نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، گروه جمعیتشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2 دانشیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction
The increasing instability of family structures is a significant societal concern that warrants thorough investigation. One aspect worth exploring is how individuals navigated their singlehood in the past and how these experiences influence marriage and cohabitation. This research aimed to examine the relationships among various factors, including friendship experiences, emotional attachment, desire for diversity, mistrust, and attitude toward divorce among married women.
Materials & Methods
This research utilized a cross-sectional survey design with a descriptive-correlational approach. The statistical population consisted of married women aged 20 to 39 years residing in the 3rd, 13th, and 16th districts of Tehran. The sample size was determined to be 383 participants using Cochran's formula. A combination of multi-stage and simple random sampling methods was employed. In this study, the independent variables included friendship experience, emotional attachment, distrust, desire for diversity, age, employment status, and education level. The dependent variable was attitude toward divorce. The Pearson correlation coefficient was applied to examine the bivariate relationships between the dependent variable (a pseudo-interval measure of attitude toward divorce) and the independent variables (which were on interval and pseudo-interval scales and included emotional attachment, distrust, desire for diversity, age, and education). To assess the bivariate relationships between the dependent variable and the nominal variables of employment status and friendship experience (which were on a two-choice scale), a T-test for independent samples was conducted. Additionally, multivariate linear regression analysis was used to explore the relationships between the dependent variable and independent variables.
Discussion of Results & Conclusion
The results indicated that friendship experience, emotional attachment, desire for diversity, distrust, and employment status significantly influenced positive attitude toward divorce. Notably, a significant negative relationship was found between emotional attachment and attitude toward divorce, suggesting that as emotional attachment decreased, attitude toward divorce among married women became more positive. Additionally, the research revealed that higher levels of distrust towards spouses correlated with more favorable attitude toward divorce. Another significant finding was the relationship between an increased desire for diversity and positive attitude toward divorce among women. Overall, issues related to sexuality and intimacy played a crucial role in dissatisfaction between couples and contributed to instability in their relationships, with sexual diversity being a key factor. Moreover, the study found a significant difference in average attitude toward divorce between individuals who had friendship experiences with the opposite sex and those who did not. Specifically, those with such friendships exhibited higher average scores for attitude toward divorce. To further explore this finding, the research examined the impact of "friendship experience" on emotional attachment, distrust, and desire for diversity. The analysis revealed that friendship experience significantly affected emotional attachment, distrust, and desire for diversity. Consequently, it could be concluded that individuals with friendship experiences tended to have lower emotional attachment, greater distrust, and a higher desire for diversity. Therefore, having friendship experience significantly influenced positive attitude toward divorce, both directly and indirectly, through its effects on the other three variables. Regarding contextual factors, no statistically significant relationship was observed between age or education and attitude toward divorce. However, a notable difference was found between the average attitude of employed and unemployed individuals; specifically, employed women exhibited a more positive attitude toward divorce compared to their unemployed counterparts. While women's employment could contribute to family stability and economic growth, it could also pose risks to the family foundation if not approached with care. It is crucial to provide essential training for young couples during marriage preparation to help men learn effective ways to attract and support their wives. Given the increasing employment and financial independence of many women today, meeting their economic needs alone is no longer sufficient to ensure their commitment to family life. Additionally, women should appreciate the emotional aspects of relationships. Human needs extend beyond mere economic support; the need for intimacy and affection becomes increasingly vital over time. This study found that women with a friendship experience, lower emotional attachment, higher distrust, and a desire for diversity combined with employment status tended to have the most positive attitude toward divorce. This finding enhances our understanding of the long-term consequences of friendships and relationships prior to marriage. It offers valuable insights for cultural and educational institutions aimed at raising awareness among adolescents and young people, particularly in modifying their interaction patterns with the opposite sex. Many young girls in open relationships tend to focus on short-term benefits (such as fulfilling immediate needs) and may be unaware of the potential long-term consequences due to their lack of experience. An effective approach can involve sharing the lived experiences of individuals, who have faced negative long-term outcomes from open relationships. Additionally, this study highlighted the deeper dimensions of incompatibility and divorce, underscoring the need for accessible counseling services for couples whose marriages may be at risk due to previous unfavorable experiences. To mitigate the risk of divorce, couples considering marriage should first develop a greater awareness of how each other's past experiences may impact their future together, enabling them to make informed decisions about selecting a life partner. If they are committed to marriage, proactive measures should be implemented to address and reduce these negative effects, thereby decreasing the likelihood of divorce in the future.
کلیدواژهها [English]
مقدمه و بیان مسئله
ازدواج موفق و پایدار، علاوهبراین که خود، عامل آرامش، نشاط و کمال فردی، و نیز سلامت جامعه است، زمینهساز فرزندآوری و سیاستهای جمعیتی و بهویژه، بستری برای تربیت نسل سالم و پویا و مفید برای جامعه است.
در فرهنگ ما تأکید زیادی بر تقدس نهاد خانواده و ضرورت تلاش برای حفاظت از آن وجود دارد؛ بااینحال، یکی از مسائل جدی کشور در حوزۀ خانواده، شکنندگی پیمان ازدواج و ناپایداری نهاد خانواده است. طبق آمارها در مقایسه با بازۀ زمانی سالهای 1390 تا 1395 نرخ ثبت طلاق از رقم 1.9 به 2.1 رسیده است (قورچی بیگی و اقبالی، 1399). همچنین، براساس گزارش مرکز آمار ایران نیز، تعداد طلاق ثبتشده با مدت ازدواج کمتر از یک سال، از 2198 طلاق در بهار 1399، با رشد 39درصدی در تابستان همان سال به 3068 طلاق رسیده است (درگاه ملی آمار، 1400)؛ بنابراین، متأسفانه میزان طلاق در کشور ما روبهافزایش است.
این مسئله نیاز به بررسیهای دقیقی دارد تا بتوان مداخلههای پیشگیرانه و اصلاحی فرهنگی-تربیتی را بهصورت دقیقتری طراحی کرد.
یکی از ملاحظات دراینباره، تأثیر عملکرد گذشتۀ افراد (در دوران مجردی) بر ازدواج و زندگی مشترک آنهاست؛ زیرا طبیعت تجارب پیشرونده زندگی بهگونهای است که الگوهای رفتاری تکرارشونده، تأثیرات عمیق و گریزناپذیری بر روح و روان بر جای میگذارند و بر تصمیمات و عملکردهای بعدی انسان تأثیر میگذارند. به همین نسبت، دربارۀ رفتارهای ناسازگارانه زوجین و حرکت به سمت طلاق نیز میتوان ریشههای آنها را در زندگی افراد در دورههای قبلی جستوجو کرد و سرنخهایی برای آن یافت (خلجآبادی فراهانی، 1391؛ میرزایی و همکاران، 1396). بخشی از این رفتارها، الگوی معاشرت افراد با جنس مخالف در دورۀ مجردی است.
تغییر نگرش نسبتبه ارتباط، معاشرت و دوستیهای دختر و پسر قبل از ازدواج ازجمله پدیدههای نوظهوری است که در سالهای اخیر توجه پژوهشگران اجتماعی را به خود جلب کرده است (بهروزیان و حسنوند، 1395). پژوهشهای درخور توجهی در این ارتباط انجام شده است. برخی تحقیقات پیامدهای روحی-روانی روابط آزاد عاطفی و جنسی میان جوانان را بررسی کرده و نشان دادهاند که بهویژه روابط پیشرفتۀ پیش از ازدواج منجر به ترس، بیزاری، عدم اعتمادبهنفس، کجخلقی و احساس گناه میشود (آقامحمدیان شعرباف و نیمروزی، 1385). برخی دیگر از محققان تأثیر دوستیها و روابط خارج از چارچوب ازدواج را بر خود ازدواج بررسی کرده و دریافتهاند که داشتن روابط قبل از ازدواج، موجب بدبینی به جنس مخالف (شیخ دارانی و همکاران، 1387؛ قادرزاده و همکاران، 1396)، کماهمیت تلقیکردن ازدواج (خلج آبادی فراهانی ،1400)، کاهش گرایش به ازدواج (قنبری برزیان و همکاران، 1397) و بالارفتن سن ازدواج (خلجآبادی فراهانی و شجاعی، 1392؛Gaughan, 2002 ) میشود.
بااینحال، تعداد درخور توجهی از جوانان ما درگیر دوستیهای دختر و پسر و حتی روابط پیشرفته و جنسی قبل از ازدواج هستند. در تهران بین 20 تا 60درصد افراد گروه سنی 18-14 سال بیشتر بهطور پنهانی و بدون رضایت خانواده ارتباط عاطفی و ارتباط پیشرفته (رابطۀ فیزیکی و جنسی) برقرار میکنند (خلجآبادی فراهانی و دیگران، 1392). نتایج یک فراتحلیل بر روی پژوهشهای اجراشده بین سالهای 1380 تا 1398 نیز شیوع روابط جنسی قبل از ازدواج را در بین زنان از 3.4 تا 39درصد و در میان پسران از 18.1 تا 45درصد نشان داده است (Khalajabadi-Farahani, 2020) که با آسیبهای فردی و اجتماعی وسیعی همراه خواهد بود.
