نویسندگان
1 گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور قائم شهر
2 گروه علوم اجتماعی دانشگاه تربیت معلم تبریز
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
  Introduction  One of the most important social problems with complex dimensions is divorce, which brings about the devastation of family life. Family is perceived as one of the fundamental pillars and main institutions of every society. Therefore sociologists cannot afford to keep themselves away from family analysis and its changes. They have always tried to study it via certain and special perspectives. Moreover, everybody agrees that in none of the previous historical eras the family has been so widely suffered from the problem of divorce and its side effects than our contemporary era. The rates of marriage and divorce registered in Iran indicate that the number of divorces is increasing more than the number of marriages. So this phenomenon in Iran is considered as a challenge or serious social problem. A review of divorce's statistics in Iran during 2012 (6 percent growth in proportion to the previous year) indicates the increasing rate of this problem in general and particularly in the region under study in this paper. It appears that the more industrialization in cities and villages, the more new conflicts in previously traditional communities. Such modern changes have devastated the institution of family rather than protecting it, and this can have wide effects on the health of divorced couples, and children. This indicates a critical condition which needs to be studied in order to protect the family and reduce the rate of divorce. Because social damages depend on each other, expansion in one may cause others to expand as well so we must study divorce to prevent other problems from happening and/or expanding.    Materials and Methods  The research method is casual-comparative. For comparability, it was tried to converge two groups i.e. divorced and non-divorced individuals. Statistical population includes two groups of divorced and non-divorced of citizens in the city of Ghaemshahr. Sample size include 180 divorced subjects whose formal process of divorce have been finished in the court, and another group of 100 married subjects who live in their families and are not separated. Sampling method for non-divorced group was snowball sampling and for divorced group, convenient sampling, both of which are non-random methods of sampling.   Discussion of Results and Conclusions  The Results of the study indicate that the variable of educational differences may lead to disability in satisfying the spouse's expectations . Also, opinion-related difference of the couples, interference of family members in the couple`s marital life, and unsuitable job condition can be considered as effective variables on increasing divorce. The interesting point is that difference in birthplace has no effect on divorce occurrence in contrast to the research primary pre-assumption. Also, the discussion about research hypotheses and their theoretical analysis can be explained according to exchange theory, as it predicts that when a person (husband or wife) assesses the costs of a relationship more than its interests, in this regard such person assumes the relationship unequal and will become disappointed to get satisfied in his/her expectations for the other party. As a result, we may expect a rupture in the relationship and consequently occurrence of divorce. Our research findings indicate that those spouses who were not able to meet their spouse's expectations, they face divorce more than others. This finding approves exchange theory and also the findings of Rousta (2010), Riahi & colleagues (2007) and Dohrati (2007).    Â
کلیدواژهها [English]
یکی از مسائل اجتماعی که در زمان معاصر اهمیت فزایندهای یافته و ابعاد پیچیدهای پیدا کرده، مسأله طلاق و به تبع آن فروپاشی زندگی خانوادگی است. خانواده از ارکان عمده و از نهادهای اصلی هر جامعه به شمار میرود. و به همین دلیل است که جامعهشناس و جامعهشناسی نتوانسته خود را از توجه و علاقه به مطالعه خانواده و تحولات موجود در آن برکنار نگه دارد و به همین جهت، به نحوی از انحاء با این پدیده شگرف زیستی اجتماعی برخورد داشته و از زاویه معین و دیدگاهی خاص به مطالعه و تبیین آن پرداخته است. علاوه بر این، همگان حول این نکته توافق دارند که هیچ عصری مثل عصر ما، بشر درگیر این مسأله و آثار سوء ناشی از آن نبوده است.
میزان ازدواج و طلاق ثبت شده در مرکز آمار ایران ]1[ بیانگر این نکته است که در سالهای اخیر رشد طلاق همواره از میزان رشد ازدواج پیشی گرفته است. به همین علت، این پدیده اجتماعی در جامعه ما به عنوان یک چالش یا معضل جدی اجتماعی مطرح شده است. اخوان تفتی (1384) در بررسی پیامدهای طلاق در گذار از مراحل آن در تهران، به این نتیجه رسید که آسیبپذیری زنان از پیامدهای اجتماعی طلاق بیشتر بوده است. همچنین، طلاق گر چه بر زنان و مردان تأثیر مشابهی میگذارد، اما نگرانی زنان از آینده اقتصادی خود در مورد فرزندان و گفته مردم بیشتر از مردان بوده است.
چرلین در طرح موضوع طلاق در دایرهالمعارف علوم اجتماعی، نقل قولی از ویلیام گود دارد که به موجب آن تمام سیستمهای خانوادگی مسائل و موجباتی را برای رهایی افراد از فشارهای درون سیستم و خارج شدن از آن دارند و طلاق یکی از این وسایل و موجبات است. طلاق مسألهای جهانی است، چرا که در کشورهایی نظیر آمریکا، آلمان، بریتانیا و به طور کل کشورهای غربی، آمارها نشاندهنده آن است که رشد بالای طلاق به بحرانی در این کشورها تبدیل شده است. چرلین معتقد است که توسعه اقتصادی - اجتماعی میزان طلاق را در پارهای از جوامع افزایش و در پارهای دیگر کاهش داده است؛ چرا که در کشورهای صنعتی غرب میزان طلاق در مقایسه با قبل از انقلاب صنعتی افزایش یافته است (اسپکتور، 1985: 208).
مروری بر آمار طلاق در کشور در طی سال 1390 (6 درصد نسبت به سال قبل رشد طلاق در ایران) نشاندهنده روند رو به افزایش این معضل اجتماعی و همچنین، رشد فزاینده آن در منطقه مورد تحقیق (استان مازندران3 درصد و شهرستان قاﺋم شهر4 درصد)[1] بیانگر آن است که هر چه شهرها و روستاها مدرن ترشوند و ویژگی صنعتی بیشتری پیدا کنند، ضمن حل بسیاری از تضادهای جوامع پیشین، تعارضهای جدیدی را خلق کرده است. تغییرات نوین اجتماعی بیشتر از آنکه در خدمت حفظ خانواده قرار گیرند، در جهت متلاشی شدن این نهادها قرار گرفتهاند و این امر میتواند تأثیر عمیق در وضعیت سلامت افراد مطلقه، فرزندان و در نتیجه بر نهادهای اجتماعی داشته باشد و این خود نشاندهنده وضعیتی بحرانی است که ضرورت مطالعه برای پیشگیری و کاهش مهار طلاق را طلب میکند و نیز به علت اینکه تمامی آسیبهای اجتماعی رابطهای تنگاتنگ با یکدیگر دارند و گسترش یکی ممکن است به گسترش دیگری کمک کند و از طرفی، به این علت که خانوادههای زیادی درگیر این مشکل هستند، در نتیجه، ضرورت مطالعه و تحقیق در حوزههای مختلف پدیده طلاق همواره و پیش از پیش ضروری و لازم به نظر میرسد و محقق امیدوار است که با بررسی برخی علل و عوامل مؤثر بر این پدیده رو به گسترش و تزاید، بتواند راههایی مناسب برای مقابله و مهار آن پیشنهاد نماید.
رقم میانگین سالانه 16 درصدی طلاق طی دهه 1390-1381، نشان از میزان بیشتر طلاق در شهرستان قائمشهر در مقایسه با کشور و حتی استان مازندران (جدول 1) ، سبب گردید تا محقق در مقاله حاضر بر آن باشد تا پاسخ مناسبی به این سؤال دهد، که عمدهترین عوامل اجتماعی مؤثر در طلاق با توجه به منطقه مورد تحقیق چیست؟
جدول1- مقایسه آمار طلاق استان مازندران با میانگین کل کشور سالهای 1390- 1381
|
سال |
کل کشور |
استان مازندران |
شهرستان |
|
1381 |
3/10 |
02/9 |
4/10 |
|
1382 |
6/10 |
15/9 |
5/11 |
|
1383 |
4/10 |
9/8 |
04/12 |
|
1384 |
6/10 |
4/10 |
5/14 |
|
1385 |
4/11 |
9/11 |
6/12 |
|
1386 |
8/11 |
4/12 |
2/13 |
|
1387 |
5/12 |
2/13 |
1/16 |
|
1388 |
1/14 |
7/15 |
06/22 |
|
1389 |
3/15 |
9/17 |
5/24 |
|
1390 |
3/16 |
5/18 |
1/24 |
|
میانگین |
33/12 |
6/12 |
13/16 |
منبع: سالنامههای آماری کشوری و استانی مرکز آمار ایران:1390-1381
روستا (1389) پژوهشی با عنوان «بررسی علل اجتماعی گرایش به طلاق در بین زنان مراجعهکننده به دادگاه خانواده در شهر شیراز» به ثبت رسانده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داده است متغیرهای برآورده نشدن انتظارات از نقش همسری، خشونت شوهر، عدم صداقت همسر و عدم مشورت در امر زندگی با میزان گرایش زنان به طلاق رابطه معنادار و مستقیمی دارند. برخی دیگر از نتایج حاصل از این پژوهش، حاکی از آن است که متغیرهای اختلاف تحصیلی زوجین، اختلاف سن زوجین، تحصیلات زن و سن ازدواج با گرایش به طلاق زنان ارتباط معنیدار و معکوسی دارند.
