باروری ارزیابی کنیم (Fukuda, 2017). پژوهش‌های زیادی تأثیر تجربۀ داشتن فرزند اول روی باروری را نشان داده‌اند. روابط جنسیتی زن و شوهر با توجه به اشتغال زن و مشارکت همسر در کار خانه و مراقبت از کودک نقش مهمی در تعیین رفاه زن و شوهر پس از تولد اولین فرزند دارد و انتظار می‌رود بر فاصلۀ بین تولد اول و دوم نیز تأثیر بگذارد.

با توجه به اینکه متغیر اصلی مطالعه‌شده، فاصلۀ بین تولد اول و دوم است، تحلیل‌های بقا مناسبت دارند؛ با این حال، در مطالعات انجام‌شده، همبستگی پیاپی بین فاصله‎‌ها کمتر به حساب آمده است و مطالعات اندکی با در نظر گرفتن اثر شکنندگی، فاصلۀ بین تولدها و همبستگی بین آنها را یکجا به حساب آورد‌ه‌‎اند (زارع و همکاران، 1393: 1145)؛ بنابراین، یکی از اهداف اساسی این مطالعه بررسی فاصلۀ بین تولد اول و دوم و شناسایی تأثیر تقسیم کار و نگرش‌های جنسیتی روی فاصلۀ بین تولد اول و دوم با در نظر گرفتن اثر شکنندگی است. علاوه بر این، در حال حاضر تداوم کاهش باروری از چالش‌های جمعیتی بسیاری از کشورها و باروری زیر سطح جانشینی نیز مستلزم تغییر سیاست‌های جمعیتی کشورهاست تا از کاهش بیشتر باروری پیشگیری و در صورت امکان در جهت افزایش آن اقدام کنند. در کشور ما نیز در سال‌های گذشته سیاست‌ها و برنامه‌های راهبردی برای افزایش باروری پیشنهاد شده‌اند. در سیاست‌های کلی جمعیت که در سال 1393 ازسوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد و به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز رسید، بر جلوگیری از کاهش جمعیت و افزایش سطح باروری تأکید شده است. نتایج این مطالعه می‌توانند از این جهت مفید باشند که امکان ارزیابی از سطوح باروری آینده دربارۀ تقسیم کار جنسیتی را فراهم ‌کنند و سیاست‌ها و برنامه های افزایشی دربارۀ نوع رابطۀ زوجین درون خانواده را ارائه ‌دهند.

 

پیشینۀ پژوهش

تأثیر تقسیم کار جنسیتی بر فاصلۀ بین تولد اول و دوم در جوامع مختلف متفاوت است (Miettinen et al., 2011). اولاه (2003) در مطالعۀ خود رابطۀ مثبتی بین مشارکت مردان در کارهای خانه و فاصلۀ بین تولد اول و دوم در سوئد و مجارستان را نشان داد. در ایتالیا و اسپانیا هنوز مدل خانوارهای سنتیِ مرد نان‌آور، رواج بیشتری دارد و هزینۀ فرصت اشتغال زنان زیاد است. بر طبق مطالعۀ کوک (2003) تنها در مطالعات هم‌گروهی اخیر در ایتالیا مشارکت مردان در مراقبت از فرزندان، فاصلۀ بین تولد اول و دوم را کاهش داده است.

سولیوان و همکاران[3] (2014) نیز رابطۀ مثبتی بین زمانی که مردان در مراقبت از فرزندان و کارهای درون خانه می‌گذارند در بین مردان با تحصیلات دانشگاهی و مطالعات هم‌گروهی اخیر را نشان دادند. در ایالات متحدۀ آمریکا رابطۀ بین تقسیم کار جنسیتی و فاصلۀ بین تولد اول و دوم u‌ شکل است و هم تقسیم کار سنتی و هم برابرطلبانه، فاصلۀ بین تولد اول و دوم را کاهش می‌دهند (Torr & Short, 2004).

میلز و همکاران[4] (2008) پژوهش «برابری جنسیتی و تصمیمات باروری در ایتالیا و هلند» را انجام دادند. در این پژوهش به آزمون تجربی نظریۀ برابری جنسیتی پرداخته شده است؛ بدین ترتیب که آیا تقسیم کار نابرابر در خانواده، سبب تصمیمات باروری پایین‌تر زنان در بسترهای نهادی متفاوت می‌شود یا خیر. در ایتالیا برابری جنسیتی، مشارکت نیروی کار زنان و باروری بسیار پایین است؛ در حالی‌ که در هلند برابری جنسیتی و مشارکت نیروی کار زنان به‌صورت نیمه‌وقت در حد متوسط به بالاست و باروری بالاتری نسبت به ایتالیا دارد. یافته‌ها نشان می‌دهند تقسیم کار نابرابر در خانواده بر تصمیمات باروری زنانی که وظایف سنگینی به‌واسطۀ ساعات کار زیادتر و فرزندان بیشتر دارند، تأثیر معنی‌داری دارد.

دی‌لات و سویلا سانز[5] (2006) پیشنهاد کردند که نگرش دربارۀ نقش جنسیتی، وضعیت مشارکت مردان در کارهای خانه را تعیین می‌کند. به نظر آنها در کشورهای شمال اروپا مشارکت فزایندۀ زنان در نیروی کار در دهۀ 1970 زمینه‌ساز مشارکت بیشتر مردان در کارهای خانه شد و رواج این فرهنگ، به زنان شاغل این امکان را داد تا فرزندان بیشتری به دنیا آورند و شغل خود را نیز حفظ کنند؛ اما در کشورهای دارای پایین‌ترین حد باروری، هنجارهای محافظه‌کارانه دربارۀ نقش جنسیتی پایدار ماند و مانع آن شد تا مردان در کارهای خانه مشارکت کنند. مشارکت زنان در نیروی کار و باروری زنان در این جوامع هم با نبود مشارکت مردان در امور خانه و هم با نبود سیستم‌های حمایتی و مراقبتی از فرزند روبه‌رو بود.

تدا و هیگوچی[6] (2011) به نقل از فوکودا نشان دادند در ژاپن مشارکت مردان در امور خانه رابطۀ ضعیفی با احتمال تولد دوم دارد. آنها نشان دادند مشارکت مردان در امور خانه در روزهای غیرکاری بر احتمال داشتن فرزند دوم در زنان خانه‌دار تأثیر دارد. باروری زنان شاغل به‌هیچ‌وجه از کار خانگی همسرانشان تأثیر نگرفت (in Fukuda, 2017).

اسپیدر و کاپیتان[7] (2009) با استفاده از داده‌های جنسیت و نسل در مجارستان نشان دادند هم میان مردان و هم زنان، نقش‌های جنسیتی سنتی با داشتن بچۀ دوم و سوم، به‌طور معنی‌داری ارتباط دارد؛ اما هیچ رابطۀ معنی‌داری بین نگرش‌های تساوی‌گرا و داشتن اولین فرزند وجود ندارد.

هیرو[8] (2006) در مطالعه‌ای دربارۀ باروری پایین در ژاپن مشاهده کرد حدود 80 درصد از زنان تحصیلکرده‌ای که شغل خود را یا به‌دلیل ازدواج و یا فرزندآوری ترک کرده بودند، اظهار داشته‌‎اند که این ناممکن است که بتوان هم کار خود را حفظ کرد و هم کارهای منزل را به انجام رساند.

فوکودا[9] (2017) در ژاپن نشان داد احتمال انتقال از اولین فرزند به دومین فرزند میان خانوارهای با یک نان‌آور و تقسیم کار جنسیتی سنتی (مسئولیت اصلی بر عهدۀ زن) بیشتر از خانواده‌‎هایی با دو نان‌آور است؛ با این حال، مشارکت بیشتر شوهر در مراقبت از کودک، بدون در نظر گرفتن وضعیت اشتغال همسر، احتمال تولد دوم را افزایش می‌دهد. تأثیر مثبت مشارکت مردان در امور خانه بر زنانی که خوداشتغالی دارند بیشتر از سایر زنان است. همچنین تأثیر منفی مشارکت کم مردان در انتقال به تولد دوم در خانوارهایی که زنان به‌صورت تمام‌وقت شاغل‌اند، مشاهده شد. براساس نتایج این مطالعه شرایط محیط کار و انعطاف‌پذیری ساعات کار، قادر است تأثیر مثبت مشارکت مردان در امور خانه روی باروری را تثبیت ‌کند.

با این حال، مطالعات کریج و سیمینسکی[10] (2010) از سال 2001 در تعیین تأثیر مشارکت مردان در انجام کارهای خانه و نگهداری فرزند در زوج‌های استرالیایی دارای یک فرزند، بر خواست همسر آنها برای داشتن فرزند دوم، نشان داد مشارکت مردان در کارهای خانه و نگهداری آنها از فرزند و میزان مشارکت مردان در این امور، بر خواست همسر آنها در داشتن فرزند دوم هیچ تأثیری نداشته است.

دربارۀ نگرش‌های جنسیتی و باروری نیز نتایج پژوهش‌ها مختلف است. در برخی کشورها نگرش‌های جنسیتی با باروری در جهات مختلف مرتبط‌اند؛ اما در برخی کشورها اینچنین نیست. کافمن[11] (2000) در تحلیل داده‌های پیمایش ملی خانواده و خانوار ایالات متحده در سال‌های 1998-1987 و 1994-1992 نشان داد در حالی که احتمال دارد زنان تساوی‌گرا نسبت به زنان سنتی فرزند کمتری بخواهند یا واقعاً داشته باشند، برای مردان برعکس این موضوع وجود دارد و مردان تساوی‌گرا احتمال بیشتری دارد که فرزند بیشتر بخواهند.

تور و شورت[12] (2004) همان داده‌ها را آزمون کردند. در این مطالعه، هم در زوجین سنتی که بیشتر کارهای خانه به زنان نسبت داده می‌شد و هم در زوجین مدرن که به‌طور برابر کارها را تقسیم می‌کردند، احتمال بیشتری داشت که نسبت به گروه متوسط که تقسیم جزئی از کارها را داشتند، فرزند دوم را داشته باشند. مطالعات انجام‌شده در 14 کشور اروپایی بین سال‌های 2003-2000 نشان دادند مردان با نگرش تساوی‌گرا نیات باروری بالاتری دارند. پور و همکاران[13] (2008) در تحلیل رابطۀ بین نگرش‌های جنسیتی مردان و باروری در هشت کشور اروپایی نشان دادند بعد از کنترل ویژگی‌های اقتصادی - اجتماعی و جمعیتی، نگرش‌های تساوی‌گرا با نیات باروری بالاتر و همچنین باروری بالاتر مرتبط‌اند (in: Miettinen et al., 2011).

مایتینن و همکاران (2011) پیوند بین نگرش‌های جنسیتی و نیات باروری را در زنان و مردان 39-‍‌25‌سالۀ بدون فرزند و یا فقط دارایِ یک فرزند آزمون و نه سؤال دربارۀ نگرش‌های جنسیتی در سطح عمومی و خصوصی طرح کردند. در این مطالعه نگرش جنسیتی در سه مقولۀ سنتی، متوسط و تساوی‌گرا تقسیم و نیات باروری برای داشتن فرزند بیشتر و داشتن سه فرزند و بیشتر آزمون شد. یافته‌های مطالعه، وجود پیوند یو‌شکل در رابطۀ بین نگرش‌های جنسیتی و نیات باروری مردان را نشان داد؛ به این صورت که هم نگرش‌های سنتی و هم تساوی‌گرا در مقایسه با نگرش‌های بینابینی، قصد فرزندآوری مردان را افزایش می‌دهند.

در ایران نیز برخی مطالعات وضعیت برابری جنسیتی در خانواده‌ها و سهم آن در تغییرات باروری را بررسی کرده‌اند. افشاری (1394) در مطالعه‌ای با استفاده از داده‌های پانل استانی در دورۀ زمانی 1391-1387، تأثیرات متقابل برابری جنسیتی و باروری در ایران را بررسی کرده است. در این مطالعه با استفاده از سه شاخص سلامت، مشارکت اقتصادی و آموزش، برابری جنسیتی در ایران محاسبه و سپس دو مدل باروری و برابری جنسیتی برآورد شده است. مدل اول نشان می‌دهد با افزایش برابری جنسیتی (در کل و در بازار کار) باروری از الگویی یوشکل تبعیت می‌کند. ابتدا افزایش برابری جنسیتی باروری را کاهش می‌دهد؛ ولی پس از رسیدن به نقطۀ عطف باروری افزایش می‌یابد. مدل دوم بیانن‌کنندۀ رابطۀ یوشکل بین باروری و برابری جنسیتی (در کل و در تحصیلات) است. براساس این مقاله، در ایران انتقال از باروری بالا به زیر سطح جایگزینی، با برابری سریع در نهادهای فردگرا مانند آموزش و برابری کمتر در دیگر نهاد فردگرا یعنی مشارکت در بازار کار همراه بوده است. به‌علاوه این انتقال با برابری سریع در نهاد خانواده و برابری کمتر در نهادهای خانواده‌گرا مانند توسعۀ سیاست‌های حمایتی مناسب در دورۀ بارداری و فرزندآوری و توسعۀ ترتیبات کاری انعطاف‌پذیر محیط کار همراه بوده است.