به نظر میرسد که این روابط علاوهبر تأثیری که بر روح و و روان افراد و نیز، بر اصل ازدواج و تشکیل خانواده میگذارد، میتواند پیامدهای بلندمدتتری نیز داشته باشد و بر کیفیت زندگی مشترک پس از ازدواج نیز تا سالهای سال تأثیر بگذارد. برخی محققان به پیامدهایی همچون بیاعتمادی متقابل (کلانتری و همکاران، 1390)، سازگاری زناشویی کمتر با همسر (ملکعسگر و همکاران، 1396) و خیانت زناشویی (نژادکریم و همکاران، 1395؛ قادرزاده و همکاران، 1396؛ 2000 Treas & Giesen,) اشاره کردهاند. این مسئله نیاز به بررسیهای دقیقتری دارد. اینکه تعامل عاطفی و جنسی این افراد با همسرشان چه آسیبهایی میبیند، نیازها و مطالبات آنها چه تغییراتی میکند، اینکه آیا جدیت این آسیبها میتواند تا حدی باشد که تهدیدکنندۀ زندگی مشترک باشد یا خیر، نکتهای است که باید مطالعه شود. این تحقیق در همین راستا صورت گرفته است. هدف پژوهش، بررسی رابطۀ میان متغیرهای تجربۀ دوستی، تعلق عاطفی، تمایل به تنوعطلبی و بیاعتمادی با نگرش به طلاق در میان زنان متأهل بوده است. نتایج این تحقیقات میتواند از سویی ابعاد جدیدتری از تأثیرات و پیامدهای دوستیها و روابط خارج از چارچوب ازدواج را برای دغدغهمندان فرهنگی-تربیتی روشن کند و از سوی دیگر، نکاتی را راجع به عوامل تهدیدکنندۀ خانواده و ریشهیابی طلاق در اختیار دغدغهمندان قرار دهد.
پیشینۀ پژوهش
دربارۀ تأثیرات روابط دوستی در دورۀ قبل از ازدواج بر زندگی دوران تأهل میتوان به این تحقیقات انجامشده اشاره کرد: آقامحمدی شعرباف و نیمروزی (1385) با بررسی دانشجویان زن دانشگاه فردوسی که دارای تجربۀ رابطۀ جنسی غیررسمی پیش از ازدواج بودهاند، دریافتند که نیمی از آنها از زندگی زناشویی خود رضایت داشته و نیمی گفتهاند که این روابط بر زندگی زناشویی آنان تأثیر منفی داشته است. نیمی از افراد پس از برقراری ارتباط غیررسمی دچار احساس گناه، سرزنش فوری، ترس، بیزاری، افسردگی و عدم اعتمادبهنفس شدهاند. البته بهطورکلی، آزمودنیها رابطۀ جنسی قبل از ازدواج را بهعنوان عاملی برای تجربه و آگاهی پذیرفتهاند و گفتهاند که عدم ارتباط، آنها را گوشهگیر میکند. موسوی (1384) نیز تأثیر روابط قبل از ازدواج را بر تعارضات زناشویی در دانشجویان شهر تهران بررسی کرد و دریافت که تعارضات زناشویی و کاهش همکاری زوجین در دانشجویانی که قبل از ازدواج رابطه (با همسر کنونی) داشتهاند، در مقایسه با دانشجویانی که رابطه نداشتهاند، کمتر است. در تحقیق دیگری، آقامحمدیان شعرباف و همکاران (1388) دریافتند که رضایت جنسی در بین افرادی که رابطۀ دوستی بدون رابطۀ جنسی داشتهاند، بیشتر از افرادی است که رابطۀ جنسی داشتند. از طرف دیگر، نژادکریم و همکاران (1395) دریافتند که تجربۀ روابط پیش از زدواج با خیانت رابطۀ معناداری دارد. ملکعسگر و همکاران (1396) نیز رابطۀ میان سطوح مختلف روابط پیش از ازدواج را با میزان سازگاری زناشویی زوجین بررسی کردند و دریافتند که سازگاری زناشویی افراد با روابط پیشرفته و متعدد، کمتر از افرادی است که پیش از ازدواج رابطهای نداشتهاند یا روابط محدوی با نظارت والدین تجربه کردهاند. قادرزاده و همکاران (1396) نیز نشان دادهاند که تجربۀ رابطۀ جنسی قبل از ازدواج پیامدهایی چون تنوعطلبی، بیوفایی، بیاعتمادی و اختلافات خانوادگی دارد.
برخی محققان نیز صرفاً «دیدگاه» جوانان را دراینباره مطالعه کردهاند؛ برای نمونه، خلجآبادی فراهانی و شجاعی (1392) دیدگاه دانشجویان را به معاشرت با جنس مخالف قبل از ازدواج و تأثیر آن در کیفیت ازدواج و رضایت زناشویی بررسی کردند. نتایج نشان داد که حدود 43% دانشجویان معتقدند که معاشرت قبل از ازدواج با کاهش رضایت زناشویی در زوجین همراه خواهد بود و 58درصد دانشجویان، معاشرت پیشرفتۀ قبل از ازدواج با جنس مخالف را با کاهش رضایت زناشویی مرتبط میدانستند. در این تحقیق جوانان با خانوادۀ مدرن، غیرمذهبی و موافق این روابط، افرادی که دوستانشان موافق این معاشرتها بودند، افرادی با تجربۀ مصرف سیگار، الکل و درآمد بالاتر در مقایسه با افراد دیگر بودند، بیشتر به تأثیرات مثبت این معاشرتها در ازدواج و کیفیت روابط زناشویی معتقد بودند.
در زمینۀ ارتباط میان اینگونه روابط با رخداد طلاق، خلجآبادی فراهانی (1391) تأثیر معاشرت قبل از ازدواج با جنس مخالف را بر احتمال طلاق بررسی کرد و دریافت که احتمال خام طلاق در کسانی که قبل از ازدواج روابط پیشرفته با همسرشان داشتهاند، 3.18 برابر بیشتر از افرادی است که تجربۀ فوق را نداشتهاند و احتمال خام طلاق در کسانی که روابط پیشرفته با غیر همسر داشتهاند، 3.63 برابر بیشتر از افرادی است که چنین تجربهای نداشتهاند.
در زمینۀ مسائل عاطفی و طلاق، رضایی و همکاران (1396) دریافتند که عدم اختصاص زمان کافی برای ابراز علاقه و محبت به خانواده، ازدواج بدون عشق و علاقه و مشکلات عاطفی حلنشدۀ قبلی (همچون فاششدن رابطۀ قبلی همسر و چالشهای ناشی از آن) ازجمله دلایل اقدام به طلاق است.
طبق تحقیقات، اختلاف در مسائل زناشویی و جنسی، تنوعطلبی (باس و شاکلفورد، به نقل از کفاشی و سرآبادانی، 1393)، فقدان عشق و مشکلات عاطفی (2008 Chlen & Mustaffa,)، عدم تأمین نیازهای عاطفی، نارضایتی جنسی و بیاعتمادی ازجمله علل طلاق هستند (باستانی و همکاران، 1390؛1992 Kitson & Holmes,)، مؤذن و صداقتیفرد (1402) نیز رابطۀ میان ارتباط پیش از ازدواج را با تنوعطلبی و طلاق دانشجویان متأهل و مطلقه بررسی کردند و دریافتند که ارتباط پیش از ازدواج میتواند تمایلات تنوعطلبی را در افراد بالا ببرد و به تعارضات زناشویی و طلاق منجر شود. برخی دیگر از تحقیقات نیز نشان دادهاند که روابط پیش از ازدواج بر کیفیت زناشویی و رضایت زناشویی تأثیرات منفی میگذارد (2009 Legkauskas & Stankeviciene, 2012 Strauss,). زوجهایی که در دورۀ پیش از ازدواج از الگوهای تعاملی درستی برخوردار نیستند و بهویژه آنهایی که با عواطف منفی وارد رابطۀ جدید و ازدواج میشوند، با مشکلات متعددی روبهرو میشوند و بیشتر دچار اختلافات زناشویی هستند (1996 Fowers et al.,). این افراد رضایت زناشویی پایینتری دارند و ریسک طلاق برای آنها بالاتر است (2010; Nazio, 2008 Jose et al., Manning & Cohen, 2012; Webster et al., 1995;). سایر تحقیقات نیز نشان دادهاند که افرادی که قبل از ازدواج رابطۀ جنسی دارند، در زندگی زناشویی از کسانی که این رابطه را ندارند، موفقیت کمتری دارند (Brown, 2005). زوجینی که قبل از ازدواج رسمی با یکدیگر رابطۀ جنسی داشتهاند، حتی اگر ارزشهای جنسی و مذهبی خود را رعایت کنند، باز هم احتمال خیانت زناشویی تا 39درصد افزایش مییابد (Treas & Giesen, 2000) و زندگی آنها بیشتر در معرض ازهمپاشیدگی و طلاق است (Berrington & Diamond, 1999). باتوجهبه تحقیقات انجامشده، تاکنون بخشهایی از تأثیرات روابط قبل از ازدواج بر کیفیت زندگی پس از ازدواج بررسی شده است که البته عمدتاً مربوط به تجربۀ روابط جنسی بوده است. همچنین اینکه تا چه حد این افت کیفیت زندگی میتواند زوجین را به سمت طلاق و پایاندادن به زندگی مشترک سوق دهد، کمتر بررسی شده است؛ بهعلاوه به نظر میرسد که ابعاد و جزئیات این تأثیرگذاری، دارای ابهاماتی است که میتوان با انجام پژوهش جدید، آنها را روشنتر ساخت و اطلاعاتی روزآمد را در اختیار دغدغهمندان فرهنگی-تربیتی قرار داد.
مبانی و چارچوب نظری
نظریۀ مبادلۀ اجتماعی[1]، روابط و کنشهای میان زن و شوهر را از دیدگاه سود و هزینه مینگرد و معتقد است که انسانها تنها زمانی وارد رابطه میشوند و در آن باقی میمانند که سود یا پاداشی اعم از عشق، محبت، پول، امنیت و... در آن رابطه دریافت کنند که بیش از هزینههایش باشد. مطابق با این نظریه، وقتی یکی از زوجین سودی را دریافت نمیکند که در رابطۀ زناشویی انتظار دارد و بهراحتی نیز از این سود چشمپوشی نمیکند، درخواست طلاق میکند و موجب بههم زدن مبادله بین زن و شوهر میشود. عدم برابری هزینه و پاداش برای زوجین اساس نابرابری در مبادله (زناشویی) را به همراه دارد، فرد به رفتاری پرخاشگرانه تمایل پیدا میکند و سرانجام به درخواست طلاق روی میآورد (فرخی و مرادی، 1400: 83)؛ بنابراین، این نظریه میتواند توضیح دهد که چرا زمانی که افراد احساس کنند که هزینههای عاطفی و اجتماعی رابطه از پاداشها بیشتر است، احتمال پایان رابطه افزایش مییابد.