ریاحی و همکارانش (1386) پژوهشی با عنوان «تحلیل جامعهشناختی میزان گرایش به طلاق در شهرستان کرمانشاه» انجام دادهاند. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد متغیرهای دخالت دیگران در زندگی زوجین، میزان برآورده نشدن انتظارات همسران از یکدیگر و میزان تصور مثبت از پیامدهای طلاق بر متغیر وابسته؛ یعنی میزان گرایش به طلاق تأثیرگذار بوده است. همچنین، برخی دیگر از نتایج این تحقیق حکایت از آن دارد که متغیرهای تفاوت سـنی، تفاوت تحصیلی و تفاوت عقاید همسران به شکل غیرمستقیم از طریق تأثیر بر میزان برآورده نشدن انتظارات همسران از یکدیگر، بر میزان گرایش به طلاق مؤثر بودهاند.
قطبی و همکاران (1386) پژوهشی با عنوان «وضعیت طلاق و برخی عوامل مؤثر برآن» به ثبت رسانیده است که از مهمترین نتایج تحقیق می توان به ارتباط معنیدار بین بروز طلاق با متغیرهایی چون: دخالت دیگران در زندگی زوجین، عدم تفاهم، عدم توافق اخلاقی و عقیدتی زوجین، تفاوت سنی زوجین و بیماریهای روانی اشاره کرد.
بخشی (1383) در پژوهشی با عنوان «نگرش به طلاق و عوامل مؤثر بر آن در شهر مشهد» انجام داده است. یافتههای تحقیق نشان داده است که با بالا رفتن سن، میزان رضایت از زناشویی و میزان پرهیز فرد در روابط خود با جنس مخالف، نگرش به طلاق سخت گیرانهتر میشود و با افزایش سطح تحصیلات نگرش به طلاق سخن گیرانهتر میشود. همچنین، دادهها حاکی از آن بود که جنسیت با نگرش به طلاق رابطه معنیداری را نشان نمیدهد.
شعبانی (1382) پژوهشی با نام «بررسی عوامل مؤثر بر تقاضای طلاق و شناسایی عوامل اجتماعی در شهر تبریز» انجام داد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که بین تقاضای طلاق با اختلافات طبقاتی، اختلافات فرهنگی و آگاهی زن رابطه معناداری وجود ندارد، در حالی که تقاضای طلاق با دخالت دیگران، اعتیاد و الکلیسم و خشونت خانوادگی رابطه معناداری دارد.
ملتفت (1381) پژوهشی با عنوان«بررسی عوامل مؤثر بر گرایش به طلاق در شهرستان داراب » انجام داد. نتایج این تحقیق نشان داد که اختلاف تحصیلی زوجین، اختلاف سنی زوجین، تحصیلات زوجین و سن ازدواج با میزان گرایش به طلاق رابطه معنادار مستقیمی دارند. همچنین، تفاوت معناداری بین میزان گرایش به طلاق بر حسب رابطه خویشاوندی با همسر و محل تولد زن وجود دارد.
مطالعه کالمیجن و همکارانش (2004) در ارتباط با طلاق، نقش زمینههای فرهنگی و اقتصادی را برجسته نشان داده است. نتایج این تحقیق نشان داده که اگر زنان به علت داشتن کار دارای درآمد باشند و نیز محل کارشان نیز برایشان جذاب و جالب توجه باشد، میزان طلاق نیز افزایش مییابد. همچنین، فرضیاتی که مربوط به زمینههای فرهنگی بودند نیز این نکته را با دلیل به اثبات رساندند که جدای از عوامل اقتصادی، طرفداری زنان از هنجارهای آزادی بخش به طور قابل توجهی میزان طلاق را افزایش میدهد. برخی دیگر از نتایج این تحقیق، حاکی از آن است که در حقیقت اعتبار تبیینکنندههای اقتصادی در طلاق به واسطه ارزشهای فرهنگی حاصل میگردد.
پولریک و ویلک[2] (2004) در تحقیقی با عنوان «علل طلاق و جدایی و تأثیر آن بر بچهها، زنان و مردان در استرالیا» با هدف بررسی شیوه نگرش به زندگی و ارتباط آن با طلاق دست به تحقیق زدند. دادههای به دست آمده نشان داد که هدف از زندگی و نحوه نگرش افراد، نوع رفتار مرتبط با آن رفتار را در خانواده سازماندهی میکنند؛ به این معنا زوجینی که هدف از زندگی و نوع نگرششان به آن خود نگری (اولویت اول در خانواده به خود دادن) نباشد؛ از بر آورده ساختن انتظارات دیگران فاصله میگیرند و در نتیجه وضعیتی را رقم میزند که خواستههای دیگران در آن نادیده و یا کم دیده باقی میمانند و لذا شاهد میزان گرایش به طلاق خواهیم بود.
بر طبق مطالعاتی که آمبرت[3] (2009) طی سالها مطالعه در زمینه طلاق و ازدواج انجام داده است، در کتابی با عنوان طلاق، تأثیرات، علل و پیامدهای آن، مهمترین عوامل مؤثر بر افزایش میزان طلاق در کانادا را به دو دسته عمده عوامل فرهنگی و جمعیتشناختی تقسیم نمود که تشریح این عوامل بدینترتیب است: فقدان الزام قانونی و فرهنگی برای طلاق، عدم پذیرش طلاق به عنوان لکه ننگ، وجود تمایلات فردگرایانه و سرباز زدن از مسؤولیتهای خانوادگی، ازدواج در سنین پایین، فقر و درآمد کم، تحرک اجتماعی سریع، ازدواج مجدد، برقراری ارتباط جنسی با افراد ازدواج نکرده، نبود الزام قانونی در همبستریهای قبل از ازدواج[4] برای شروع زندگی مشترک به صورت قانونی، پرورش در خانواده طلاق.
ویلیام اچ دوهرتی[5] (2007) در مطالعهای با عنوان «چقدر طلاق رایج است و عوامل مؤثر بر آن چیست؟» عوامل مؤثر بر طلاق در آمریکا را اینگونه برشمرد: ازدواج در سنین پایین، درآمد و تحصیلات پایین، همبستریهای قبل از ازدواج، بارداری قبل از ازدواج، عدم وابستگی مذهبی، عضو خانواده طلاق بودن و احساس ناامنی کردن. برخی دیگر از نتایج دیگر این تحقیق، این بوده که عمدهترین عوامل مؤثر بر طلاق را عدم تعهد زوجین، مجادله زیاد، خیانت[6]، عدم تحقق انتظارات، نزاع بین زوجین، عدم برابری در روابط جنسی و سوء استفاده معرفی کرده است.
در پژوهشی که با عنوان «دلایل مردم برای طلاق: جنس، طبقه اجتماعی، مدت زندگی و سازگاری»، توسط آماتو و پرویتی[7] (2003) در سالهای بین 1997-1980 مبنی بر پاسخ به سؤال باز که چرا ازدواجشان به طلاق انجامید، انجام گرفت، عمدهترین پاسخ گزارششده، خیانت بوده است. به دنبال آن ناسازگاری، نوشیدن یا استفاده الکل قرار داشت. دلایل خاص افراد نیز برای طلاق، که عنوان این تحقیق برگرفته از آن بوده، عبارت بوده است از: جنس، طبقه اجتماعی و مدت زندگی افراد. نکته قابل توجه این بود که همسران در بروز طلاق، دیگری را مقصر میدانستند. همچنین، آنها ادعا میکردند که خانمها بیشتر تمایل به طلاق دارند.
