پیش‌بینی رفتارهای وابستگی به تلفن همراه در دانشجویان دانشگاه‏های شهرکرد با توجه به خصوصیات جمعیت‏شناختی و روان‌شناختی آنان

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم‌تربیتی، دانشگاه اصفهان، ایران

2 مربی، گروه علوم‌تربیتی، دانشگاه پیام‏نور، ایران

3 استادیار، گروه علوم‌تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه اصفهان، ایران

چکیده

هدف اصلی این تحقیق، پیش‌بینی رفتارهای وابستگی به تلفن همراه در دانشجویان دانشگاه‏های شهرکرد با توجه به خصوصیات جمعیت‌شناختی و روان‌شناختی آنان بود. این پژوهش با توجه به اهداف آن پژوهشی کاربردی از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری پژوهش را کلیه دانشجویان دانشگاه‏های پیام‏نور، آزاد و علوم‌پزشکی شهر شهرکرد تشکیل می‏دهد. تعداد 297 نفر دانشجو از جامعه مورد نظر به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسشنامه 32 ماده‏ای در سه بخش، محقق ساخته (اطلاعات جمعیت‌شناختی)، رفتارهای مربوط به وابستگی به تلفن همراه هاپر و زئو(2007) و پرسشنامه SCL-90 استفاده شد. با استفاده از آلفای کرونباخ ضریب پایایی این سه پرسشنامه به ترتیب 70/0 و 92/0 و 87/0برآورد گردید. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از آمار توصیفی (جدول فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون‏های ضریب همبستگی، t، خی‌دو، تحلیل واریانس و رگرسیون) استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که عوامل جمعیت‌شناختی نظیر جنس، نوع دانشگاه، محل اقامت و رشته تحصیلی دانشجویان در میزان وابستگی آنان به تلفن همراه تأثیری ندارد. تنها وضعیت تأهل و نوع دانشگاه در وابستگی به تلفن همراه مؤثر بوده است. وضعیت سلامت روان دانشجویان تنها 11% پیش‏بینی کننده رفتارهای وابستگی به تلفن همراه است. وسواس و پارانوئید بیشترین تأثیر را بر رفتارهای اعتیادی تلفن همراه دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Predicting the Relationship between Students’ Addiction Behaviors to Cellar Phones and Their Demographic and Psychological Characteristics of Shahrkord Universities

نویسندگان [English]

  • Bibi Eshrat Zamani 1
  • Zahra Babady Akashe 2
  • Yasamin Abedini 3
1 University of Isfahan, Iran
2 Payam Noor Shahrkord, Iran
3 University of Isfahan, Iran
چکیده [English]

Introduction: The cellar phone technologies are the most important invention in human life history, because of the easy of using them in different aspects, people of both groups in developed and developing countries are using them. In addition, of the positive effects of this technology on different aspects of people lives, they had negative effects such as head ache, disorders in user’s behavior’s such as psychological side effects that are mentioned in different articles by a variety of methods that are used by researchers. The little research has been done to this point that these new technologies do not have equal effects on all people the same, because of different characteristics of audiences such as different cultures and social backgrounds and also according to their mental health and psychological traits.  The main purpose of this study was to investigate the impact of demographic and psychological characteristics of students on their addictions to cellar phone among Shahrkord Universities’ students.  Material and Methods: The present research was an applied and descriptive one, because the results could be used for planners and policy makers of the media areas. The research method was survey and correlation type. Statistical population included all students of different universities from SharKord city (including Payam Noor, Azad and Medical Sciences faculties’ members).  297 students were selected randomly from the total students according to their proportion in the population. One questionnaire with 3 sections  were used for gathering data: 1) self-made questionnaire for providing the demographic information such as gender, marriage status, age, , university type, economic and social status, living address, university disciplines, access to technologies, the rate and kind of using cellar. 2)  Hooper, & Zhou’s questionnaire (2007) with 32 items for measuring the 6 addiction levels of cellar phone instruments such as: habitual behaviors, intentional, dependence, compulsive and addictive behaviors of mobile users. Section 3 of the questionnaire included questions related to students’ psychological traits such as physical complements, obsessive compulsive, paranoid behaviors, anxiety, phobia, depression. These traits were measured by SCL-90 questionnaire .Analyzing data was done by SPSS software. Two types of statistics analysis were used: in descriptive ones; frequencies, percentages, means were used and in inferential statistics we used One way of variance analysis and X2, LSD. Discussions of Results & Conclusions: Results indicated that there were no relationship between students’ addictive cellar phone behaviors and demographic information such as: genders, university type, living address and their disciplines. But there was a relation between students’ habitual behaviors for cellar phone usage with their married status of students. The attained results are in the same line as researches were done by Marlo (2009), Pawlowska & Potembska, (2011) and Takao (2013). Single persons used mobile settings for different purposes more than married ones. One reason may be that singles have more free time for spending with their friends in two forms of virtual and real time. The other main results were that there were also relations between students’ addiction to cellar phone with their psychological status, especially with patients with Paranoid and obsessive compulsive behaviors.  The people with obsessive compulsive behaviors use cellar phones more than other groups, because they avoid from presence in society and they prefer to touch with their friends by mobile phones. The other group are paranoid disorder people who use mobile phones less than other people because they have suspect thoughts. The results of the present study are in line with other research that indicate addiction to mobile settings are related to the psychological traits such as social anxiety and nervousness, and personality traits of extraversion and neuroticism. We conclude that we can control the addiction to cellar phone addiction by treating the psychological traits of users.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cellar phone
  • Addiction
  • behavior
  • University

مقدمه و بیان مسأله  

تلفن همراه مزایای بسیاری دارد از قبیل افزایش دسترسی و برقراری ارتباطات اجتماعی، اثربخشی در کارگاه‏ها و تقویت امنیت و آسایش. تلفن همراه یکی از بزرگ‌ترین اختراعات دنیای امروزی است. به خاطر راحتی کاربرد آن، اکثر مردم در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه از تلفن همراه استفاده می‏کنند. در تحقیقی در عربستان صعودی، 44% از شرکت کنندگان در تحقیق، مشکلاتی در سلامت عمومی از قبیل سردرد، اختلال در تمرکز، از دست دادن حافظه و توانایی شنیداری و خستگی در رابطه با استفاده از تلفن همراه گزارش کردند. در تحقیق دیگری 4-3% از کاربران تلفن همراه، مسائلی از قبیل تنش، خستگی، اختلال خواب و گیجی و بیش از 20% شکایت از سردرد در رابطه با استفاده از تلفن همراه داشتند (Marlo & et al., 2013:1).