این نظریه بیان میکند که روابط انسانی براساس سود و زیان تحلیل میشوند و زمانی که بیاعتمادی در رابطه افزایش یابد، افراد ماندن در رابطه را زیانآور تلقی میکنند. در شرایطی که بیاعتمادی شکل بگیرد، فرد به دنبال گزینههای جایگزین میگردد و احتمالاً نگرش مثبتتری به طلاق خواهد داشت.
یکی دیگر از نظریات دراینخصوص نظریۀ سرمایۀ اجتماعی[2] است. جیمز سمیوئل کلمن[3] از اولین کاربران اصطلاح سرمایۀ اجتماعی در بنیاد نظریههای اجتماعی معتقد است که در هر رابطه و کنش مبتنیبر اعتماد، حداقل دو جزء اعتمادکننده و اعتمادشونده وجود دارد که هر دو هدفمند بوده و به دنبال ارضای نیازهای خود هستند. طرف اعتمادکننده باید تصمیم بگیرد که با دیگری وارد معامله شود یا نه (یعنی خطر را بپذیرد یا نه) و طرف اعتمادشونده نیز باید بین حفظ اعتماد یا شکستن آن دست به انتخاب بزند؛ بنابراین، رابطۀ مبتنیبر اعتماد، رابطهای دوجانبه است که مبتنیبر اصل به حداکثر رساندن فایده در شرایط مخاطره قرار دارد (کلمن، 271:1390). ازنظر کلمن کنشگران موجوداتی عقلانی هستند و اعتمادکننده بالقوه باید بین اعتمادکردن و اعتمادنکردن تصمیمگیری کند و تنها اگر برای کنشگر، شانس پیروزی در مقایسه با شانس شکست بیشتر باشد، اعتماد خواهد کرد (Coleman, 1988: 105). او برای این کار ابتدا مقداری از منابع را از طرف خود هزینه میکند که بهعنوان هزینۀ اعتماد در نظر گرفته میشود تا بتواند در جریان اعتماد، به سودی متناسب با آن هزینه دست یابد، بنابراین، اگر رابطۀ اعتمادی، سودآور باشد، اعتماد و روابط اعتمادی بیشتر خواهد شد؛ ولی اگر این رابطۀ اعتماد سودآور نباشد یا اینکه با ریسک بالا و عدم کسب سود متناسب باشد، آنگاه اعتماد و رابطۀ اعتمادی کاهش مییابد؛ بنابراین، طبق نظریۀ سرمایۀ اجتماعی کلمن در بحث طلاق و روابط عاطفی، کاهش سرمایۀ اجتماعی میتواند به تضعیف اعتماد و افزایش بدبینی منجر شود که درنهایت به فروپاشی روابط ختم میشود.
یکی دیگر ازنظریات دراینخصوص نظریۀ دلبستگی[4] است. این نظریه بیان میکند که سبک دلبستگی که فرد در کودکی و نوجوانی تجربه میکند، تأثیر مستقیمی بر روابط زناشویی او دارد. افراد با دلبستگی ایمن معمولاً به روابط پایبندتر هستند و نگرش منفیتری به طلاق دارند؛ درحالیکه افراد با دلبستگی اجتنابی یا اضطرابی احتمال بیشتری دارد که به طلاق بهعنوان گزینۀ مطلوب نگاه کنند؛ بنابراین، کاهش تعلق عاطفی در ازدواج میتواند نگرش مثبتتری به طلاق ایجاد کند.
از دیگر نظریات بهکاررفته در این پژوهش نظریۀ عشق سیال[5] است. باومن[6] (2003) در این نظریه بیان میکند که در دنیای مدرن، روابط انسانی، شکننده و موقتی شدهاند و افراد کمتر به تعهدات بلندمدت ازجمله ازدواج پایبند هستند. تمایل به تنوعطلبی، که ناشی از فرهنگ مصرفگرای مدرن است، باعث میشود افراد به طلاق نگرش مثبتتری داشته باشند؛ زیرا تغییر و تجربههای جدید را به ثبات و تعهد ترجیح میدهند.
نظریه یادگیری اجتماعی[7] رابطۀ بین تجربۀ دوستی و نگرش به طلاق را بیان میکند. این نظریه بیان میکند که انسانها ازطریق مشاهده و تجربه، الگوهای رفتاری را یاد میگیرند. تجربۀ دوستی با جنس مخالف قبل از ازدواج میتواند به یادگیری این نگرش منجر شود که روابط عاطفی موقتی و جایگزینپذیر هستند؛ درنتیجه، افرادی که تجربۀ بیشتری در روابط قبل از ازدواج دارند، ممکن است نگرش مثبتتری به طلاق داشته باشند؛ درنهایت با استفاده ازنظریۀ مدرنیزاسیون و نقشهای جنسیتی[8] آنتونی گیدنز (1992) و تالکوت پارسونز (1955) میتوان رابطۀ بین متغیرهای زمینهای (سن، وضعیت اشتغال و تحصیلات) و نگرش به طلاق را بیان کرد. گیدنز در نظریۀ تحول صمیمیت بیان میکند که با پیشرفت مدرنیته، ازدواج کمتر به نهاد سنتی و بیشتر به رابطۀ مبتنیبر رضایت متقابل تبدیل شده است. پارسونز نیز تأکید دارد که تحصیلات و اشتغال، بهویژه در زنان، میتواند استقلال فردی را افزایش و نگرش به طلاق را تغییر دهد. افراد تحصیلکرده و شاغل ممکن است نگرش بازتری به طلاق داشته باشند؛ زیرا گزینههای بیشتری در زندگی دارند.
براساس نظریات مبادلۀ اجتماعی و سرمایۀ اجتماعی میتوان بیان کرد که کاهش اعتماد و بیاعتمادی بر نگرش به طلاق تأثیرگذار است. بنا بر نظریۀ دلبستگی، کاهش تعلق عاطفی در ازدواج میتواند نگرش مثبتتری به طلاق ایجاد کند؛ بنابراین، میتوان بیان کرد که کاهش تعلق عاطفی بر نگرش به طلاق تأثیرگذار است. رابطۀ بین تمایل به تنوعطلبی و نگرش به طلاق توسط نظریۀ عشق سیال تبیین میشود. بر مبنای نظریۀ یادگیری اجتماعی افرادی که تجربۀ بیشتری در روابط قبل از ازدواج دارند، ممکن است نگرش مثبتتری به طلاق داشته باشند؛ بنابراین، میتوان بیان کرد که داشتن تجربۀ دوستی بر نگرش به طلاق تأثیرگذار است. بر مبنای نظریۀ مدرنیزاسیون و نقشهای جنسیتی آنتونی گیدنز و تالکوت پارسونز میتوان رابطۀ بین متغیرهای زمینهای (سن، وضعیت اشتغال و تحصیلات) و نگرش به طلاق را تبیین کرد.
باتوجهبه مبانی و چارچوب نظری ارائهشده متغیرهای مطرحشده و نحوۀ ارتباط آنها و تأثیرگذاریشان بر نگرش به طلاق در مدل نظری زیر نشان داده شده است.
نمودار1. مدل نظری تحقیق و ارتباط بین متغیرهای تحقیق
Figure 1. The theoretical framework of the study and the relationships among the research variables
باتوجهبه چارچوب و مدل نظری فوق، در پژوهش حاضر فرضیات زیر مطرح و بررسی شدهاند»
بین تعلق عاطفی با نگرش به طلاق رابطه وجود دارد؛
بین بیاعتمادی با نگرش به طلاق رابطه وجود دارد؛
بین تمایل به تنوعطلبی با نگرش به طلاق رابطه وجود دارد؛
بین تجربۀ دوستی با نگرش به طلاق رابطه وجود دارد؛
بین متغیرهای زمینهای (سن، وضعیت اشتغال و تحصیلات) با نگرش به طلاق رابطه وجود دارد.
روششناسی پژوهش
این پژوهش در زمرۀ تحقیقات پیمایش مقطعی بوده و دارای ماهیت توصیفی-همبستگی است. برای گردآوری دادهها از ابزار پرسشنامۀ ساختیافته استفاده شده که در سال 1403 به انجام رسیده است. برای بررسی روایی پرسشنامۀ پژوهش، از روش اعتبار صوری و نظرخواهی از متخصصان و همچنین تحلیل عاملی و برای بررسی پایایی پرسشنامۀ پژوهش، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. جامعۀ آماری تحقیق، شامل زنان متأهل (داری همسر) 39-20ساله ساکن شهر تهران در سه منطقۀ 3، 13 و 16 است.
باتوجهبه اینکه مطالعۀ کل مناطق 22گانه شهر تهران بسیار زمانبر و هزینهبر است؛ بنابراین، از بین مناطق 22گانه شهر تهران، سه منطقۀ 3، 13 و 16 انتخاب شد. برای این دستهبندی از مقالۀ «رتبهبندی محلات شهر تهران ازنظر سطح برخورداری و کیفیت زندگی» نوشتۀ احمدی و جهانگرد (1399) استفاده شده است. در این مقاله منطقۀ 3 بهعنوان منطقۀ توسعهیافته (برخوردار)، منطقۀ 13 بهعنوان منطقهای با توسعهیافتگی متوسط (نیمهبرخوردار) و منطقۀ 16 بهعنوان منطقۀ توسعهنیافته (کمبرخوردار) در نظر گرفته شده است؛ بنابراین، جامعۀ آماری تحقیق شامل زنان متأهل 39-20ساله ساکن شهر تهران در سه منطقۀ 3، 13 و 16 است. براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال 1395، تعداد زنان متأهل در این سه منطقه برابر با 93370 نفر بوده است (جدول 1). علت انتخاب بازۀ سنی زنان متأهل 39-20ساله این است که بیشترین ازدواجها در این بازۀ سنی محقق میشود و از سوی دیگر بعد از سن 39 سالگی شانس ازدواج و پیوستن دختران به جرگۀ زنان متأهل بسیار کاهش یافته و احتمال رسیدن به تجرد قطعی افزایش خواهد یافت.