قدرتی و همکاران (1392) رابطۀ برابری جنسیتی در خانواده میان زن و شوهر و باروری زنان در شهر سبزوار را بررسی کردند. در این مطالعه متغیر وابسته، تعداد فرزندانی است که زن قصد دارد به دنیا بیاورد. برابری جنسیتی با دو متغیر تقسیم کار جنسیتی و نگرش زن به میزان وجود برابری جنسیتی سنجیده شد. براساس این مطالعه با افزایش برابری جنسیتی در خانواده، تعداد فرزندانی که زن قصد دارد به دنیا بیاورد، افزایش می‌یابد.

گل‌مکانی و همکاران[14] (2015) رابطۀ نگرش‌های جنسیتی و باروری در زنان مراجعه‌کننده به مراکز بهداشت مشهد را بررسی کردند. نتایج این مطالعه نشان دادند رابطۀ معنی‌داری بین پذیرش کلیشه‌های جنسیتی و برابرطلبی جنسیتی و باروری وجود دارد. تأثیر کلیشه‌های جنسیتی بر میزان باروری مستقیم و تأثیر نگرش‌های برابرطلبانه معکوس است.

خلج‌آبادی‌فراهانی (1396) نشان داد ترجیحات باروری در زنان و مردان دارای نگرش جنسیتی سنتی، به‌طور معنی‌داری بیشتر از افراد با نگرش جنسیتی مدرن است. زنانی که همسران آنها سهم مهمی در کارهای منزل ایفا می‌کردند، به‌طور معنی‌داری ترجیحات باروری بیشتری داشتند. الگوهای لگاریتم پوآسون نشان دادند نگرش جنسیتی سنتی، پس از کنترل اثر تحصیلات و اشتغال فقط در زنان، نقش تعیین‌کننده‌ای در ترجیحات بیشتر باروری دارد؛ در حالی که، بین نگرش جنسیتی و نیات باروری رابطۀ معنادار آماری دیده نشد. یافتۀ دیگر، رابطۀ مستقیم معنی‌‎‎دار بین وضعیت تقسیم کار جنسیتی در منزل و نیات باروری زنان بود که در مردان این رابطه وجود نداشت.

رازقی‌نصرآباد و مدیری (2018) تأثیر نگرش‌های جنسیتی مردان بر نیات باروری در شهر تهران را بررسی کردند. یافته‌ها نشان دادند بیش از نیمی از مردان متأهل شهر تهران نگرش‌های جنسیتی برابرطلبانه دارند. قصد فرزندآوری در مردان متأثر از نگرش‌های جنسیتی است و قصد فرزندآوری در مردان دارای نگرش‌های جنسیتی سنتی، به‌طور معنی‌داری بیش از مردان با نگرش‌های جنسیتی برابرطلبانه است. نگرش‌های جنسیتی در افرادی که قصد فرزندآوری ندارند یا قصد تک‌فرزندی دارند، برابرطلبانه‌تر از افرادی است که قصد داشتن دو فرزند یا بیشتر دارند. اگرچه نگرش‌های برابرطلبانه در عرصۀ عمومی بیش از عرصۀ خانواده به وقوع پیوسته است، در تأثیر آن بر قصد فرزندآوری تفاوتی وجود ندارد.

مرور ادبیات پژوهش نشان می‌دهد در ایران دسته‌ای از پژوهش‌ها، برابری جنسیتی در خانواده‌ها و سهم آن در تغییرات باروری را بررسی کرده‌اند. دسته‌ای از پژوهش‌ها نیز رابطۀ تقسیم کار و نگرش‌های جنسیتی را بر نیات باروری آزمون کرده‌اند؛ با این حال، کمتر به تأثیر تقسیم کار جنسیتی یا نگر‌ش‌های جنسیتی بر فاصلۀ بین تولد اول و دوم پرداخته‌اند. علاوه بر آن مطابق با یافته‌های تور و شورت (2004) و نوردنمارک و نیمن[15] (2003) نگرش‌های جنسیتی، نحوۀ تقسیم کار درون خانه را تعیین می‌کند. نگرش‌‎های جنسیتی در رابطۀ تقسیم کار درون خانه و باروری نقش کلیدی دارد؛ با این حال، در مطالعات انجام‌شده در ایران کمتر هر دو موضوع یعنی نگرش‌های جنسیتی و تقسیم کار جنسیتی بر رفتارهای باروری بررسی شده‌ است.

 

مبانی نظری

یکی از تبیین‏های اساسی باروری، نظریۀ اقتصاد خرد باروری است. عنصر اساسی در این نظریه، انگیزه یا منطقِ خواستن خانوادۀ بزرگ یا کوچک است و تحلیل‏های هزینۀ فایده در تصمیمات باروری نقش اصلی دارند. در این رویکرد، افراد عاملان منطقی در نظر گرفته می‏شوند که این توانایی را در ارزیابی شرایط خود دارند و برای بالا‌بردن منافع خود سعس می‌کنند (Andorka, 1978; Becker, 1993: 27). فرض اساسی نظریۀ اقتصاد خرد باروری آن است که مردم در انتخاب‎‌های خود منطقی و درصددند سود خود از فرزندآوری را به حداکثر برسانند. طبق نظر لیبنشتاین (1957) پدر و مادر سه فایده‏ از داشتن فرزند انتظار دارند: 1- فایده‏ای که فرزند کالای مصرفی در نظر گرفته می‏شود و لذت شخصی برای پدر و مادر دارد؛ 2- فایده‏ای که فرزند به‌منزلۀ عامل تولیدی می‏تواند داشته باشد که ازطریق مشارکت در نیروی کار و کمک به درآمد خانوار فراهم می‏آید؛ 3. فایده‏ای که از منبع بالقوۀ امنیت، به‌‌ویژه در سنین پیری ناشی می‏شود. هزینۀ داشتن بچه نیز دو بعد مستقیم و غیر‌مستقیم دارد. هزینه‏های‏ مادی شامل غذا، لباس، آموزش و ... است. هزینه‏های‏ غیرمستقیم به فرصت‏هایی اشاره دارند که برای داشتن بچه صرف می‏شود که از آنها با عنوان هزینۀ فرصت از‌دست‌‌رفته نیز یاد می‏شود؛ مانند چیزهایی که والدین برای بزرگ‌کردن فرزند از دست می‏دهند (لوکاس و میر، 1381). در چارچوب این رویکرد، نگرش‌های جنسیتی از درک افراد از هزینه‌ها و منافع داشتن فرزند تأثیر می‌گیرند. زنان تساوی‌گرا نسبت به زنان با نگرش‌های سنتی فواید کمتری برای داشتن فرزند قائل‌اند (Bernhardt & Goldscheider, 2006). طبق نظر بکر[16] (1993) تقسیم کار سنتی فرد را به ازدواج و فرزندآوری تشویق می‌کند. همسران در یک واحد نکاحی، هر دو از تقسیم کار سنتی سود می‌برند. هرگونه تغییری در تعادل سنتی فعالیت‌ها، ممکن است بر وابستگی زوجین به یکدیگر و مبادلۀ خدمات برای رفع نیازهایشان تأثیر بگذارد. در این شرایط، منفعت افراد در داشتن فرزند کمتر است.

سنزونی[17] (1976) بر این نظر است که سیستمی از هزینه‌ها و منافع معکوس برای داشتن فرزند وجود دارد. منافع ناشی از برابری‌طلبی با منافع داشتن فرزند به‌طور معکوس با یکدیگر ارتباط دارند؛ به عبارتی، هرچه زوجین در واحدهای نکاحی، بیشتر منافع برابرخواهی را ترجیح دهند، کمتر برای داشتن فرزند بیشتر منفعت قائل‌اند. پذیرش هزینه‌های تساوی‌طلبی به‌طور معکوسی با پذیرش هزینه‌های بچه‌های بیشتر تغییر می‌کند؛ درواقع، منافع فرزندآوری با منافع برابر‌طلبی رابطۀ عکس دارند و فاصلۀ بین تولد اول و دوم در زوجین با نگرش‌های تساو‌ی‌گرا کمتر خواهد بود.

ناک[18] (1987) نیز اظهار می‌دارد که فرزندآوری یک تجربۀ هستۀ نمادین با معانی مختلف برای زنان و مردان تساوی‌گرا در مقابل زنان و مردان سنتی است و تصمیم‌های باروری دیدگاه افراد را دربارۀ نقش آنها در جامعه منعکس می‌کند. زنان سنتی، مادری را اساس زندگی و هویتشان می‌دانند؛ اما تصمیم‌های زنان تساوی‌گرا برای داشتن بچه، نیاز خود زن و خواسته‌هایش را نشان می‌دهد و مادری، تنها جزئی از هویت و زندگی‌اش است. برای مردان نیز ایده‌ها دربارۀ فرزندآوری بر نگرش‌های جنسیتی مبتنی است و مردان با نگرش‌های جنسیتی سنتی به اهدافی همچون موفقیت شغلی، ازدواج و فرزندآوری و همسرانی که از فرزندانشان مراقبت و پدرشدن را برای آنها تسهیل و هویت مردانگی‌شان را تایید کنند، تأکید دارند؛ بنابراین، براساس این نظریه، در نگرش‌های جنسیتی سنتی، فاصلۀ بین تولد اول و دوم کاهش می‌یابد.

در ادبیات باروری یکی از نظریه‌هایی که بر تأثیر نقش‌های جنسیتی بر باروری تأکید دارد، نظریۀ برابری جنسیتی است که مک‌دونالد[19] (2000) برای تبیین کاهش باروری مطرح کرد. این نظریه برابری جنسیتی را در نهاد‌های خانواده‌محور و فردمحور مطرح می‌کند. ازنظر مک‌دونالد گذار باروری از سطوح بالا به سطوح پایین، دراساس، در ارتباط با بهبود کُند برابری جنسیتی در نهادهای اجتماعی خانواده‌‌محور و منحصراً در خانواده بوده است. مک‌دونالد پیشنهاد می‌کند که زنان در کشورهای صنعتی در نهادهای فردمحور نظیر آموزش و بازار کار، حقوق و آزادی به دست آوردند؛ اما تغییرات در نهادهای خانواده‌‎محور نظیر خانواده و ازدواج کندتر بوده است؛ زیرا نظام خانواده به‌شدت در ارتباط با نهادهای محافظه‌کاری مثل مذهب است. این شرایط به «انقلاب از حرکت بازمانده» تعبیر شده است (Hochschild & Machung, 1989 in: Mills et al., 2008: 2)؛ ازاین‌رو، بسیاری از زنان به‌ویژه آنان که تحصیلات و چشم‌اندازهای شغلی بالاتر دارند، با تأثیرگرفتن از عقاید برابری‌خواهانۀ جدیدی که در نهادهای فردمحور کسب کرده‌اند، ممکن است نقش خود به‌منزلۀ مادر و همسر را با نقش‌های دیگر در تضاد ببینند؛ ازاین‌رو، سعی می‌کنند باروری‌شان را محدود کنند؛ زیرا باروری وقت و نیروی زیادی از آنها می‌گیرد؛ بنابراین، میزان‌ باروری پایین استمرار خواهد یافت؛ مگر اینکه برابری جنسیتی در نهادهای خانواده‌محور، بسیار سریع‌تر از آنچه در گذشته بوده است، افزایش یابد. پس در زمینه‌ای از برابری جنسیتی بالا در نهادهای فرد‌محور، برابری جنسیتی بالاتر در نهادهای اجتماعی خانواده‌محور، سبب افزایش باروری خواهد شد. ایجادنشدن تغییر در نقش‌های جنسیتی در زندگی خانوادگی، در حالی که زنان می‌خواهند از فرصت‌های اقتصادی و آموزشی بیشتر بهره ببرند، سبب کاهش فرزندان واقعی می‌شود.