بلوسفلد و هوم[8] (2000) در تحقیقی با عنوان «علت و پیامدهای طلاق » در آمریکا اقدام به پژوهش نمودند. نتایج به دست آمده حکایت از آن دارد که شبکه تعاملات فرد و نوع الگوی زندگی بر طلاق تأثیرگذار است؛ به این معنی چنانکه الگوی ارائه شده و موجود در شبکهها در بر گیرنده فرد، زندگی همراه با خانواده و ازدواج به صورت قانونی را الگو قراردهد و مطرح نماید، فرد در پی همرنگی با شبکه، زندگی تنها به دور از مسؤولیت خانواده را الگو قرار داده، میزان گرایش به طلاق و زندگی بدون ازدواج را به دنبال دارد و این مساوی با افزایش نرخ طلاق خواهد بود.
جمعبندی پژوهشهای انجام شده نشان میدهد که اکثر تحقیقات داخلی سعی نمودهاند واقعه طلاق را بیشتر توصیف نمایند و کمتر به دنبال تبیین جامعهشناختی آن به طور تحلیلی بودهاند؛ به عبارت دیگر، عمده تحقیقات داخلی انجام گرفته فاقد یک چارچوب تئوریک مناسب بوده است. نکته دیگر این که اکثر این تحقیقات تقریباً علل مشابه و یکسانی را برای وقوع یا افزایش طلاق مطرح کردهاند. در خصوص جمعبندی تحقیقات خارجی نیز با توجه به فضای اجتماعی و فرهنگی خاص آن، میتوان به عوامل مؤثر بر بروز طلاق به فقدان الزام قانونی و فرهنگی برای طلاق، خیانت، همبستری های قبل از ازدواج و نداشتن هر گونه تعهد نسبت به همدیگر، وجود تمایلات فردگرایانه اشاره کرد. پژوهش حاضر در صدد است با استفاده از رویکرد علّی- مقایسهای در بین گروههای طلاقگرفته و طلاقنگرفته، عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر میزان وقوع طلاق را شناسایی و سپس با به کارگیری مبانی نظری مناسب، وقوع طلاق را به طور تحلیلی تبیین نماید.
چارچوب نظری
این نظریه دنیای اجتماعی را شبکهای از موقعیتها یا منزلتها در نظر میگیرد و در آن افراد به اجرای نقش می پردازند. در این نظریه بیشتر واقعیتهای اجتماعی را میتوان همانند متن نمایشنامهای تلقی کرد که درآن بسیاری از موقعیتها هنجارهای موجود را تعیین میکنند که فرد باید چگونه رفتار کند (ترنر، 1378: 26). اینکه چه نقشهایی را باید بر عهده بگیرد، بر اساس انتظاراتی است که افراد دیگر و جامعه از او دارند. با توجه به این نظریه، خانواده را هم میتوان به عنوان یک صحنه نمایش در نظر گرفت که بازیگران اصلی آن زن و شوهر هستند و بر این اساس ، جامعه از آنها انتظاراتی دارد (ملتفت، 1381).
نظریههای ناهمسان و همسان همسری
به عقیده هیل[9]، افراد مایلند همسری برگزینند که بیشتر همسانشان باشد تا ناهمسانشان و چنانچه این قاعده به دلایلی رعایت نگردد، احتمالاً زوجین دچار ناسازگاری و در نهایت جدایی میشوند. باورمن[10] میگوید؛ انسان دانسته یا ندانسته در پی گزینش همسری است که صفاتی همگون با او داشته باشد. افراد، در تمامی سنین در میدانی فراختر از آنکه تصادف بتواند بر آن کارگر باشد، با کسانی وصلت میکنند که از نظر موقعیت زناشویی همانند خودشان باشند. به گمان لاک و برگس[11]، بخت هر فرد بیشتر در راستای ازدواجی همسانگزینانه عمل میکند تا ناهمسانگزین. وود[12] در اثرش، معتقد است، هر قدر همگونی میان دو همسر از نظر مذهب و نژاد کمتر باشد، اختلاف و کشمکش ایشان بیشتر است. چنی و یامورا[13] نیز بر این باورند که هر قدر پیوندهای قومی و فرهنگی میان زن و شوهر محکمتر باشد، خطر جدایی به مراتب در میان ایشان کمتر است (ساروخانی، 1385 :40-60). در مقابل، در ناهمسان همسری وضعیت بهگونهای است که دو انسان با دو فرهنگ متفاوت در کنار یکدیگر قرار میگیرند و چون سازش فکری ندارند، عواطف آنان نیر رو به سردی میگذراد (اکرمن،1990: صص 17-20).
نظریه شبکه
نظریه شبکه بر این دیدگاه است که نزدیکان و اقوام زوجین به عنوان شبکههای مرتبط و تأثیرگذاری هستند که میتواند رابطه زن و شوهر را تحت تأثیر قرار دهند. هر خانواده قسمتی از یک شبکه بزرگ خویشاوندی محسوب میشود که در تعامل با سایر افراد خانواده قرار دارد، اما این تعامل تغییر ماهیت داده، جایگزین آن مداخله نابجا میگردد. زمانی که زن و شوهر علاوه بر کانون زندگی خود، عضو شبکهای از خانوادههایی با درجه و میزان در هم تنیدگی بالایی از روابط باشند، به نوعی در آن حل و هضم میگردند. در این شرایط تسلط شبکه بر ایشان نهادینه شده، ناخواسته رفتار و نحوه برخورد با دیگران و خصوصاً همسر را مطابق با الگوهای شبکه تنظیم میکنند. در این حالت، بروز رفتارهای عقلایی و همسرپسند را به شدت از دست خواهند داد. پیامد چنین وضعیتی به وجود آمدن وضعیت و فضای رنجآور و مجادلهآمیز است؛ چرا که این اعمال نظر و دخالت، فضای روابط بین زن و شوهر را تیره کرده که این مسأله میتواند زمینه بروز اختلافات در خانواده را به وجود آورد و در نتیجه انحلال نهاد خانواده را قریبالوقوع سازد (سگالن، 1379: 254).
نظریه مبادله
یکی از نظریهپردازان این نظریه، هومنز[14] است که بیشتر به مبادله بین دو نفر توجه دارد و معتقد است که اساس مبادله اجتماعی بر منفعت شخصی و ترکیبی از نیازهای اقتصادی و روانی استوار است. قضایای هومنز عبارتند از :1- قضیه موفقیت؛ 2- قضیه محرک؛ 3- قضیه ارزش؛ 4- قضیه محرومیت – سیری؛ 5- قضیه پرخاشگری_ تأیید (ریتزر، 1388: 427). بر اساس این دیدگاه رابطه بین زن و شوهر یک مبادله محسوب میشود، که از ابتدای زندگی شروع شده است. اگر حقوق متقابل آنان را به عنوان پاداش و هزینه تلقی کنیم، زندگی آنان برمحور مبادله متقابل جریان مییابد. به عبارتی دیگر، زمانی که یک شخص (زن یا شوهر) هزینههای یک رابطه را بیشتر از منافع آن ارزیابی میکند، این نظریه پیشبینی میکند که این شخص به رابطه مذکور و نابرابری در مبادله مینگرد و در نهایت، به گسست روابط متقابل زوجین منجر میگردد.
با توجه به مباحث مطرح شده، در این قسمت سعی میکنیم به نحو مطلوبتری مبانی نظری تحقیق را تببیین نماییم. اصل اساسی نظریه نقشها این است که زن و شوهر با توجه به نقشهایی که دارند، انتظاراتی از همدیگر دارند. چنانچه آنها در برآورده شدن این انتظارات توفیقی نداشته باشند، احتمال مخدوش شدن روابط بین آنها پدید میآید و تداوم زندگی آنها را دچار تردید مینماید. همچنین، نظریه مبادله بر این پیش فرض پایهریزی شده است که در روابط بین زوجین، هر یک از زوجین در ازای آنچه میگیرد، باید چیزی بدهد. در این صورت، بیتوجهی به دیگری؛ یعنی محروم کردن وی از پاداش. با تکرار چنین وضعی فرد زیاندیده از آنجا که پاداشهای متناسبی را مطابق انتظار خویش دریافت نکرده است، ابتدا سعی میکند شرایط را برای تحقق انتظارات خویش ایجاد نماید و روابط را ترمیم نماید، اما در صورت عدم موفقیت اقدام به کنارهگیری از ادامه مبادله و در نهایت، تصمیم به جدایی و طلاق میگیرد. بنابراین، با توجه به دو نظریه نقشها و مبادله رابطه بین برآورده نشدن انتظارات یکی از زوجین و گرفتن طلاق بررسی میشود.
