Document Type : Research Paper
Authors
1 Associate Professor of Sport Management, Faculty of Sport Sciences, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Ph.D. Student of Sport Management, Faculty of Sport Sciences, Shahid Chamran University of Ahvaz, Khuzestan, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
نظم اجتماعی از مهم‌ترین مباحث جامعه‌شناسی و از کانونی‌ترین موضوعات بحث‌شده در آن است. نظم در عرصۀ ورزش، به‌ویژه ورزش‌های تیمی مانند فوتبال، والیبال و بسکتبال، یکی از فعالیت‌های اجتماعی است که نقش بسزایی در شرایط فرهنگی جامعه و در بین نوجوانان و جوانان دارد (نظری و همکاران، 1396). ورزشگاهها از بارزترین صحنههای اجتماعی‌اند (Yildirim, 2017) که در آنها نظم و انضباط، قانون‌گرایی، احترام و برخی از هنجارشکنی‌ها، انواع خشونت‌ها و آشفتگی‌ها مشاهده می‌شود. در کنار عوامل فردی، عوامل اجتماعی هم در این زمینه مؤثر است. رفتارهای تماشاگران در مسابقات، از دغدغههای مسئولان برگزاری این مسابقات و به‌طور کلی جامعۀ ورزش بوده است؛ زیرا رفتارهای تماشاگران در بیشتر مسابقات حساس، موجب برخی آسیب‌های اجتماعی، قانون‌گریزی‌ها و آشفتگی‌ها در ورزشگاهها و خسارت‌های مالی بوده است Ghasemi & Keshkar, 2022)). بررسی‌ها نشان داده است که در طول مسابقات ورزشی، لیگهای برتر ایران (فوتبال، والیبال، بسکتبال، کشتی و هندبال) در سال 1397 از هر 100 مسابقۀ ورزشی، 96 مسابقه باعث بروز قانون‌شکنی و رفتارهای نابهنجار (از اعتراض به تصمیم داور گرفته تا برخوردهای فیزیکی به اشکال مختلف، در میان عوامل برگزارکنندۀ مسابقات، مانند کادر فنی تیم‌ها، بازیکنان، هواداران و تماشاگران) شده است که از این بین، بیش از 50درصد از ناهنجاری‌های رفتاری در زمان برگزاری مسابقات، به‌صورت لفظی و 28درصد آن موجب درگیری فیزیکی بین تماشاگران و هواداران تیم‌های ورزشی شده است (نادریان جهرمی و اخوان، 1400). یکی از عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر بروز رفتارهای نابهنجار بهوسیلۀ تماشاگران در مسابقات، «آشفتگی اجتماعی» است (الهی‌منش و معصومی، 1397). بسیاری از تماشاگران ورزشی احساس می‌کنند تبانی، تقلب، قانون‌گریزی، کسب پیروزی در مسابقه به هر قیمت، اشاعۀ تفکر برد- باخت و حساس‌کردن مسابقات به‌صورت افراطی برای جذب بیشتر تماشاگر در محیط‌های ورزشی رایج شده است، در این شرایط احترام به قانون و رعایت آن، جایگاه خود را از دست می‌دهد. از‌نظر دورکیم[1]، ارتباط بین فرد با جامعه، ارتباط یک معتقد مکلف و رمز اخلاقی اوست و نظم اخلاقی با وجود تغییر و تحول افراد، عنصر اصلی استمرار روابط اجتماعی است ( Tyreal et al., 2020؛Schimmel, 2016؛ بیرانوند و همکاران، 1399). با فرسایش اجتماعی، رعایت قوانین و هنجارها کم‌رنگ‌تر می‌شود، ناهنجاری به عادت تبدیل و به‌دنبال آن احساس آشفتگی نیز بیشتر می‌شود (عباس‌زاده و همکاران، 1391). تماشاگران ورزشی سالیان طولانی است که به دعوا، مشاجره، بر زبان آوردن الفاظ رکیک و فحاشی در هنگام تماشای مسابقات عادت کرده‌اند. چنین رفتارهایی از حالت نابهنجار بیرون می‌آید، متأسفانه به‌صورت امری طبیعی و عادی تلقی می‌شود و درنتیجه بیشتر تماشاگران، ترسی از مجازات برای چنین رفتارهایی احساس نمی‌کنند. (نادریان، 1395). از سال‌ها قبل، کمیتۀ بین‌المللی اخلاق مستقر در کمیتۀ بین‌المللی المپیک ( (IOCتلاش‌های فراوانی برای استاندارد‌کردن رفتارهای تماشاگران در اماکن ورزشی و ورزشگاهها در هنگام تماشای مسابقات انجام داده است. این کمیته با تدوین شاخص‌ها و رفتارهایی، بر لذت‌بردن از مسابقات و احترام متقابل در هر شرایطی بهوسیلۀ تماشاگران تأکید داشته است ((Mountjoy et al., 2016. بر همین اساس، کمیتۀ اخلاق فدراسیون فوتبال ایران نیز برای استاندارد‌کردن رفتارهای تماشاگران در فضاهای ورزشی، توصیه‌هایی را در قالب بخش‌نامه ارائه داده و بر توسعۀ هنجارهای اجتماعی و اخلاقی در ورزشگاهها و در هنگام تماشای مسابقات تأکید داشته است Bakhshalipour et al., 2021)). گر‌چه تلاش‌های زیادی از جانب نهادهای ورزشی و به‌خصوص کمیته‌های اخلاق مستقر در همۀ باشگاه‌های ورزشی در توسعۀ مسائل فرهنگی و رفتارهای اخلاقی انجام و منشور اخلاقی بازیکنان و تماشاگران نیز تدوین شده است، همچنان در هنگام مسابقات ورزشی، در بیشتر رشته‌های ورزشی ازجمله فوتبال، بی‌هنجاری‌های رفتاری و قانون‌شکنی از سوی تماشاگران به‌وفور مشاهده می‌شود. در چنین شرایطی، تا زمانی که تماشاگران به قوانین و مقررات و رعایت هنجارها توجه نکنند، هیچ اقدام مؤثری، راه قطعی برای بهبود وضعیت رفتار تماشاگران و حتی بازیکنان در باشگاه‌ها به حساب نمیآید (المیری، 1387).
مبانی نظری
در تحلیل و تبیین انحرافات، بی‌نظمی و کج‌روی‌های رفتاری و آشفتگی در محیط‌های ورزشی بهوسیلۀ تماشاچیان و بازیکنان، از نظریه‌های مختلفی استفاده می‌شود. ماریس و بلک بوم[2] (2019) معتقد است وقتی بین اهداف فرهنگی (مانند دستیابی به موفقیت و شیوه‌های کسب ثروت و عملی‌کردن آرزوها) و وسایل و تشکیلاتی برای دستیابی به این اهداف (مانند تحصیلات و گروه دوستان و خانواده) تناسبی وجود نداشته باشد، در آن صورت افرادی که در یک ساختار اجتماعی تحت‌فشارند، احتمالاً بیش از دیگران رفتار انحرافی خواهند داشت (عباس‌زاده و همکاران، 1391؛ مجتبایی و همکاران، 1399). نظریۀ بی‌سازمانی اجتماعی، حاکی از آن است که رشد اجتماعی بر انسجام اجتماعی تأثیر منفی دارد. این فرضیه مبتنی بر این دیدگاه است که اجتماعات بر توافق هنجاری- اصولی اهداف مشترک مبتنی شده‌اند تا قادر باشند رفتارها را کنترل کنند. بی‌سازمانی اجتماعی نشان می‌دهد جوامعی که رشد و توسعه را تجربه می‌کنند هم، دچار فقر، مقادیر بالای تحرک اجتماعی و بزهکاری می‌شوند. قانون‌گریزی و توجیه، ازجمله رفتارهای رایج در آن جوامع محسوب می‌شود.