سه جنبه از نابرابری جنسیتی در ازدواج شامل مشارکت همسر در کار خانه، نگرش زنان نسبت به نقش‌های جنسیتی و نبود حمایت همسر در فرزندآوری، ممکن است برای تبیین کاهش باروری باارزش باشد. مشارکت همسر در کار خانه ممکن است معرف رفتاری خوبی از کیفیت در روابط نکاحی باشد. زوجین با نگرش تساوی‌گرا نسبت به زوجین با نگرش‌های سنتی، مشارکت بیشتری در کارهای خانه دارند. همسران زنانی که تحصیلات و درآمد بالایی دارند و ساعت‌هایی از روز را در خارج از منزل می‌گذرانند - که معرف استقلال اقتصادی بیشتر است - مشارکت بیشتری دارند (Bianchi et al., 2000). همسران زنانی که نگرش سنتی‌تری نسبت به نقش‌های جنسیتی دارند، احتمالاً کارهای خانه را کمتر انجام می‌دهند. نبود حمایت همسر در فرزندآوری عامل دیگری از نابرابری جنسیتی است که ممکن است زنان را از داشتن فرزند دیگری بازدارد. مادران جدید دوستان کمتری در همسایگی خود دارند. بیشتر روابط و فعالیت‌های اجتماعی در محل کار رخ می‌دهد. زنان زمانی که برای نگهداری از فرزندان، از تحصیل و یا اشتغال در بازار کار دست می‌کشند، بخش زیادی از روابط اجتماعی‌شان را از دست می‌دهند. تأکید زیاد بر مسئولیت مادر برای نگهداری از فرزند، سبب می‌شود بسیاری از زنان دربارۀ فرزندآوری دچار احساس خطر شوند و فرزندآوری برای آنها امری استرس‌زا و پر از تشویش و نگرانی تداعی شود. حمایت‌نکردن همسر و اطرافیان، از دلایل اصلی تشویش و اضطراب است که به‌طور مشخص ممکن است زنان را از داشتن فرزند دیگر دلسرد کند. در جوامعی که سیستم‌های حمایتی مراقبت از کودک و یا سایر سیستم‌ها نظیر کار نیمه‌وقت و ساعات کاری انعطاف‌پذیر برای مادران در دسترس نیست، رفتار پدران اساسی است؛ درواقع، مشارکت پدران در امور خانه هم ایده‌آل‌ها و هم احتمال داشتن فرزند بیشتر را افزایش می‌دهد (Mills et al., 2008: 5).

گلدشایدر[20] (2000) دربارۀ تأثیر تغییرات برابری جنسیتی بر باروری اظهار می‌دارد که انقلاب جنسیتی دو قسمت کاملاً مجزا دارد. ایدۀ اصلی این مفهوم این است که حرکت زنان به‌سمت برابری جنسیتی با ورود زنان به بخش عمومی آغاز می‌شود؛ بنابراین، در مرحلۀ اول، برابری جنسیتی در سطح عمومی به‌ویژه بازار کار و آموزش افزایش می‌یابد. در دومین مرحلۀ انقلاب جنسی، خانواده‌ها تقویت می‌شوند؛ به‌صورتی که مردان به‌‌طور مستقیم در کارهای غیرمزدی خانواده مشارکت می‌کنند. این نظریه مردان و زنان را به دو شیوۀ متفاوت در نظر می‌گیرد. در مرحلۀ اول انقلاب جنسیتی، تمرکز بر زنان و مشارکت آنها در کارهای بیرون از خانه است. تمرکز دومین مرحله دراساس، بر مردان و مشارکت‌ آنها در امور خانه است (Lappegard et al., 2015).

پژوهشگران زیادی با این نظر موافق‌اند که مرحلۀ اول انقلاب جنسیتی باروری را کاهش می‌دهد ( Goldscheider et al., 2014; McDonald, 2000). در این شرایط، خانواده‌ها در فشار قرار دارند؛ به‌گونه‌ای که زنان در کارهای بیرون از خانه سهیم‌اند؛ اما مردان در کارهای درون خانه سهم بسیار کمی دارند و فشار بیشتری بر خانواده برای محدودکردن باروری وارد می‌شود. در دومین مرحلۀ انقلاب جنسی که در آن مشارکت مردان در امور خانه و مراقبت از فرزندان بیشتر می‌شود، از تصمیم‌های باروری حمایت (Goldscheider et al., 2010; McDonald, 2000) و باروری به سطح جایگزینی نزدیک می‌شود.

حرکت به مرحلۀ دوم انقلاب جنسیتی هم باروری را افزایش می‌دهد هم بی‌ثباتی‌های زندگی زناشویی را کاهش می‌دهد. تا زمانی که به مرحلۀ دوم انقلاب جنسیتی نرسیم، ممکن است نگرش‌های جنسیتی تساوی‌گرا در سطح عمومی، رابطۀ منفی با باروری داشته باشد. برعکس نگرش‌های جنسیتی تساوی‌گرا در عرصۀ خصوصی به‌ویژه نگرش‌های مردان رابطۀ مثبتی با باروری دارد. همچنین گلدشایدر و گلدشایدر (1992) اظهار می‌دارند که تساوی‌طلبی در پاسخ به سؤالاتی دربارۀ تقسیم کار درون خانواده ممکن است به‎‌لحاظ کیفی در زنان و مردان جوان تفاوت کند؛ در حالی که، زنان تساوی‌‎طلب ممکن است بخواهند مسئولیتشان در امور خانه و خانواده را کاهش دهند، تساوی‌طلبی مردان به این معنی است که بخواهند در فعالیت‌هایی سهیم باشند که تمرکز را به فرزندان و خانواده می‌دهند و نگرش‌های برابرطلب به‌منزلۀ نگرش‌های موافق خانواده دیده شود.

کولتران[21] (2000) بر این نظر است که چنانچه مردان مشارکت کمتری در امور خانه داشته باشند و زنان تقسیم کار خانه را غیرمنصفانه و ناعادلانه ارزیابی کنند، کیفیت روابط زناشویی و نشاط کاهش و افسردگی افزایش می‌یابد؛ اما چنانچه تقسیم کار جنسیتی نوعی هنجار سنتی محسوب شود، نابرابری در نقش‌ها رفتار مناسب و عادلانه‌ای تلقی می‌شود. چنین درکی به نگرش‌های جنسیتی بستگی دارد. نگرش‌های جنسیتی نحوۀ تقسیم کار درون خانه را تعیین می‌کنند. تور و شورت (2004) نیز بر این باورند که نگرش‌های جنسیتی در رابطۀ تقسیم کار درون خانه و باروری نقش کلیدی دارند.

رویکردهای نظری ذکرشده، سؤال مهمی را مطرح می‌کنند و آن اینکه در جامعۀ ما نقش‌ها و یا نگرش‌های جنسیتی چه تأثیری بر باروری و به‌طور مشخص بر فاصلۀ بین تولد اول و دوم دارند. چنانکه مشاهده شد، به‌طور عمده نگرش‌های جنسیتی سنتی با افزایش باروری همراه بوده است؛ ولی هر نظریه از زاویۀ دید خود به آن پرداخته است. نظریۀ اقتصاد خرد باروری با دید اقتصادی و برآورد منافع و هزینه‌ها معتقد است نگرش‌های جنسیتی برابرطلبانه با کاهش فرزندآوری همراه‌اند. همین نتیجه را گلدشایدر به انقلاب جنسی و مک‌دونالد به برابری جنسیتی نسبت می‌دهند. با توجه به پیشینۀ مطالعات و مبانی نظری ذکرشده و با توجه به وجود گرایش‌های سنتی در جامعۀ ما، فرضیۀ تأثیر نقش‌ها و نگرش‌های جنسیتی بر فاصلۀ تولد اول تا دوم و اثرگذار بودن نقش‌ها و نگرش‌های جنسیتی سنتی بر افزایش فاصلۀ بین تولد اول و دوم در نظر گرفته می‌شود. در این زمینه، الگوی نظری به شکل زیر طراحی شده است:

 

نمودار 1- الگوی مفهومی تأثیر نگرش و تقسیم کار جنسیتی بر فاصلۀ بین تولد اول و دوم در شهر تهران

Fig 1- Conceptual model of the gender attitudes and division of household labor on the first to second birth interval in Tehran

 

 

روش پژوهش

پژوهش حاضر به‌لحاظ روش، کمی، و به‌لحاظ اجرا، پیمایشی و ازنظر هدف، کاربردی است. در این مطالعه از داده‌های طرح تحولات باروری در ایران (عباسی‌شوازی و همکاران، 1398) که در استان‌های، گیلان، آذربایجان‎‌غربی، سیستان‌وبلوچستان، یزد و تهران در سال 1396 اجرا شده بود، استفاده شده است. ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته است. اطلاعات موردنیاز در استان تهران به‌‎صورت مصاحبۀ تلفنی جمع‌آوری شد؛ به‌گونه‌ای که مرکز آمار ایران، مشخصات سرپرست خانوار به‌همراه آدرس و شمارۀ تلفن آنها را در اختیار تیم پژوهش قرار داد و تیم پرسشگری مجرب در معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران مصاحبه‌ها را انجام داد (عباسی‌شوازی و همکاران، 1398). با توجه به اینکه هدف مطالعه حاضر، بررسی تقسیم کار جنسیتی و فاصلۀ بین تولد اول و دوم در شهر تهران است، تعداد حجم نمونه شامل 363 زن 49-15‌سالۀ دارای همسر و دارای دست‌کم یک فرزند زنده به‌دنیاآورده در شهر تهران است.

در این مطالعه متغیر وابسته، فاصلۀ تولد اول تا دوم است و متغیر تقسیم کار جنسیتی و نگرش جنسیتی متغیرهای مستقل به ‏شمار می‏روند. به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی هم به‌منزلۀ متغیرهای زمینه‌ای توجه شده است.

فاصلۀ تولد اول تا دوم: این متغیر فاصلۀ زمانی بین تولد اولین فرزند تا دومین فرزند را نشان می‌دهد و ازطریق سؤالاتی دربارۀ ماه و سال تولد اولین فرزند و ماه و سال دومین تولد فرزند محاسبه شده است. در این مطالعه، زنانی که تا زمان اجرای پژوهش (مرداد 1396) فرزند دوم خود را به ‌دنیا نیاورده بودند، سانسورشده در نظر گرفته شدند؛ بنابراین، واقعۀ مدنظر تولد زنده است و مرده‎‌زایی را شامل نمی شود. همچنین تولدهای دومی که از حاملگی چندقلویی بودند، حذف شدند.

تقسیم کار درون خانه: این متغیر ازطریق پرسش دربارۀ نحوۀ تقسیم کار دربارۀ امور داخل خانه ازجمله آشپزی، نظافت منزل، خرید احتیاجات خانه، رسیدگی به تکالیف درسی فرزندان و آماده‌‎کردن برای مدرسه یا مهدکودک، نظارت بر خواب بچه‌ها و آماده‌کردن آنها برای خواب، گرفتن بچه‌ها از مدرسه و مهدکودک، ماندن در خانه وقتی بچه‌ها مریض هستند، بازی با بچه‌ها یا صحبت‌کردن با آنها در اوقات فراغت و بردن یا گرفتن بچه‌ها از مدرسه و مهدکودک و کلاس‌های آموزشی ساخته شده است. از پاسخگویان پرسیده شد که در خانوادۀ شما به‌طور عمده هر یک از کارهایی که نام برده می‌شود، به عهدۀ چه کسی است. پاسخگویان پاسخ مدنظر را با گزینه‌های مورد ندارد، خودم به‌تنهایی، شوهرم به‌تنهایی، هر دو مشترک و سایر افراد ارائه دادند. نتایج آزمون آلفای کرونباخ 698/0 به دست آمد که با حذف گویۀ مربوط به خرید احتیاجات خانه به 716/0 افزایش پیدا کرد؛ بنابراین، در تحلیل‌ها این متغیر با 6 گویه سنجیده شد.