پارسونز معتقد است برای آنکه خانواده نقش مؤثری داشته باشد، باید نوعی تقسیم کار جنسی در آن برقرار باشد؛ بدینگونه که مردان باید نیروی محرک خانواده باشند و زنان نیز باید به وظیفهشان که امور داخلی خانواده و مراقبت از کودکان و بزرگسالان است، بپردازند. لذا باید سنگ صبور یعنی مهربان، پروراننده و سرشار از عاطفه باشند. این نظریهپرداز اعتقاد دارد چنانچه کارکردها و جهتگیریهای زنان و مردان در خانواده بسیار شبیه هم گردند، رقابت میان آنها زندگی خانوادگی را مختل خواهد کرد و نقش تعیینکننده خانواده رنگ خواهد باخت. بنابراین، فرضاً اگر جنس زن به هر دلیلی اشتغال در محیط خارج از خانه را به وظیفه اصلی خود که همانا ایجاد نقش تربیتی و عاطفی باشد، ترجیح دهد؛ نتیجهای جز نارسایی در ایفای نقش و به دنبال آن گسست روابط خانوادگی نخواهد داشت. لذا در این شرایط پدید آمدن اختلاف بین زوجین و حتی جدایی آنها از هم ه بعنوان ستونهای اصلی ثبات خانواده چندان دور از ذهن نخواهد بود. همچنین، این نظریهپرداز معتقد است تداخل در نقشها باعث اغتشاش در امور خانوادگی میشود؛ یعنی اینکه مردان نیز باید همانگونه که تأمین امور مالی خانواده را به عهده دارند، باید نیروی محرکه خانواده باشند و از نقش مهم خویش در خانواده غافل نگردند و باید در جهتگیری خانواده نقشی ویژه داشته باشند؛ چرا که در غیر اینصورت ثبات نهاد خانواده را دچار اختلال خواهد نمود (ریتزر، 1388: 613). بنابراین، یکی دیگر از اجزای مدل نظری این تحقیق بررسی رابطه بین وضعیت شغلی زوجین و طلاق است.
شکل 1- مدل تبیین طلاق با رویکرد نظریه مبادله
نظریه همسانهمسری به زعم نظریهپردازانی، مثل: هیل، باورمن و چنی و یامورا، اینگونه وقوع طلاق را تبیین میکنند که تا زمانی که دو همسر همسوگرا هستند، همانند یا مکمل یکدیگرند و رفتار و انتظارات هر دو تحت تأثیر مجموعههای ارزشی و هنجاری مشابه قرار میگیرد، اما از سوی دیگر در صورتی که دو همسر در شرایط ناهمسان و با دو فرهنگ یا ایدههای متفاوت، در کنار یکدیگر قرار میگیرند، علیرغم نزدیکی، نوعی فاصله اجتماعی بین آنها به وجود میآید و سبب میشود که تداوم زندگی به گونهای دیگر برای آنها رقم بخورد و حتی سبب متزلزل شدن نهاد خانواده گردد. با عنایت به این موضوع، در تحقیق حاضر به بررسی یکی دیگر از اجزای مدل نظری تحقیق؛ یعنی وجود تفاوت عقاید و جدایی زوجین پرداخته میشود. نظریه ناهمسان همسری نیز ناهمسانیهای میان دو همسر را سرچشمه کشمکشهای خانوادگی میداند (ساروخانی، 1385: 40-60). به عبارت دیگر، همسانیهای مختلف، از قبیل: همسانی جغرافیایی، نژادی، سنی، اجتماعی، تحصیلی، ذهنی و معنوی را تداومبخش یک زندگی سعادتمند ذکر میکنند. از این رو، سعی میشود به بررسی ارتباط دو متغیر تفاوت تحصیلی و تفاوت محل تولد با طلاق پی برده شود.
در نهایت، نظریه شبکه بر این دیدگاه است که قوی بودن شبکه خویشاوندی و دخالت دیگران در زندگی زوجین، میتواند از طریق سلب قدرت تصمیمگیری از زوجین، سبب بروز اختلافات خانوادگی گردیده، احتمال جدایی و طلاق را افزایش دهد (سگالن، 1379: 255-254). به طور کلی، میتوان اینگونه اشاره کرد که چارچوب نظری مطالعه حاضر ترکیبی از نظریه همسان و ناهمسانهمسری، نقشها، نظریه مبادله، نظریه شبکه و دیدگاه پارسونز است.
1. تفاوت بالای مدرک تحصیلی (تحصیلات) زوجین موجب طلاق میگردد.
2. تفاوت در محل تولد زوجین موجب وقوع طلاق میشود.
3. تفاوت عقاید زوجین موجب طلاق میشود.
4. دخالت دیگران مخصوصاً اعضای خانواده زوجین موجب طلاق میشود.
5. برآورده نشدن انتظارات موجب طلاق زوجین میشود.
6. وضعیت شغلی زوجین موجب طلاق میشود.
معرفی متغیرهای تحقیق (مستقل، وابسته ) و تعاریف عملیاتی آن
متغیرهای مستقل: تفاوت تحصیلی، تفاوت در محل تولد، تفاوت عقاید، دخالت دیگران بهویژه اعضای خانواده، میزان وضعیت شغلی نامناسب و برآورده نشدن انتظارات و متغیر وابسته: افراد طلاق گرفته و طلاق نگرفته.
عملیاتی کردن مفاهیم تفاوت تحصیلی، تفاوت در محل تولد اینگونه بود که در چند سؤال ملموس سنجش گردید، همچنین مفهوم وضعیت شغلی نامناسب بدین ترتیب بوده که میزان موارد شغلی بیکار بودن شوهر، دوشغله بودن شوهر، شاغل بودن زوجین، گرانباری شغلی زوجین سنجش گردید.
|
مفهوم |
ابعاد |
مؤلفه |
معرفها |
گویهها |
|
تفاوت عقاید
|
رفتاری |
- اجتماعی - دینداری - تصمیمگیری - همکاری
- وضع ظاهری |
- تعامل اجتماعی با دیگران
- اهمیت به مسائل مذهبی
-معاشرت با دوستان
- تصمیم گیریهای مهم و اساسی - شیوه پوشش و آرایش خود |
- هم عقیده بودن من و همسرم در مورد رفتن به میهمانی . - هم عقیده بودن من و همسرم در مورد اهمیت به مسایل مذهبی. -هم عقیده بودن من و همسرم در مورد نحوه معاشرت با دوستان - هم عقیده بودن من و همسرم در مورد تصمیمگیریهای نهایی درباره زندگی. هم عقیده بودن من و همسرم در مورد شیوه پوشش و آرایش. |
|
عاطفی و تربیتی |
- پرورشی
- رفع نیاز
|
- تربیت و برخورد با فرزندان
- روابط زناشویی (جنسی) |
- هم عقیده بودن من و همسرم در مورد تربیت فرزندان و نحوه برخورد با آنها. - هم عقیده بودن من و همسرم در مورد نحوه میزان روابط زناشویی (جنسی) با یکدیگر . |
|
|
برآورده نشدن انتظارات |
روانی |
همفکری |
مشورت |
- همسرم در امور زندگی با من مشورت میکند. |
|
عاطفی تربیتی |
رعایت ادب دلسوزی |
- رعایت عفت کلام - توجه به سلایق |
- همسرم در خانه عفت کلام را رعایت میکرد. - همسر سلایق من را درنظر میگرفت. |
|
|
اخلاقی منزلتی |
نجابت علاقهمندی |
- تفریح روی با خانواده – بیمار داری - تربیت فرزندان - احترام به همسر |
- همسرم در تفریح با خانواده اهمیت قایل میشد. - همسرم در مواقع بیماری از من مراقبت میکرد. - همسرم نسبت به وظایف فرزندداری توجه داشت. - همسرم احترام من را نگه میداشت. |
|
|
حسابگری |
آیندهنگری |
داشتن حساب دخل و خرج |
- همسرم در مسائل اقتصادی آیندهنگر است. |
|
|
دخالت دیگران
|
تأییدی شناختی |
ارزشگذاری
|
- برچسب زنی |
- اینکه اعضای اطرافیان زندگیتان را زندگی شکست خورده بدانند، در طلاق ﺗﺄثیر داشت. |
|
- تخریبی
|
تصویرسازی افشاگری
|
- زشت شمردن - آشکار نمودن معایب |
- اینکه نزدیکان مستقیماً نظر منفی خودشان را درباره همسرتان بیان کنند، در طلاق ﺗﺄثیر داشت. - اینکه اعضای خانواده معایب همسرتان را برای شما آشکار کنند، ﺗﺄثیرگذار در طلاق بوده است. |
|
|
- رفتاری |
خوشبختی |
- نمایش مهرورزی
|
- اینکه نزدیکان شما از زندگی شاد خود برای شما تعریف کنند، در طلاق ﺗﺄثیر داشت. |
روششناسی
روش این تحقیق بنا به ماهیت و نوع موضوع مورد بررسی و محدودیتها و امکانات از نوع علّی مقایسهای است. این روش نوعی روش تحقیق کمّی است که با مقایسه افرادی که واجد الگوی رفتاری یا ویژگی شخصیاند، با افراد فاقد آن ویژگی، در جستجوی کشف علل بالقوه و تأثیرات آنهاست (گال و دیگران، 1383: 656). روش مقایسهای به این دلیل در مقاله حاضر استفاده گردید که با بررسی ویژگیهای مشابه بین دو گروه طلاق گرفته و طلاق نگرفته، وجوه افتراق آنها را اندازهگیری کند و به بینشی درباره بروز پدیده طلاق دست یابد.