افراد در شرایط قانون‌گریزی و بی‌نظمی، دیگر برای اقتدار اخلاقی جامعه احترام قائل نیستند و تأثیر آن بر افراد ناچیز است؛ بنابراین احساس سردرگمی، تشویش و فقدان راهنمای اخلاقی به افراد دست می‌دهد، تقاضاهای غیر متعارف و هنجارشکن آنان بیشتر و خودخواهی بر آنها غالب می‌شود. شرایط نابسامانی که مستعد بی‌نظمی، جرم و انحراف است، همه‌چیز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. حسین‌پور (1396) عقیده دارد زمانی که التزام اجتماعی به قوانین، هنجارها و قواعد از بین برود، افراد احساس می‌کنند راهنمایی در انتخاب خود ندارند و درنتیجه، حالتی از خود گسستگی و بی‌سازمانی در نظام اجتماعی آشکار می‌شود. در حقیقت تضعیف هنجارهای نظم‌دهنده به رفتارها، وضعیت آنومیک خوانده می‌شود (جوادی و همکاران، 1391). پیامدهای آنومی دو شکل، در نوعی نابسامانی فردی و در قالب تعارض شخصیت فردی و خودخواهی انسان با شخصیت اجتماعی و دیگرخواهی او متجلی می‌شود و نتیجۀ تعارض هم این است که خواستههای وجدان جمعی، کارایی خود را از دست می‌دهد (فرهمند و نجفی، 1397). تضعیف این فشارهای جمعی نیز، باعث می‌شود که افراد به حال خودشان رها شوند (.(Vukayibambe Isaac, 2005 در چنین شرایطی، رفتارهای انحرافی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود و این موضوعی است که در هنگام مسابقات، در استادیوم‌ها و ورزشگاهها و در بین تماشاچیان مشاهده می‌شود. مقادیر جرم از‌طریق بررسی ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه به دست می‌آید (Bjerregaard & Cochran, 2008). بی‌نظمی و بعضی از اشکال رفتارهای نابهنجار، بیشتر ناشی از جدایی بین اهداف نهادی‌شدۀ فرهنگی یک جامعه و مسیرهای ساخته‌شدۀ اجتماعی برای رسیدن به آن اهداف است. به بیان دیگر، شکاف میان اهداف و وسایل مشروع برای دستیابی به آنها، موجب شکست ارزشها در سطح فردی و اجتماعی می‌شود (Donihue et al., 2002 ؛ قاسم‌نژاد و همکاران، 1397). متعاقب نظر بجری گراد و کوهران[3] (2008) که معتقد است جامعه موجب کج‌رفتاری افراد می‌شود و در‌واقع انحرافات رفتاری، حاصل فشارهای ساختاری-اجتماعی خاصی است که افراد را به کج‌رفتاری سوق می‌دهد، تغییراتی که در محیط‌های ورزشی رخ می‌دهد و ورزش، به‌مثابۀ بنگاههای تجاری عمل می‌کنند و تجارت و توفیقات مادی در ورزش، نقش بنیادین دارند. وضعیت فرهنگی و ساختار اخلاقی نیز، ورزشگاهها را به چنین اعمال و رفتاری بهوسیلۀ تماشاچیان و همچنین بازیکنان وادار می‌کند (المیری، 1387؛ ویس، 1392)؛ زیرا زمانی که پول و مادیات، محور ورزش‌های تجاری و مسابقات قرار میگیرند، رسیدن به این اهداف به ابزارهایی نیز نیاز دارد که از آن به شیوهای مناسب استفاده کند. حساس‌کردن بهوسیلۀ سازماندهندگان مسابقات، شرطبندیهای بسیار کلان، اشاعۀ تفکر برد- باخت بین باشگاه‌های ورزشی، اشاعۀ هواداری افراطی بازیکنان برای جذب تماشاچی بیشتر در بروز کج‌روی‌های رفتاری در بین تماشاچیان مؤثراست (نادریان، 1395؛ Emma, 2013). وارنر و همکاران[4] (1993) با الهام از نظریه ناکامی منزلتی کوهن[5]، معتقدند بیشتر تماشاگران ورزشی از طبقۀ متوسط و فرودست جامعه‌اند که با ارزشها، رفتارها و ویژگی‌های طبقات عمدتاً کم‌درآمد جامعه پیوند می‌خورند و بخشی از ناکامیهای خود و خرده‌فرهنگ بزهکاری را تشکیل می‌دهند و نظام ارزشی چنین تماشاگرانی، در مقابل نظام ارزشی است که در منشور اخلاقی ورزشها و اصول بازیهای جوانمردانه نهفته است. به‌علاوه تجاری‌سازی ورزشها و افراطیگری در میزان هواداری باشگاه‌ها و ورزشکاران (مانند سرسپردگی بیش از حد به باشگاه مدنظر)، متغیر مداخلهگری است که به بروز رفتارهای ناهنجار اضافه می‌شود. یکی دیگر از نظریاتی که در تشریح بروز کج‌روی‌های اجتماعی استفاده شده است، نظریۀ کنترل اجتماعی است. از نظریۀ کجرفتاریهای اجتماعی چنین استنباط می‌شود که کنترل اجتماعی در ورزشگاهها و در بین تماشاگران وجود ندارد و درنتیجه به بروز رفتارهای غیراخلاقی، آسیب‌رساندن به وسایل و تجهیزات ورزشگاهها و شعارهای تند علیه بازیکنان منجر می‌شود (Vukayibambe Isaac, 2005؛ بیرانوند و همکاران، 1399). یکی دیگر از نظریههایی که تحلیل رفتارهای نابهنجار و غیراخلاقی تماشاگران است و در ورزشگاهها از آن بهره میگیرند، قانون‌گریزی در نظریۀ بوم‌شناختی است (صفری،1390). این نظریه به تحلیل سیستمی از میزان قانون‌گریزی و انجام رفتارهای نابهنجار روی می‌آورد که به‌لحاظ جغرافیایی و مکانی در یک شهر یا محیط ویژه توزیع می‌شوند. در این نظریه، میزان قانون‌گریزی و مصادیق آن بیشتر به‌صورت نوشته ترسیم شده و با دیگر ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی ساکنان و گروه‌های کجرفتار ارتباط یافته است. یکی از پیشفرضهای اساسی نظریۀ بوم‌شناختی که در مکتب شیکاگو توسعه‌یافته است، این است که آن دسته از حوزههای درون شهرهای تجاری و صنعتی که به‌لحاظ اجتماعی دچار بی‌سازمانی شده‌اند، ارزشها و سنتهای قانون‌شکنی و روی‌آوری به رفتارهای بزهکارانه را توسعه می‌دهند. از دیدگاه انتخاب عقلانی و با توجه به تئوری انتخاب، کاهش بالقوۀ پیوندهای اجتماعی و انسجام اجتماعی به‌آسانی، بازدارندۀ بالقوه در نظر گرفته می‌شوند؛ زیرا این کاهش از‌نظر فرد، هزینهای برای گرایش به انحراف محسوب می‌شود، اولین هزینه را با سود خالص آن مقایسه می‌کند و تصمیم‌گیری نهایی را نسبت‌به انجام‌دادن رفتار به وجود می‌آورد (عباس‌زاده و همکاران، 1391؛ مجتبایی و همکاران، 1399). براساس نظریۀ انتخاب عقلانی، در صورت وجود انسجام و پیوندهای اجتماعی و وجود روابط گرم متقابل و اعتماد کافی بین اعضای جامعه، افراد در بیشتر مواقع مرتکب جرم و کج‌روی نمیشوند؛ زیرا با انجام‌دادن آن، شبکۀ روابط خود را از دست می‌دهند و از طرف کسانی وارد می‌شوند که با آنها رابطه داشتهاند، بهگونهای که این فرآیند، هزینۀ زیادی برای آنها خواهد داشت (Donihue et al., 2002). برعکس این قضیه در ورزشگاهها و در بین تماشاگران ورزشی نیز اتفاق می‌افتد. هنگامی که یک رفتار انحرافی، به‌عنوان یک ارزش در بین تماشاگران ورزشی تلقی می‌شود (مثلاً در هنگام خشونت، بازیکن تیم خودی بر بازیکن تیم رقیب)، برای از بین بردن روحیۀ بازیکنان تیم مقابل، شروع