نگرش‌های جنسیتی: نگرش‌های جنسیتی باورهایی مرتبط به نقش‌ها، مسئولیت‌ها و فعالیت‌های مردان و زنان در جامعه‌اند و با هفت گویه به شرح زیر سنجیده می‌شوند: 1- اگر زنان در مشاغل مهم مدیریتی باشند، به نفع کشور خواهد بود. 2- زن نباید خارج از منزل کار کند؛ زیرا وظیفه‌اش خانه‌داری و تربیت فرزند است. 3- مردان بیشتر از زنان مناسب موقعیت‌های سیاسیند. 4- مردان باید نیمی از کارهای خانه را انجام دهند. 5- پدران هم مانند مادران باید از بچۀ کوچکشان مراقبت کنند. 6- هیچ‌کس مانند یک مادر نمی‌تواند از بچۀ کوچکش مراقبت کند؛ 7- تأمین مخارج زندگی همیشه وظیفۀ مردانه است. این متغیر در طیف لیکرت از کاملاً مخالف تا کاملاً موافق پرسیده و با جمع نمرۀ گویه‏ها، شاخص نگرش‌های جنسیتی در مقیاس فاصله‏ای ایجاد شد. در تحلیل چندمتغیره نیز به‌صورت یک متغیر سه‌وجهی سنتی، برابرطلبانه و بینابین طبقه‌بندی شد. نتایج آزمون آلفای کرونباخ 459/0 به دست آمد که با حذف گویۀ دوم با عنوان افزایش اشتغال زنان به نفع کشور خواهد بود، به 710/0 افزایش پیدا کرد؛ بنابراین، در تحلیل‌ها این متغیر با شش گویه سنجیده شد.

تحصیلات: این متغیر شامل 9 مقوله از بی‌سواد تا دکتری است که در تحلیل‌ها با توجه به پراکندگی نمونه به سه مقولۀ زیردیپلم، دیپلم و دانشگاهی تقسیم‌بندی شد.

وضعیت اشتغال: وضعیت اشتغال با این سؤال که در هفت روز گذشته وضعیت فعالیت شما چگونه بوده است، پرسیده شد و پاسخ‌ها شامل موارد زیر است: 1- شاغل، 2- بیکار (جویای کار)، کسانی که شاغل نبوده‌اند و در 7 روز گذشته در جستجوی کار بوده‌اند، 3- دارای درآمد و بدون کار، 4- دانش‌آموز یا دانشجو، 5- خانه‌دار، 6- سایر. این متغیر به دو طبقۀ شاغل و غیرشاغل تقسیم شد. اطلاعات مربوط به وضعیت شغلی و تحصیلی، به زمان انجام پژوهش مربوط و در زمان تولد دوم ثابت فرض شده است.

تعداد خواهر و برادر: در این مطالعه، تعداد خواهر و برادر پاسخگو به‌صورت متغیر فاصله‌ای وارد الگو شده است.

محل سکونت تا 14‌سالگی: این متغیر محل سکونت پاسخگو را تا 14‌سالگی با گزینه‌های همین شهر، شهر دیگر، روستایی از همین شهر و روستایی از شهرهای دیگر می‌سنجد. این متغیر به دو مقولۀ شهری و روستایی طبقه‌بندی شد.

فاصلۀ ازدواج تا تولد اولین فرزند: این شاخص فاصلۀ زمانی بین ازدواج تا زمان تولد اولین فرزند را نشان می‌دهد و ازطریق سؤالاتی دربارۀ ماه و سال ازدواج و ماه و سال تولد اولین فرزند محاسبه شده است. در این مطالعه فاصلۀ ازدواج تا تولد اول به ماه تبدیل شده است.

تعداد ایده‎‌آل فرزند در زمان ازدواج: در این مطالعه از افراد پرسیده شده است که در زمان ازدواج چه تعداد دختر و پسر و همچنین در کل چند فرزند را مناسب می دانستید؟

همدورۀ ازدواجی[22]: در مطالعات مقطعی این امکان وجود دارد که افراد را برحسب سال ازدواج طبقه‌بندی کنند که همدورۀ ازدواجی نامیده‌ ‌می‌شود. ریدر (1965) بیان می‌کند که محیطی که در آن افراد اجتماعی می‌شوند، ممکن است میان همدوره‌های مختلف فرق کند. این تغییر محیط اجتماعی ممکن است سبب ایجاد تفاوت‌هایی در رخ‌دادن وقایع شود؛ بنابراین، جمعیت نمونه براساس این ویژگی نیز بررسی می‌شود. این متغیر ازطریق سال ازدواج سنجیده می‌شود و سال ازدواج افراد که به‌صورت فاصله‌ای است، به سه گروه همدورۀ ازدواجی 1369-1360، 1379-1370 و 1396-1380 تقسیم و به این ترتیب، به متغیر اسمی سه‌وجهی تبدیل شده است.

تجربۀ سقط جنین و مرده‌زایی: این متغیر تجربۀ سقط جنین و یا مرده‎‌زایی را پس از تولد فرزند اول نشان می‌دهد و ازطریق تاریخچۀ حاملگی افراد و نتیجۀ هر حاملگی شناسایی شده و سپس به دو گزینۀ زیر تبدیل شده است: 1- تجربه دارد. 2- تجربه ندارد.

برای برآورد فاصلۀ تولد اول تا دوم از روش تحلیل بقا استفاده شده است. در روش تحلیل بقا دو تکنیک متداول برآوردهای کاپلان - میر و آزمون‌ رتبه - لگاریتمی به کار گرفته شد. برآورد تابع احتمال بقا با استفاده از روش کاپلان - میر برای کلیۀ زمان‌‌های رخداد واقعه (t) با استفاده از فرمول زیر محاسبه شد:

در این معادله، ، تعداد افراد در معرض خطر (واقعه) در زمان t و  تعداد وقایع رخداده در این زمان است. ساده‌ترین راه برای مقایسۀ زمان‌های بقا در دو یا چند گروه، محاسبۀ برآوردهای کاپلان - میر و رسم آنها در یک نمودار است. از آنجا که مقایسۀ بصری منحنی‌های بقا با خطا همراه است، برای مقایسۀ آنها بیشتر از آزمون‌های آماری نظیر آزمون‌ رتبه - لگاریتمی استفاده می‌شود. در این آزمون فرضیۀ زیر بررسی می‌شود:

H0: S1 (t) = S2 (t)

H1: S1 (t)≠ S2 (t)

 S1 (t) و S2 (t) به‌ترتیب توابع بقا در زمان t در دو گروه 1 و 2 هستند.

روش‌های تحلیل بقایی که در بسیاری از مطالعات استفاده می‌شوند، بر این فرض استوارند که جامعـۀ بررسـی‌شده، جامعـه‌ای همگنی است. فرض می‌کننـد داده‌هـای بقـای افراد مختلف مستقل از یکدیگرند و توزیع زمان بقای افراد یکسان است؛ یعنی توزیع زمان تا پیشامد مدنظـر بـرای افراد مختلف مستقل و هم‌‎توزیع‌اند؛ در حالی که، در بسیاری مواقع جامعۀ مطالعه‌شده را نمی‌توان جامعه‌ای همگن فرض کرد؛ بلکـه باید جامعـه‌ای نـاهمگن در نظر گرفت کـه در آن ترکیبـی از افـراد بـا مخـاطرات متفاوت وجود دارند. ازطرف دیگر، اندازه‌گیری تمام عوامل مـؤثر مرتبط با واقعۀ مدنظر بسیار دشوار و یا غیرممکن است (Hougaard, 1991; 2000; Klein & Moeschberger, 2003). لحاظ‌نکردن این عوامل خطـر ناشـناختۀ مـشترک سبب ایجـاد وابستگی بین زمان‌های بقا می‌‌شود که به‌کارگیری الگوی خطرهـای متناسب کاکس و الگوهای پارامتر یک را غیرممکن مـی‌گردانـد. در الگوی رگرسیونی کاکس که ساده‌ترین و پرکاربردترین الگوی استفاده‌شده در تحلیل‌های بقاست، فرض می‌شود که زمان بقای افراد از هم مستقل‌اند؛ در حالی که در بسیاری از وضعیت‌های تحلیل بقا تجربۀ چند واقعه در یک فرد سبب می‌شود زمان بقای این وقایع وابسته باشند. در این حالت، استفاده از الگوی کاکس سبب بی‌اعتبار شدن نتایج می‌شود. در این صـورت، بـرای مقابلـه بـا پدیدۀ ذکرشده و برای در نظر گرفتن این وابستگی در زمان‌های بقا از الگو‌هـای شـکنندگی استفاده می‌شود.

شکنندگی مؤلفه‌ای تصادفی است که برای محاسبۀ اثر عامل‌های مشاهده‌نشده یا مشاهده‌نشدنی وارد الگو می‌شود (Kleibaum & Klein, 2012). اگر مؤلفۀ شکنندگی در این الگوها معنی‌دار شود، به این مفهوم اسـت کـه افـراد بـا متغیرهـای توضـیحی یکسـان و ویژگی‌های مشابه ممکن است مدت زمان بقای یکسـانی نداشته نباشند و اگر معنی‌دار نباشد یعنی متغیرها ها بدون در نظر گرفتن شکنندگی در الگو باقی بمانند (علی‌اکبری‌خویی و همکاران، 1394: 83). تابع خطر در الگو‌های شـکنندگی بـه‌صـورت زیر نمـایش داده می‌شود:

که در آن h0(t) تابع خطر پایه و ui متغیر شکنندگی برای فرد i ام است.β  ها بردار ضرایب الگو و Xها بردار متغیرهای پیش‌بین هستند. الگوهای شکنندگی مختلفی شامل الگوی شکنندگی مشترک، شرطی، همبسته و وابسته به زمان وجود دارند (باقری و سعادتی، 1398). در این مطالعه، از الگوی شکنندگی مشترک استفاده شده است؛ به این معنی که یک شکنندگی برای هر فرد در نظر گرفته می‌شود. دو حالت خاص برای اثرات شکنندگی تصادفی، توزیع گاما و وارون گاوسی هستند (Gutierrez, 2001؛ ساکی‌مالکی و همکاران، 1391).

در این مطالعه، برای شناسایی تأثیر نگرش و تقسیم کار جنسیتی بر فاصلۀ تولد دوم، الگوهای مختلف بقـا ازجملـه الگوی مخـاطرۀ متناسـب کاکس، نمایی، وایبل، گومپرتز، لگ نرمال، لگ لجستیک و گامای تعمیم‌یافته برازش شد. تحلیل‎‌های چندمتغیره در دو مرحله برازش شد. در مرحلۀ اول متغیرهای تقسیم کار جنسیتی و نگرش‌های جنسیتی و در مرحلۀ دوم متغیرهای جمعیتی - اجتماعی وارد الگو شدند. برای شناسایی پراکندگی موجود میان افراد و همبستگی بین فاصلۀ تولد اول و دوم و در نظر گرفتن شکنندگی مشاهده‌نشده از الگوی شکنندگی با توزیع گاما استفاده شد. برای مقایسۀ الگوها و انتخاب الگوی بهینه، از معیار آکائیک بهره گرفته شد؛ به این ‌صورت که در هر کدام از الگوها که مقدار آکائیک کمتر باشد، کارآیی الگو بهتر است؛ بنابراین، در بخش یافته‌های مقاله براساس معیار آکائیک، تنها نتایج الگوی گامای تعمیم‌یافته ارائه شده است که کمترین مقدار را نشان داد. کلیۀ تحلیل‌ها با استفاده از نسخۀ 15 نرم‌افزار استتا انجام شده است.

 

یافته‌ها

با توجه به هدف مطالعه نمونۀ پژوهش شامل 363 زن دارای همسر 49-15‌ساله و دارای یک فرزند شهر تهران است. میانگین سنی زنان 32/36 سال است. با توجه به تمرکز نمونه بر زنان دارای یک فرزند، در گروه سنی 19-15‌ساله هیچ زنی وجود ندارد. تقریباً 19‌ درصد از زنان در گروه سنی 29-20 سال، 2/21 درصد در گروه سنی 34-30 سال، 5/27 در گروه سنی 39-35 سال، 5/16 در گروه سنی 44-40 سال و 7/15 درصد نیز در گروه سنی 49-45 سال قرار داشتند. میانگین سن ازدواج زنان 44/21 است. 3 درصد از ازدواج‌ها در سنین زیر 14 سال، 8/29 درصد در سنین 19-15 سالگی، 8/46 درصد در سنین 24-20 سالگی و 8/16 درصد در سنین 29-25 سالگی ازدواج کردند. پایین‌ترین سن ازدواج 13 و بالاترین سن 46 است.

به‌لحاظ سطح تحصیلات، تنها 5/8 درصد تحصلات ابتدایی و کمتر داشتند. 9/12 درصد تحصیلات راهنمایی، 5/43 درصد تحصیلات دیپلم یا پیش‌دانشگاهی و حدود 30 درصد تحصیلات دانشگاهی داشتند. 5/16 درصد از زنان شاغل و 5/83 درصد غیرشاغل بودند که از این گروه 9/1 درصد از زنان بیکار، 3/0 درصد دارای درآمد بدون کار، 6/0 درصد دانشجو و 7/80 درصد خانه بودند.