درحالی که تلفن همراه ابزاری بی‌نهایت جذاب در ارتباطات و تعاملات بین اشخاص است، خطر استفاده آسیب‏زا از آن افزایش یافته است. رفتارهای اعتیادی تلفن همراه مسأله‌ای جدی برای زندگی اجتماعی و کار افراد است. افراد معتاد به احساس افسردگی، از دست دادن و تنهایی بدون داشتن تلفن همراه دچار می‌شوند (Takao & et al, 2009:1).

از دیدگاه گریفیتز[1] اعتیاد فناوری به طور عملیاتی می‏تواند به عنوان اعتیاد غیر شیمیایی (رفتاری) که شامل تعامل انسان و دستگاه است، تعریف شود. این اعتیاد ممکن است انفعالی و یا فعال باشد و به طور معمول، جنبه‏های القاکننده و تقویت کننده‏ای داشته باشد که به افزایش تمایل اعتیادی کمک کند. وابستگی شدید افراد به تلفن‏های همراه، نوعی بیماری محسوب می‏شود که روز به روز در حال افزایش است. امروزه عادت به تلفن همراه به قدری زیاد شده که می‏توان آن را اعتیاد قرن 21 نامید. به گزارش ایتنا برخی افراد نمی‏توانند یک ساعت دوری از تلفن همراه را تحمل کنند و عده‏ای دیگر حتی در خواب نیز از پیامک فرستادن دست برنمی‏دارند. بر همین اساس اداره پست انگلیس واژه جدیدی به نام نوموفوبیا ابداع کرده است که به ترس از نداشتن تلفن همراه ترجمه شده است. در یک نظرسنجی که توسط سازمان تحقیقاتی یوگو از 2163 شهروندان انگلیسی انجام شد، نتایج جالبی به دست آمده است. از جمله این که 58 درصد مردان و 48 درصد زنان شرکت کننده در نظرسنجی گفته‏اند: اگر گوشی تلفن همراه خود را گم کنند، اگر اعتبار یا شارژ باطری گوشی آن‌ها تمام شود و یا اگر تلفن آن‌ها آنتن ندهد، دچار اضطراب می‏شوند. تاکاشی[2](2006) با بررسی نوجوانان در مدارس دریافت که دانش‌آموزان روزانه 200 بار با تلفن همراه به دوستان خود ایمیل می فرستند و در صورت جلوگیری از این عمل آن‌ها دچار افسردگی می‌شوند. دانش‌آموزان مورد مطالعه رفتارهای اعتیادی و اجباری در استفاده از تلفن همراه را از خود نشان می‌دادند و این امر به عملکرد تحصیلی، سلامتی روانی و روابط با دوستان و اعضای خانواده آن‌ها آسیب رسانده است.

قشر آسیب‏پذیر در استفاده افراطی و اعتیادی از تلفن همراه را جوانان تشکیل می‏دهند و اکثر جوانان در دانشگاه‏ها مشغول تحصیل‏اند. کاربرد افراطی تلفن همراه و سلامت روان آن‌ها عوامل تأثیرگذار بر کیفیت برنامه‏های درسی دانشگاهی است. لذا در این تحقیق رابطه ابعاد اعتیاد به تلفن همراه دانشجویان و سلامت روان بررسی شد. از این رو، پژوهش حاضر با هدف پیش‌بینی وابستگی به تلفن همراه در دانشجویان دانشگاه‏های شهرکرد با توجه به خصوصیات جمعیت‌شناختی و روان‌شناختی آنان انجام گرفته است. با توجه به اهداف پژوهش، دو سؤال به شرح زیر تدوین گردید:

  1. آیا از روی ویژگی‏های جمعیت‌شناختی (جنسیت، محل اقامت، نوع دانشگاه، رشته تحصیلی و تأهل) می‌توان رفتارهای وابستگی به تلفن همراه دانشجویان را پیش‌بینی کرد؟
  2.  آیا از روی ویژگی‏های روان‌شناختی می‌توان رفتارهای وابستگی به تلفن همراه دانشجویان را پیش‌بینی کرد؟

 

مبانی نظری پژوهش

هاپر و زائو با پیروی از مدل انگیزش مازلو بیان کردند که می‏توان رفتار انسان را به عنوان عملکرد واقعی، از طریق اهداف رفتاری برگرفته از انگیزه‏های زیربنایی خاص رفتار بررسی کرد. این دیدگاه با پذیرش تئوری‏هایی از قبیل تئوری آیزن[3] از رفتار برنامه‏ریزی شده (1991) و مدل پذیرش فناوری دیویس[4] (1989)، هماهنگ است. این مدل‏ها اظهار می‏دارند که وی‍‍‍ژگی‏های محصول از قبیل: سود نسبی، سهولت استفاده درک شده یا مفید بودن بر مقاصد رفتاری محرک رفتار تأثیر می‏گذارد.

رفتار انسان به وسیله دلایل و انگیزه‌های متنوع جسمانی، روانی، اجتماعی، فرهنگی یا موقعیتی برانگیخته می‏شود. هاپر و زئو[5] (2007) رفتارهای مرتبط با کاربرد تلفن همراه را بر اساس انگیزه‌های زیربنایی آن‏ها در 6 بعد طبقه‌بندی کرده است. این رفتارها و انگیزه‏های زیربنایی آن‌ها در جدول 1 ارائه شده است.