تعداد نمونۀ مطالعهشده در این پژوهش با استفاده از فرمول کوکران 383 نفر برآورد شد. شیوۀ نمونهگیری ترکیبی از طبقهبندی چندمرحلهای و تصادفی ساده بود. بدینصورت که به تناسب جمعیت زنان متأهل در سه منطقۀ 3، 13 و 16 (93370 نفر)، در هر منطقه تعداد نمونه در آن منطقه مشخص شد؛ بهگونهای که از کل جمعیت جامعۀ آماری، 3/30درصد آنان در منطقۀ سه، 7/31درصد در منطقۀ سیزده و 0/38درصد در منطقۀ شانزده قرار داشتند؛ بنابراین، از روی توزیع درصد در هر منطقه، توزیع جمعیت در آن منطقه محاسبه شد؛ بنابراین، تعداد نمونه در منطقۀ سه 116 نفر، در منطقۀ سیزده 121 نفر و در منطقۀ شانزده 146 نفر برآورد شد (جدول 1).
جدول 1- توزیع جمعیت 39-20ساله زنان متأهل براساس مناطق منتخب شهر تهران، 1395
Table 1- Distribution of married women aged 20–39 by selected districts of Tehran, 2016
|
مناطق |
24-20 ساله |
29-25 ساله |
34-30 ساله |
39-35 ساله |
کل جمعیت |
توزیع درصد |
توزیع جمعیت |
|
منطقه 3 |
1930 |
5331 |
9999 |
10990 |
28250 |
3/30 |
116 |
|
منطقه 13 |
2452 |
6876 |
10452 |
9808 |
29588 |
7/31 |
121 |
|
منطقه 16 |
4452 |
8913 |
11664 |
10503 |
35532 |
0/38 |
146 |
|
کل |
8834 |
21120 |
32115 |
31301 |
93370 |
0/100 |
383 |
منبع: پردازش از دادههای سرشماری شهر تهران، 1395
در ادامه، از روی توزیع درصد در هر گروه سنی توزیع جمعیت نمونه در آن گروه سنی محاسبه شد؛ بدین ترتیب که در منطقۀ سه، 8/6درصد زنان متأهل در گروه سنی 24-20ساله، 9/18درصد در گروه سنی 29-25ساله، 4/35درصد در گروه سنی 34-30ساله و 9/38درصد زنان متأهل در گروه سنی 39-35ساله قرار داشتند؛ بنابراین، از 116 نفر نمونۀ منطقۀ سه، 8 نفر به گروه سنی 24-20ساله، 22 نفر به گروه سنی 29-25ساله، 41 نفر به گروه سنی 34-30ساله و 45 نفر به گروه سنی 39-35ساله اختصاص پیدا کرد. بدینترتیب، نمونۀ 116 نفری ما در منطقۀ سه تکمیل شده است؛ به همین ترتیب، در دو منطقۀ دیگر (منطقۀ 13 و منطقۀ 16) نیز، از روی توزیع درصد در هر گروه سنی توزیع جمعیت نمونه در آن گروه سنی محاسبه شد؛ بنابراین، از 121 نفر نمونۀ منطقۀ سیزده، 10 نفر به گروه سنی 24-20ساله، 28 نفر به گروه سنی 29-25ساله، 43 نفر به گروه سنی 34-30ساله و 40 نفر به گروه سنی 39-35ساله اختصاص پیدا کرد؛ درنهایت، از 146 نفر نمونۀ منطقۀ شانزده، 18 نفر به گروه سنی 24-20ساله، 37 نفر به گروه سنی 29-25ساله، 48 نفر به گروه سنی 34-30ساله و 43 نفر به گروه سنی 39-35ساله اختصاص پیدا کرد؛ بدینترتیب، نمونۀ 383 نفری ما در این سه منطقه تکمیل شده است (جدول 2).
جدول 2- توزیع نمونۀ تحقیق حسب گروههای سنی و مناطق منتخب شهر تهران، 1395
Table 2- Distribution of the research sample by age group and selected districts of Tehran, 2016
|
مناطق |
24-20 ساله |
29-25 ساله |
34-30 ساله |
39-35 ساله |
کل |
|
منطقه 3 |
8 |
22 |
41 |
45 |
116 |
|
منطقه 13 |
10 |
28 |
43 |
40 |
121 |
|
منطقه 16 |
18 |
37 |
48 |
43 |
146 |
|
کل |
36 |
87 |
132 |
128 |
383 |
منبع: پردازش از دادههای سرشماری شهر تهران، 1395
در این پژوهش، متغیرهای تجربۀ دوستی، تعلق عاطفی، بیاعتمادی، تمایل به تنوعطلبی، سن، وضعیت اشتغال و تحصیلات متغیرهای مستقل به شمار میروند. متغیر وابسته نیز، نگرش به طلاق است.
برای سنجش متغیر نگرش به طلاق از هشت گویه ( ناظر بر: ناپسنددانستن طلاق و پرهیز از آن تا حد امکان، جایزندانستن طلاق درصورت داشتن فرزند، گاهی به جدایی فکرکردن، جداشدن را حق هر زنی دانستن اگر به هر دلیلی نخواهد به زندگی با همسر ادامه دهد، طلاق را یکی از راه حلها دانستن که نباید از آن ترسید، طلاق را بهتر از زندگی پر از دعوا و تنش دانستن، جدایی را بهتر از زندگی بدون احترام دانستن و اعتقاد به طلاق بهعنوان آخرین راه) استفاده شده است. این گویهها در قالب طیف لیکرت پنجگزینهای از کاملاً مخالفم با کد یک، تا کاملاً موافقم با کد پنج بوده است. مطابق نتایج جدول 3، مقدار استانداردشدۀ آلفای کرونباخ برای متغیر نگرش به ازدواج برابر با 897/0 است. همچنین، برای سنجش روایی گویههای متغیر نگرش به طلاق از روش اعتبار صوری و نظرخواهی از متخصصان و همچنین تحلیل عاملی استفاده شده است. باتوجهبه نتایج جدول 3، گویههای مدنظر تقلیلپذیر به یک عامل زیربنایی هستند؛ درنتیجه، گویههای مربوط به متغیر نگرش به طلاق از میزان روایی و پایایی خوبی برای سنجش این متغیر برخوردار هستند؛ درنهایت، هشت گویۀ ذکرشده با هم جمع شده و متغیر نگرش به طلاق به دست آمده است که متغیری در مقیاس شبهفاصلهای است. نمرۀۀ بالاتر به معنای نگرش مثبت به طلاق و نمرۀ پایین به معنای نگرش منفی به طلاق است.
برای سنجش متغیر تعلق عاطفی، از هفت گویه (ناظر بر: عدم رضایت از ازدواج با همسر، عدم علاقه به همسر، نداشتن رابطهای صمیمانه و عاطفی با همسرم، ترجیح گذران وقت با دوستان بهجای همسر، تعامل کلامی-عاطفی کم در خانه با همسر، تأمین نیازهای عاطفی ازطریق ارتباط با افراد دیگری که در زندگی هستند و گاهی اوقات احساس تنهایی عمیق و بیکسی کردن) استفاده شده است. این گویهها در قالب طیف لیکرت پنجگزینهای از کاملاً مخالفم با کد یک تا کاملاً موافقم با کد پنج بوده است. ضریب آلفای کرونباخ برای متغیر تعلق عاطفی برابر با 873/0 است. برای سنجش روایی گویههای متغیر تعلق عاطفی از روش اعتبار صوری و نظرخواهی از متخصصان و همچنین تحلیل عاملی استفاده شده است. باتوجهبه نتایج جدول 3، گویههای مدنظر تقلیلپذیر به یک عامل زیربنایی هستند؛ درنتیجه، گویههای مربوط به متغیر تعلق عاطفی از میزان روایی و پایایی خوبی برای سنجش این متغیر برخوردار هستند؛ درنهایت، هفت گویۀ ذکرشده با هم جمع شده و متغیر تعلق عاطفی به دست آمده است که متغیری در مقیاس شبهفاصلهای است. نمرۀ بالاتر به معنای تعلق عاطفی بیشتر و نمرۀ پایین به معنای تعلق عاطفی کمتر است.
برای سنجش متغیر بیاعتمادی، از هفت گویه (خیانت همسرم به من بهعنوان یکی از دغدغههای زندگیام، وارسیکردن گوشی همسرم، فکرهای بد دربارۀ همسرم وقتی به مأموریت میرود، بدبینی به همسر وقتی تلفنم را جواب نمیدهد، احساس مخفیکاری همسرم درخصوص برخی از کارهایش، احساس آزردگی از وجود زنان دیگر در محیطی که با همسرم هستم، عدم اعتماد زنان به مردان به دلیل مخفیکاری مردان) استفاده شده است. این گویهها در قالب طیف لیکرت پنجگزینهای از کاملاً مخالفم با کد یک تا کاملاً موافقم با کد پنج بوده است. ضریب آلفای کرونباخ برای متغیر بیاعتمادی برابر با 826/0 است. برای سنجش روایی گویههای متغیر بیاعتمادی از روش اعتبار صوری و نظرخواهی از متخصصان و همچنین تحلیل عاملی استفاده شده است. باتوجهبه نتایج جدول 3، گویههای مدنظر تقلیلپذیر به یک عامل زیربنایی هستند؛ درنتیجه، گویههای مربوط به متغیر بیاعتمادی از میزان روایی و پایایی خوبی برای سنجش این متغیر برخوردار هستند؛ درنهایت هفت گویۀ ذکرشده با هم جمع شده و متغیر بیاعتمادی به دست آمده که متغیری در مقیاس شبهفاصلهای است. نمرۀ بالاتر به معنای بیاعتمادی بیشتر و نمرۀ پایین به معنای بیاعتمادی کمتر است.