به فحاشی و توهین می‌کنند. با وجود روحیه‌دادن به تیم خودی، این فرآیند از سوی همۀ تماشاگران و حتی مربیان و مسئولان ورزشی تأیید می‌شود. این موضوع به مرور زمان نهادینه و رفتار طبیعی تلقی می‌شود (نادریان، 1395). نتایج تحقیقات، تأثیر مثبت احساس آشفتگی بر قانون‌گریزی را نشان می‌دهند (مجتبایی و همکاران، 1399؛ عباس‌زاده و همکاران، 1391). زمانی که بخش اندکی از افراد جامعه، هنجارهای رسمی و قوانین اجتماعی و مبانی اخلاقی را نادیده میگیرند، با وضعیت قانون‌گریزی روبه‌رو می‌شویم، اما وقتی که تعداد زیادی از افراد جامعه قوانین را نادیده بگیرند، در این حالت قانون‌گریزی به یک مسئلۀ اجتماعی تبدیل می‌شود (حیدرنژاد و همکاران، 1400). در ورزشگاهها به‌دلیل حضور حجم زیادی از تماشاگران، این مسئله بسیار حائز اهمیت است. در حقیقت بین میزان قانون‌پذیری تماشاگران در ورزشگاهها و نگرش آنها نسبت‌به رعایت قوانین و مقررات و هنجارها و احترام به قوانین، رابطۀ معناداری مشاهده می‌شود (Tekin & Kurland, 2019 ؛ نقوی و خادم، 1399؛ المیری، 1387). آشفتگی اجتماعی، در حقیقت یک وضعیت بیقاعدگی یا بیهنجاری2 است که در آن افراد قادر نیستند براساس یک «نظام از قواعد مشترک» ارتباط متقابل برقرار و نیازهای خود را ارضا کنند (عباس‌زاده و همکاران، 1391؛ صادقی و پورغلامی، 1399)؛ درنتیجه نظم فرهنگی و اجتماعی فرومیپاشد و در چنین شرایطی، بی‌نظمی و رعایت‌نکردن قوانین و مقررات و هنجارها به اوج میرسد. نمونه‌هایی از این مسئله در ورزشگاههای سراسر کشور مشاهده می‌شود. در هنگام برگزاری مسابقات در بسیاری از رشته‌های ورزشی، دعوا و زد و خورد بین تماشاگران، رفتارهای خلاف هنجارهای ورزشی در بین بازیکنان و کشانده‌شدن ادامۀ قانون‌گریزی‌ها در بین تماشاگران، آسیبرسانی به اموال ورزشگاهها و مواردی از این قبیل رایج شده است. فرایند بروز رفتارهای خشن و کجرفتاریها در حین برگزاری مسابقات ورزشی، با جریان اجتماعی‌شدن و فرهنگپذیری افراد در پارهای از فرهنگها مرتبط است که فرد در آنها زندگی می‌کند (فتحی، 1398). در میان رفتارهای تهاجمی تماشاگران فوتبال، خشونت تماشاگران در پنج دستۀ عمده طبقه‌بندی شده است: 1.حملات کلامی؛ 2. اختلال در جریان بازی؛ 3. پرتاب اشیا به طرف بازیکنان؛ 4. دعوا‌کردن و 5. وندالیسم (آقازاده و همکاران، 1400).
با توجه به اهمیتی که فعالیت‌های ورزشی و به‌خصوص فوتبال در زندگی افراد جامعه و به‌ویژه قشر جوان پیدا کرده است و نظر به اینکه عوامل مؤثر در بروز ناهنجاری و هرج و مرج در ورزشگاهها با دیگر عوامل اجتماعی مانند تبلیغات رسانه‌ها، وجود گروه‌های غیررسمی تماشاگران و هواداران و برنامه‌ریزی‌های قبلی برای اغتشاش در حین برگزاری مسابقات در ورزشگاهها و گرایش‌های قومیتی در تعامل است، شناخت زمینه‌‌‌‌های مؤثر در شکلگیری رفتارهای ناهنجار، خشونت و پرخاشگری در عرصة ورزش و شیوه‌های کنترل آن با استفاده از تدابیر خاص، اهمیت دارد. در میان مقولهها و مباحثی که در موضوعات اجتماعی مرتبط با ورزش مطرح است، به خشونت و پرخاشگری تماشاگران در مسابقات، به‌ویژه مسابقات فوتبال، همواره به‌عنوان پدیدهای اجتماعی توجه شده است (Setyowati, 2013؛ جزینی و عرب‌سرخی، ۱۳۹۶).
پیشینۀ تحقیق
فرلینگ[6] (1997) و سیمون[7] (2010) در تحقیق خود نتیجه گرفتند زمینه‌‌‌‌های رشد قانون‌گریزی، ناهنجاری‌های رفتاری و بالارفتن جرم، نتیجۀ توافق‌نکردن بر ارزش‌های اساسی و هنجارهای توافق‌شدۀ جامعه است و نتیجۀ آن، وقوع مقادیر بالای جرم است که این خود به‌دلیل سطح پایین کنترل اجتماعی اتفاق می‌افتد. طالبی و علیزاده (۱۳۹۷) در تحقیق خود نتیجه گرفتند که بخش عمدۀ بروز رفتارهای ناشایستی که تقریباً در تمام مسابقات ورزشی در ورزشگاهها، در سطحی گسترده در میان تماشاگران ورزشی رخ می‌دهد و گزارش‌های آن در تمام سایت‌های مجازی و روزنامه‌های ورزشی و غیرورزشی مشاهده می‌شود، بی‌توجهی مدیران ورزشی به قوانین و مقررات و همچنین استانداردهای جهانی برگزاری مسابقات است. حسین‌پور (1396) در تحقیق خود نتیجه‌گیری کرد که با توجه به اینکه در ایران و در شرایط کنونی، تقریباً همۀ تماشاگران ورزشی مردند و عمدتاً در سنین بین 12تا 25سال قرار دارند، در حین تماشای مسابقات، محیط مساعدی برای بروز رفتارهای نابهنجار و قانون‌شکنی آنان فراهم شده است. عادت‌کردن به انجام رفتارهای ناشایست و هنجار‌شدن آن بهوسیلۀ تماشاگران ورزشی در محیط‌های ورزشی فقر، نگرشی به قوانین و مقررات، فقر فرهنگی و فقر شهروندی از یک‌سو و نتیجه‌گرایی و اشاعۀ تفکر برد- باخت بین تیم‌های ورزشی از طرف دیگر، بستر مساعدی برای بروز خشونت و هنجارشکنی در استادیوم‌ها به وجود آمده است.
حسین‌پور (1396) در پژوهش خود نتیجه می‌گیرد که یکی از دلایل ناکارآمدی قانون یا تمایل پایین در پذیرش قوانین، ویژگی‌های خود قانون در جامعه است. به بیان دیگر، در تبیین مسئلۀ قانون‌گرایی و قانون‌ستیزی ضروری است که به خصوصیات خود قانون هم توجه می‌شود.
مارس و بلکبرن[8] (2019) در تحقیق خود بیان می‌دارند که شرایط نابسامان جامعه، مانع تثبیت قوانین عام می‌شود و از سوی دیگر قوانین خاص‌گرایانه‌ای که با نیازها و مقتضیات جامعۀ امروز منطبق نیستند، بر تغییر و توسعه در سطوح خرد و میانی و کلان بر افراد، نهادها و جامعه تأثیر منفی میگذارند، این موضوع بر تشدید وضعیت نابسامان حاکم بر جامعه و رفتار افراد و گروه‌های اجتماعی آن اثرگذار است. جهانی‌شدن ورزش موجب شده است تا تمام ابعاد آن، شکل سازمان‌یافته‌ای به خود بگیرد. تمام رشته‌های ورزشی ملزم به رعایت دقیق قوانین جهانی مربوط به خود هستند؛ بنابراین باید با قوانین و مقررات متناسب با تغییر و تحولات جهانی ورزش همگام شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بی‌سازمانی و وجودنداشتن نظم در جایگاه تماشاگران فوتبال در استادیوم‌های ورزشی، کاملاً مشهود بوده است که این خود منشأ بسیاری از انحرافات رفتاری است. اما پژوهشی یافت نشد که روابط بین متغیرهای مؤثر بر آشفتگی ورزشگاهها و رابطۀ علی و معلولی بین این متغیرها را بررسی کرده باشد؛ بنابراین هدف از انجام پژوهش حاضر، سنتزپژوهی عوامل مؤثر در آشفتگی ورزشگاهها در حین مسابقات ورزشی با رویکرد آمیختة متوالی بود.