جامعه آماری مربوط به دو گروه طلاق گرفته و طلاق نگرفته شهرستان قائمشهر است. حجم نمونه این تحقیق مربوط به دو گروه افراد طلاق گرفته و طلاق نگرفته است. گروه اول شامل 180 نفر از طلاق گرفتههایی میشد که حکم طلاق از سوی دادگاه شهرستان قائمشهر در سال 1390، برای آنها صادر شده بود. گروه دوم نیز با توجه به فرمول کوکران شامل 100 نفر از افراد ازدواج کردهای است که در حال زندگی کردن هستند و مشکلی به نام طلاق و جدا شدن از هم را ندارند.
حجم نمونهگروه طلاقگرفته با عنایت به اینکه تعداد افراد مطلقه کمتر از 200 نفر بوده است، با توجه به جدول مورگان کلشماری شده است. همچنین، حجم نمونه افراد عادی یا طلاق نگرفته نیز بر اساس فرمول کوکران ذیل به دست آمده است.
N1 = 180
N2 = 100
P = 148/0 افراد طلاقگرفته q =افراد طلاقنگرفته 852/0
d =07/0 مقدار خطا t =96/1 سـطح اطمینان
به منظور مقایسهپذیر شدن جمعیت مطلقه با افراد عادی، همگنسازی دو نمونه از اهمیت ویژهای برخوردار است. برای نیل به این هدف، پس از مصاحبه با هر فرد طلاقگرفته، از وی سؤال میشد که آیا از افراد طلاقنگرفته فرد متأهلی را میشناسد که از نظر سن، محل سکونت، شرایط اجتماعی و اقتصادی با او مشابه باشند و در صورتیکه چنین فردی را میشناختند، خود این فرد مطلقه زمینه را برای ارائه پاسخنامه به فرد عادی را فراهم مینمود، تا فرد همسان در ویژگیهای اشاره شده به فرد طلاق گرفته در مراجعه بعدی به همراه فرد مطلقه به دادگاه آمده تا زمینه انجام ارائه پرسشنامه هموار گردد، اما چنانچه فرد مطلقه از شناخت چنین فردی اظهار بیاطلاعی مینمود، از آنها تقاضا میشد تا کسی را که بیش از همه وضعیت اجتماعی، اقتصادی و سن به آنها شبیه است، در مراجعه بعدی به این نهاد همراه خود بیاورند تا به عنوان فرد پاسخگو از گروه افراد غیرمطلقه در نظر گرفته شود. بدین صورت، دو گروه مطلقه و غیرمطلقه در اختیار محقق قرار گرفت که از بیشترین مشابهت برخوردار بودند. بنابراین، میتوان به نوعی روش نمونهگیری در رابطه با انتخاب گروه افراد عادی و یا طلاق نگرفته این مطالعه را روش نمونهگیری گلولهبرفی تلقی نمود. همچنین، در گروه طلاقگرفته نیز شیوه نمونهگیری به کارگرفته شده، از روش نمونهگیری غیرتصادفی در دسترس و از نوع هدفمند استفاده گردید، چرا که تمامی پاسخگویان(زن ومرد) طلاق گرفته بودهاند.
اعتبار[15] و پایایی[16] وسیله اندازهگیری
برای بررسی اعتبار وسیله اندازهگیری، اعتبار محتوایی مدنظر بوده و برای بررسی پایایی گویههای موجود در وسیله اندازهگیری از ضریب آلفای کرونباخ (با اجرای مطالعه اکتشافی به تعداد30 نفر) استفاده شده است. طبق اطلاعات جدول 2 پایایی سؤالهای مربوط به دخالت دیگران 781/0، برآورده نشدن انتظارات 916/0، تفاوت عقاید تأثیر وضعیت شغلی 725/0 به دست آمده است. نتایج نشان میدهدکه همة گویههای مرتبط با متغیرهای مورد بررسی از پایایی لازم برخوردارند، زیرا حداقل مقدار لازم برای پایایی سؤالها 7/0 است (قاضی طباطبائی، 1371: 60).
نهایت امر اینکه پس از حصول اعتبار و پایایی وسیله اندازهگیری، پرسشنامه مقدماتی نهایی شده و توسط پرسشگران آموزش دیده از نمونههای منتخب تکمیل گردید. بعد از اتمام گردآوری دادهها، تجزیه و تحلیلهای توصیفی(شاخصهای مرکزی و پراکندگی) و استنباطی(آزمون خیدو t.test ، تحلیل ممیزی و...) با استفاده از نرمافزار آماری Spss صورت پذیرفت.
یافتههای توصیفی تحقیق
افراد مورد مطالعه در این تحقیق دو گروه طلاق گرفته و طلاق نگرفته هستند؛ به طوریکه از 180 نفر از پاسخگویان طلاق گرفته، 50 درصد از پاسخگویان زن و 50 درصد مرد بودند و در گروه طلاق نگرفته نیز که 100 نفر را شامل میشد، 50 درصد از پاسخگویان زن و 50 درصد مرد بودند.
جدول 2- پایایی سؤالهای مربوط به متغیرهای مورد بررسی
|
ردیف |
متغیر |
تعداد گویه |
ضریب پایایی |
|
1 |
دخالت دیگران |
7 |
781/0 |
|
2 |
برآورده نشدن انتظارات |
14 |
916/0 |
|
3 |
تفاوت عقاید |
14 |
874/0 |
|
4 |
میزان وضعیت شغلی |
3 |
725/0 |
برخی ویژگیهای جمعیتی اجتماعی پاسخگویان، حاکی از آن است که محل تولد افراد مطلقه 69 درصد یکسان و 31 درصد متفاوت است، در حالیکه این وضعیت در گروه مقابل، 60 درصد یکسان و 40 درصد متفاوت است؛ بدین معنا که میزان یکسانی از جهت شهری یا روستایی بودن محل تولد افراد طلاق گرفته بیش از افراد طلاق نگرفته است. به عبارتی، تفاوت در محل تولد چندان ارتباطی به بروز رخداد طلاق ندارد. میزان آشنایی قبل از ازدواج در گروه مطلقه 43 درصد در سطح زیاد، 26 درصد متوسط و 31 درصد کم است. و در گروه مقابل، 51 درصد در سطح زیاد، 14درصد متوسط، 35 درصد در سطح کم است. به این ترتیب، میتوان اظهار داشت که ارتباطی بین میزان آشنایی قبل از ازدواج و احتمال بروز طلاق وجود دارد.