برای بررسی وضعیت تقسیم کار درون خانه از هفت گویه استفاده شد؛ دو گویه به امور خانه نظیر تمیزکردن و آشپزی و چهار گویه به مراقبت، نگهداری از فرزندان و رسیدگی به تکالیف آنها مربوط می‌شد. گویه‌های ذکرشده به دو شاخص کلی کار خانگی و رسیدگی به امور فرزندان تبدیل و به دو دستۀ مشارکتی و زنان به‌‎‎تنهایی تقسیم شد. نتایج نشان دادند دربارۀ امور خانه 86 درصد از پاسخگویان اظهار داشتند کارهای خانه را به‌تنهایی و 14 درصد با مشارکت همسر انجام می‌دهند. دربارۀ امور مربوط به فرزندان یک‌سوم پاسخگویان اظهار داشتند همسرانشان در رسیدگی به امور فرزندان با آنها مشارکت دارند (جدول 1).

 

 

جدول 1- توزیع درصدی پاسخگویان براساس تقسیم کارهای خانه و رسیدگی و نگهداری از فرزندان

Table 1- Percentage distribution of respondents based on the division of household labor and care of children

در خانوادۀ شما به‌طور عمده هر یک از کارهایی که نام می‌برم، به عهدۀ چه کسی است؟

کارهای خانه

رسیدگی به امور فرزندان

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

خودم به‌تنهایی

312

95/85

255

25/70

هر دو مشترک

51

05/14

108

75/29

جمع

363

100

363

100

 

 

جدول 2 نگرش پاسخگویان دربارۀ نقش‌های جنسیتی را نشان می‌دهد. اولین گویه عبارت است از اینکه زن نباید خارج از منزل کار کند؛ زیرا وظیفه‌اش خانه‌داری و تربیت فرزند است. 70 درصد زنان با این گویه مخالف و 19 درصد موافق بودند. بیش از 80 درصد پاسخگویان، با گویۀ «مراقبت از کودک تنها وظیفۀ مادر است» مخالف بودند. گویۀ سوم عبارت است از اینکه «مردان بیشتر از زنان برای احراز موقعیت‌های سیاسی مناسب‌اند». توزیع درصدی نشان می‌دهد زنان با این گویه نسبت به گویه‌های قبل موافقت بیشتری دارند و 5/43 درصد از زنان با این گویه موافق‌اند. 7/34 درصد زنان با این گویه موافق‌اند که اشتغال زنان مانع ازدواج و فرزندآوری آنان است. بیش از 87 درصد زنان معتقدند پدران هم باید مانند مادران از بچۀ کوچکشان مراقبت کنند و در امور خانه مشارکت داشته باشند. نتایج نشان می‎‌دهند 2/26 درصد زنان مخالف این هستند که زنان هم مانند مردان در تأمین مخارج زندگی مشارکت کنند؛ با این حال نیمی از زنان با این گویه موافق‌اند. گویۀ آخر عبارت است از اینکه افزایش اشتغال زنان، به فرزندآوری بیشتر آنان کمک می‌کند که 3/59 درصد زنان با این گویه مخالف‌اند.

 

 

جدول 2- توزیع درصدی پاسخگویان براساس نگرش دربارۀ نقش‌های جنسیتی

Table 2- Percentage distribution of respondents based on gender roles attitude

گویه

کاملا مخالف

مخالف

نه مخالف، نه موافق

موافق

کاملا موافق

زن نباید خارج از منزل کار کند زیرا وظیفه اش خانه داری و تربیت فرزند است.

3/27

1/43

5/10

5/13

5/5

مراقبت از کودک فقط وظیفه مادر است

3/29

6/53

5

3/8

9/3

مردان بیشتر از زنان مناسب احراز موقعیتهای سیاسی هستند

2/10

4/27

8/18

1/34

4/9

اشتغال زنان مانع از ازدواج و فرزندآوری آنان است

11

5/37

6/16

8/25

9/8

پدران هم باید مانند مادران از بچه کوچکشان مراقبت کنند.

6/0

1/6

1/6

6/48

7/38

مردان هم همانند زنان باید درانجام کارهای خانه مشارکت داشته باشند

6/0

9/3

6/8

6/50

5/36

زنان هم باید همانند مردان در تامین مخارج زندگی مشارکت کننند

6/6

6/19

9/22

2/36

6/14

افزایش اشتغال زنان به فرزندآوری بیشتر آنان کمک می کند

1/14

2/45

15

5/17

3/8

 

 

این متغیر با 8 گویه سنجیده شده است و پاسخ‌ها از کاملاً مخالف تا کاملاً موافق بوده و کدهای 1 تا 5 برای هر سؤال در نظر گرفته شده است. پس از هم‌جهت کردن گویه‌ها و ترکیب آنها با یکدیگر، شاخص نگرش‌های جنسیتی ساخته شد. نمرات شاخص بین 8 تا 40 است. نمرات بین 8 تا 6/18 در دامنۀ نمرات پایین قرار می‌گیرند؛ بنابراین، نگرش مدرن دارند. نمرات بین 6/18 تا 2/29 بیان‌کنندۀ نگرش بینابین‌ و نمرات بین 2/29 تا 40 بیان‌کنندۀ نگرش سنتی هستند. براساس این دسته‌‎بندی، 04/49 درصد از زنان نگرش مدرن، 48/29 درصد نگرش بینابین و 49/21 درصد نگرش سنتی دارند.

نمودار 2 با استفاده از تکنیک کاپلان مایر، فاصلۀ زمان تولد اولین فرزند تا دومین فرزند را بین زنان دارای همسر 49-15 سالۀ شهر تهران که دست‎کم یک فرزند دارند، نشان می‌دهد. با توجه به واقعۀ مدنظر که تولد دوم است، در این مطالعه 155 مورد سانسورشده وجود دارد. در نمونۀ حاضر میانگین فاصلۀ زمان تولد اولین فرزند تا دومین فرزند 106 ماه (فاصلۀ اطمینان 85/116-38/95 و انحراف معیار 47/5) و میانۀ میانگین فاصلۀ زمان تولد اولین فرزند تا دومین فرزند نیز 84 ماه (فاصلۀ اطمینان 53/93-46/74، و انحراف معیار 86/4) است که نشان می‌دهد نیمی از زنان در نمونۀ حاضر بعد از 84 ماه یعنی 7 سال از زمان تولد اولین فرزند، فرزند دوم خود را به دنیا آورده‌اند.

براساس مقادیر نسبت بقای تجمعی، 91 درصد از زنان تا 24 ماه (دو سال) سال پس از زمان تولد اولین فرزند، تک‌فرزندند؛ به عبارتی 9 درصد تا زمان دوسالگی فرزند اول، دومین فرزند را به دنیا آوردند. همچنین حدود 83 درصد تا 36 ماه (سه سال) پس از تولد اولین فرزند همچنان تک‎‌فرزندند. در فاصلۀ 60 ماه (5 سال) از زمان تولد اولین فرزند، احتمال دارد 68 درصد فرزند دوم را به دنیا آورند؛ به عبارتی، در این فاصله احتمال دارد 28 درصد از زنان تک‌فرزند باقی بمانند. دربارۀ 57 درصد از زنان این احتمال وجود دارد که تا 72 ماه همچنان تک‌فرزند باشند و این نسبت پس از 84 ماه به 49 درصد می‌رسد. در یک فاصلۀ 120‌ماهه (10 سال) از زمان تولد اولین فرزند، 30 درصد همچنان تک‌فرزند خواهند بود.

 

 

 

نمودار 2- تابع بقای کاپلان - میر فاصلۀ تولد فرزند اول تا فرزند دوم زنان ازدواج‎‌کردۀ 49-15‌سالۀ شهر تهران، 1396

Fig 2- Kaplan-Meier survival  function of first to second birth interval of married women aged 15-49 in Tehran, 2017

 

 

نتایج برآورد میانگین و میانه با استفاده از تکنیک کاپلان مایر براساس متغیرهای تقسیم کار و نگرش‌های جنسیتی در جدول 3 ارائه شده است. متغیر زمان براساس ماه و متغیر رخداد نیز تولد دومین فرزند است. نمودار توابع بقای تک‌فرزندی نیز در نمودار 3 نمایش داده شده است.

نتایج برآورد کاپلان مایر نشان می‌دهند فاصلۀ تولد اول تا تولد دوم در افرادی که کارهای خانه را به‌تنهایی انجام می‌دهند، بیشتر از کسانی است که به‌صورت مشارکتی انجام می‌دهند. میانگین و میانۀ فاصلۀ اولین تولد تا دومین تولد در افرادی که کارهای خانه را به‌‎تنهایی انجام می‌‎دهند، به‌ترتیب 2 ماه و 6 ماه بیشتر از کسانی است که کارها را به‌صورت مشارکتی با همسر انجام می‎‌دهند.

دربارۀ رسیدگی به امور فرزندان نیز میانگین و میانه در افرادی که به‌تنهایی رسیدگی و نگهداری از فرزندان را به عهده دارند، به‌ترتیب 16 ماه و 2 ماه بیشتر از کسانی است که به‌صورت مشارکتی رسیدگی و مراقبت از فرزندان را انجام می‌دهند. در مجموع، گرچه نتایج نشان دادند مشارکت مردان در امور خانه و نگهداری از فرزندان، ممکن است سبب کاهش فاصله و یا کاهش تأخیر در تولد فرزند دوم شود، نتایج آزمون رتبۀ لگاریتمی این تفاوت را معنی‌دار نشان نداد.

 

 

 

 

جدول 3- فاصلۀ تولد فرزند اول تا فرزند دوم به‌تفکیک براساس تقسیم کار در خانه و نگرش‌های جنسیتی زنان در شهر تهران، 1396

Table 3- The first to second birth interval by gender attitudes and division of household labor on in Tehran, 2017

متغیر

طبقه

میانگین

میانه

آزمون

رتبۀ لگاریتمی

(chi-Square)

P-value

میانگین برآوردشده

انحراف معیار

فاصلۀ اطمینان

میانۀ برآوردشده

انحراف معیار

فاصلۀ اطمینان

کارهای خانه

زن به‌تنهایی

85/105

63/5

90/114-80/92

84

22/5

24/94-75/73

225/0

635/0

مشارکتی

92/103

08/12

61/129-22/82

78

05/10

70/97-29/58

امور مربوط به فرزندان

زن به‌تنهایی

91/108

48/6

62/121-20/96

84

81/5

4/95-60/72

607/0

436/0

مشارکتی

20/91

42/6

80/103-61/78

82

73/7

15/97-84/66

نگرش‌های جنسیتی

مدرن (برابرطلبانه)

44/130

92/8

93/147-94/112

95

12/8

9/110-07/79

59/23

00/0

بینابین

40/89

86/6

84/102-95/75

80

85/5

47/91-53/68

سنتی

01/71

86/6

47/84-55/57

62

6/11

80/84-19/39

 

 

 

شاخص دیگری که فاصلۀ تولد اول تا تولد دوم براساس آن محاسبه شده است، نگرش‌های جنسیتی است. همان طور که نتایج نشان می‌دهند، میانگین و میانه برای افرادی که نگرش مدرن و یا کاملاً برابرطلبانه دارند، به‌ترتیب 130 و 95 ماه است. در افرادی که نگرش بینابین دارند، میانگین و میانۀ فاصلۀ اولین و دومین تولد 89 و 80 است. در افراد دارای نگرش سنتی، میانۀ فاصلۀ تولد اول تا دوم کمتر از افرادی است که نگرش مدرن و بینابین دارند و میانگین و میانه به‌ترتیب 59/72 و 62 ماه برآورد شده است. نتایج آزمون رتبۀ لگاریتمی نیز این تفاوت‌ها را معنی‌دار نشان می‌دهد (p value 0.000).

تابع بقای کاپلان مایر نشان می‌دهد در فاصلۀ 24 ماه از تولد اولین فرزند احتمال دارد تنها 6 درصد از زنان تولد دوم را تجربه کنند؛ در حالی که افراد دارای نگرش بینابین و سنتی، احتمال دارد به‎‌ترتیب 9 درصد و 17 درصد پس از اینکه فرزند اول به دوسالگی رسید، فرزند دوم را به دنیا بیاورند. احتمالاً 86 درصد از افراد دارای نگرش مدرن، در فاصلۀ 4 سال از تولد اول، هنوز فرزند دوم را به دنیا نیاورده‎‌اند؛ به عبارت دیگر، این احتمال وجود دارد که 14 درصد از آنها فرزند دوم را تجربه کنند؛ اما در افراد دارای نگرش سنتی، تقریباً نیمی از زنان احتمال دارد فرزند دوم را به دنیا ‌آورند. علاوه بر آن، در فاصلۀ ده سال از تولد اول حدود 40‌درصد تک‌فرزندند و ممکن است به تولد دوم نرسند. این نسبت برای افراد دارای نگرش بینابین 23/0 است. در افراد دارای نگرش سنتی، احتمال دارد درصد اندکی (09/0) تک‌فرزند باقی بمانند.