روش‌شناسی
این پژوهش از‌نظر هدف کاربردی است و به روش آمیختۀ متوالی (کیفی - کمی) انجام شده است. در بخش اول جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت سنتزپژوهی، با تأکید بر روش فراترکیب، یعنی الگوی فراترکیب سندلوسکی و باروسو[9] (2016) و بخش دوم تحلیل روابط با رویکرد تصمیم‌گیری چند متغیره با تأکید بر تحلیل روابط علی – معلولی (تکنیک دیمتل از انواع روش‌های تصمیم‌گیری بر پایۀ مقایسات زوجی) است. این تکنیک برای شناسایی الگوی روابط علی، میان مجموعه‌‌ای از متغیرها استفاده می‌شود. این روش، روابط علی و معلولی و اثرپذیری و اثرگذاری عاملها را نشان می‌دهد و متخصصان قادرند با کمک این روش، با تسلط بیشتری، نظرهای خود را دربارۀ آثار (جهت و شدت آثار) میان عوامل بیان کنند. جدول2، ماتریس ارتباط مستقیم را نشان می‌دهد که همان مقایسات زوجی خبرگان است.
به‌منظور شناسایی مؤلفههای اثرگذار بر آشفتگی در ورزشگاهها، از نتایج پژوهشهای موجود و در دسترس در پایگاه‌‌های علمی معتبر در زمینۀ آشفتگی اجتماعی و ناهنجاری‌های رفتاری در حوزۀ ورزش استفاده شد که در بخش دوم شامل مدیران، کارشناسان و تماشاگران فوتبال بودند. ابزار گردآوری داده‌‌ها، فیشبرداری از پژوهشهای پیشین و پرسش‌نامۀ نهایی‌سازی عوامل و در‌نهایت پرسش‌نامۀ خبرگانی تحلیل روابط علی - معلولی بود. به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌‌های پژوهش، در بخش اول از روش فراترکیب و در بخش دوم از روش دیمتل استفاده شده است. به‌طور خاص، به‌منظور کدگذاری داده‌‌های حاصل از فراترکیب، از الگوی تحلیل مضمون استقرایی استفاده شده است.
برای انجام فراترکیب در این پژوهش، از روش هفت مرحله‌‌ای ساندلوسکی و باروسو (2016) استفاده شده است:
1- تنظیم سؤال پژوهش: سؤال اصلی پژوهش این است که عوامل اصلی مرتبط با آشفتگی اجتماعی کدام‌اند و چگونه طبقه‌بندی می‌شوند؟
2- مرور نظام‌مند پیشینۀ تحقیق: در این مرحله با استفاده از کلمات کلیدی پژوهش، از آشفتگی اجتماعی و هنجارشکنی در ورزش، جست‌وجوی نظام‌مند گزارش‌های تحقیقات منتشر‌شده در مجلات علمی مختلف و معتبر خارجی و داخلی با هدف تعیین اسناد معتبر و مرتبط در بازۀ زمانی مناسب انجام شده است. مقالات منتشر‌شده در منابع اطلاعاتی مجلات و نشریات معتبر داخلی، مانند مرکز اطلاعات علمی برخط جهاد دانشگاهی، پرتال جامع علوم انسانی و پایگاه مجلات تخصصی نور و منابع اطلاعاتی برخط معتبر خارجی، مانند ساینس دایرکت، اسپرینگر و امرالد اینسایت و هیومن کینتیکس در بازۀ زمانی سال‌‌های 2021-2005 بررسی شده‌اند که در‌نتیجۀ آن، 301 مقالۀ فارسی مرتبط و 2812 مقالۀ انگلیسی یافت شد؛
3-جست‌وجو و انتخاب متون: در فرآیند جست‌وجوی مؤلفههای مختلفی مانند عنوان، چکیده، محتوا، جزئیات مقاله (نام نویسنده، سال و...) در نظر گرفته و مقالاتی حذف شدند که با هدف و سؤال پژوهش تناسبی نداشتند. در‌نهایت 59 مقالۀ تحقیق برای استخراج عوامل مرتبط با عوامل مرتبط با آشفتگی اجتماعی مناسب و پذیرفتنی تشخیص داده شده است. این بررسی نظام‌مند در راستای بررسیهای سیستماتیک و متاآنالیز PRISMA2020 خواهد بود. این چک‌لیست، شامل استانداردهایی دربارۀ مقدمه، روش‌ها، نتایج و بحث و نتیجه‌گیری از سنتزپژوهی مطالعات مرتبط است.
شکل 1- نمودار جریان بررسی سیستماتیک (PRISMA (2020
Fig 1- Systematic review flow chart - PRISMA 2020
5-تجزیه و تحلیل و ترکیب یافتههای کیفی: در این مرحله، از روش تحلیل زمینه بهره گرفته شده است. در این پژوهش از مطالعۀ 59 منبع انتخاب‌شده، ۴۰۲ کد شناسایی و پس از تحلیل کدها، کدهای ناقص یا نامرتبط و همچنین کدهای تکراری کنار گذاشته شد. با توجه به هم‌معنی‌بودن برخی از آنها، همپوشانی لازم انجام و در‌نهایت 24 کد یا مفهوم استخراج شد؛ سپس با در نظر گرفتن مفهوم این کدها، آنها در یک مفهوم مشابه به‌عنوان شاخص دسته‌بندی شدند که در‌نهایت 14 عامل مرتبط با آشفتگی اجتماعی شناسایی شد؛
7- ارائه یافتهها: نتایج حاصل از فراترکیب در قالب جدول 1 نشان داده شده و شامل عوامل مرتبط با آشفتگی اجتماعی است که در 24 مؤلفه دسته‌بندی شده است. به‌منظور نهایی‌سازی عوامل حاصل از فراترکیب، از پرسش‌نامۀ محقق ساخته استفاده شده است. 24 عامل شناسایی‌شده براساس نظرات خبرگان در رابطه با ساختار پرسش‌نامه‌ها، مناسب‌بودن نحوۀ طراحی پرسش‌نامه‌ها، روشن‌بودن تعاریف عوامل به کار رفته و فهم‌پذیربودن پرسش‌ها، 10 عامل حذف و یا به‌علت همپوشانی در دیگر عاملها ادغام شدند و درنتیجه 14 عامل نهایی باقی ماند.
جدول1- عوامل مرتبط با آشفتگی ورزشگاهها در حین مسابقات برگرفته از پیشینۀ موضوعی
Table 1- Factors related to stadums unrest taken from thematic literature
|
عوامل اولیه |
منابع |
عوامل اولیه |
منابع |
عامل‌هایی نهایی |
|
تفاوتها در دو نقطۀ زمانی |
نبود هماهنگی کارکردی نهادهای اجتماعی |
نامور و همکاران (1392) |
خصوصیات فردی
|
|
|
حساسیت به شرایط اولیه |
نبود ساختمندی‌های ضروری |
بیرانوند و همکاران (1399) |
توزیع ناعادلانۀ منابع |
|
|
نظم پنهان در بی‌نظمی |
ورود سیاسیون به تصمیم‌گیری ورزشی |
المیری (1387) |
فقر اقتصادی |
|
|
آشفتگی مکانی |
مجتبایی و همکاران (1399) |
توسعۀ تفکر برد – باخت در مسابقات |
نادریان (1395) |
گروه‌های غیررسمی |
|
خصوصیات فردی
تاریخچۀ خانوادگی |
قومیت و تیم‌های ورزشی |
ویس (1392) |
وابستگی تیم‌ها به قومیتها |
|
|
هنجارنبودن توزیع متغیرها |
توافق‌نکردن بر ارزش‌های اساسی جامعه |
نادریان (1395) |
تفکر برد- باخت |
|
|
صنعت فرهنگ‌سازی |
آشفتگی فکری |
وجودنداشتن شایستهسالاری |
||
|
به رسمیت نشناختن تنوع در جامعه |
حسین‌پور (1396) |
ناسازگاریهای پایگاهی |
عوامل بیرونی توافق‌نکردن بر ارزشها |
|
|
نابرابری‌های اجتماعی |
بیرانوند و همکاران (1399) |
نبود خودمدیریتی |
وارنر و همکاران (1993) |
سیاست‌زدگی ورزش |
|
نبود عدالت در توزیع منابع |
نورا و همکاران (2020) |
وجودنداشتن شایستهسالاری |
صفری (1390) |
همکاری‌نکردن نهادها |
|
قانون‌گذاری‌های غیرضروری |
دی پالما و همکاران (2017) |
فقر و نابرابری‌های اقتصادی |
|
قانونگذاری ضعیف |
|
عوامل اثرگذار بیرونی |
مجتبایی و همکاران (1399) |
|
|
نبود ساختمندی‌های ضروری |
|
رایج‌شدن شورش علیه قدرت |
تی ریل و همکاران (2020) |
|
|
نبود هماهنگی با تحولات جهانی و گذار فرهنگی |
یافتههای پژوهش
تحلیل علی روابط ساختاری مرتبط با عوامل مؤثر بر آشفتگی ورزشگاهها در حین مسابقات
گام‌های روش دیمتل
گام 1: تشکیل ماتریس ارتباط مستقیم (M)
برای شناسایی الگوی روابط میان n معیار ابتدا یک ماتریس n×n تشکیل می‌شود. تأثیر عنصر مندرج در هر سطر بر عناصر مندرج در ستون در این ماتریس درج می‌شود. اگر از دیدگاه بیش از یک نفر استفاده شود، هریک از خبرگان باید ماتریس موجود را تکمیل کنند؛ سپس از میانگین سادۀ نظرات استفاده و ماتریس ارتباط مستقیم X تشکیل داده می‌شود.