برای سنجش متغیر تمایل به تنوعطلبی از هشت گویه (همسرم نمیتواند نیازهای خاص مرا برآورده سازد، همسرم توجهی را که من از مردان دیگر میگیرم به من نمیدهد، برخی از مردان بیشتر مرا جذب میکنند تا همسرم، تنوع در زندگی لازم است حتی در روابط زناشویی، گاهی احساس میکنم از همسرم زده شدهام، کاش ازدواج مدتدار بود و لازم نبود یک عمر با یک مرد زندگی کنیم، خیلی وقتها همسرم جذابیت خاصی برای من ندارد، داشتن روابط متعدد و همزمان عاطفی برای رشد فرد لازم است) استفاده شده است. این گویهها در قالب طیف لیکرت پنجگزینهای از کاملاً مخالفم با کد یک تا کاملاً موافقم با کد پنج بوده است. ضریب آلفای کرونباخ برای متغیر تمایل به تنوعطلبی برابر با 857/0 است. برای سنجش روایی گویههای متغیر تمایل به تنوعطلبی از روش اعتبار صوری و نظرخواهی از متخصصان و همچنین تحلیل عاملی استفاده شده است. باتوجهبه نتایج جدول 3، گویههای مدنظر تقلیلپذیر به یک عامل زیربنایی هستند؛ درنتیجه، گویههای مربوط به متغیر تمایل به تنوعطلبی از میزان روایی و پایایی خوبی برای سنجش این متغیر برخوردار هستند؛ درنهایت، هشت گویۀ ذکرشده با هم جمع شده و متغیر تمایل به تنوعطلبی به دست آمده که متغیری در مقیاس شبهفاصلهای است. نمرۀ بالاتر به معنای تمایل به تنوعطلبی بیشتر و نمرۀ پایین به معنای تمایل به تنوعطلبی کمتر است.
برای سنجش متغیر تجربۀ دوستی از پاسخگویان پرسیده شد که آیا قبل از ازدواج تجربۀ دوستی با جنس مخالف داشتهاید. پاسخ «بله» با کد یک و پاسخ «خیر» با کد صفر مشخص شده است؛ بنابراین، متغیر تجربۀ دوستی در مقیاس اسمی دوگزینهای است.
برای سنجش متغیر وضعیت اشتغال از پاسخگویان پرسیده شد که: آیا شاغل هستید. شاغل با کد یک و غیرشاغل با کد صفر مشخص شده است؛ بنابراین، متغیر وضعیت اشتغال در مقیاس اسمی دوگزینهای است. برای سنجش متغیر سن از پاسخگویان پرسیده شد که چند سال دارند؛ بنابراین، متغیر سن دارای مقیاس فاصلهای است. متغیر تحصیلات نیز به دو صورت پرسش شده است: در مقیاس ترتیبی (زیردیپلم و دیپلم با کد یک، کاردانی با کد دو، کارشناسی با کد سه و کارشناسی ارشد و بالاتر با کد چهار) و در مقیاس فاصلهای با پرسش از تعداد کلاسهایی که فرد بهصورت رسمی در مدارس و دانشگاهها درس خوانده است.
جدول 3- تعداد، اعتبار و ضریب پایایی گویههای متغیرهای پژوهش
Table 3-Number, validity, and reliability coefficients of the items related to the research variables
|
نام متغیر |
تعداد گویهها |
تحلیل عاملی |
مقدار آلفای کرونباخ |
|
|
مقدار کیزر-مایر-اُلکین[9] |
آزمون بارتلت |
|||
|
نگرش به اطلاق |
8 |
894/0 |
401/2103 |
897/0 |
|
تعلق عاطفی |
7 |
865/0 |
532/2043 |
873/0 |
|
بیاعتمادی |
7 |
838/0 |
325/1892 |
826/0 |
|
تمایل به تنوعطلبی |
8 |
849/0 |
371/1873 |
857/0 |
برای آزمون روابط دومتغیره بین متغیر وابستۀ تحقیق که شبهفاصلهای است (نگرش به طلاق) و متغیرهای مستقلی که در مقیاس فاصلهای و شبهفاصلهای هستند (تعلق عاطفی، بیاعتمادی، تمایل به تنوعطلبی، سن و تحصیلات) از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. همچنین، برای سنجش رابطۀ دومتغیره بین متغیر وابستۀ تحقیق و متغیر وضعیت اشتغال و تجربۀ دوستی که در مقیاس اسمی دوگزینهای است، از آزمون T با دو نمونۀ مستقل استفاده شده است. برای سنجش تحلیل چندمتغیره بین متغیر وابسته و متغیرهای مستقل، از آزمون رگرسیون خطی چندمتغیره استفاده شده است.
یافتههای پژوهش
توزیع نمونۀ تحقیق برحسب گروههای سنی حاکیازآن است که 36 نفر معادل 4/9درصد در گروه سنی 24-20ساله، 87 نفر معادل 7/22درصد در گروه سنی 29-25ساله، 132 نفر معادل 5/34درصد در گروه سنی 34-30ساله و 128 نفر معادل 4/33درصد در گروه سنی 39-35ساله قرار دارند. لازم به ذکر است که تقسیمبندی نمونۀ آماری در گروههای سنی مختلف باتوجهبه نتایج سرشماری سال 1395 شهر تهران است؛ بنابراین، کاملاً منطبق با نتایج سرشماری سال 1395 شهر تهران است. میانگین سنی نمونۀ تحقیق 4/33 سال است.
57 نفر معادل 9/14درصد نمونۀ تحقیق دارای تحصیلات زیردیپلم و دیپلم هستند. 70 نفر معادل 3/18درصد تحصیلات کاردانی دارند. 157 نفر معادل 0/41درصد نمونۀ تحقیق تحصیلات کارشناسی دارند و 98 نفر معادل 8/25درصد تحصیلات کارشناسی ارشد و بالاتر دارند؛ بنابراین، بیش از 74درصد نمونۀ تحقیق دارای تحصیلات کارشناسی و پایینتر هستند.
نتایج تحلیل دومتغیرۀ متغیرهای تحقیق در جداول 4 و 5 آمده است. مطابق یافتههای جدول 4 رابطۀ آماری معناداری بین سن و تحصیلات با نگرش به طلاق مشاهده نشد. سایر متغیرهای تحقیق رابطۀ معناداری با نگرش به طلاق دارند. رابطۀ بین تعلق عاطفی و نگرش به طلاق در سطح 01/0 معنادار است و جهت رابطه منفی است؛ بدین معنا که با افزایش تعلق عاطفی، نگرش مثبت به طلاق در بین زنان متأهل کاهش مییابد. همچنین، رابطۀ بین بیاعتمادی و نگرش به طلاق در سطح 01/0 معنادار است و جهت رابطه مثبت است؛ بدین معنا که هرچه زنان متأهل بیاعتمادی بیشتری به همسر خود داشته باشند، نگرش مثبت آنان به طلاق افزایش خواهد یافت؛ درنهایت، رابطۀ بین تمایل به تنوعطلبی و نگرش به طلاق در سطح 01/0 معنادار است و جهت رابطه مثبت است؛ بدین معنا که با افزایش تمایل به تنوعطلبی، نگرش مثبت زنان به طلاق افزایش مییابد (جدول 4).
جدول 4- رابطۀ بین برخی متغیرهای مستقل و نگرش به طلاق
Table 4- Relationship between selected independent variables and attitudes toward divorce
|
برخی متغیرهای مستقل |
ضریب همبستگی پیرسون |
سطح معناداری |
|
سن |
092/0- |
089/0 |
|
تحصیلات |
086/0 |
153/0 |
|
تعلق عاطفی |
628/0- |
000/0 |
|
بیاعتمادی |
531/0 |
000/0 |
|
تمایل به تنوعطلبی |
604/0 |
000/0 |
جدول 5، رابطۀ بین متغیر وابسته و متغیرهای مستقل وضعیت اشتغال و تجربۀ دوستی را نشان میدهد. باتوجهبه اینکه متغیرهای وضعیت اشتغال و تجربۀ دوستی، در مقیاس اسمی دوگزینهای هستند، از آزمون T با دو نمونۀ مستقل استفاده شده است.
درخصوص رابطۀ بین وضعیت اشتغال و نگرش به طلاق، نتایج آزمون t (834/9 =t و 003/0=Sig) گویای آن است که میانگینهای دو گروه شاغلین و غیرشاغلین تفاوت معناداری با یکدیگر داشته و این دو گروه با سطح اطمینان 99درصد در میانگین نگرش به طلاق با هم تفاوت دارند. میانگین نمرۀ نگرش به طلاق برای شاغلین برابر با 6518/34 و میانگین نمرۀ نگرش به طلاق برای غیرشاغلین برابر با 5803/32 است. همانگونه که مشاهده میشود، میانگین نمرۀ نگرش به طلاق در بین شاغلین بیش از غیرشاغلین است و اختلاف این میانگین برابر با 0715/2 است (جدول 5).
درخصوص رابطۀ بین تجربۀ دوستی و نگرش به طلاق، نتایج آزمون T (297/11 =t و 000/0=Sig) گویای آن است که میانگینهای دو گروه افرادی که تجربۀ دوستی با جنس مخالف داشته و افرادی که تجربۀ دوستی با جنس مخالف نداشتهاند، تفاوت معناداری با یکدیگر داشته و این دو گروه با سطح اطمینان 99درصد در میانگین نگرش به طلاق با هم تفاوت دارند. میانگین نمرۀ نگرش به طلاق برای افرادی که تجربۀ دوستی با جنس مخالف داشتهاند، برابر با 8253/38 و میانگین نمرۀ نگرش به طلاق برای افرادی که تجربۀ دوستی با جنس مخالف نداشتهاند، برابر با 2418/35 است. همانگونه که مشاهده میشود، میانگین نمرۀ نگرش به طلاق در بین افرادی که تجربۀ دوستی با جنس مخالف داشتهاند، بیش از افرادی است که تجربۀ دوستی با جنس مخالف نداشتهاند و اختلاف این میانگین برابر 5835/3 است (جدول 5).