 

جدول 1- همبستگی بین انگیزه‌های کاربرد تلفن همراه و انواع رفتار

انگیزه استفاده از تلفن همراه

انواع رفتار

تعامل اجتماعی

ارادی، عادتی

وابستگی

وابستگی

تجسم هویت

وابستگی

امنیت

بی‏اختیار، ارادی

کار

اجباری

آزادی

ارادی

شایعه پراکنی

وابستگی

 

در ادامه رفتارهای  6 گانه اعتیاد به تلفن همراه توضیح داده می‏شود.

هنلی و ویلهلم[6] رفتار اعتیادی را به عنوان هر فعالیت، شی، شخص یا رفتاری می‏داند که تمرکز اصلی آن بر زندگی شخصی است تا از سایر رفتارها ممانعت کند و به خود شخص یا دیگران از لحاظ روحی، اجتماعی و جسمانی آسیب برساند. رفتار اعتیادی در کل، ابزاری برای بهبود احساس اعتماد به نفس پایین و بی‌قدرتی است. در اینجا توجه زیاد، غیرقابل کنترل و استفاده داوطلبانه از تلفن همراه توسط مشترکان به عنوان اعتیاد تلقی می‏شود (1992).

اگین و فیبر[7] (1989) اظهار کردند رفتار بی‏اختیار، رفتاری است که به عنوان اولین پاسخ به احساسات و حوادث منفی نشان داده می‌شود. رفتار بی‏اختیار به عنوان اختلالی ناگهانی (ناتوانی در جلوگیری از برانگیختگی) تعریف می‏شود. رفتار بی‏اختیار و اعتیادی معمولاً به صورت مترادف مطالعه می‏شوند اما با هم تفاوت دارند. رفتار بی‏اختیار نیاز غیرمنطقی به انجام اعمالی علی‏رغم پیامدهای منفی است و معمولاً متناوب و دوره‏ای است. برخلاف ویژگی متناوب آن، رفتار اعتیادی پیرو الگوی پیوسته و مداوم است. افراد معمولا رفتارهای بی‏اختیار را انجام می‏دهند تا از استرس رهایی یابند. علاوه بر آن، انگیزه رفتار بی‏اختیار بیشتر تلاش برای دستیابی به اهداف عزت نفس و بین شخصی است. در صورتی‏که این تلاش‏ها موفقیت‌آمیز باشد، رفتار تقویت می‏شود.

عادت‏ها با حداقل آگاهی‏های ذهنی قابل اجرا هستند (Shambare &et al., 2012). عادت یک محرک خاص ناآگاهانه است (Kang & et al., 2007). رفتارهای عادتی اساساً از طریق انواع انگیزه‏های مشابه رفتارهای ارادی مبتنی بر نگرش‏ها و هنجارهای اجتماعی برانگیخته می‏شوند. تعامل اجتماعی، وابستگی و شایعه پراکنی به نظر می‏رسد که محرک‏های اصلی کاربرد تلفن همراه در این سطح باشند. آن‌ها مدیریت اجتماع و نیازهای مربوط به آن را منعکس می‏کنند. با ایجاد هنجار اجتماعی برای کاربرد تلفن همراه، عادت به استفاده از تلفن همراه ایجاد می‏شود (Hooper & Zhou, 2007).

اغلب رفتار وابسته بر همان پیوستار وابستگی روانی و جسمانی اعتیاد تعریف می‏شود. با وجود این، برخی از محققان با این تعریف موافق نیستند. آن‌ها معتقدند که رفتار وابسته با رفتار اعتیادی متفاوت است. رفتار وابسته اغلب توسط هنجارهای اجتماعی و اهمیت آن‏ها برانگیخته می‏شود. بنابراین اعتیاد دلیل همیشگی کاربرد تلفن همراه نیست. کاربرد تلفن همراه به اهمیت برقراری ارتباط و هنجارهای اجتماع وابسته است (Shambare & et al., 2012). اکثر افراد به تلفن همراه برای تماس با سایرین متکی هستند.

می‌توان ادعا داشت که رفتار اکثر کاربران تلفن همراه از نوع ارادی است و چنین رفتاری تصمیمات افراد را آگاهانه و ارادی شکل می‏دهد. برخلاف رفتارهای اعتیادی و عادتی، این رفتارها مستدل هستند و از انگیزه‏های مشخص نشأت می‏گیرند. برای مثال استفاده از تلفن همراه برای بهره‏مندی از امنیت، آزادی و تعاملات اجتماعی همگی از اعمالی بحث می‏کنند که ویژگی‏هایی شبیه به رفتارهای ارادی دارند. می‏توان گفت چنین رفتاری به اثرات مثبت کاربرد تلفن همراه وابسته است (Ampt, 2003). این رفتار در بهره‏مندی از فواید اطلاعاتی و اجتماعی مورد نظر مانند رابطه‏های قوی بین فردی و حس تعلق ضروری است. به عقیده امپت فواید شخصی و اجتماعی انگیزه اصلی هر رفتار ارادی است (Kang & et al., 2007).

رفتار اجباری به عنوان رفتاری است که به دلیل اجبار مقام رسمی یا والدین باید پذیرفته شود و انجام گیرد. بر مبنای انگیزه، رفتار اجباری معمولاً توسط پیامدهای محیطی تحریک و برانگیخته می‏شود. برخی از کاربران تلفن همراه زمان زیادی از خدمات تلفن همراه به منظور حفظ اعتماد به نفس خود صرف می‏کنند یا زمان زیادی را به صحبت کردن با تلفن همراه می‏گذرانند. معمولاً نتیجه این رفتارها تأثیر منفی بر زندگی کاربر است. مطابق با معیار رفتار اجباری روک و هاچ (1985)، این نحوه کاربرد تلفن همراه به عنوان رفتار اجباری مورد توجه قرار می‏گیرد.