جدول2، ماتریس ارتباط مستقیم را نشان می‌دهد که همان مقایسات زوجی خبرگان است.
جدول2- ماتریس ارتباط مستقیم
Table 2- Direct relationship matrix
|
C14 |
C13 |
C12 |
C11 |
C10 |
C9 |
C8 |
C7 |
C6 |
C5 |
C4 |
C3 |
C2 |
C1 |
شاخص |
|
|
1
|
1/167 |
1 |
1 |
1/833 |
1/5 |
1/167 |
1/833 |
2/333 |
1/833 |
1/833 |
2 |
1/167 |
0 |
خصوصیات فردی |
|
|
2/167 |
2 |
2/167 |
2/333 |
1/667 |
2/333 |
2 |
2/333 |
2/167 |
1/167 |
1/667 |
2/667 |
0 |
1/667 |
توزیع ناعادلانۀ منابع |
|
|
2/667 |
2/333 |
2/333 |
2/333 |
3 |
1/667 |
2/5 |
2 |
2/667 |
1/833 |
1/5 |
0 |
2/333 |
2/333 |
فقر اقتصادی |
|
|
1/833 |
1/667 |
2/167 |
1/833 |
1/833 |
2/5 |
2/667 |
2/333 |
2/5 |
1/833 |
0 |
1/833 |
1/167 |
1/667 |
استدلال قیاسی |
|
|
1/667 |
2/833 |
2/667 |
2/5 |
2/333 |
2 |
2/5 |
1/833 |
3/167 |
0 |
1/833 |
2/667 |
1/667 |
2/333 |
وابستگی تیم‌ها به قومیتها |
|
|
2/167 |
2/667 |
2/5 |
2/167 |
2 |
2/667 |
2 |
1/833 |
0 |
2/5 |
3 |
2/167 |
2/333 |
2/667 |
تفکر برد- باخت |
|
|
1/667 |
1/833 |
2/5 |
1/833 |
1/5 |
2/5 |
3 |
0 |
2/5 |
2/167 |
1/667 |
1/833 |
2 |
3 |
وجودنداشتن شایستهسالاری |
|
|
2/5 |
2/833 |
3/167 |
2/833 |
3/167 |
2/667 |
0 |
3 |
2/667 |
3/333 |
1/833 |
2/667 |
1/833 |
0/833 |
عوامل اثرگذار بیرونی |
|
|
1/667 |
1/833 |
2/333 |
2/5 |
1/667 |
0 |
2 |
1/667 |
2 |
1/833 |
1/833 |
3 |
2/667 |
2/333 |
توافق‌نکردن بر ارزشها |
|
|
2/833 |
2/5 |
2/333 |
2/167 |
0 |
2/167 |
2/667 |
2/333 |
2/833 |
2/667 |
2/167 |
2/333 |
2 |
2/167 |
سیاست‌زدگی ورزش |
|
|
2/167 |
2/5 |
3 |
0 |
1/833 |
1/833 |
2/167 |
1/333 |
2/5 |
1/833 |
1/5 |
2/5 |
2/667 |
1/5 |
همکاری‌نکردن نهادها |
|
|
3 |
3/167 |
0 |
3/167 |
2/167 |
3 |
2/833 |
2/167 |
2/5 |
2/333 |
2/667 |
2/333 |
3 |
1/5 |
قانونگذاری ضعیف |
|
|
3 |
0 |
3/5 |
3/333 |
2/5 |
1/833 |
2/667 |
2/667 |
2 |
2 |
2 |
2 |
2/333 |
1/5 |
نبود ساختمندی‌های ضروری |
|
|
0 |
2 |
2/167 |
2/5 |
2/167 |
2/167 |
2/167 |
1/667 |
2/167 |
2/167 |
2/167 |
2/167 |
2/333 |
0/833 |
تحولات جهانی و گذار فرهنگی |
|
گام 2: نرمال‌کردن ماتریس ارتباط مستقیم
برای نرمال‌سازی، ابتدا جمع تمامی سطرها و ستون‌های ماتریس ارتباط مستقیم محاسبه می‌شود. بزرگ‌ترین عدد مجموع سطرها و ستون‌ها با k نمایش داده خواهد شد. برای نرمال‌سازی باید تک‌تک درایه‌های ماتریس ارتباط مستقیم بر k تقسیم شود.
جدول3- ماتریس ارتباط مستقیم نرمال‌شده
Table 3- Normalized direct correlation matrix
|
C14 |
C13 |
C12 |
C11 |
C10 |
C9 |
C8 |
C7 |
C6 |
C5 |
C4 |
C3 |
C2 |
C1 |
شاخص |
|
0/03 |
0/034 |
0/03 |
0/03 |
0/054 |
0/044 |
0/034 |
0/054 |
0/069 |
0/054 |
0/054 |
0/059 |
0/034 |
0 |
خصوصیات فردی |
|
0/064 |
0/059 |
0/064 |
0/069 |
0/049 |
0/069 |
0/059 |
0/069 |
0/064 |
0/034 |
0/049 |
0/079 |
0 |
0/049 |
توزیع ناعادلانۀ منابع |
|
0/079 |
0/069 |
0/069 |
0/069 |
0/089 |
0/049 |
0/074 |
0/059 |
0/079 |
0/054 |
0/044 |
0 |
0/069 |
0/069 |
فقر اقتصادی |
|
0/054 |
0/049 |
0/064 |
0/054 |
0/054 |
0/074 |
0/079 |
0/069 |
0/074 |
0/054 |
0 |
0/054 |
0/034 |
0/049 |
استدلال قیاسی |
|
0/049 |
0/084 |
0/079 |
0/074 |
0/069 |
0/059 |
0/074 |
0/054 |
0/094 |
0 |
0/054 |
0/079 |
0/049 |
0/069 |
وابستگی تیم‌ها به قومیتها |
|
0/064 |
0/079 |
0/074 |
0/064 |
0/059 |
0/079 |
0/059 |
0/054 |
0 |
0/074 |
0/089 |
0/064 |
0/069 |
0/079 |
تفکر برد- باخت |
|
0/049 |
0/054 |
0/074 |
0/054 |
0/044 |
0/074 |
0/089 |
0 |
0/074 |
0/064 |
0/049 |
0/054 |
0/059 |
0/089 |
وجودنداشتن شایستهسالاری |
|
0/074 |
0/084 |
0/094 |
0/084 |
0/094 |
0/079 |
0 |
0/089 |
0/079 |
0/099 |
0/054 |
0/079 |
0/054 |
0/025 |
عوامل اثرگذار بیرونی |
|
0/049 |
0/054 |
0/069 |
0/074 |
0/049 |
0 |
0/059 |
0/049 |
0/059 |
0/054 |
0/054 |
0/089 |
0/079 |
0/069 |
توافق‌نکردن بر ارزشها |
|
0/084 |
0/074 |
0/069 |
0/064 |
0 |
0/064 |
0/079 |
0/069 |
0/084 |
0/079 |
0/064 |
0/069 |
0/059 |
0/064 |
سیاست‌زدگی ورزش |
|
0/064 |
0/074 |
0/089 |
0 |
0/054 |
0/054 |
0/064 |
0/039 |
0/074 |
0/054 |
0/044 |
0/074 |
0/079 |
0/044 |
همکاری‌نکردن نهادها |
|
0/089 |
0/094 |
0 |
0/094 |
0/064 |
0/089 |
0/084 |
0/064 |
0/074 |
0/069 |
0/079 |
0/069 |
0/089 |
0/044 |
قانونگذاری ضعیف |
|
0/089 |
0 |
0/103 |
0/099 |
0/074 |
0/054 |
0/079 |
0/079 |
0/059 |
0/059 |
0/059 |
0/059 |
0/069 |
0/044 |
نبود ساختمندی‌های ضروری |
|
0 |
0/059 |
0/064 |
0/074 |
0/064 |
0/064 |
0/064 |
0/049 |
0/064 |
0/064 |
0/064 |
0/064 |
0/069 |
0/025 |
تحولات جهانی و گذار فرهنگی |
گام 3: محاسبۀ ماتریس ارتباط کامل
بعد از محاسبۀ ماتریس‌های نرمال، ماتریس روابط کل فازی با توجه به رابطۀ زیر به دست می‌آید. این گام یعنی ماتریس ارتباط کامل، میزان ارتباط بین شاخصهای مرتبط با آشفتگی ورزشگاهها را در حین مسابقات نسبت‌به هم بررسی می‌کند.