جدول 5- آزمون تفاوت میانگینهای نگرش به طلاق برحسب طبقات متغیرهای مستقل
Table 5- Test of mean differences in attitudes toward divorce based on categories of independent variables
|
متغیر |
طبقات متغیر |
میانگین نگرش به طلاق |
تفاوت میانگین |
آزمون T |
سطح معناداری |
|
وضعیت اشتغال |
شاغل |
6518/34 |
0715/2 |
834/9 |
003/0 |
|
غیرشاغل |
5803/32 |
||||
|
تجربۀ دوستی |
بله |
8253/38 |
5835/3 |
297/11 |
000/0 |
|
خیر |
2418/35 |
برای بررسی تأثیر همزمان تمامی متغیرهای تحقیق بر نگرش به طلاق از تکنیک رگرسیون خطی چندمتغیره استفاده شده است. لازم به ذکر است که پیشفرضهای رگرسیون مانند آمارۀ دوربین واتسون و آمارۀ تورم واریانس (VIF) محاسبه شد. بررسی استقلال خطاها با استفاده از آزمون دوربین-واتسون صورت گرفت. مقدار این آماره برای مدل برابر با 11/2 بود. همچنین، آمارۀ تورم واریانس (VIF) انجام شد و عدد بهدستآمده کمتر از 2 بود که نشان میدهد شدت همخطی متغیرهای مستقل یا میزان همخطی متغیرهای مستقل قابلقبول است؛ بنابراین، شرایط استفاده از رگرسیون خطی چندمتغیره فراهم شده است. در ادامه متغیرهای سن، وضعیت اشتغال، تحصیلات، تجربۀ دوستی، تعلق عاطفی، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی وارد معادله شده و تأثیر همزمان تمامی متغیرها بر روی متغیر وابسته آزمون شده است.
مطابق نتایج جدول 6، رابطۀ آماری معناداری بین متغیرهای سن و تحصیلات با نگرش به طلاق مشاهده نشد. متغیر وضعیت اشتغال رابطۀ معناداری با نگرش به طلاق دارد. مقدار بتای بهدستآمده برای این متغیر مثبت است؛ این بدین معناست که زنان شاغل در مقایسه با زنان غیرشاغل، نگرش مثبتتری به طلاق دارند. متغیر تجربۀ دوستی رابطۀ معناداری با نگرش به طلاق دارد. مقدار بتای بهدستآمده برای این متغیر مثبت است؛ این بدین معناست که افرادی که تجربۀ دوستی قبل از ازدواج داشتهاند، در مقایسه با زنانی که تجربۀ دوستی نداشتهاند، نگرش مثبتتری به طلاق دارند. همچنین، متغیرهای تعلق عاطفی، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی نیز رابطۀ معناداری با نگرش به طلاق دارد. مقدار بتای بهدستآمده برای این متغیر تعلق عاطفی منفی و برای متغیرهای بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی مثبت است؛ این بدین معناست که با افزایش تعلق عاطفی، نگرش مثبت به طلاق کاهش یافته، درحالیکه با افزایش بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی، نگرش مثبت به طلاق افزایش مییابد؛ به بیان دیگر، زنانی که تجربۀ دوستی داشتهاند، تعلق عاطفی پایین، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی داشتهاند و بهلحاظ وضعیت اشتغال نیز شاغل هستند، بیشترین نگرش مثبت به طلاق را دارا بودند (جدول 6).
مقدار ضریب تعیین تعدیلشده برابر با 449/0 است و نشاندهندۀ این است که متغیرهای تحقیق توانستهاند حدود 45درصد تغییرات متغیر وابسته (نگرش به طلاق) را تبیین کنند. همانگونه که مشاهده میشود، متغیر تعلق عاطفی با ضریب 415/0، متغیر تجربۀ دوستی با ضریب 387/0، متغیر تمایل به تنوعطلبی با ضریب 362/0، متغیر بیاعتمادی با ضریب 328/0 و متغیر وضعیت اشتغال با ضریب 247/0، به ترتیب، قویترین پیشبینیکنندههای نگرش به طلاق هستند (جدول 6).
جدول 6- تحلیل چندمتغیرۀ متغیرهای پژوهش با نگرش به طلاق با استفاده از رگرسیون خطی چندمتغیره
Table 6- Multivariate linear regression analysis of research variables in relation to attitudes toward divorce
|
متغیرهای مستقل |
Beta |
T |
sig |
|
سن |
094/0- |
327/2- |
232/0 |
|
وضعیت اشتغال (شاغل=1، غیرشاغل=0) |
247/0 |
234/5 |
021/0 |
|
تحصیلات |
031/0 |
274/1 |
451/0 |
|
تجربۀ دوستی (بله=1، خیر=0) |
387/0 |
381/4 |
000/0 |
|
تعلق عاطفی |
415/0- |
435/7- |
000/0 |
|
بیاعتمادی |
328/0 |
254/5 |
000/0 |
|
تمایل به تنوعطلبی |
362/0 |
417/6 |
000/0 |
|
Method |
Enter |
||
|
R |
761/0 |
||
|
Adjusted R Square |
449/0 |
||
|
F |
632/29 |
||
|
sig |
000/0 |
||
در ادامه باتوجهبه مدل نظری تحقیق و بهمنظور بررسی اثر متغیرهای مستقل مطالعه بر تعلق عاطفی، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی، سه رگرسیون خطی چندمتغیره انجام شده است؛ به بیان دیگر، برای بررسی اثر متغیرهای زمینهای و تجربۀ دوستی بر تعلق عاطفی، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی، 3 رگرسیون دیگر انجام شده است تا ازطریق تحلیل مسی، علاوهبر اثرات مستقیم به اثرات غیرمستقیم متغیرها شناسایی شود؛ بنابراین، در مدل اول، متغیرهای زمینهای و تجربۀ دوستی، وارد مدل شده و تأثیر آنان بر تعلق عاطفی سنجش و بررسی شد. در مدل دوم، متغیرهای زمینهای و تجربۀ دوستی، وارد مدل شده و تأثیر آنان بر بیاعتمادی سنجش و بررسی شد؛ درنهایت، در مدل سوم متغیرهای زمینهای و تجربۀ دوستی، وارد مدل شده و تأثیر آنان بر تمایل به تنوعطلبی سنجش و بررسی شد (جدول 7).
مطابق نتایج جدول 7 در مدل اول، رابطۀ آماری معناداری بین متغیرهای سن، وضعیت اشتغال و تحصیلات با تعلق عاطفی مشاهده نشد. متغیر تجربۀ دوستی رابطۀ معناداری با تعلق عاطفی دارد. مقدار بتای بهدستآمده برای این متغیر منفی است؛ این بدین معناست که افرادی که تجربۀ دوستی دارند، دارای تعلق عاطفی کمتری هم هستند. مقدار ضریب تعیین تعدیلشده برابر با 115/0 است و نشاندهندۀ این است که متغیر تجربۀ دوستی توانسته 5/11درصد تغییرات متغیر تعلق عاطفی را تبیین کنند.
در مدل دوم، رابطۀ آماری معناداری بین متغیرهای سن، وضعیت اشتغال و تحصیلات با بیاعتمادی مشاهده نشد. متغیر تجربۀ دوستی رابطۀ معناداری با بیاعتمادی دارد. مقدار بتای بهدستآمده برای این متغیر مثبت است؛ این بدین معناست که افرادی که تجربۀ دوستی دارند، بیاعتمادی بیشتری هم دارند. مقدار ضریب تعیین تعدیلشده برابر با 154/0 است و نشاندهندۀ این است که متغیر تجربۀ دوستی توانسته حدود 5/15درصد تغییرات متغیر بیاعتمادی را تبیین کنند (جدول 7).
جدول 7- تحلیل چندمتغیرۀ متغیرهای پژوهش با تعلق عاطفی، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی با استفاده از رگرسیون خطی چندمتغیره
Table 7- Multivariate linear regression analysis of research variables in relation to emotional attachment, mistrust, and desire for variety
|
مدل اول |
Beta |
Sig |
|
|
تأثیر متغیرهای زمینهای و تجربۀ دوستی بر تعلق عاطفی |
سن |
054/0 |
328/0 |
|
وضعیت اشتغال (شاغل=1، غیرشاغل=0) |
042/0 |
426/0 |
|
|
تحصیلات |
028/0 |
595/0 |
|
|
تجربۀ دوستی(بله=1، خیر=0) |
372/0- |
000/0 |
|
|
Method |
Enter |
||
|
R |
371/0 |
||
|
Adjusted R Square |
115/0 |
||
|
مدل دوم |
Beta |
Sig |
|
|
تأثیر متغیرهای زمینهای و تجربۀ دوستی بر بیاعتمادی
|
سن |
068/0 |
219/0 |
|
وضعیت اشتغال (شاغل=1، غیرشاغل=0) |
055/0 |
315/0 |
|
|
تحصیلات |
042/0 |
484/0 |
|
|
تجربۀ دوستی(بله=1، خیر=0) |
439/0 |
000/0 |
|
|
Method |
Enter |
||
|
R |
392/0 |
||
|
Adjusted R Square |
154/0 |
||
|
مدل سوم |
Beta |
Sig |
|
|
تأثیر متغیرهای زمینهای و تجربۀ دوستی بر تمایل به تنوعطلبی
|
سن |
084/0 |
108/0 |
|
وضعیت اشتغال (شاغل=1، غیرشاغل=0) |
072/0 |
204/0 |
|
|
تحصیلات |
058/0 |
372/0 |
|
|
تجربۀ دوستی(بله=1، خیر=0) |
458/0 |
000/0 |
|
|
Method |
Enter |
||
|
R |
425/0 |
||
|
Adjusted R Square |
179/0 |
||
در مدل سوم، رابطۀ آماری معناداری بین متغیرهای سن، وضعیت اشتغال و تحصیلات با تمایل به تنوعطلبی مشاهده نشد. متغیر تجربۀ دوستی رابطۀ معناداری با تمایل به تنوعطلبی دارد. مقدار بتای بهدستآمده برای این متغیر مثبت است؛ این بدین معناست که افرادی که تجربۀ دوستی دارند، دارای تمایل به تنوعطلبی بیشتری هم هستند. مقدار ضریب تعیین تعدیلشده برابر با 179/0 است و نشاندهندۀ این است که متغیر تجربۀ دوستی توانسته حدود 18درصد تغییرات متغیر تمایل به تنوعطلبی را تبیین کنند (جدول 7).