|
گروههای مورد مطالعه |
بیکار |
شغل آزاد |
اداری |
محصل |
سرباز |
مهندس یا دکتر |
کل |
|
|
طلاق نگرفته |
فراوانی |
0 |
30 |
12 |
2 |
2 |
4 |
50 |
|
درصد |
0 |
60 |
24 |
4 |
4 |
8 |
100 |
|
|
طلاق گرفته |
فراوانی |
3 |
63 |
22 |
2 |
0 |
0 |
90 |
|
درصد |
3/3 |
70 |
5/24 |
2/2 |
0 |
0 |
100 |
|
|
گروههای مورد مطالعه |
خانهدار |
شغل آزاد |
اداری |
محصل |
معلم |
کل |
|
|
طلاق نگرفته |
فراوانی |
29 |
0 |
9 |
9 |
3 |
50 |
|
درصد |
58 |
0 |
18 |
18 |
6 |
100 |
|
|
طلاق گرفته |
فراوانی |
63 |
7 |
10 |
7 |
3 |
90 |
|
درصد |
70 |
8/7 |
1/11 |
8/7 |
3/3 |
100 |
|
همچنین، به طور مجمل میتوان برخی دیگر از یافتههای توصیفی را اینگونه بیان نمود: وضعیت تحصیلی مردان طلاق نگرفته22 درصد سیکل و کمتر از آن، 4 درصد دبیرستان، 34 درصد دیپلم و فوق دیپلم، 40 درصد لیسانس و بالاتر از لیسانس بوده که در مقایسه با وضعیت تحصیلی مردان طلاق گرفته 43 درصد سیکل و کمتر از آن، 8/4 درصد دبیرستان، 6/35 درصد دیپلم و فوقدیپلم 4/14 درصد لیسانس، 2/2 درصد بالاتر از لیسانس را تشکیل میدادند.
وضعیت تحصیل زنان طلاق نگرفته 20 درصد سیکل و کمتر از آن، 12 درصد دبیرستان، 32 درصد دیپلم و فوقدیپلم، 36 درصد لیسانس و بالاتر از لیسانس بودهاند که در مقایسه با وضعیت تحصیل زنان طلاق گرفته 9/8 درصد بیسواد و ابتدایی، 3/23 درصد سیکل، 7/6 درصد دبیرستان، 45 درصد دیپلم و فوقدیپلم و 1/16 درصد لیسانس را تشکیل میدادند.
جدول 5- توزیع پراکندگی متغیرهای مستقل و فاصلهای تحقیق
|
متغیرها |
نوع |
تعداد |
میانگین |
انحراف استاندارد |
ضریب کجی |
حداقل |
حداکثر |
انحراف چارک |
|||
|
چارک اول |
چارک دوم |
چارک سوم |
|||||||||
|
برآورده نشدن انتظارات |
طلاق گرفته |
180 |
785/65 |
961/10 |
34/1- |
86/22 |
80 |
61/42 |
57/68 |
85/72 |
|
|
طلاقنگرفته |
100 |
73/35 |
516/17 |
41/0 |
43/1 |
71/75 |
42/21 |
28/34 |
28/49 |
||
|
تفاوت عقاید |
طلاق گرفته |
180 |
6/75 |
717/12 |
409/0- |
57/38 |
100 |
571/68 |
714/75 |
357/85 |
|
|
طلاقنگرفته |
100 |
651/38 |
216/19 |
637/0 |
14/7 |
29/94 |
857/22 |
714/35 |
714/50 |
||
|
دخالت دیگران |
طلاق گرفته |
180 |
31/46 |
743/20 |
003/0 |
0 |
100 |
428/31 |
714/45 |
857/62 |
|
|
طلاقنگرفته |
100 |
208/37 |
365/20 |
266/0 |
86/2 |
71/85 |
142/17 |
714/35 |
142/52 |
||
|
وضعیت شغلی |
طلاق گرفته |
180 |
61 |
60/18 |
257/0- |
67/6 |
100 |
66/46 |
60 |
33/73 |
|
|
طلاقنگرفته |
100 |
4/27 |
89/15 |
48/0 |
0 |
33/73 |
33/13 |
66/26 |
40 |
||
اطلاعات جدول 5 حکایت از آن دارد که متوسط میزان برآورده نشدن انتظارات در گروه طلاق گرفته برابر با 78/65 با انحراف استاندارد 9/10 و ضریب کجی 3/1 است که در مقایسه با گروه طلاق نگرفته با میانگین 73/35 با انحراف استاندارد 51/17 و ضریب کجی 41/0، بیانگر آن است که میزان برآورده نشدن انتظارات در گروه طلاق گرفته بیش از گروه دیگر است. همچنین، دادههای جدول نشان میدهد که متوسط میزان تفاوت عقاید، دخالت دیگران و وضعیت شغلی نامناسب با آمارههای موجود، در گروه طلاق گرفته بیش از گروه طلاق نگرفته است.
یافتههای تحلیلی تحقیق
در این بخش برای بررسی آزمون فرضیههای تحقیق از آزمونهای متناسب استفاده نمودهایم، بنابراین، جدول 6 آزمون فرضیه اول تحقیق را مبنی بر اینکه تفاوت تحصیلی زوجین موجب طلاق میگردد، بررسی میکند.
|
میزان طلاق تفاوت در مدرک تحصیلی |
طلاق گرفته |
طلاق نگرفته |
کل |
نتایج آزمون
X2
|
||||||||||
|
بدون تفاوت |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
71 6/77 7/39 |
50 4/43 50 |
121 121 4/43 |
||||||||||
|
تفاوت در یک مقطع |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
56 9/62 3/31 |
42 1/35 42 |
98 98 1/35 |
مقدار خیدو (89/16) |
|||||||||
|
تفاوت در دو مقطع |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
39 9/28 8/21 |
6 1/16 6 |
45 45 1/16 |
سطح معنی داری (001/0) |
|||||||||
|
تفاوت در سه مقطع |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
13 6/9 3/7 |
2 4/5 2 |
15 15 4/5 |
مقدار v کرامر (44/0) |
|||||||||
|
کل |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
179 179 100 |
100 100 100 |
279 279 100 |
||||||||||
تفسیر: طبق معیار جدول 6 مقدار خیدو برابر89/16 با سطح معنیداری 001/0=p رابطه بین مدرک تحصیلی زوجین در دو گروه مورد مطالعه معنیدار به دست آمده است و از آنجا که جدول مربع بوده، برای تعیین شدت پیوستگی متغیرها از آزمون v کرامر استفاده کردیم که شدت آزمون برابر 44/0=v است؛ بدین معنا که فرض تحقیق را مبنی بر اینکه تفاوت تحصیلی در زوجین عاملی است که موجب پدیده طلاق میشود، تأیید مینماید.
|
میزان طلاق محل تولد |
طلاق گرفته |
طلاق نگرفته |
کل |
نتایج آزمون
X2
|
|
|
هر دو شهری |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
70 2/75 9/38 |
47 8/41 47 |
117 117 8/41 |
|
|
هر دو روستایی |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
38 6/38 1/21 |
22 4/21 22 |
60 60 4/21 |
مقدار خیدو (91/2) |
|
زن شهری مرد روستایی |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
38 4/33 1/21 |
14 6/18 14 |
52 52 6/18 |
سطح معنی داری (405/0) |
|
زن روستایی مرد شهری |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
34 8/32 9/18 |
17 2/18 17 |
51 51 2/18 |
|
|
کل |
فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار درصد |
180 180 100 |
100 100 100 |
280 280 100 |
|
جدول 7 آزمون فرضیه دوم تحقیق را مبنی بر اینکه تفاوت در محل تولد زوجین موجب طلاق میگردد، بررسی میکند. طبق نتایج جدول مذکور مقدار خیدو برابر 91/2 با سطح معنیداری 45/0= P که این میزان بیانگر آن است که سطح معنیداری به دست آمده بزرگتر از 05/0 بوده، معنیدار نیست. بنابراین، نتیجه میگیریم که تفاوت در محل تولد با میزان طلاق در دو گروه معنیدار نیست. بنابراین فرضیه مذکور تأیید نمیگردد.