 

 

 

 

 

 

نمودار 3- توابع بقای کاپلان - مایر فاصلۀ تولد فرزند اول تا فرزند دوم به‌تفکیک متغیرهای مربوط به تقسیم کار و نگرش‌های جنسیتی در سال 1396

Fig 3- Kaplan-Meier survival functions of first to second birth interval by gender attitudes and division of household labor in Tehran, 2017

 

 

برای تعیین تأثیر متغیرهای تقسیم کار و نگرش‌های جنسیتی در یک الگوی چندمتغیره، در مرحلۀ اول ابتدا متغیرهای تقسیم کار و نگرش‌های جنسیتی به‌طور همزمان و در مرحلۀ دوم متغیرهای اجتماعی - جمعیتی وارد الگو شدند. در هر دو مرحله از روش‌های‌ نیمه‌پارامتری تحلیل بقا نظیر رگرسیون کاکس و یا روش‌های تحلیل بقای پارامتری نظیر وایبل، لگ لجستیک، لگ نرمال و گاما استفاده شد. در مرحلۀ اول آزمون صفربودن واریانس، مقدار شکنندگی را معنی‌دار نشان داد؛ بنابراین، نتایج حاصل از برازش الگوی شکنندگی به روش گاما در الگو ارائه شد. مقادیر نسبت درست‌‎نمایی و chi2 LR نشان داد کمترین مقدار به الگوی گامای تعمیم‌یافته مربوط است. در این الگو مقادیر نسبت درست نمایی برابر 4624/333- و مقدار chi2 LR نیز 22/27 به دست آمد که مقدار آن از کلیۀ مدل‌ها کمتر است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 4- تأثیر نگرش‌های جنسیتی و تقسیم کار جنسیتی بر فاصلۀ بین تولد اول و دوم با استفاده از الگوی شکنندگی مشترک

Table 4 - The effect of gender attitudes and division of household labor on the first to second birth interval using the generalized gamma model with common fragility

 

ضریب

انحراف معیار

نسبت زمانی

P-value

فاصلۀ اطمینان

نگرش‌های جنسیتی سنتی

-

-

1

-

-

نگرش‌های جنسیتی مدرن (برابرطلبانه)

6084797/0

0807182/0

838/1

<00.1

7666846/0 و 4502749/0

نگرش‌های جنسیتی بینابین

3031831/0

0886481/0

354/1

001/0

4769301/0 و 1294361/0

رسیدگی به امور فرزندان به‌تنهایی

0998011/0

1061955/0

105/1

347/0

3079405/0 و 1083383/0-

انجام کار درون خانه به‌تنهایی

0554463/0

1466732/0

057/1

705/0

2320279/0 و 3429205/0-

مقدار ثابت

97707/3

1454616/0

34/27

<00.1

26217/4 و 691971/3

مقدار شکنندگی

310043/1

2061831/0

 

 

783418/1 و 9623163/0

Wald chi2(4) = 66.08; Prob>chi2= 0.000; Log Likelhood= -332.0182

Chibar2(01)=2.89; Prob>chibar2= 0.045; AIC=676.0364

 

 

با توجه به جدول 4، ضریب تأثیر داشتن نگرش جنسیتی مدرن 6084797/0 (7666846/0 و 4502749/0) و نگرش جنسیتی بینابین 3031831/0 (4769301/0 و 1294361/0) به دست آمد. مقادیر نسبت زمانی نیز به‌ترتیب 83/1 و 35/1 به دست آمد. بر این اساس، می‌توان گفت متغیر نگرش‌های جنسیتی تأثیر معنی‌داری بر فاصلۀ بین تولد اول و دوم دارد. به این صورت که بین افراد دارای نگرش جنسیتی مدرن و سپس افراد دارای نگرش جنسیتی بینابین، فاصلۀ بین تولد اول و دوم بیشتر از افراد دارای نگرش جنسیتی سنتی است.

در مرحلۀ دوم علاوه بر متغیرهای مربوط به تقسیم کار درون خانه و نگرش‌های جنسیتی، متغیرهای اجتماعی - جمعیتی نیز وارد الگو می‌شوند. این متغیرها عبارت‌اند از: همدورۀ ازدواجی، سطح سواد، وضعیت اشتغال، محل سکونت تا 14‌سالگی، زمان تولد اولین فرزند، تعداد فرزندان ایده‎‌آل و تجربۀ سقط جنین و یا مرده‌زایی. در این مرحله نیز مانند مرحلۀ پیشین، ابتدا تأثیر همۀ متغیرها در الگوهای مختلف آزمون و سپس الگو با احتساب شکنندگی به روش گاما برازش شد. آزمون صفربودن واریانس، مقدار شکنندگی را معنی‌‎دار نشان نداد؛ بنابراین، نتایج حاصل از برازش الگوی شکنندگی در الگو ارائه نمی‌شود. مقادیر شاخص آکائیک در الگوهای پارامتریک در جدول 5 ارائه شده است. بر طبق جدول، الگوی گامای تعمیم‎‌یافته، به‌منزلۀ بهترین الگو انتخاب می‌‎شود.

 

 

جدول 5- مقادیر شاخص آکائیک الگوهای پارامتریک تعیین تأثیر متغیرهای نگرش جنسیتی و تقسیم کار روی فاصلۀ بین تولد اول و دوم در شهر تهران

Table 5 - The Akaike information criterion score of parametric models to determine the effect of gender attitudes and division of household labor on the first to second birth interval in Tehran

مقادیر شاخص آکائیک در الگوهای پارامتریک

الگوی نمایی

وایبل

لوگ لوجستیک

لوگ نرمال

گامپرتز

گامای تعمیم‌یافته

0855/733

5816/668

093/669

0595/690

9362/679

494/666

 

 

نتایج نشان دادند پس از ورود متغیرهای جمعیتی - اجتماعی به الگو، معنی‌داری نگرش جنسیتی بینابین روی فاصلۀ تولد اول تا تولد دوم از بین رفت و مقدار نسبت زمانی نگرش جنسیتی مدرن نیز از 83/1 به 63/1کاهش یافت؛ به عبارت دیگر، پس از کنترل سایر متغیرها تأثیر افزایندۀ نگرش جنسیتی مدرن بر فاصلۀ تولد اول تا تولد دوم کاهش یافت؛ با این حال، همچنان تأثیر افزایشی قوی بر فاصلۀ تولد اول تا تولد دوم دارد. متغیر رسیدگی به امور فرزندان که در مرحلۀ اول معنی‌دار نبود، در مرحلۀ دوم معنی‌دار شد و نتایج نشان می‌دهند در افرادی که به‌‎تنهایی امور مربوط به فرزندان را انجام می‌دهند، نسبت به افرادی که به‌طور مشارکتی انجام می‌دهند، زمان بقا تک‌فرزندی و یا فاصلۀ تولد اول و دوم بیشتر است.

در مجموع، نتایج تحلیل چندمتغیره نشان دادند متغیرهای نگرش جنسیتی، تحصیلات، نحوۀ تقسیم کار رسیدگی به امور فرزندان، تعداد ایده‌آل فرزند در زمان ازدواج، فاصلۀ ازدواج تا تولد اول، تأثیر معنی‌‎داری روی فاصلۀ بین تولد اول و دوم دارند. با توجه به مقدار و جهت ضرایب به‌دست‌آمده می‌توان گفت داشتن نگرش جنسیتی مدرن، انجام امور مربوط به فرزندان به‌تنهایی به‌وسیلۀ زن، فاصلۀ بین تولد اول و دوم را افزایش می‌دهد. در مقابل، داشتن تحصیلات کمتر از دیپلم و دیپلم، فاصلۀ بین تولد اول و دوم را کاهش می‌دهد. همچنین با افزایش فاصلۀ ازدواج تا تولد اول، فاصلۀ بین تولد اول و دوم افزایش می‌یابد. تأثیر تعداد ایده‌آل فرزندان در زمان ازدواج کاهشی است و با افزایش تعداد ایده‌آل فرزندان در زمان ازدواج، فاصلۀ بین تولد اول و دوم کاهش می‌یابد. تفاوت بین فاصلۀ تولد اول تا تولد دوم در همدورۀ ازدواجی دهۀ 1360 با همدورۀ ازدواجی 1380 به بعد تأیید شد و تعلق به همدورۀ ازدواجی دهۀ 1360 فاصلۀ بین تولد اول و دوم را کاهش می‌دهد؛ اما با همدورۀ ازدواجی دهۀ 1370 تأیید نشد.

 

 

جدول 6- تحلیل چندمتغیرۀ عوامل مؤثر بر فاصلۀ بین تولد اول و دوم با استفاده از الگوی پارامتری گامای تعمیم‌یافته

Table 6- Multivariate analysis of factors affecting the first to second birth interval in Tehran using the generalized gamma parametric model

متغیر

طبقه

برآورد

خطای معیار

نسبت زمانی

معنی‌داری

فاصلۀ اطمینان

نگرش‌های جنسیتی

(مرجع سنتی)

مدرن (برابرطلبانه)

489/0

123/0

63/1

<00.1

731/0 و 248/0

بینابین

143/0

129/0

15/1

269/0

397/0 و 110/0-

رسیدگی به امور فرزندان (مرجع مشارکتی)

به‌تنهایی

223/0

1068/0

25/1

037/0

432/0 و 0136/0

تقسیم کار خانه (مرجع مشارکتی)

به‌تنهایی

0745/0-

1507/0

928/0

621/0

220/0 و 369/0-

محل سکونت تا 14‌سالگی (مرجع روستا)

شهری

232/0

148/0

26/1

119/0

524/0 و 059/0

تحصیلات (مرجع دانشگاهی)

کمتر از دیپلم

373/0-

149/0

688/0

013/0

079/0- و 667/0-

دیپلم

276/0-

129/0

758/0

033/0

022/0- و 530/0-

وضعیت فعالیت (مرجع غیرشاغل)

شاغل

00290/0-

1509/0

997/0

985/0

292/0 و 298/0-

همدورۀ ازدواجی (مرجع دهۀ 1380 به بعد)

دهه 1360

466/0-

149/0

626/0

002/0

173/0- و 760/0-

دهه 1370

0787/0-

106/0

924/0

460/0

130/0 و 287/0-

تجربۀ سقط جنین (مرجع خیر)

بلی

158/0

147/0

172/1

281/0

447/0 و 130/0-

فاصلۀ ازدواج تا تولد اولین فرزند

0031/0

0015/0

003/1

045/0

0062/0و 0007/0-

تعداد خواهر و برادر

0022/0

022/0

002/1

922/0

046/0 و 042/0-

تعداد فرزندان ایده‌آل هنگام ازدواج

182/0-

0641/0

833/0

004/0

056/0- و 308/0-

مقدار ثابت

48/4

345/0

70/88

<00.1

162/5 و 807/3

مقدار بزرگ‌نمایی

65189/309-

مقدار کای‌اسکوئر

84/74

 

 

نتیجه

در این مقاله تلاش شد فاصلۀ تولد اول تا دوم براساس متغیرهای مربوط به نگرش و تقسیم کار جنسیتی با تمرکز بر تقسیم کار درون خانه و رسیدگی به امور فرزندان و همچنین نگرش‌های جنسیتی آزمون شود. یافته‌ها نشان دادند همسران یک سوم از زنان شهر تهران در رسیدگی به امور فرزندان با آنها مشارکت دارند. دربارۀ نحوۀ تقسیم کار خانگی 86 درصد از پاسخگویان اظهار داشتند به‌تنهایی کارهای خانه را انجام می‌دهند و 14 درصد با مشارکت همسر انجام می‌دهند. همچنین حدود نیمی از پاسخگویان نگرش‌های جنسیتی برابرطلبانه و کمتر از یک‌سوم آنها نگرش‌های جنسیتی سنتی داشتند.