جدول4- ماتریس ارتباط کامل
Table 4- Complete correlation matrix
|
C14 |
C13 |
C12 |
C11 |
C10 |
C9 |
C8 |
|
C7 |
C6 |
C5 |
C4 |
C3 |
C2 |
C1 |
شاخص |
|
0/27 |
0/39 |
0/3 |
0/36 |
0/29 |
0/29 |
0/29 |
|
0/28 |
0/34 |
0/29 |
0/27 |
0/31 |
0/27 |
0/21 |
خصوصیات فردی |
|
0/38 |
0/29 |
0/42 |
0/29 |
0/36 |
0/39 |
0/4 |
|
0/37 |
0/42 |
0/35 |
0/34 |
0/41 |
0/32 |
0/32 |
توزیع ناعادلانۀ منابع |
|
0/43 |
0/39 |
0/47 |
0/41 |
0/43 |
0/41 |
0/45 |
|
0/4 |
0/47 |
0/4 |
0/37 |
0/38 |
0/42 |
0/37 |
فقر اقتصادی |
|
0/37 |
0/44 |
0/42 |
0/45 |
0/36 |
0/39 |
0/41 |
|
0/37 |
0/42 |
0/36 |
0/29 |
0/39 |
0/35 |
0/32 |
استدلال قیاسی |
|
0/42 |
0/38 |
0/48 |
0/39 |
0/42 |
0/43 |
0/46 |
|
0/4 |
0/49 |
0/36 |
0/39 |
0/46 |
0/41 |
0/38 |
وابستگی تیم‌ها به قومیتها |
|
0/43 |
0/46 |
0/48 |
0/46 |
0/42 |
0/45 |
0/45 |
|
0/4 |
0/41 |
0/43 |
0/42 |
0/45 |
0/42 |
0/39 |
تفکر برد- باخت |
|
0/39 |
0/46 |
0/45 |
0/46 |
0/37 |
0/41 |
0/44 |
|
0/32 |
0/45 |
0/39 |
0/36 |
0/41 |
0/39 |
0/37 |
وجودنداشتن شایسته سالار |
|
0/48 |
0/4 |
0/54 |
0/42 |
0/49 |
0/49 |
0/44 |
|
0/47 |
0/53 |
0/49 |
0/42 |
0/51 |
0/45 |
0/38 |
عوامل اثرگذار بیرونی |
|
0/38 |
0/5 |
0/43 |
0/52 |
0/37 |
0/34 |
0/41 |
|
0/36 |
0/42 |
0/37 |
0/35 |
0/43 |
0/4 |
0/35 |
توافق‌نکردن بر ارزشها |
|
0/46 |
0/4 |
0/49 |
0/43 |
0/37 |
0/44 |
0/47 |
|
0/42 |
0/5 |
0/44 |
0/4 |
0/46 |
0/43 |
0/38 |
سیاست‌زدگی ورزش |
|
0/4 |
0/46 |
0/46 |
0/47 |
0/38 |
0/39 |
0/42 |
|
0/36 |
0/44 |
0/38 |
0/35 |
0/43 |
0/4 |
0/33 |
همکاری‌نکردن نهادها |
|
0/49 |
0/42 |
0/46 |
0/36 |
0/46 |
0/5 |
0/51 |
|
0/45 |
0/52 |
0/46 |
0/44 |
0/5 |
0/48 |
0/39 |
قانونگذاری ضعیف |
|
0/47 |
0/51 |
0/52 |
0/53 |
0/44 |
0/44 |
0/48 |
|
0/44 |
0/48 |
0/43 |
0/4 |
0/46 |
0/44 |
0/37 |
نبود ساختمندی‌های ضروری |
|
0/33 |
0/4 |
0/43 |
0/5 |
0/38 |
0/39 |
0/41 |
|
0/36 |
0/43 |
0/38 |
|
0/41 |
|
0/31 |
تحولات جهانی و گذار فرهنگی |
گام 4: محاسبۀ ماتریس ارتباط داخلی
تمامی مقادیر ماتریس T که کوچک‌تر از 409/0 باشند، صفر می‌شوند، یعنی آن رابطه علی در نظر گرفته نمی‌شود؛ بنابراین الگوی روابط معنی‌دار به‌صورت جدول5 است. در این گام، ارتباط شاخصهایی حذف شده است که در گام ارتباط کامل کمتر از مقدار 409/0 بود و تنها شاخصهایی در ماتریس ارتباط داخلی ذکر شده است که مقدار آنان از 409/0 بیشتر بوده است. تحلیل نتایج این گام به این صورت است: شاخصهایی که مقدار ارتباط زوجی آنان از مقدار 409/0 بالاتر بوده است، با هم ارتباط معنادار علی و بنیادی دارند و شاخصهایی که مقدار آن مساوی با صفر است، ارتباط علی بین شاخص‌ها براساس نظر خبرگان وجود ندارد.
جدول5- الگوی روابط معنی‌دار
Table 5- Pattern of meaningful relationships
|
C14 |
C13 |
C12 |
C11 |
C10 |
C9 |
C8 |
C7 |
C6 |
C5 |
C4 |
C3 |
C2 |
C1 |
شاخص |
|
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
خصوصیات فردی |
|
0 |
0 |
0/42 |
0/41 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0/42 |
0 |
0 |
0/41 |
0 |
0 |
توزیع ناعادلانۀ منابع |
|
0/43 |
0/44 |
0/47 |
0/45 |
0/43 |
0/41 |
0/45 |
0 |
0/47 |
0 |
0 |
0 |
0/42 |
0 |
فقر اقتصادی |
|
0 |
0 |
0/42 |
0 |
0 |
0 |
0/41 |
0 |
0/42 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
استدلال قیاسی |
|
0/42 |
0/46 |
0/48 |
0/46 |
0/42 |
0/43 |
0/46 |
0 |
0/49 |
0 |
0 |
0/46 |
0 |
0 |
وابستگی تیم‌ها به قومیتها |
|
0/43 |
0/46 |
0/48 |
0/46 |
0/42 |
0/45 |
0/45 |
0 |
0/41 |
0/43 |
0/42 |
0/45 |
0/42 |
0 |
تفکر برد- باخت |
|
0 |
0 |
0/45 |
0/42 |
0 |
0/41 |
0/44 |
0 |
0/45 |
0 |
0 |
0/41 |
0 |
0 |
وجودنداشتن شایستهسالاری |
|
0/48 |
0/5 |
0/54 |
0/52 |
0/49 |
0/49 |
0/44 |
0/47 |
0/53 |
0/49 |
0/42 |
0/51 |
0/45 |
0 |
عوامل اثرگذار بیرونی |
|
0 |
0 |
0/43 |
0/43 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0/42 |
0 |
0 |
0/43 |
0 |
0 |
توافق‌نکردن بر ارزشها |
|
0/46 |
0/46 |
0/49 |
0/47 |
0 |
0/44 |
0/47 |
0/42 |
0/5 |
0/44 |
0 |
0/46 |
0/43 |
0 |
سیاست‌زدگی ورزش |
|
0 |
0/42 |
0/46 |
0 |
0 |
0 |
0/42 |
0 |
0/44 |
0 |
0 |
0/43 |
0 |
0 |
همکاری‌نکردن نهادها |
|
0/49 |
0/51 |
0/46 |
0/53 |
0/46 |
0/5 |
0/51 |
0/45 |
0/52 |
0/46 |
0/44 |
0/5 |
0/48 |
0 |
قانونگذاری ضعیف |
|
0/47 |
0 |
0/52 |
0/5 |
0/44 |
0/44 |
0/48 |
0/44 |
0/48 |
0/43 |
0 |
0/46 |
0/44 |
0 |
نبود ساختمندی‌های ضروری |
|
0 |
0 |
0/43 |
0/42 |
0 |
0 |
0/41 |
0 |
0/43 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
تحولات جهانی و گذار فرهنگی |
گام 5: خروجی نهایی
با توجه به D و R ، مقادیر D+R و D-R به دست آورده می‌شود که به ترتیب نشان‌دهندۀ میزان تعامل و قدرت تأثیرگذاری عوامل‌اند. خروجی نهایی در جدول (6) آمده است. خروجی نهایی در‌واقع تبیین و تحلیل ساختارهای علی – معلولی مرتبط با آشفتگی ورزشگاهها در حین مسابقات است که برای پاسخ به این سؤال، از شاخص D-R استفاده می‌شود. در صورتی که این شاخص مثبت باشد، به معنایی علی‌بودن آن ساختار و در صورتی که مقدار این شاخص منفی باشد، به معنای معلولی‌بودن آن ساختار است. همچنین هرچه مقدار شاخص D-R به یک نزدیک‌تر باشد، به این معنا‌ست که ساختار نسبت‌به ساختارهای دیگر ارجیت وزنس در تبیین علی پدیدة آشفتگی اجتماعی تماشاگران و هواداران تیم‌های ورزشی از‌نظر خبرگان دارد.