با توجه به اهمیت موضوع در زیر پژوهش‏هایی که در رابطه با رفتارهای اعتیاد به تلفن همراه و سلامت روان انجام شده، مطرح می‏گردد. یافته‏های تحقیق هاپرو زائو (2007) نشان داد که استفاده از تلفن همراه در بین دانشجویان در سطح خیلی بالایی قرار دارد. حمایت نسبتا زیادی از اجباری، ارادی یا وابسته بودن استفاده تلفن همراه وجود دارد اما حمایت برای رفتارهای عادتی، اجباری و اعتیادی استفاده از تلفن همراه نسبتاً ضعیف بود. یافته‏های تحقیق شیمبار و همکاران (2012) نشان داد که کاربرد تلفن همراه در این تحقیق بیشتر از نوع اعتیادی، عادتی و وابستگی است. یافته‏های احمد و همکاران (2011) نشان داد که تعداد اندکی، کمتر از 18.5%، از دانشجویان پاکستان به رفتارهای اعتیاد به تلفن همراه عادت کرده‏اند. در این تحقیق نمونه مورد نظر تحت شرایط منطقی از تلفن همراه استفاده می‏کنند و به همین خاطر به رفتارهای اعتیادی کاربرد تلفن همراه گرایش پیدا نمی‏کنند.

فان‏چن[8] (2004) در پژوهشی با بررسی رابطه افسردگی با اعتیاد به تلفن همراه 519 نفر از دانشجویان آمریکایی به این نتیجه دست یافت که رابطه معنی‏داری بین علائم اعتیاد به تلفن همراه (حواس پرتی، کناره‏گیری و گریز) و افسردگی به وجود آمد و زنان به طرز چشمگیری تأثیرات اعتیاد به تلفن همراه بالاتری نسبت به مردان نشان دادند.یافته‏های تحقیقات دیگری نشان داد همبستگی مثبتی بین افسردگی و اضطراب با تعداد پیام کوتاه ارسالی در یک روز و از دست دادن کنترل و اضطراب اجتماعی وجود دارد (Billieux & et al., 2007; Park & et al., 2012).

یافته‏های تحقیق کو و پارکز (2010) نشان داد 7/88 درصد از جوانان کاربران معمولی، 7/8 درصد کاربران شدید، 9/2 درصد کاربران معتاد به تلفن همراه بودند. اعتیاد به تلفن همراه به صورت معنی‏داری با عوامل خاص گروهی شامل: جنسیت، ارسال و دریافت پیام کوتاه در آخر هفته، شارژ ماهانه تلفن همراه، اجبار و دلایل تفریحی و فرهنگی مرتبط است. یافته‏های تحقیق یاسمی‌نژاد و همکاران (1391) نشان داد که بین دانشجویان دختر و پسر و همچنین مجرد و متأهل از نظر استفاده‏ مفرط از تلفن همراه تفاوت معنادار وجود دارد. همچنین بین متغیرهای ابعاد سلامت عمومی با استفاده مفرط از تلفن همراه رابطه‏ مثبت و معناداری وجود دارد. این رابطه برای دختران در عملکرد اجتماعی، نشانه‌های جسمانی و افسردگی بالاتر بود.

یافته‏های تحقیق املین[9] و همکاران (2013) الگوهای متفاوت همبستگی بین سن، جنسیت و کاربرد افراطی از تلفن همراه وجود دارد. وابستگی ذهنی به تلفن همراه در بین افراد جوان‌تر قابل پیش‌بینی است اما فراوانی استفاده از تلفن همراه پیش‌بینی کننده وابستگی ذهنی نبوده است. براساس یافته‌های تحقیق جنسیت مردانه پیش‌بینی کننده آمادگی برای زندگی بدون تلفن همراه است. این یافته بر این موضوع که زنان زمان بیشتری را صرف صحبت کردن با تلفن همراه می‌کنند و احساس نیاز بیشتر آن‌ها به تلفن همراه تأکید می‏کند.

نتایج تحقیق مارلو و همکاران (2013) نشان داد همبستگی زیادی (76%=r) بین مقیاس ارزیابی استفاده آسیب‏زا از تلفن همراه و مقیاس وابستگی تلفن همراه و فراوانی و شدت استفاده از تلفن همراه وجود دارد.

مقایسه نمرات آزمون t در تحقیق پاولوسکا و و پوتمسکا[10] (2011) نتایج زیر را نشان می‏دهد:

1. زنان بیشتر از مردان از تلفن همراه برای توجیه نیازشان به پذیرش در ایجاد و نگهداری روابط و بیان احساسات استفاده می‏کنند

2. در زنان نسبت به مردان علائم اعتیاد به تماس‌های صوتی و پیام کوتاه شدیدتری وجود دارد.

3. مردان به صورت معنی‌داری بیشتر از زنان از تلفن همراه برای گوش دادن به موزیک، تهیه عکس و فیلم، بازی و اتصال به اینترنت استفاده می‏کنند.

نتایج تحقیق اسپاکو[11] و همکاران (2011) با عنوان «ارزیابی تهدیدهای اعتیاد به تلفن همراه در دانشگاه باروس» نشان داد که اکثریت دانشجویان دارای تلفن همراه هستند. 10.4% دانشجویان علائم اعتیاد به تلفن همراه را داشتند. اسناد معتبری وجود دارد مبنی بر این‌که کاربران تلفن همراه تا حد زیادی به خدمات آن وابسته می‏شوند و به از دست دادن آن مقاومت نشان می‏دهند.  یک بررسی که در مدارس لندن اجرا شده نشان می‏دهد که 92% از کاربران تلفن همراه احساس می‏کردند که به تلفن همراه در زندگی روزانه نیاز دارند. بسیاری از کاربران احساس می‏کردند که بدون تلفن همراه نمی‏توانند در خانه بمانند. علاوه بر این، زمانی که کاربران تلفن همراه خود را از دست می‏دادند، احساس ناامیدی، عصبانیت و تنهایی داشتند.