یافته‌ها نشان دادند در نمونۀ مطالعه‌شده، میانگین فاصلۀ زمان تولد اولین فرزند تا تولد دومین فرزند 106 ماه (فاصلۀ اطمینان 85/116-38/95 و انحراف معیار 47/5) و میانۀ فاصلۀ تولد اولین فرزند تا تولد دومین فرزند نیز 84 ماه است که نشان می‌دهد نیمی از زنان بعد از 84 ماه یعنی 7 سال از زمان تولد اولین فرزند، فرزند دوم خود را به دنیا آورده‌اند. براساس مقادیر نسبت بقای تجمعی در یک فاصلۀ 120‌ماهه (10 سال) از زمان تولد اولین فرزند، 70 درصد زنان به فرزند دوم می‌رسند؛ به عبارتی، 30 درصد از زنان همچنان تک‌فرزند خواهند بود. مقایسۀ این یافته‌ها با نتایج مطالعۀ مک‌دونالد و همکاران (2015) نشان می‌دهد فاصلۀ بین تولد اول و دوم در شهر تهران در دهه‌های 1370 و 1380 نسبت به سطح کشور بیشتر است. براساس نتایج مطالعۀ عباسی‌شوازی و حسینی‌چاووشی (1391) نیز احتمال به دنیا آوردن فرزند دوم در دهۀ 1370 بسیار بالا بوده است و بیش از 95 درصد زنانی که یک فرزند داشتند، فرزند دوم خود را به دنیا آوردند؛ اما از اواخر دهۀ 1370 این احتمال اندکی تقلیل یافت و در سال‌های پایانی دهۀ 1380 نزدیک به 80 درصد زنان به فرزند دوم رسیدند.

دربارۀ متغیرهای تقسیم کار جنسیتی نتایج نشان دادند فاصلۀ تولد اول تا دوم در افرادی که کارهای خانه و رسیدگی و نگهداری از فرزندان را به‎‌تنهایی انجام می‌دهند، بیشتر از کسانی است که به‌صورت مشارکتی انجام می‌دهند. نتایج تحلیل چندمتغیره نشان دادند متغیر تقسیم کار درون خانه (کارهای خانه نظیر آشپزی، نظافت، خریدکردن و ...) تفاوت معنی‌داری روی فاصلۀ بین تولد اول و دوم ندارد. این یافته با نتایج مطالعات تور و شورت (2004)، کوک (2003)، اولاه (2003) و سولیوان و همکاران (2014) همخوانی ندارد. اولاه (2003) رابطۀ مثبتی بین مشارکت مردان در کارهای خانه و فاصلۀ تولد اول تا تولد دوم در سوئد و مجارستان را نشان داد که با یافته‌های مطالعۀ کریج و سیمینسکی (2010) در استرالیا همخوانی دارد. این پژوهشگران داده‌های پیمایش‌های شش موج اول پانل ملی خانوار، درآمد و پویایی نیروی کار را بررسی کردند که از سال 2001 آغاز شده بود. هدف از مطالعۀ آنها تعیین تأثیر مشارکت مردان در انجام کارهای خانه و نگهداری فرزند در زوج‌های استرالیایی دارای یک فرزند، بر خواست همسر آنها برای داشتن فرزند دوم بود. نتایج نشان دادند مشارکت مردان در کارهای خانه و نگهداری آنها از فرزند و میزان مشارکت مردان در این امور بر فاصلۀ بین تولد اول و دوم هیچ تأثیری نداشته است. تدا و هیگوچی (2011) به نقل از فوکودا (2017) نیز نشان دادند در ژاپن مشارکت مردان در امور خانه رابطۀ ضعیفی با احتمال تولد دوم دارد. آنها نشان دادند باروری زنان شاغل به‌‌هیچ‌‎وجه از کار خانگی همسرانشان تأثیر نمی‌گیرد؛ البته نتایج مطالعۀ فوکودا (2017) در ژاپن نیز نشان دادند احتمال انتقال از اولین فرزند به دومین فرزند میان خانوارهای با یک نان‌آور و تقسیم کار جنسیتی سنتی (مسئولیت اصلی بر عهدۀ زن) بیشتر از خانواده‌هایی با دو نان‌آور است؛ با این حال، در مطالعۀ حاضر حتی با کنترل وضعیت اشتغال نیز رابطۀ معنی‌داری بین تقسیم کار درون خانه و فاصلۀ بین تولد اول و دوم به دست نیامد. با توجه به اینکه در نمونۀ مطالعه‌شده بیشتر زنان امور مربوط به خانه را به‌تنهایی انجام می‌دهند - با تأثیرگرفتن از حجم نمونۀ کم در مقولۀ مشارکتی – تحلیل‌های آماری تفاوتی را در فاصلۀ تولد اول تا دوم نشان ندادند.

یافته های مدل گامای تعمیم‌یافته نشان دادند متغیر نحوۀ تقسیم کار رسیدگی به امور فرزندان، پس از کنترل متغیرهای زمینه‌ای تأثیر معنی‌داری بر فاصلۀ تولد دوم دارد. رسیدگی به امور فرزندان به‌وسیلۀ زن به‌تنهایی سبب زمان بقای طولانی‌‌تر در وضعیت تک‌فرزندی (تأخیر در تولد دوم) شده است؛ به عبارتی، مشارکت مردان در امور فرزندان فاصلۀ بین تولد اول و دوم را کاهش داده است. این یافته با نتایج مطالعۀ کوک (2003) در ایتالیا همخوانی دارد. مطالعۀ کوک در همدوره‌های ازدواجی اخیر در ایتالیا نشان داد مشارکت مردان در مراقبت از فرزندان فاصلۀ تولد اول تا تولد دوم را کاهش می‌دهد.

نتایج مطالعه نشان دادند رابطۀ نگرش‌های جنسیتی و فاصلۀ بین تولد اول تا تولد دوم معنی‌دار است. در افراد دارای نگرش مدرن و یا کاملاً برابرطلبانه، میانۀ فاصلۀ تولد اول تا دوم بیشتر از افرادی است که نگرش سنتی و بینابین دارند. نتایج تحلیل چندمتغیره نیز نشان دادند نگرش‌های جنسیتی برابرطلبانه سبب تأخیر در تولد دوم شده است؛ البته تأثیر این متغیر پس از کنترل سایر مشخصه‌های جمعیتی - اجتماعی مقداری کاهش یافته است؛ با این حال، همچنان تعیین‌کنندگی خود را حفظ کرده است. این یافته با برخی مطالعات نظیر کافمن (2000) و مایتینن و همکاران (2011) همخوانی ندارد. این مطالعات نشان دادند نگرش‌های جنسیتی مدرن باروری را افزایش می‌‎دهند. همچنین با مطالعۀ تور و شورت (2004) که رابطۀ یو شکل بین نگرش‌های جنسیتی و باروری قائل‌‌اند، همخوانی ندارد؛ اما با مطالعۀ اسپیدر و کاپیتان (2009) همخوانی دارد. در مطالعات انجام‌شده در کشور، کمتر به رابطۀ نگرش‌ها و تقسیم کار جنسیتی و زمانبندی موالید پرداخته شده و این رابطه دربارۀ باروری و نیات آن آزمون شده است (Razeghi Nasrabad & Modiri, 2018؛ خلج‌آبادی‌فراهانی، 1396). در این مطالعات نیات باروری و همچنین تعداد فرزندان زنده به‌دنیاآمده در زنان و مردان دارای نگرش جنسیتی سنتی، به‌طور معنی‌داری بیشتر از افراد دارای نگرش جنسیتی مدرن است؛ بنابراین، می‌توان استدلال کرد که نتایج مطالعۀ حاضر با مطالعات انجام‌شده در کشور همخوانی دارد.

در مجموع، یافته‌های این مقاله با نظریۀ برابری جنسیتی مطابقت دارد؛ به‌گونه‌ای‌که داشتن نگرش جنسیتی برابرطلبانه و تقسیم نابرابر در رسیدگی به امور فرزندان سبب تأخیر در تولد دوم شده است؛ به عبارت دیگر، داشتن نگرش‌های برابری‌طلبانۀ جنسیتی میان زنان تنها زمانی سبب افزایش باروری و کاهش فاصلۀ بین موالید می‌شود که مردان نیز در تصمیم‌گیری و امور خانه و فرزندان مشارکت داشته باشند. سپردن و یا پذیرفتن مسئولیت امور خانه به‌وسیلۀ زنان در ایدئولوژی جنسیتی ریشه دارد که گاه ممکن است با ایدئولوی جنسیتی زنان امروزی متفاوت و یا حتی متعارض باشد. در سال‌های اخیر موقعیت زنان در ایران بهبود نسبی یافته است. طبق سرشماری سال 1355 تنها 5/35 درصد از زنان باسواد بودند که این میزان در سال 1390 به 1/81 درصد افزایش یافته است. سهم دختران در ورود به دانشگاه نیز در سال 1394 به 64 درصد رسیده است. علاوه بر آن همچنان ‌که این مطالعه نشان داد، بیش از نیمی از زنان نگرش‌های جنسیتی برابرطلبانه دارند. با توجه به سهم بیشتر دختران در ورود به دانشگاه‌ها و گسترش نگرش‌های جنسیتی برابرطلبانه می‌توان استدلال کرد که در خارج از نهاد خانواده و به‌ویژه نهاد فردمحوری همچون دانشگاه، برابری جنسیتی در سطح بالاتری نسبت به گذشته قرار دارد. با وجود گذار جامعه در بسیاری از وجوه از سنتی به مدرن، به‌دلیل سلطۀ ساختارهای مردسالارانه و پایین‌بودن برابری جنسیتی در خانواده، تقسیم کارهای خانگی مبتنی بر جنسیت، همچنان باقی مانده است. همچنان که این مطالعه نشان داد در تمام گروه‌های زنان عمدۀ مسئولیت کارهای خانه به عهدۀ زنان است. تقسیم نابرابر کارهای خانگی بر روابط زوجین تأثیر زیادی می‌گذارد و منشأ بسیاری از کشمکش‌ها و اختلافات زوجین است و رضایت از زندگی و کیفیت زندگی افراد را کاهش می‌دهد. موافق با نظریۀ برابری جنسیتی مک‌دونالد (2000) و گلدشایدر (2000)، تضاد رفتار و نگرش در خانواده و جامعه می‌تواند منشأ تغییر در تصمیم‌ها و رفتارهای خانوادگی، شکل‌گیری نیات و رفتارهای باروری پایین ازجمله تأخیر در باروری، افزایش فاصلۀ بین موالید و بعد کوچک‌تر خانواده شود. در جامعۀ امروزی زنان برای تحقق خواسته‌های خود، فرزندآوری را کاهش داده‌اند و چنانچه این برابری درون نهاد خانواده حاصل نشود، فاصلۀ بین موالید بیشتر می‌شود و به‌موازات آن، سطح باروری در ایران از وضعیت کنونی نیز پایین‌تر خواهد رفت. امروزه باروری به بهترین شکل به درجۀ خانواده‌دوستی یک جامعه بستگی دارد (Hoem, 2008: 249). در موضوعات مربوط به سیاستگذاری خانواده و افزایش جمعیت، آنچه اهمیت دارد این است که جامعه چگونه برای حمایت از خانواده و فرزندآوری برنامه‌ریزی می‌کند، چه چارچوبی برای حل مشکلات ارائه می‌دهد و آرمان‌ها و ارزش‌ها را چگونه منتقل می‌کند؛ بنابراین، علاوه بر تلاش برای رسیدن به اقتصاد پایدار و چشم‌انداز خوش‌بینانه برای آینده و کاهش ناامنی اقتصادی و اجتماعی، سیاست‌های افزایش جمعیت و سیاست‌های دوستدار خانواده باید چارچوب وسیعی از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی را در بر گیرند که با حمایت از افزایش مشارکت مردان در امور داخل خانه و کاهش نابرابری جنسیتی، کیفیت و رفاه زندگی زوجین را ارتقا بخشند. ایجاد نهادهای کافی برای ترکیب کار خانواده، مرخصی زایمان، مرخصی والدین برای مشارکت بیشتر پدران در امور خانه و نگهداری از فرزندان، کمک‌هزینۀ مراقبت از کودکان زیر شش سال در خانه، کمک‌هزینۀ مهد کودک، افزایش کمی و کیفی مهدهای کودک با هدف افزایش اعتماد خانواده‌ها برای سپردن کودکان به این مکان‌ها، ازجمله برنامه‎‌هایی است که برای کاهش مسئولیت‌های زنان در خانه و مشارکت بیشتر مردان پیشنهاد می‌شود.

 

[1] Demography Health Survey (DHS)

[2] World fertility Survey (WFS)

[3] Sullivan et al.