جدول 6- ساختارهای علی – معلولی آشفتگی
Table 6- The final output
|
R |
D |
D+R |
D-R |
ساختار |
شاخص |
علائم اختصاری |
|
87/4 |
98/3 |
85/8 |
88/0- |
معلولی |
خصوصیات فردی |
C1 |
|
55/5 |
27/5 |
82/10 |
27/0- |
معلولی |
توزیع ناعادلانه منابع |
C2 |
|
99/5 |
88/5 |
88/11 |
11/0- |
معلولی |
فقر اقتصادی |
C3 |
|
16/5 |
21/5 |
37/10 |
04/0 |
علی |
استدلال قیاسی |
C4 |
|
51/5 |
00/6 |
51/11 |
49/0 |
علی |
وابستگی تیم‌ها به قومیتها |
C5 |
|
31/6 |
04/6 |
36/12 |
27/0- |
معلولی |
تفکر برد- باخت |
C6 |
|
38/5 |
56/5 |
95/10 |
18/0 |
علی |
وجودنداشتن شایستهسالاری |
C7 |
|
03/6 |
69/6 |
72/12 |
66/0 |
علی |
عوامل اثرگذار بیرونی |
C8 |
|
75/5 |
43/5 |
19/11 |
32/0- |
معلولی |
توافق‌نکردن بر ارزشها |
C9 |
|
54/5 |
19/6 |
74/11 |
65/0 |
علی |
سیاست‌زدگی ورزش |
C10 |
|
10/6 |
51/5 |
62/11 |
58/0- |
معلولی |
همکاری‌نکردن نهادها |
C11 |
|
34/6 |
69/6 |
04/13 |
35/0 |
علی |
قانونگذاری ضعیف |
C12 |
|
89/5 |
26/6 |
16/12 |
37/0 |
علی |
نبود ساختمندی‌های ضروری |
C13 |
|
70/5 |
38/5 |
08/11 |
31/0- |
معلولی |
تحولات جهانی |
C14 |
تفسیر نتایج روابط علی – معلولی
با توجه به شکل (2) و جدول (6)، هر عامل از چهار جنبه بررسی می‌شود:
- میزان تأثیرگذاری متغیرها: جمع عناصر هر سطر (D) برای هر عامل، نشانگر میزان تأثیرگذاری آن عامل بر دیگر عامل‌های سیستم است. در این تحقیق، قانونگذاری ضعیف از بیشترین تأثیرگذاری برخوردار است و عوامل اثرگذار بیرونی، نبود ساختمندی‌های ضروری، سیاست‌زدگی ورزش، تفکر برد و باخت، وابستگی تیم، فقر اقتصادی، نبود شایستهسالاری، همکاری‌نکردن نهادها، توافق‌نکردن ارزشها، تحولات جهانی، توزیع ناعادلانۀ منابع، استدلال قیاسی و خصوصیات فردی در درجات بعدی براساس این شاخص قرار دارند.
- میزان تأثیرپذیری متغیرها: جمع عناصر ستون (R) برای هر عامل، نشانگر میزان تأثیرپذیری آن عامل از دیگر عامل‌های سیستم است. در این تحقیق، قانونگذاری ضعیف از بیشترین تأثیرپذیری برخوردار است و تفکر برد و باخت، همکاری‌نکردن نهادی، عوامل اثرگذار بیرونی، فقر اقتصادی، نبود ساختمندی‌های ضروری، توافق‌نکردن ارزشها، تحولات جهانی، توزیع ناعادلانه، سیاست‌زدگی، وابستگی تیم، نبود شایستهسالاری، خصوصیات فردی در درجات بعدی تأثیرپذیری قرار دارند.
- بردار افقی (D + R) میزان تأثیر و تأثر عامل مدنظر در سیستم را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر هرچه مقدار D + R عاملی بیشتر باشد، آن عامل تعامل بیشتری با دیگر عوامل سیستم دارد. در این تحقیق، خصوصیات فرد، از بیشترین تأثیرگذاری برخوردار است و عوامل اثرگذار بیرونی، تفکر برد- باخت، نبود ساختمندی‌های ضروری، سیاست‌زدگی ورزش، همکاری‌نکردن نهادها، وابستگی تیم‌ها به قومیتها، توافق‌نکردن بر ارزشها، تحولات جهانی، نبود وجود شایستهسالاری، توزیع ناعادلانۀ منابع، استدلال قیاسی و خصوصیات فردی در درجات بعدی براساس این شاخص قرار دارند.
- بردار عمودی (D - R) قدرت تأثیرگذاری هر عامل را نشان می‌دهد
این شاخص، ملاک ما برای بررسی این سؤال است که کدام‌یک از شاخصهای مرتبط با آشفتگی اجتماعی، جزء ساختارهای علی و کدام جزء ساختارهای معلولی‌اند؟ به‌طور کلی اگر D - R مثبت باشد، متغیر یک متغیر علی محسوب می‌شود و اگر منفی باشد، معلول محسوب می‌شود. در این تحقیق، استدلال قیاسی، وابستگی تیم‌ها به قومیتها، وجودنداشتن شایستهسالاری، عوامل اثرگذار بیرونی، سیاست‌زدگی ورزش، قانونگذاری ضعیف، نبود ساختمندهای ضروری جزء ساختارهای علی در بروز آشفتگی در ورزشگاهها در حین مسابقات است و هشت عامل خصوصیات فردی، توزیع ناعادلانۀ منابع، فقر اقتصادی، تفکر برد- باخت، توافق‌نکردن بر ارزشها، همکاری‌نکردن نهادها، تحولات جهانی و گذار فرهنگی جزء ساختارهای معلولی در ایجاد آشفتگی در ورزشگاهها در حین مسابقات به حساب میآیند.
شکل زیر نیز، الگوی روابط معنی‌دار را نشان می‌دهد. این الگو در قالب یک نمودار است که در آن محور طولی مقادیر D + R و محور عرضی براساس D - R است. موقعیت و روابط هر عامل با نقطه‌ای به مختصات (D + R, D - R) در دستگاه معین می‌شود. نمودار الگوی روابط (شکل 2)، در‌واقع شماتیک و الگوی علی معلولی نتایج جدول (6) است.
شکل 2- الگوی دیمتل
Fig 2- Pattern dematel
خلاصه و نتیجه
میدان‌های ورزشی، سرشار از زیبایی و هنرنمایی ورزشکاران‌اند. اجرای حرکات ورزشی به‌صورت ماهرانه توسط ورزشکاران در میدان ورزش، هواداران و تماشاگران ورزش را به وجد می‌آورد؛ اما صحنۀ زیبای رقابت ورزشی گاه بهوسیلۀ تماشاگران و ورزشکاران با پرخاشگری و خشونت و رفتارهای هنجارشکن آلوده می‌شود. رعایت هنجارها و مقررات اجتماعی و احترام به حقوق شهروندی، یکی از اصول اولیۀ زندگی است. متأسفانه در ایران، هنوز این نوع اصول، به‌ویژه در هنگام برگزاری مسابقات ورزشی و در محیط‌های ورزشی به‌خوبی نهادینه نشده است. خشونت و پرخاشگری تماشاگران، از موضوعات مهم مطالعات روان‌شناسی و مدیریت ورزشی است (Roberts et al., 2020). این مطالعات نشان داده است که عوامل مختلفی بر بروز ناهنجاری‌های رفتاری تماشاگران در ورزشگاهها مؤثرند (شریعتی فیض‌آبادی، 1399).