 

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر با توجه به اهداف و سؤالات مطرح شده، پژوهش کاربردی از نوع پیمایشی است. در تحقیق حاضر جامعه مورد نظر شامل کلیه دانشجویان دانشگاه‏های مختلف آزاد، پیام‌نور و علوم پزشکی شهر شهرکرد است. تعداد 297 نفر دانشجو از جامعه مورد نظر به صورت تصادفی ساده انتخاب شده است. برای جمع‌آوری اطلاعات از یک پرسشنامه شامل سه بخش استفاده شد. 1) شامل اطلاعات جمعیت‌شناختی نظیر (جنسیت، نوع دانشگاه، محل اقامت، رشته تحصیلی و تأهل) بود 2) پرسشنامه 32 ماده‌ای رفتارهای اعتیاد به تلفن همراه رفتارهای تعیین شده 6 دسته هستند، اعتیادی، اجباری، وابستگی، عادتی، ارادی و ناخواسته (بی‏اختیار) که هر یک از این رفتارها تعدادی از سؤالات این پرسشنامه را به خود اختصاص داده است. 5 سؤال مربوطه به رفتار اعتیادی، 5 سؤال مربوط به رفتار اجباری، 6 سؤال مربوط به رفتار وابستگی، 6 سؤال مربوط به رفتار ارادی، 4 سؤال مربوط به رفتار ناخواسته (بی‏اختیار) و 6 سؤال مربوط به رفتار عادی هستند. ضریب اعتبار این پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ بالاتر از 7% به دست آمده است برای هریک از 6 دسته رفتارها ضریب آلفای کرونباخ بدین صورت است: رفتار عادتی79/0، بی‏اختیار 52/0 وابسته 79/0، اعتیادی52/0، اجباری 60/0 و ارادی 53/ شامبار و همکاران (2012) با استفاده از آزمون همسانی درونی همه عوامل ضریب اعتبار بالاتر از 7% را به دست آورده است.

بخش 3 پرسشنامه شامل ویژگی‏های روان‌شناختی ‏SCL-90 بود. هریک از سؤال‏های آزمون SCL-90 از یک طیف 5 درجه‏ای میزان ناراحتی که از نمره «هیچ» تا چهار «به شدت» می‏باشد، تشکیل شده است. نمره‏های به دست آمده بیانگر 9 بعد از نشانه‏های بیماری و 3 شاخص کلی است. ابعاد نشانگر بیماری عبارتند از: 1. شکایت جسمانی 2. وسواسی اجباری 3. حساسیت در روابط متقابل 4. افسردگی 5. اضطراب 6.پرخاشگری 7. ترس مرضی 8. افکار پارانوئیدی 9.روان گسسته‌گرایی و سه شاخص کلی که عبارتند از: 1. شاخص شدت کلی 2. شاخص ناراحتی نشانه‏های مثبت 3. جمع نشانه‏های مثبت.

نتایج پژوهش مدبر‏نیا و همکاران (1389) حاکی از آن است که بین 9 بعد SCL-90-R و مقیاس MMPI همبستگی معناداری مشاهده شده است که بیشترین آن اضطراب و افسردگی SCL-90 با نوراستنی MMPI، 59/0 و وسواس و روان‌گسسته‌گرایی SCL-90 با اسکیزوفرنی  MMPI59% بوده است. همچنین بیشترین ضریب اعتبار در افسردگی با روش باز آزمایی 93/0 و آلفای کرونباخ 85/0به دست آمده است.

پس از جمع‏آوری پرسشنامه‌ها و گردآوری اطلاعات، داده‏ها با روش آمار توصیفی و استنباطی و با استفاده از نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل می‏گردد. 

 

یافته‌های پژوهش

در این بخش داده‏های حاصل از پرسشنامه در سطح آمار توصیفی و استنباطی تحلیل شد. تجزیه و تحلیل آمار توصیفی در خصوص اطلاعات زمینه‏ای پاسخگویان در جدول 2نشان داده شده است.

 

جدول 2 - فراوانی و درصد فراوانی نمونه برحسب متغیرهای دموگرافیک

مشخصات فردی

فراوانی     درصد

 

 

جنس

زن

مرد

127      9/42

169     10/57

وضعیت تأهل

متأهل

مجرد

44         9/14

252     10/85

نوع دانشگاه

دولتی

آزاد

پیام‏نور

149       3/50

50         9/16

97         8/32

محل سکونت

خوابگاه

غیر خوابگاه

103     8/34

193     2/65

رشته تحصیلی

علوم پزشکی

فنی‏مهندسی

علوم انسانی

58        6/19

123     6/41

115     9/38

       

 

با توجه به تجزیه و تحلیل داده‏ها نتایج در ادامه بررسی می‎گردد:

  1. سؤال اول: آیا از روی ویژگی‏های جمعیت‌شناختی (جنسیت، محل اقامت، نوع دانشگاه، رشته تحصیلی و تأهل) می‌توان رفتارهای وابستگی به تلفن همراه دانشجویان را پیش‌بینی کرد؟

نتایج تحقیق نشان می‏دهد بین بروز رفتارهای اعتیادی تلفن همراه و جنس، محل اقامت، رشته تحصیلی رابطه وجود ندارد. اما بین رفتارهای اعتیادی تلفن همراه و وضعیت تأهل و نوع دانشگاه رابطه وجود دارد. نتایج یافته‏ها در جداول 3 و 4 ارائه می‏گردد.

همچنین نتایج تحقیق نشان می‏دهد بین سلامت روان و جنس، وضعیت تأهل، نوع دانشگاه، محل اقامت، رشته تحصیلی رابطه معنی‏داری وجود ندارد.