جدول 8.- جمع اثرات متغیرهای مستقل پژوهش بر نگرش به طلاق
Table 8- Combined effects of the independent research variables on attitudes toward divorce
|
متغیر |
اثر مستقیم |
اثر غیرمستقیم |
کل اثر |
|
وضعیت اشتغال |
247/0 |
- |
247/0 |
|
تجربۀ دوستی |
387/0 |
تجربۀ دوستی تعلق عاطفی (372/0-) تعلق عاطفی نگرش به طلاق(415/0-) کل اثر غیرمستقیم: (372/0-) (415/0-)= (154/0) تجربۀ دوستی بیاعتمادی (439/0) بیاعتمادی نگرش به طلاق(328/0) کل اثر غیرمستقیم: (439/0) (328/0)= (144/0) تجربۀ دوستی تمایل به تنوعطلبی (458/0) تمایل به تنوعطلبی نگرش به طلاق(362/0) کل اثر غیرمستقیم: (458/0) (362/0)= (166/0) |
851/0 |
|
تعلق عاطفی |
415/0- |
- |
415/0- |
|
بیاعتمادی |
328/0 |
- |
328/0 |
|
تمایل به تنوعطلبی |
362/0 |
- |
362/0 |
جدول 8 مجموع اثرات متغیرهای مستقل معنادار را در مدل تحلیل مسیر پژوهش نشان میدهد. مطابق یافتهها، متغیرهای وضعیت اشتغال، تجربۀ دوستی، تعلق عاطفی، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی بر نگرش زنان متأهل به طلاق اثرگذار بودند. نکتۀ درخور توجه، اثرگذاری تجربۀ دوستی و اهمیت زیاد این متغیر در نگرش مثبت به طلاق است؛ به بیان دیگر، متغیر تجربۀ دوستی علاوهبر تأثیر مستقیمی که بر نگرش مثبت به طلاق دارد، ازطریق غیرمستقیم و اثری که بر متغیرهای تعلق عاطفی، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی میگذارد در نگرش مثبت به طلاق بسیار اثرگذار است. این مورد در نمودار 2 نیز بهصورت دیاگرام مسیر نشان داده شده است.
نمودار2- مدل تجربی تحقیق و ارتباط بین متغیرهای تحقیق منبع: یافتههای تحقیق
Fig 2- The empirical model of the study and the relationships among the research variables
بحث، نتیجه و پیشنهادها
باتوجهبه افزایش آمار طلاق در کشور و پیامدهای فردی، خانوادگی و اجتماعی آن، بررسی و شناسایی تحلیلی ریشههای پنهان آن برای اقدامات پیشگیرانه و درمانی ضروری است؛ در همین راستا، این پژوهش با هدف بررسی رابطۀ میان متغیرهای تجربۀ دوستی، تعلق عاطفی، تمایل به تنوعطلبی و بیاعتمادی با نگرش به طلاق در میان زنان متأهل انجام شد.
ازجمله یافتههای تحقیق، وجود رابطۀ معنادار و منفی بین تعلق عاطفی و نگرش به طلاق بود؛ بدین معنا که با کاهش تعلق عاطفی، نگرش به طلاق در بین زنان متأهل افزایش مییابد. این یافته همسو با یافته رضایی و همکاران (1396) است که بر نقش کلیدی تعاملات عاطفی منفی زوجین در ایجاد و گسترش طلاق عاطفی و اقدام به طلاق تأکید کردند و گزارش کردند که عدم اختصاص زمان کافی برای ابراز علاقه و محبت به خانواده، ازدواج بدون عشق و علاقه و مشکلات عاطفی حلنشده قبلی (همچون فاششدن رابطۀ قبلی زوج و چالشهای ناشی از آن) ازجمله علل اقدام به طلاق است. همانگونه که فقدان عشق و مشکلات عاطفی (Chlen & Mustaffa, 2008) و عدم تأمین نیازهای عاطفی نیز ازجمله علل طلاق برشمرده شدهاند (باستانی و همکاران، 1390). همچنین، این یافته با نظریۀ مبادلۀ اجتماعی تبیینشدنی است. یکی از مهمترین نیازهای زن و مرد در زندگی نیازهای عاطفی، تعلق عاطفی، محبتورزی و دریافت عشق و محبت صمیمانه و عمیق است. این نیاز برای زنان مهمتر هم هست؛ بنابراین، اگر به هر دلیلی این نیاز مهم و پایهای در خانواده بهدرستی برآورده نشود، موجب دلسردی و بیانگیزگی در زندگی میشود و درصورت ترکیبشدن با سایر مسائل و مشکلات، ادامۀ این وضعیت ممکن است فرد را به فکر جداشدن از همسر و انحلال خانواده بیندازد.
همچنین، این تحقیق نشان داد که هرچه زنان متأهل بیاعتمادی بیشتری به همسر خود داشته باشند، نگرش مثبت آنان به طلاق افزایش خواهد یافت. این یافته همسو با یافتۀ کیتسون و هولمز (1992) و باستانی و همکاران (1390) است که بیاعتمادی به همسر را بهعنوان یکی از علل طلاق معرفی کردهاند. طبق نظریۀ سرمایۀ اجتماعی کلمن در بحث طلاق و روابط عاطفی، کاهش سرمایۀ اجتماعی میتواند به تضعیف اعتماد و افزایش بدبینی منجر شود که درنهایت به فروپاشی روابط ختم میشود. اعتماد به همسر سنگ بنای رابطۀ امن را تشکیل میدهد و اگر این احساس امنیت و اعتماد در میان زوجین وجود نداشته باشد، درگیری ذهنی، عدم آرامش، تردید و اضطراب مداوم در برابر روابط همسر، فرد را دچار فرسایش و استهلاک روانی میکند و بر کیفیت زندگی زناشویی بهشدت تأثیر میگذارد. از سویدیگر، فرد بدبین را دچار حساسیتها، واکنشها و رفتارهای افراطی میکند که به نارضایتی و واکنشهای طرف مقابل منجر میشود و به مرور الگوی تعاملی آنها را خدشهدار میکند، رابطۀ میان آنها را نامناسب و شکننده میسازد.
یکی دیگر از یافتههای تحقیق، وجود رابطۀ معنیدار میان افزایش تمایل به تنوعطلبی با نگرش مثبت زنان به طلاق بود. بهطورکلی، مسائل و مشکلات جنسی سهم چشمگیری در نارضایتی میان زوجین و ناپایداری زندگی آنها دارد و یکی از این مسائل، تنوعطلبی جنسی است. تحقیقات قبلی نیز نشان دادهاند که اختلاف در مسائل زناشویی و جنسی، تنوعطلبی (باس و شاکلفورد به نقل از کفاشی و سرآبادانی، 1393)، مشکلات جنسی Kitson & Holmes, 1992)) و نارضایتی جنسی ازجمله علل طلاق هستند (باستانی و همکاران، 1390؛ بوالهری و همکاران، 1391؛Edwards & Booth; 2014; Santtila et al., 2007; Litzinger & Gordon, 2005 ). این یافته نیز باتوجهبه نظریۀ مبادلۀ اجتماعی قابلدرک است. یکی از کارکردهای ازدواج و تشکیل خانواده، برآوردن نیازهای زیستی و جنسی است. مشکلات این حیطه ممکن است انواع گوناگونی داشته باشند؛ گاه مشکل خاصی در همسر وجود ندارد، اما تنوعطلبی خود فرد، منجر میشود که نیازها و انتظارات او ازجانب همسر، آنگونه تأمین نشود که باب میل اوست و موجب دلزدگی زناشویی شود و زندگی مشترک را به مخاطره اندازد.