|
ترتیب فرضیهها |
گروهها |
تعداد |
میانگین |
انحراف استاندارد |
آزمون برابری واریانسها |
مقدارt |
DF |
سطح معنی داری |
|
|
آزمون F |
سطح معنیداری |
||||||||
|
تفاوت عقاید و بروز طلاق |
طلاق نگرفته |
100 |
91/2 |
943/0 |
85/15 |
000/0 |
69/19 |
75/267 |
000/0 |
|
طلاق گرفته |
180 |
78/4 |
635/0 |
||||||
|
دخالت دیگران و بروز طلاق |
طلاق نگرفته |
100 |
88/2 |
033/1 |
384/0 |
536/0 |
48/3 |
277 |
001/0 |
|
طلاق گرفته |
179 |
39/3 |
36/1 |
||||||
|
برآورده نشدن انتظارات و بروز طلاق |
طلاق نگرفته |
100 |
77/2 |
86/0 |
94/30 |
000/0 |
93/17 |
84/272 |
000/0 |
|
طلاق گرفته |
180 |
28/4 |
548/0 |
||||||
|
وضعیت شغلی و بروز طلاق |
طلاق نگرفته |
100 |
37/2 |
794/0 |
64/3 |
05/0 |
9/15 |
277 |
000/0 |
|
طلاق گرفته |
179 |
05/4 |
93/0 |
||||||
تفسیر نتایج آزمونهای فرضیههای سوم تا ششم: دادههای جدول 8 در مورد نتایج آزمون فرضیه سوم تحقیق مبنی بر اینکه تفاوت عقاید زوجین موجب طلاق میگردد، حاکی از آن است که مقدار t برابر 69/19 با سطح معنیداری 000/0= P به دست آمده است. این میزان بیانگر آن است که میزان تفاوت عقاید زوجها در دو گروه طلاق گرفته و طلاق نگرفته مورد مطالعه متفاوت است و این میزان در پاسخگویانی که طلاق گرفتهاند، بیشتر از گروه دیگر است؛ بدین ترتیب، فرضیه فوق تأیید میگردد. در ادامه، دادههای جدول در مورد نتایج آزمون فرضیه چهارم تحقیق مبنی بر اینکه دخالت دیگران در زندگی زوجین موجب طلاق میگردد، مربوط است و بیانگر آن است که آزمون برابری واریانسها مقدار 38/0=F با سطح معنیداری53/0=P به دست آمده و چون واریانسها برابر هستند، پس t با واریانس برابر را گزارش میکنیم که مقدار 48/3 =t با سطح معنیداری 001/0=P به دست آمده و چون سطح معنیداری از 05/0 کمتر است. بنابراین، میزان دخالت دیگران در زندگی پاسخگویان طلاق گرفته و نگرفته معنیدار است. لذا فرضیه فوق نیز تأیید میگردد.
همچنین، جدول 8 نتایج آزمون مرتبط با آزمون فرضیه پنجم تحقیق را، مبنی بر اینکه برآورده نشدن انتظارات موجب طلاق میگردد، اینگونه به تصویر کشیده که برابری واریانسها 9/30= F با سطح معنیداری 000/0= P محاسبه گردیده که نشان میدهد واریانس میزان برآورده نشدن انتظارات زوجین در دو گروه طلاقگرفته و طلاقنگرفته متفاوت است. بنابراین، از t با واریانس نابرابر استفاده میکنیم که مقدار t برابر 9/17 با سطح معنیداری 000/0= P به دست آمده و نشان میدهد که میزان برآورده نشدن انتظارات زوجین در دو گروه طلاق گرفته و طلاق نگرفته مورد مطالعه متفاوت است. و در نهایت نیز جدول مذکور دادههای مربوط به نتایج آزمون فرضیه ششم تحقیق مبنی بر اینکه وضعیت شغلی زوجین موجب طلاق میگردد، را نشان میدهد که بر طبق آن مقدار t برابر 9/15 با سطح معنیداری 000/0= P به دست آمده است. این میزان بیانگر آن است که میزان تأثیر وضعیت شغلی در میزان طلاق پاسخگویان معنیدار است و پاسخگویانی که طلاق گرفتهاند، وضعیت شغلی نامناسبتری نسبت به گروه دیگر دارا هستند. بنابراین، این فرضیه تحقیق نیز تأیید میگردد.
با استفاده از تحلیل ممیزی انجام شده عضویت در گروه طلاق گرفته و طلاق نگرفته به عنوان متغیر وابسته و متغیرهای تفاوت در محل تولد، تفاوت تحصیلی، تفاوت در محل تولد زوجین، برآورده نشدن انتظارات و به عنوان متغیر مستقل تبیین شدند که در مجموع 197 نفر تحلیل شدهاند که با توجه به جدول 9 ملاحظه میشود که همبستگی چندگانه متغیرهای مستقل با متغیر وابسته طبق ضریب کانونی برابر با 846/0 است (سرمد و دیگران،1385 :252).
|
ضریبهمبستگی وکانونی |
درصد تجمعی |
درصد واریانس |
مقدار ویِِژه |
مدل |
|
846/0 |
100٪ |
100٪ |
2/520 |
1 |
جدول 10 نشان میدهد که مطابق با آزمون ویکلز لامبدا که برابر 28/0 با سطح معناداری 000/0=p به دست آمده، نتیجه میشود تابع تحلیل ممیز معتبر است. به عبارت دیگر، میتوان از پیشبینی آن استفاده کرد.
|
سطح معنیداری |
درجه آزادی |
مقدار خیدو |
ویکلز لامبدا |
آزمون مدل |
|
000/0 |
9 |
73/239 |
284/0 |
1 |
طبق اطلاعات جدول 11 و طبق جدول طبقهبندی گروهها ملاحظه میشود 97٪ از پاسخگویان طلاق نگرفته و 8/92٪ از پاسخگویان طلاق گرفته به درستی طبقهبندی و دستهبندی شدهاند که در مجموع از روی متغیرهای مستقل ذکر شده در مطالب فوق تا حدود 9/94٪ میتوان پیشبینی درستی در مورد میزان طلاق پاسخگویان ارائه داد.
|
کل |
پیش بینی عضویت در گروه |
آیا طلاق گرفته اید؟ |
|
||
|
طلاق گرفته |
طلاق نگرفته |
||||
|
100 |
3 |
97 |
طلاق نگرفته |
مشاهده شده |
اصلی |
|
97 |
90 |
7 |
طلاق گرفته |
||
|
100 |
3 |
97 |
طلاق نگرفته |
|
درصد |
|
97 |
8/92 |
2/7 |
طلاق گرفته |
||
متغیر |
ضرایب متغیرها در معادلة تابع ممیز |
|
تفاوت در تحصیل |
0/133 |
مرکز ثقل دادههاگروه طلاق نگرفته 570/1 گروه طلاق گرفته 619/1- |
تفاوت در محل تولد |
-0/148 |
|
دخالت دیگران |
037/0- |
|
وضعیت شغلی |
626/0 |
|
برآورده نشدن انتظارات |
074/0- |
|
تفاوت عقاید |
832/0 |
|
+دخالت دیگران 037/0 - تفاوت در محل تولد 133/0+ (تفاوت در تحصیل 148/0- (53/28-)= D
+دخالت دیگران 037/0 - تفاوت در محل تولد 133/0+ (تفاوت در تحصیل 148/0- (52/17-)= D
در معادله فوق به ترتیب نمره متغیرهای تفاوت عقاید، وضعیت شغلی، تفاوت تحصیلی بالاترین وزن را در پیشبینی نشان میدهد.
بحث و نتیجهگیری
ماحصل تحلیل آزمونهای استنباطی پژوهش بدین ترتیب بوده که متغیرهای تفاوت تحصیلی، برآورده نشدن انتظارات، تفاوت عقاید، دخالت دیگران و وضعیت شغلی به عنوان متغیرهای تأثیرگذار در بروز طلاق شناخته شدند. به عبارت دیگر، فرضیههای مذکور بر اساس پیشفرضهای تحقیق تأیید شدند. نکته جالب توجه اینکه متغیر تفاوت در محل تولد بر خلاف پیشفرض اولیه تحقیق تأثیری در وقوع طلاق نداشته است. در ادامه، از آزمون تحلیل ممیزی استفاده شدکه بر طبق آن در مجموع 197 نفر در تحلیل وارد شدند و همبستگی چندگانه متغیرهای مستقل با وابسته طبق ضریب کانونی برابر 84/0 به دست آمد. با مقدار آزمون ویکلزلامبدا که برابر با 28/0 با سطح معنیداری 000/0p= به دست آمد، این نتیجه حاصل شد که تابع تحلیل ممیز معتبر است و به عبارتی، میتوان از پیشبینی آن استفاده نمود. همچنین، این آزمون مشخص نمود که بالاترین ضرایب متغیرهای پیشبین مؤثر بر متغیر وابسته شامل متغیرهای تفاوت عقاید، وضعیت شغلی و تفاوت تحصیلی بوده است.