نتایج تحلیل روابط علی-معلولی عوامل مرتبط با آشفتگی اجتماعی در ورزشگاهها در حین انجام مسابقات، نشان داد استدلال قیاسی، وابستگی تیم‌ها به قومیتها، وجودنداشتن شایستهسالاری، عوامل اثرگذار بیرونی، سیاست‌زدگی ورزش، قانونگذاری ضعیف، نبود ساختمندهای ضروری جزء ساختارهای علی است. کشور ما فرهنگ و قومیتهای مختلفی دارد و برخی از افراد بین فرهنگ و قومیتهای مختلف تفرقه ایجاد می‌کنند. این عمل به ورزش و ورزشگاهها وارد و باعث ایجاد حواشی و حساسیت برای باشگاه‌ها و تیم‌های فوتبال شده است؛ زیرا افراد میخواهند تفاوتهای قومیتی و فرهنگی خود را در قالب تیم‌های ورزشی به رخ یکدیگر بکشند که این امر یکی از علتهای ایجاد آشفتگی در ورزشگاههاست (امیری و علوی وفا، 1395؛ فاضلی و اسداللهی، 1399). از طرف دیگر، قانونگذاری در این حیطۀ ورزش ضعیف است و قانون خاصی برای برخورد با افرادی وجود ندارد که موجب آشفتگی در ورزشگاهها می‌شوند. همچنین این خلأ قانونی هم در بخش هواداران و تماشاگران و هم در بخش لیدرهای آنها وجود دارد (نادریان جهرمی و اخوان، 1400). افزون بر ضعفهای قانونی، ورزش و رویدادهای ورزشی به‌شدت تحت تأثیر عوامل سیاسی قرار دارند (Seippel et al., 2018). این عوامل در بروز رفتارهای هنجارشکن در ورزشگاهها نقش بسزایی دارند. نارضایتی افراد از عملکرد و سیاست مسئولان و وجودنداشتن فضای مناسب برای آزادی بیان، موجب می‌شود که برخی از افراد از فضا و شرایط حاکم در ورزشگاهها استفاده کنند و به‌نوعی اعتراض خود را نسبت‌به سیاستهای حاکم نشان دهند.
ساختار معلولی در بروز رفتارهای هنجارشکن و آشفتگی ورزشگاهها نیز، شامل خصوصیات فردی، توزیع ناعادلانۀ منابع، فقر اقتصادی، تفکر برد- باخت، توافق‌نکردن بر ارزشها، همکاری‌نکردن نهادها، تحولات جهانی و گذار فرهنگی می‌شود. زمانی که تماشاگران احساس کنند بیانضباطی و هرج و مرج در جامعه وجود دارد، یا به تعبیر دیگر در جامعه بی‌عدالتی و نبود شایستهسالاری و سیاست‌زدگی و قومیتگرایی وجود دارد، در چنین شرایطی احترام به قانون جایگاهی ندارد و تماشاگران چنین استدلال می‌کنند که گفتارها و رفتارهای خشن و نابهنجار در ورزشگاهها، عادی جلوه می‌کند. این یافته با نتایج تحقیقات فاضلی و اسداللهی (1399)، المیری (1387) و دانیهو و همکاران[17] (2002) همخوانی دارد. تأکید بیش از حد مربیان و مدیران باشگاه‌ها و تیم‌های ورزشی به برد و کسب نتیجه به هر قیمت، تأثیرپذیری تماشاگران از مربیان و ورزشکاران پرخاشگر، انگیختگی بیش از حد و گاهی فشار مطبوعات و رسانههای گروهی، از علل بروز خشونت و پرخاشگری در مسابقات ورزشی محسوب می‌شود (Molero Pilar et al., 2019). نتایج تحقیق نشان داد قومیتگرایی در بروز رفتارهای خشونت‌آمیز در بین تماشاگران در مسابقات مؤثرند. به عبارت دیگر با افزایش قومیتگرایی افراطی در بین تماشاگران، میزان رعایت هنجارهای اجتماعی و قوانین و مقررات در محیط‌های ورزشی کمتر می‌شود؛ بنابراین با تقویت ارزش‌های ملی و هنجارهای اجتماعی در ورزشگاهها و تأکید بر رعایت اصول بازیهای جوانمردانه و توسعۀ ارزش‌های اخلاقی و پهلوانی، تا حد زیادی از بروز آشفتگی در بین تماشاگران جلوگیری می‌کند. نتایج حاصل‌شده از این تحقیق با نظریه‌های آنومی فرلینگ (1997) و ناکامی منزلتی مولرو پیلار و همکاران[18] (2019) فرصت‌های نامشروع افتراقی، نظریۀ ساختاری فرصت و قانون‌گریزی در نظر بوم‌شناختی و نظریۀ انتخاب دانیهو و همکاران (2002) و نقوی و خادم (1399) مطابقت دارد. نتایج تحقیق نشان داد همکاری نهادهای اجتماعی با یکدیگر در کاهش آشفتگی در محیط‌های ورزشی در حین انجام مسابقات مؤثر است؛ یعنی با افزایش همکاری بین نهادهای اجتماعی و اشتراک ارزشها، میزان رعایت هنجارهای رفتاری و قوانین از سوی تماشاگران بیشتر می‌شود. برای جلوگیری از بروز رفتارهای نابهنجار، کنترل بیشتر و نظام‌دار بر رفتارهای تماشاگران پیشنهاد می‌شود: 1. تماشاگران متخلف، انتظار تنبیه داشته باشند. در این صورت رعایت هنجارهای رفتاری افزایش مییابد و این با نظرات سیمون (2010) و ایما[19] (2013) و نظریه‌های بی‌سازمانی اجتماعی و نظریۀ کنترل اجتماعی مطابقت دارد؛ 2. کانون هواداران تیم‌ها و باشگاه‌های ورزشی به‌صورت نظام‌دار تشکیل شود و در تدوین منشور اخلاقی متناسب با شرایط فرهنگی جامعۀ ایران مشارکت جدی و مؤثر داشته باشند؛ 3. طی یک فرآیند نظام‌دار و مستمر، تماشاگران خوب و قانونپذیر از‌طریق کانون هواداران شناسایی و تشویق شوند و همچنین مدیران باشگاه‌ها و ورزشگاهها، تسهیلاتی را براساس قانون برای تماشاگران ورزشی به‌عنوان شهروند خوب در نظر بگیرند؛ 4. پلیس مردمی بهوسیلۀ کانون هواداران از میان تماشاگران تشکیل و تمهیدات لازم برای هر مسابقه توسط مسئولان انجام گیرد و به برنامه‌ریزی‌های دقیق و مناسب قبل از مسابقه براساس قوانین و استانداردها اهتمام ورزند؛ 5. تفکرات برد – باخت تا جایی که ممکن است بهوسیلۀ مربیان و مدیران و بازیکنان دامن زده نشود و ماهیت مشارکت ورزشی و لذت‌بردن از مسابقه تبلیغ شود؛ 6. حقوق تماشاگران در محیط‌های ورزشی چه قبل از برگزاری مسابقات و چه در حین مسابقات براساس شاخصهای رفتاری، گفتاری و شیوه‌های تعامل مسئولان و پلیس با تماشاگران دقیقاً مشخص شود و نسبت به آموزش آن از‌طریق برگزاری جلسات آموزشهای عمومی و کارگاههای آموزشی اقدام کنند.
[1] Durkhim
[2] Mares and Blackbum
[3] Bjerregaard & Cochran
[4] Warner et al.
[5] Chohen
[6] Freling
[7] Simon
[8] Mares and Blackburn
[9] Sanddelowski & Barroso
[10] Noora et al.
[11] Hajro et al.
[12] Roberts et al.
[13] Di Palma et al.
[14] Delk et al.
[15] Tyreal et al.
[16] Vukayibambe Isaac
[17]. Donihue
[18]. Molero Pilar et al.
[19]. Emma
)