بخش دیگری از تحقیق نشان داد که افرادی که تجربۀ دوستی با جنس مخالف داشتهاند و افرادی که چنین تجربهای نداشتهاند، تفاوت معناداری ازنظر میانگین نگرش به طلاق دارند؛ بهصورتیکه میانگین نمرۀ نگرش به طلاق در بین افرادی که تجربۀ دوستی با جنس مخالف داشتهاند، بیش از سایرین بود. پیشتر نیز خلجآبادی فراهانی (1391) دریافته بود که احتمال رخداد طلاق، با تجربۀ رابطۀ پیشرفته با همسر یا غیرهمسر رابطۀ معناداری دارد. برای تکمیل این یافته در بخش دیگری از تحقیق، اثر متغیر «تجربۀ دوستی» بر تعلق عاطفی، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی بررسی شد؛ یعنی اثرات غیرمستقیم تجربۀ دوستی بر نگرش به طلاق، علاوهبر اثر مستقیم آن (بر نگرش به طلاق) بررسی و مشخص شد که تجربۀ دوستی، خود، رابطۀ معناداری با تعلق عاطفی، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی دارد؛ بنابراین، براساس یافتههای تحقیق میتوان گفت افرادی که تجربۀ دوستی دارند، دارای تعلق عاطفی کمتر، بیاعتمادی بیشتر و تنوعطلبی بیشتری هستند؛ بنابراین، داشتن تجربۀ دوستی نهتنها بهصورت مستقیم، بلکه ازطریق غیرمستقیم و اثری که بر سه متغیر دیگر میگذارد، در نگرش مثبت به طلاق بسیار اثرگذار است. بخشهایی از این یافته در برخی تحقیقات پیشین هم به دست آمده است؛ برای مثال، قادرزاده و همکاران (1396) دریافته بودند که تجربۀ رابطۀ جنسی قبل از ازدواج پیامدهایی چون تنو طلبی و کاهش اعتماد را در پی دارد. مؤذن و صداقتیفرد (1402) نیز میان ارتباط پیش از ازدواج با تنوعطلبی و طلاق رابطۀ معناداری را پیدا کرده بودند. همچنین، این یافتهها همسویی کلی با یافتههایی دارد که نشان میدهند که روابط پیش از ازدواج بر کیفیت زناشویی و رضایت زناشویی تأثیر میگذارد 2012 Strauss, Legkauskas & Stankeviciene, 2009;) 2005) Brown, Fowers et al., 1996; و ریسک طلاق را بالا میبرد (Manning & Cohen, 2012; Jose et al., 2010; 2008, Nazio, Berrington & Diamond, 1999; 1995, Webster et al.,در تبیین این یافتۀ مهم میتوان گفت زنانی که قبل از ازدواج، دوستیها و ارتباطات عمیق و متعدد با مردان مختلف برقرار میکنند، اولاً، به دنبال دلبستگیهای عاطفی متعدد و ناپایدار، آمادگی ایشان برای برقراری روابط عاطفی عمیق، خالص و پایدار با همسر دچار خدشه میشود. از سوی دیگر، خاطرات مبالغهآمیز دوستیها، عشق و محبتهای قبلی همواره رقیبی برای عواطف طبیعی و متعادلتر میان زن و شوهر واقعی خواهد بود. حتی اگر فرد با همان کسی ازدواج کند که قبلاً با او وارد رابطۀ عاطفی شده است، باز هم پیشبینیپذیر است که مشکلاتی با او پیدا کند. قبل از ازدواج، محبت و عشق افراطگونه باعث میشود که فرد چشم عقل خود را بر روی ایرادت و اشکالات طرف مقابل ببندد و حتی انتظارات غیرواقعبینانه از او و از این زندگی پیدا کند؛ درحالیکه بعد از ازدواج و با فروکشکردن عواطف مبالغهآمیز و تعدیلشدن آنها، فرد بیشازپیش اشکالات و کاستیهای طرف مقابل را میبیند و ممکن است دچار افت عاطفی و سرخوردگی شود. بروز چنین تغییراتی در حوزۀ تعاملات دختر و پسر و حوزۀ خانواده را میتوان با نظر به نظریۀ گذار دوم جمعیتی نیز بهتر درک کرد که آثاری از آن در جامعۀ ما نیز دیده میشود و مواجهۀ صحیح با آن نیاز به مداخلات فرهنگی- تربیتی دارد؛ بدین معنا که در مدارس، دانشگاهها و رسانههای عمومی آموزشهای لازم دربارۀ تأثیرات و پیامدهای میانمدت و بلندمدت روابط آزاد به نوجوانان و جوانان ارائه شود.
از سوی دیگر، دوستی و رابطۀ پیشرفته با جنس مخالف بهویژه اگر به دفعات تکرار شود، به تغییر ذائقۀ افراد و تمایل به تنوعطلبی جنسی منجر میشود و رضایت از روابط محدود به همسر را با مشکل مواجه میسازد.
از سوی سوم، میتوان پیشبینی کرد که دوستیها و روابط با جنس مخالف، بهویژه اگر بارها شکل بگیرد و از هم بگسلد، این گسستها، بیوفاییها و شکستهای عشقی متعدد، بهتدریج به بروز بیاعتمادی به جنس مخالف منجر میشود. همۀ اینها، آنچه را که برای دلگرمی و رابطهای آرامشبخش، لذتآفرین و سرشار از محبت به همسر لازم است، دچار اختلال میکند و زندگی را با ناپایداری مواجه میکند. در چنین شرایطی، پیشبینیپذیر است که نگرش مثبت به طلاق و جدایی از همسر قوت بگیرد.
دربارۀ متغیرهای زمینهای، رابطۀ آماری معناداری بین سن و تحصیلات با نگرش به طلاق مشاهده نشد؛ اما درخصوص رابطۀ بین وضعیت اشتغال و نگرش به طلاق مشخص شد که میانگینهای دو گروه شاغلین و غیرشاغلین در میانگین نگرش به طلاق تفاوت معناداری با یکدیگر دارند و میانگین نمرۀ نگرش به طلاق در بین شاغلین بیش از غیرشاغلین است؛ برایناساس، زنان شاغل در مقایسه با زنان غیرشاغل، نگرش مثبتتری به طلاق دارند. این یافته در مقابل یافتۀ درگاهی و همکاران (1397) است؛ ولی همسو با یافتۀ دری نجفآبادی و همکاران (1400) و اسکاندرا و همکاران (2019) است. در تبیین این یافته اشتغال زنان و استقلال مالی آنها را از یکسو میتوان تسهیلکنندۀ طلاق در نظر گرفت؛ بدین معنا که زنان درصورت وجود مشکلات و اختلافات جدی با همسر خود، درصورتیکه امکان تأمین اقتصادی و استقلال مالی برایشان فراهم باشد، بیشتر به طلاق تمایل مییابند. از سویدیگر، ممکن است مشارکت اقتصادی زنان سهم آنان را در بودجۀ خانواده افزایش دهد و بهتبع، قدرت آنان را در چانهزنی تقویت کند و باعث شود که بدون واهمه و با واکنشهای تندتری در برابر موارد اختلاف در خانواده، با همسر خود وارد بحث شوند و ساختار عمومی خانواده را به چالش بکشند. از سوی سوم، ممکن است که شرایط دشوار کاری زنان شاغل مانند کار نامنظم یا ساعت کاری نامناسب موجب اختلال در زندگی زناشویی شود و زمینۀ طلاق را فراهم سازد (مدیری و رحیمی، 1395: 453). گاه نیز، زوج به دلیل استقلال مالی همسر، جایگاه اقتداری قبلی خود را در خطر میبیند، دچار حساسیتهایی میشود و رفتارهای افراطی نامناسبی از خود بروز میدهد و روابط با همسر را دچار چالش میکند. بههرحال، اشتغال زنان با اینکه میتواند به اقتصاد خانواده و پایداری و بالندگی آن کمک کند، درصورت عدم رعایت ظرایف لازم میتواند بنیان خانواده را به خطر اندازد. لازم است در دورههای آمادگی برای ازدواج، آموزشهای لازم به جوانان در شرف ازدواج داده شود که از سویی مردها شیوههای کارآمد جلب محبت و دلگرمی همسرانشان را بیاموزند؛ زیرا امروزه - به دلیل اشتغال و توان مالی بالای بسیاری از زنان امروز- دیگر، تأمین نیاز اقتصادی زن نمیتواند ابزار کارآمدی برای حفظ پایبندی زنان به زندگی خانوادگی باشد. از سوی دیگر، زنان نیز قدرشناس خانوادۀ خود باشند؛ زیرا نیازهای آدمی، فقط نیازهای اقتصادی نیست که با اشتغال زنان تأمین شود؛و نیاز به انس و محبت چیزی است که در درازمدت برتری و اهمیت خود را بیشازپیش نشان خواهد داد.
درمجموع، این تحقیق نشان داد که زنانی که تجربۀ دوستی دارند، تعلق عاطفی کم، بیاعتمادی و تمایل به تنوعطلبی داشته و بهلحاظ وضعیت اشتغال نیز شاغل هستند، بیشترین نگرش مثبت به طلاق را دارا هستند. این یافته، از سویی اطلاعات ما را راجع به پیامدهای بلندمدت دوستیها و روابط قبل از ازدواج کاملتر میکند و میتواند سرنخهایی برای نهادهای فرهنگی-تربیتی در ارتباط با آگاهیبخشیدن به نوجوانان و جوانان_ و اصلاح الگوهای تعاملی با جنس مخالف_ فراهم کند؛ زیرا به نظر میرسد که بسیاری از دختران نوجوان و جوان در روابط آزاد، بیشتر به نتایج کوتاهمدت آن (تأمین برخی نیازها) میاندیشند و به دلیل کمتجربگی از پیامدهای بلندمدت آن آگاهی ندارند؛ بنابراین، یک راه موثر میتوان انتقال تجارب زیستۀ افرادی باشد که این راه را رفتهاند و پیامدهای منفی بلندمدت روابط آزاد را تجربۀ کردهاند. از سوی دیگر، این مطالعه ابعاد دقیقتری از ریشههای ناسازگاری و طلاق را برای ما روشن میکند و بر ضرورت فراهمسازی و تسهیل خدمات مشاورهای بهمنظور کاستن از خطر طلاق برای زوجینی تأکید میکند که به دلیل تجارب نامناسب قبلی، اکنون زندگی مشترک آنها در خطر است. زوجینی که قصد ازدواج دارند، اولاً، باید آگاهی بیشتری راجع به تأثیرت احتمالی الگوی زندگی پیشینی همدیگر بر روی زندگی آیندۀ خود کسب کنند و آگاهانه دربارۀ انتخاب همسر آینده تصمیم بگیرند و ثانیاً، درصورت تمایل و اصرار بر ازدواج، پیشاپیش اقدامات مداخلهای برای کاستن یا رفع این تأثیرات منفی صورت بگیرد تا احتمال طلاق در آینده کاهش یابد.
در پایان باتوجهبه یافتهها چند پیشنهاد پژوهشی مطرح میشود: مطالعۀ طولی تأثیر نحوۀ ازدواج بر رضایت زناشویی و سازگاری زوجین، نقش واسطهای ویژگیهای شخصیتی در پیامدهای منفی روابط قبل از ازدواج بر سازگاری زوجین، تأثیر تجارب قبلی بر روابط زناشویی، مقایسۀ تأثیر تجربۀ دوستی قبل از ازدواج به تمایل به طلاق بین دو جنس.
تعارض منافع
نویسندگان هیچگونه تعارض منافعی با شخص یا سازمانی ندارند.
[1] Social Exchange Theory
[2] Social Capital Theory
[3] James Samuel Coleman
[4] Attachment Theory
[5] Liquid Love
[6] Bauman
[7] Social Learning Theory
[8] Modernization and Gender Roles
[9] KMO
)