همانطور که در ابتدای مقاله عنوان شد، مقاله حاضر با رویکردی جامعهشناختی به توصیف و تبیین عوامل اجتماعی مرتبط با میزان افزایش طلاق میپردازد. بنابراین، از نظریهها و تحقیقات پیشین گوناگونی جهت تبیین موضوع مذکور استفاده گردید.
تأکید محوری دیدگاه هومنز و نظریه مبادله در سودانگاری قرار دارد و رفتار بشر را محصول پیگیری منافع شخصی در نظر میگیرد. بر این اساس، زمانی که یک شخص (زن یا شوهر) هزینههای یک رابطه را بیشتر از منافع آن ارزیابی میکند، این نظریه پیشبینی میکند در این حالت چنین شخصی رابطه مذکور را نابرابر فرض نموده، امید خویش را در برآورده شدن انتظاراتی که از طرف مقابل خویش دارد؛ از دست خواهد داد و در نتیجه شاهد گسست روابط متقابل این دسته از زوجین و در نهایت بروز پدیده طلاق خواهیم بود. یافتههای این پژوهش، مطابق نظریه مذکور نشان میدهد که همسرانی که نتوانستهاند انتظارات طرف مقابلشان را محقق سازند، موجب بروز پدیده طلاق میگردند. این یافته در پژوهشهای پیشین روستا (1389)، ریاحی (1386)، حامد بخشی (1383)، پولریک و ویلُک (2004) و ویلیام اچ دوهرتی (2007) نیز تأیید شده است. با این اوصاف، میتوان اذعان نمود که نظریه مبادله و نتایج تحقیقات مذکور قابل کاربرد در جامعه مورد مطالعه است.
بر اساس نظریه شبکه متشکل از نظریات پارسونز و بات، قوی بودن شبکه خویشاوندی و دخالت دیگران در زندگی زوجین، میتواند از طریق سلب قدرت تصمیمگیری از زوجین، سبب بروز اختلافات خانوادگی گردیده، احتمال جدایی و طلاق را افزایش دهد. این یافته نظری با نتیجه تحقیق حاضر -که اعمال نظر، سلطه و دخالت دیگران، موجب بروز پدیده طلاق میشود- و تحقیقات ریاحی و همکاران (1386)، قطبی و همکاران (1386)، شعبانی (1382) و بلوس فلد هوم (2004) تأیید شده است.
از نتایج جالب توجه تحقیق حاضر، عدم رابطه بین تفاوت در محل تولد زوجین و افزایش میزان طلاق بوده است. این یافته به عکس انتظار و پیش فرض تحقیق بوده، چرا که انتظار میرفت تفاوت در محل تولد، میزان طلاق را افزایش دهد. به عبارت دیگر، این یافته تحقیق، نظریه «تحرک مکانی» شلتون را تأیید نکرده و به عبارتی، این فرض تحقیق را به عنوان عامل تأثیرگذار در بروز طلاق رد میکند. علت این امر را میتوان در تأثیرگذاری بیشتر و مهمتر دیگر متغیرها و عوامل در بروز طلاق در منطقه مورد تحقیق دانست و این امکان وجود دارد که در تحقیقات آتی محققان این فرض تحقیق، نظریه فوق را تأیید و به عنوان عامل تأثیرگذار در طلاق معرفی نمایند. بدین ترتیب، این یافته از تحقیق، قابل کاربرد و تعمیم به دیگر مناطق نخواهد بود. ناگفته نماند این یافته با نتایج تحقیقات ملتفت (1381) و سپهریان (1385) متفاوت بوده است.
برخی دیگر از نتایج تحقیق، حاکی از آن است که تفاوت تحصیلی با وقوع طلاق ارتباط معنیداری دارد. این یافته، نظریه همسان همسری و تحقیق ملتفت (1381) را تأیید نموده و از سویی دیگر با نتیجه تحقیق روستا (1389) متفاوت است.
در نهایت، این نتیجه از یافتههای پژوهش حاصل شد که وجود برخی تفاوتها، از قبیل تفاوت عقاید زوجین زمینه را برای بروز طلاق مهیّا میسازد. این نتیجه، نظریه همسان همسری را تأیید کرد؛ چرا که این نظریه همسانیهای فکری و عقیدتی بین زوجین را لازمه بقا و تداوم زندگی فرض میکند و بالعکس، وجود برخی ناهمسانیهای اینچنینی بین زوجین را، باعث اختلال و گسست روابط در زندگی تلقی نموده که بتدریج زمینه را برای وقوع طلاق فراهم میآورد. این یافته با نتایج تحقیقات ریاحی و همکاران (1386)، قطبی و همکاران (1386)، شعبانی (1382) و آماتو (2003) همسان است. بنابراین، موارد یاد شده قابل کاربرد در جامعه آماری مورد مطالعه است.
در نهایت، بر اساس مطالب نظری و تجربی تأیید شده، برخی پیشنهادها در راستای پیشگیری از طلاق و پیامدهای ناشی از آن قابل طرح است.
1. در تصمیمگیری به ازدواج و انتخاب همسر، نباید دو مقوله ارشاد و راهنمایی را با دخالتهای بیجا اشتباه گرفت؛ لازم است در عین ارشاد و راهنمایی جوانان اولویت در انتخاب همسر به جوانان داده شود. همچنین، در ازدواجهای سنین پایین که جوانان در انتخاب همسر به رشد فکری و قدرت تصمیمگیری نرسیدهاند، پیشنهاد میشود از ازدواج در سنین پایین جلوگیری شود.
2. از آنجا که انتظارات و برآورده ساختن آن عامل بسیار مهمی در زندگی زناشویی است و در تحقیق حاضر نیز ماهیّت تأثیرگذاری آن تأیید شد، لذا پیشنهاد میشود که در ضمن انجام مراحل مقدماتی ازدواج (از قبیل آزمایشهای پزشکی، مشاوره پزشکی و امورثبتی) یک کارگاه آموزشی برای شناخت انتظارات و نحوه برآورده ساختن آن برای متفاضیان، بسان ازدواج در حد مطلوب توسط کارشناسان مسائل خانواده برگزار شود. در این راستا، پیشنهاد ثانی بدینگونه مطرح میگردد که مسؤولیت این امر نیز میتواند ارگان بهزیستی به عنوان متولی بهتر زیستن و نهادهایی از قبیل نهاد هلال احمر باشند که این امر خود گام بسیار مهم و مؤثری در ارتقای آگاهی و مهارتهای زندگی باشد و به تبع از مسائلی که در آینده میتواند پیش بیاید جلوگیری کند و این خود در کاهش میزان طلاق میتواند بسیار سودمند افتد.
3. نتایج بسیاری از تحقیقات بیانگر این نکته مهم است که بسیاری از ازدواجهای ناموفقی که در جامعه ما صورت میگیرد؛ به علت ازدواج دو فرد ناهمسان بوده است. اینکه فرضاً بسیاری از دختران تحصیلکرده به ازدواج با پسران نه چندان موفق در زمینه تحصیل تن در داده و همواره تفاوتهای تحصیلی محسوسی را از این حیث شاهد هستیم. پیشنهاد می گردد که از برپایی چنین ازدواجهایی جلوگیری شود تا شاهد شکلگیری تفاوت عقاید، جهان بینیهای متفاوت و مسائلی از این دست بین زوجین نباشیم.
پینوشت
]1[ برای مثال، در کشور ما بترتیب در سال 91 و 90 میزان واقعه ازدواج 874792 و 891627 مورد و میزان واقعه طلاق نیز در همین سالها بترتیب 142841 و 137200 مورد بوده است، که با در نظر گرفتن هر دو واقعه، میزان رشد طلاق در حدود 6 درصد بیش از رشد ازدواج بوده است (سالنامه آماری کشور، مرکز آمار ایران، صص 200-150).
)