 

                  

 

جدول 3- رابطه بین رفتارهای اعتیادی تلفن همراه و تأهل

 

Value

df

( Asymp. Sig. -2sided)

Pearson Chi-Square

40.220

26

0.04

Likelihood Ratio

40.09

26

0.04

N of Valid Cases

296

 

 

 


بر اساس نتایج مقدار کای اسکوئر 40.220=x2 با فاصله اطمینان 95 درصد در سطح معنی‎داری (0.04 Sig=) بزرگ‎تر از 0.05 معنی‎دار است. بنابراین بین متغیر رفتار رفتار عادتی و تأهل رابطه وجود دارد. 

 

 

                                          جدول 4- رابطه بین رفتارهای اعتیادی تلفن همراه و نوع دانشگاه

 

Value

df

( Asymp. Sig. -2sided)

Pearson Chi-Square

57.595

38

0.02

Likelihood Ratio

61.485

38

0.01

N of Valid Cases

296

 

 

 

 

بر اساس نتایج مقدار کای اسکوئر 61.485=x2 با فاصله اطمینان 95 درصد در سطح معنی‎داری (0.02Sig=) بزرگ‎تر از 0.05 معنی‎دار است. بنابراین بین متغیر رفتار اعتیادی و نوع دانشگاه رابطه وجود دارد.

سؤال دوم: آیا از روی ویژگی‏های روان‌شناختی می‌توان رفتارهای وابستگی به تلفن همراه دانشجویان را پیش‌بینی کرد؟ جدول زیر خلاصه مدل را نشان می‏دهد، مقدار ضریب همبستگی بین متغیرها 373. است که نشان می‎دهد بین مجموعه متغیر‏های مستقل (ابعاد سلامت روان) و متغیر وابسته تحقیق (رفتارهای اعتیادی) همبستگی ضعیف وجود دارد. اما مقدار ضریب تعدیل شده که برابر 112. است، نشان می‏دهد که 11 در صد از کل تغییرات رفتارهای اعتیادی وابسته به متغیر‏های افسردگی، خود بیمار انگاری، روان پریشی، اضطراب، وسواس، حساسیت فرد، فوبیا، خصومت و پارانوئید ذکر شده در این معادله است. به عبارت دیگر، مجموعه متغیرهای مستقل فقط توانسته‏اند در حدود 11 درصد  از واریانس متغیر رفتارهای اعتیادی را تبیین کنند. بنابراین مابقی این تغییرات (89%) که به مجذور کمیت خطا معروف است، تحت تأثیر متغیرهای خارج از مدل است.

 

 

جدول5- خلاصه مدل رگرسیون

الگو

ضریب همبستگی

مجسذور همبستگی

ضریب تعدیل شده

خطای استاندارد برآورد

1

373.

139.

112.

3.59578

 

 

 

 

مقدار Fنشان‌دهنده آن است که آیا مدل رگرسیونی تحقیق مدل مناسبی است یا خیر؟ تشخیص این موضوع با معنی‌داری مقدار F در سطح خطای کوچک‌تر یا بزرگ‌تر از 05/0 امکان‌پذیراست. بر اساس نتایج جدول زیر مقدار به دست آمده F (5.092) که در سطح خطای کوچک‌تر از01/0 معنی‌دار است نشان می‌دهد که مدل رگرسیونی تحقیق مرکب از متغیرهای مستقل و یک متغیر وابسته رفتارهای اعتیادی مدل خوبی بوده و مجموعه متغیرهای مستقل از قدرت تبیین بالایی برخوردار بوده و قادرند به خوبی میزان تغییرات و واریانس متغیر وابسته را توضیح دهند.

 

 

جدول 6- تحلیل رگرسیون چندگانه برای پیش‏بینی رفتارهای اعتیادی تلفن همراه از طریق متغیرهای پیش‏بین پژوهش

الگو

مجموع مجذورات

درجه آزادی

میانگین مجذورات

F

سطح معناداری

همزمان

رگرسیون

592.574

9

65.842

5.092

000.b

باقیمانده

3659.077

283

12.930

کل

4251.652

292

 

 

 

در این بخش تفسیر ضرایب رگرسیونی بر اساس ضریب بتا انجام می‏گیرد. زیرا این آماره نشان‌دهنده ضریب رگرسیونی استاندارد شده هر یک از متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته تحقیق است. بنابراین می‏توانیم با استفاده از سهم نسبی هر متغیر مستقل در مدل را مشخص کنیم. مقایسه متغیرها نشان می‏دهد که:

1- تأثیر دو متغیر وسواس، پارانوئید، بر رفتارهای اعتیادی معنی‏دار است اما متغیرهای افسردگی، خود بیمار انگاری، روان‌پریشی، اضطراب، حساسیت فرد، فوبیا و خصومت به خاطر این‌که سطح خطای مقدار t آن‌ها بالاتر از 05/0 است، نشان‌دهنده این است که این متغیرها بر متغیر رفتارهای اعتیادی تأثیر نداشته‏اند.  

2- متغیرهای وسواس با ضریب رگرسیونی 196. و پارانوئید با ضریب 170.- به ترتیب بالاترین تأثیر رگرسیونی را روی متغیر رفتارهای اعتیادی داشته‏اند.

 

 

الگو شاخص‏های آماری

متغیرهای پژوهش

ضریب غیر استاندارد

ضریب استاندارد بتا

t

سطح معناداری

بتا

خطای استاندارد

همزمان

مقدار ثابت

18.69

486.

 

38.49

000.

افسردگی

018.-

043.

047.-

409.-

683.

خود بیمار انگاری

029.-

038.

065.-

775.-

439.

روان پریشی

060.-

052.

115.-

1.17-

242.

اضطراب

053.-

052.

113.-

1.003-

317.

وسواس

098.-

050.

196.

1.97

049.

حساسیت فرد

062.-

052.

125.-

1.17-

240.

فوبا

040.-

063.