[4] Mills et al.

[5] De Laat & Sevilla-Sanz

[6] Toda and Higuchi

[7] Spéder & Kapitány

[8] Hirao

[9] Fukuda

[10] Craig & Siminski

[11] Kaufman

[12] Torr & Short

[13] Puur et al.

[14] Golmakani et al.

[15] Nordenmark & Nyman

[16] Becker

[17] Scanzoni

[18] Nock

[19]  McDonald

[20] Goldscheider

[21] Coltrane

[22] Marriage cohort

References

افشاری، ز. (1394). «باروری و برابری جنسیتی در ایران»، زن در توسعه و سیاست، د 13، ش 2، ص 262-245.
باقری، آ. و سعادتی، م. (1398). «عوامل مؤثر بر فاصلۀ بین موالید اول و دوم زنان 49-15‌‎سالۀ شهر تهران»، مجلۀ تخصصی اپیدمیولوژی شهر تهران، د 15، ش 1، ص 76-68.
خلج‌آبادی‌فراهانی، ف. (1396). «نقش نگرش و تقسیم کار جنسیتی در ترجیحات و نیات باروری زنان و مردان شهر تهران»، دوفصلنامۀ مطالعات جمعیتی، د 3، ش 1، ص 120-95.
رازقی‌نصرآباد، ح؛ حسینی‎‌چاووشی، م. و عباسی‌شوازی، م. (1398). طرح پژوهشی رابطۀ نگرش و تقسیم کار جنسیتی با فاصلۀ تولد اول و دوم در شهر تهران، مؤسسۀ مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور.
رشیدیان، آ. و همکاران. (1389). مطالعۀ شاخص‌های چندگانۀ سلامت و جمعیت در ایران. تهران: وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، معاونت بهداشت.
زارع، ن؛ سلطانی، م. صیادی، م. و رجایی‌فرد، ع. (1393). «بررسی عوامل مؤثر بر فاصله‌گذاری بین زایمان‌ها در مناطق روستایی شهرستان زرین‌دشت (استان فارس)»، طب جنوب، د 17، ش 6، ص ۱۱52-۱۱43.
ساکی‌مالکی، الف؛ حاجی‌زاده، الف. و احمدی، ک. (1391). «مدل وایبل با اثرات شکنندگی در تحلیل بقای مبتلایان به سرطان کولورکتال»، علوم آماری، د 6، ش 1، ص 82-69.
عباسی‌شوازی، م. و حسینی‌چاووشی، م. (1391). «تحولات و سیاست‌های اخیر جمعیتی در ایران: ضرورت تدوین سند جامع جمعیت»، نامۀ انجمن جمعیت‌‎شناسی ایران، س 7، ش 13، ص 117-95.
عباسی‌شوازی، م. و حسینی‌چاوشی، م. (1392). طرح پژوهشی تحولات باروری در ایران در چهار دهۀ اخیر: کاربرد و ارزیابی روش فرزندان خود در برآورد باروری با استفاده از داده‌های سرشماری 1365، 1375، 1385 و 1390. پژوهشکدۀ آمار، مرکز آمار ایران، تهران.
عباسی‌شوازی، م؛ رازقی‌نصرآباد، ح. و حسینی‌چاوشی، م. (1398). طرح پژوهشی تحولات باروری در پنج استان منتخب ایران 1396، مؤسسۀ مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور و مؤسسۀ ملی تحقیقات سلامت.
علی‌اکبری‌خویی، ر؛ بخشی، ع. آذرکیوان، آ. و بیگلریان، الف. (1394). «تحلیل بقای بیماران تالاسمی ماژور با استفاده مدل‌های پارامتری و نیمه‌پارامتری بقا»، مدیریت سلامت، د 18، ش 59، ص 91-83.
قدرتی، ح؛ بوستانی، د. قدرتی، الف. و کلالی، الف. (1392). «بررسی رابطۀ برابری جنسیتی در خانواده و باروری زنان؛ مطالعۀ موردی: زنان متأهل 20 تا 40‌‎سالۀ شهر سبزوار»، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، س 3، ش 11، ص 91-75.
لوکاس، د. و میر، پ. (1381). درآمدی بر مطالعات جمعیتی. ترجمۀ حسین محمودیان، تهران: دانشگاه تهران.
Andorka, R. (1978) Determinants of Fertility in Advanced Societies. London: Methuen and Co Ltd.
Becker, G. (1993) The Evolution of the Family. A Treatise on the Family Enlarged. Gary S. Becker (ed), Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Bernhardt, E. & Goldscheider, F. (2006) Gender equality, parenthood attitudes and first births in sweden. In: Vienna Yearbook of Population Research. Vienna: Vienna Institute of Demography. 4: 19-39.
Bongaarts, J. (1999) The Fertility Impact of Changes in the Timing of Childbearing in the Developing World. Policy Research Division Working Paper no. 120. New York: Population Council. Version of record: https://doi.org/10.1080/00324720308088.
Bongaarts, J. & Feeney, G. (2005) The Quantum and tempo of life cycle ‌events. Population Council, Working Papers N (207).
Bianchi, S. Milkie, M. Sayer, L. & Robinson, J. (2000) Is anyone doing the housework? trends in the gender division of household labor. Social Forces, 79 (1): 191-228. Doi: 10.2307/2675569.
Coltrane, S. (2000) Research on household labor: modeling and measuring the social embeddedness of routine family work. Journal of Marriage and Family, 62 (4): 1208-1233. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/1566732.
Cooke, L. P. (2003) The South Revisited: The Division of Labor and Family Outcomes in Italy and Spain. Integrated Research Infrastructure in the Socio-Economic Sciences (IRISS) Working Paper, 2003-12. Available at http://www.ceps.lu/iriss/documents/ irisswp40.pdf
Craig, L. & Siminski, P. (2010) Men’s housework, women’s housework and second births in australia. Social Politics, 17 (2): 235-266. Retrieved April 5, 2010, from http://sp.oxfordjournals.org, [https://doi.org/10.1093/sp/jxq004] 
De Laat, J. & Sevilla-Sanz, A. (2006) Working women, men’s home time and lowest-low fertility. ISER Working Paper Series No. 2006-23.
Fukuda. S. (2017) Gender role division and transition to the second birth in japan. Working Paper Series, Available at: http://www.ipss.go.jp/publication/e/WP/IPSS_WPE28.pdf.
Giles, D. C. Shaw, R. L. & Morgan, W. (2009) Representations of voluntary childlessness in the uk press, 1990-2008. Journal of Health Psychology, 14: 1218- 1228. The Online Version of this Article Can be Found at: http://hpq.sagepub.com/cgi/content/abstract/14/8/1218.
Goldscheider F. K. & Goldscheider, C. (1992) Gender Role, marriage and residential independence. Sociological Forum, 7 (4): 679-698.
Goldscheider, F. K. (2000) Men, children and the future of the family in the third millennium. Futures, 32 (6): 525-538.
Goldscheider, F. Olah, L. S. & Puur, A. (2010) Reconciling studies of men's gender attitudes and fertility: response to westoff and higgins. Demographic Research, 22: 189-198.
Goldscheider, F. K. Bernhardt, E. & Lappegard, T. (2014) The second half of the gender revolution in sweden: will it strengthen the family? Domestic Gender Equality and Modern Family Patterns Working Paper Series EQUAL WP 07, Stockholm University.
Golmakani, N. Fazeli, E. Taghipour, A. & Shakeri, M. T. (2015) Relationship between gender role attitude and fertility rate in women referring to health centers in mashhad in 2013. Iran Journal of Nurs Midwifery Research, 20 (2): 269-274.
Gutierrez, R. G. (2001) Frailty in survival analysis models (parametric frailty, parametric shared frailty, and frailty in cox models. United Kingdom Stata Users' Group Meetings, Stata Users Group.
Hirao, K. (2006) The privatized eduation market and maternal employment in japan. In: The Political Economy of Japans Low Fertility. Stanford University Press: Palo Alto, CA.
Hougaard, P. (1991) Modeling heterogeneity in survival data. Applied Probability, 28: 695-701
Hougaard, P. (2000) Analysis of multivariate survival data. New York: Springer-Verlag Inc.
Hoem, J. (2008). The impact of public policies on european fertility. Demographic Research, 19: 249–260.
Kaufman, G. (2000) Do gender role attitudes matter? family formation and dissolution among traditional and egalitarian men and women. Journal of Family Issues, 21 (1): 128-144.
Kleibaum, D. G. & Klein, M. (2012) Survival analysis: A self-learning text. New York: Springer.
Klein, J. P. & Moeschberger, M. L. (2003) Survival analysis: Techniques for censored and truncated data. New York: Springer-Verlag Inc.
Lappegård, T. Neyer, G. & Vignoli, D. (2015) Three dimensions of the relationship between gender role attitudes and fertility intentions. Stockholm Research Reports in Demography, Stocholm University Dept of Sociology, Demography Unit / www.suda.su.se
Leibenstein, H. (1957) Economic backwardness and economic growth. New York: John Wiley and Sons.
McDonald, P. (2000) Gender equity in theories of fertility transition. Population and Development Review, 26 (3): 427-439.
McDonald, P. Hosseini-Chavoshi, M. & Abbasi-Shavazi, M. J. (2015) An assessment of iranian fertility trends using parity progression ratios. Demographic Research, 32 (58): 1581−1602.
Miettinen, A. Basten, S. & Rotkirch, A. (2011) Gender equality and fertility intentions revisited: evidence from finland. Demographic Research, 24 (20): 469-496.
Mills, M. Mencarini, L. Tanturrini, M. L. & Katia, B. (2008) Gender equity and fertility intentions in italy and the netherlands. Demographic Research, 18 (1): 1-26.
Myrskylä, M. Kohler, H. P. & Billari, F. (2009) Advances in development reverse fertility declines. Nature 460: 741-743. Doi: 10.1038/nature08230.
Nock, S. L. (1987) The symbolic meaning of childbearing. Journal of Family Issues, 8 (4): 373-393.
Nomaguchi, K. (2003) Determinants of having a first and second child among japanese married women in recent cohorts. Dissertation Submitted to the Faculty of the Graduate school of the University of Maryland at college Park in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of Philosophy.
Nordenmark, M. & Nyman, C. (2003) Fair or unfair? perceived fairness of household division of labour and gender equality among women and men: The swedish case. European Journal of Women’s Studies, 10 (2): 181–209. https://doi.org/10.1177/1350506803010002004.
Oláh, L. S. Z. (2003) Gendering fertility: Second births in sweden and hungary. Population Research and Policy Review, 22 (2): 171-200.
Rao, K.V. (1987) Childlessness in ontario and quebec: Results from 1971 and 1981 census data. Canadian Studies in Population, 14 (1): 27-46.
Razeghi Nasrabad H. B. & Modiri, F. (2018) Men’s gender attitudes and their fertility intentions in tehran. Social Determinants of Health, 4 (2), 84-90. DOI: https://doi.org/10.22037/sdh.v4i2.21853.
Razeghi Nasrabad, H. B. Abbasi-Shavazi, M. J. & Moeinifar, M. (2020) Are we facing a dramatic increase in voluntary and involuntary childlessness in iran that leads to lower fertility? Crescent Journal of Medical and Biological Sciences, 7 (2): 212–219.
Rindfuss, R. R. Morgan, S. P. & Swicegood, C. G. (1988) First births in america: changes in the timing of parenthood. Berkeley: University of California Press.
Ryder, N. (1965) The cohort as a concept in the study of social change. American Sociological Review, 30: 843-861.
Scanzoni, J. (1976) Gender roles and the process of fertility control. Journal of Marriage and the Family, 38 (4): 677-90.
Simpson, R. (2009) Delayed childbearing and childlessness. In: Stillwell, J. Coast, E. & Kneale, D. (eds.) Fertility, Living Arrangements, Care and Mobility Series: Understanding Population Trends and Processes (1). Springer: Dordrecht, The Netherlands, pp. 23-40
Spéder, Z. & Kapitány, B. (2009) Ideational factors and parenthood. a gender- and parity specific analysis in a post-communist society. Demographic research institute. Budapest: Hungarian Central Statistical Office. (Working papers on population, family and welfare No. 11.
Sullivan, O. F. Billari C. & Altintas, E. (2014) Father's changing contributions to child care and domestic work in very low-fertility countries: the effect of education. Journal of Family Issues, 1: 1-18.
Torr, B. M. & Short, S. E. (2004) Second births and the second shift: a research note on gender equity and fertility. Population and Development Review, 30: 109–131.

Files

Share

How to cite

Statistics