049.

636.

525.

خصومت

004.-

061.

005.-

066.-

947.

پارانوئید

121.-

062.

170.-

1.96-

051.

 

جدول 7- ضرایب استاندارد و غیر استاندارد رگرسیون همزمان برای پیش‏بینی رفتارهای اعتیادی تلفن همراه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نتیجه‏

نتایج تحقیق درباره سؤال اول نشان داد که بین رفتارهای مختلف در استفاده از تلفن همراه و جنس، محل اقامت، رشته تحصیلی رابطه وجود ندارد. یافته این تحقیق درباره نبود رابطه بین رفتارهای 6 گانه اعتیاد به تلفن همراه و جنس، با نتایج تحقیق کو و پارکز (2010)، املین و همکاران (2013)، یاسمی‏نژاد و همکاران (1391) و پاولسکانا و پوتمسکا (2011) همخوان است. این تحقیقات نشان داد که بین سطوح اعتیاد به تلفن همراه با عامل جنسیت رابطه وجود ندارد. همچنین یافته‏های تحقیق نشان داد که بین رفتارهای اعتیادی تلفن همراه و وضعیت تأهل و نوع دانشگاه رابطه وجود دارد.

طبق نتایج سوال دوم این پژوهش، بین ابعاد سلامت روان و رفتارهای اعتیادی تلفن همراه دانشجویان همبستگی ضعیفی (373.) وجود دارد. بر اساس ضریب تعدیل شده می‏توان گفت که 11% کل تغیرات رفتارهای اعتیادی وابسته به ابعاد 9 گانه سلامت روان است. متغیرهای وسواس و پارانوئید بیشترین تأثیر رگرسیونی را بر رفتارهای اعتیادی تلفن همراه داشتند.

با توجه به اینکه رفتار اعتیادی ابزاری برای بهبود احساس اعتماد به نفس پایین و انفعالی است، به نظر می‌رسد با بهبود سلامت روان دانشجویان و شکل‌گیری قدرت و اعتماد به نفس در آن‌ها کمتر با رفتارهای اعتیادی در کاربرد تلفن همراه مواجه شوند. چنان‌که مشاهده شد متغیرهای وسواس و پارانویید بیشترین همبستگی را با رفتارهای اعتیادی در استفاده از تلفن همراه دارد. وجود این رابطه قوی بسیار منطقی است چرا که وسواس از جمله بیماری‏های اضطرابی است. به نظر می‌رسد دانشجویانی که نمره وسواس آن‌ها بالاتر است، از اضطراب بیشتری رنج می‏بردند و احتمالا برای کنترل این اضطراب خود به گوشی تلفن همراه روی می‏آورند و تلاش می‌کنند با مکالمه و ارسال پیام، به صورت وسواس گونه و بی‌اختیار به طور موقتی اضطراب خود را کاهش دهند. در مورد ویژگی پارانویید و همبستگی معنادار آن با استفاده اعتیاد گونه از تلفن همراه بیشتر همان‌گونه که در بخش یافته‌ها مشاهده می‌شود این رابطه منفی و معکوس است. به عبارت دیگر دانشجویانی که نمرات بالایی در مقیاس پارانویید دارند، اعتیاد کمتری به تلفن همراه دارند. احتمالا دلیل این موضوع به بی‌اعتمادی افراد پارانویید به دیگران و درجه بالای محافظه کاری آن‌ها در روابط بین فردی‌شان مربوط است. از آن‌جا که این افراد سخت به دیگران اعتماد می‌کنند و بسیار محافظه‌کارند، کمتر از مکالمات تلفنی برای برقراری ارتباط با دیگران استفاده می‌کنند.

در مورد سایر رفتارهای اعتیادآور و رابطه آن با ویژگی‏های روانی باید گفت که به طور کلی افراد در مقابله با احساس سرخوردگی و ناتوانی در انجام وظایف خود، به صورت خودکار عادات قبلی خود را فراخوانی کرده و انجام می‌دهند. حال اگر کاربرد تلفن همراه به عادت تبدیل شده باشد، کاهش اضطراب و احساس ناخوشایند به استفاده از تلفن همراه روی می‌آورد. از جمله دلایل انجام رفتارهای بی‌اختیار، دستیابی به هدف عزت نفس و تقویت روابط بین فردی و کاهش استرس است. به نظر می‌رسد دانشجویان با سلامت روان بالا، کمتر رفتارهای بی‌اختیار را نشان می‌دهند. یکی از مزایای تلفن همراه برقراری روابط با دیگران است. برقراری رابطه با سایرین به صورت غیر حضوری ویژگی رفتارهای وابسته است. به نظر می‌رسد دانشجویان از تلفن همراه به صورت افراطی برای این منظور استفاده می‌کنند و هرچه سلامت روان پایین‌تری داشته باشند، رفتارهای وابسته بیشتر نمایان می‌شود.

با توجه به یافته تحقیق انجام شده 89% عوامل دیگری غیر از وضعیت سلامت روانی افراد پیش‏بینی کننده رفتارهای اعتیادی تلفن همراه آن‌هاست. یکی از عوامل زیربنایی رفتار انسان‌ها، انگیزه شخصی است. در استفاده از تلفن همراه نیز انگیزه‏ها مؤثرند. برخی از انگیزه‏های مشترک کاربرد تلفن همراه عبارتند از: تعامل اجتماعی، پر کردن احساس تنهایی، تجسم شخصیت و هویت، احساس امنیت، دلایل کاری و شایعه پراکنی (Carcia & et al., 2006). بنابراین این امکان وجود دارد که دانشجویان براساس انگیزه‏های متعدد و قوی دچار رفتارهای اعتیادی به تلفن همراه شده باشند.

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار، گذراندن اوقات فراغت و سرگرمی است. به خصوص دانشجویان ساکن خوابگاه‏ها به دلیل اینکه دسترسی راحت به امکانات و وسایل تفریحی ندارند، ممکن است به استفاده بیش از حد تلفن همراه روی بیاورند. همچنین دوری از خانواده به علت انتظار والدین از دانشجویان در برقراری تماس‏های مکرر و احساس تنهایی و دلتنگی خود دانشجویان عاملی مهم در کاربرد افراطی تلفن همراه می‏گردد.

به نظر می‏رسد شخصیت هم از جمله عوامل تأثیرگذار بر کاربرد تلفن همراه است. افراد برون‏گرا و توانمند در برقراری ارتباط با دیگران بیشتر متمایل به استفاده از تلفن همراه در تدام رابطه با دیگران و ابراز احساسات و هیجانات خود با دیگران هستند. تمامی عوامل ذکر شده نیاز به تحقیق دارد تا با قطعیت به عنوان عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای اعتیادی تلفن همراه مطرح شوند.



[1] Grifitz

[2] Takashi

[3] Ajzen

[4] Davis

[5] Hooper & Zhou

[6] Henley & Wilhelm

[7] Oguinn & Faber

[8] Fanchen

[9] Emelin

[10]Pawlowska & Potemska

[11] Szpako

منابع
تبیان. (1391). وابستگی شدید به تلفن همراه، اعتیاد قرن جدید. 4 صفحه. موجود در سایت تبیان.
شهرکی واحد، ع.؛ مردانی، م.؛ اسدی بیدمشکی، ا.؛ حیدری، م. و حامدی شهرکی، س. (1390). «بررسی مؤلفه‌های تست SCL90 با کیفیت زندگی کاری در کارکنان بیمارستان امیرالمومنین (ع) شهر زابل»، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان، ش 18(2)، ص 50-55.
مدبرنیا، م.؛ شجاعی فلاحی، م. و فقیرپور، م. (1389). «هنجاریابی آزمون SCL-90-R در دانش‌آموزان دبیرستانی، پیش دانشگاهی استان گیلان»، مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان، ش 19(75)، ص58-65. 
یاسمی‏نژاد، پ.؛ گل محمدیان، م. و یوسفی، ن. (1391). «رابطه سلامت عمومی و استفاده مفرط از تلفن همراه در دانشجویان»، دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، سال سیزدهم، ش 1(47)، ص 63-71.
Ahmed, I. Fiaz Qazi, T. and Aijaz Perji, K. (2011) “Mobile Phones to Youngsters: Necessity or Addiction”, Africa Journal of Business Management, 5(32):12512-12519.
Ajzen, I. (1991) “The Theory of Planned Behavior”, Organizational Behavior & Human Decision Processes, (50): 179-211
Ampt, E. (2003) Understanding Voluntary Travel Behavior Change, Pager presented at the 26th Australasian transport research Forum, Wellington, New Zealand, 1-22
Billieux, J. linden, M. Acremont, M. ceschi, G. Zermatten, A. (2007) “Does Impulsivity Relate to Perceived Dependence on and Acual use of the mobile phone?”, Applied Cognitive Psychology, 21 (4):527-537.
Carcia, M. Caballero, D. & Perez, M. (2006) “Changes in the Self Resulting from the Use of Mobile Phones”, Media, Culture & Society, 28(1):67-82.
Davis, F.D. (1989) “Perceived Usefulness, Perceived Ease of Use, and User Acceptance of Information Technol”, MIS Q, 13(9): 319-339.
Emelin, V. Tkhostov, A. & Rasskazova, E. (2013) “Excessive Use of Internet, Mobile Phones & Computers”, Sciencedirect, 86: 530-535.
Fan Chen, Y. (2004) “The Relationship of Mobile Phone Use to Addiction and Depression American College Study”, Mobile Communication and Social Change, 10: 344-352
Hanley, A. Wilhelm, MS. (1992) “Compulsive Buying: an Exploration Into Self-Esteem and Money Attitudes”, J. Econ. Psychol;13: 5-18.
Hooper, V. & Zhou, Y. (2007) “Addictive, Dependent, Compulsive? A Study of Mobile Phone Usage”, Merging and Emerging Technologies, Processes, and Institutions, 38: 272-285.
Kang, I. Lee, K.C. Lee, S. & Choi, J. (2007) “Investigation of Online Community Voluntary Behavior Using Cognitive Map”, Computers in Human Behavior, 23: 111-126.
Koo, H. Park, H. (2010) “Factors Influencing Cell Phone Addiction in Adolescents”, J Korean Acad Child Health Nurs,16(1): 56-65.
Marlo, lisa. Stone, A. & Bibbey, A. (2013) “Measuring Problematic Mobile Phone Use: Development & Preliminary Psychometric Properties of the Pumpscale, Journal of Addiction, 2013:1-7.
O’Guinn, TC. Faber, RJ. (1989) “Compulsive Buying: A Phenomenological Exploration”, J. Consum. Res, 16(2): 147.
Park, N. Hwang, Y. Hun, E. (2012) Exploration Problematic Mobile Phones Use: Relationship between Adolescents Characteristics and Mobile Phone Addiction. http://www.allacademic.com. meta p404199
Pawlowska, B. Potembska, E. (2011) “Gender and Severity of Symptoms of Mobile Phone Addiction in Polish Gymnasium, Secondary School and University Students”, Curr Probl Psychiatry, 12(4): 433-438.
Rook, D.W. & Hoch, S.J. (1985) “Consuming Impulses”, Advances in Consumer Research, 12: 23-27.
Shambare, R. Rugimbana, R. and Zhowa, T. (2012) “Are Mobile Phones the 21st Century Addiction?”, Africa Journal of Business Management, 6(2):573-577.
Szpakow, A. Stryzhak, A. Prokopoeicz, W. (2011) “Evaluation of Threat of Mobile Phone- Addition among Belarusion University Students”, Progress in Health Sciences, 1(2):96-101.
Takao, M, Takahashi, S. & Kitamura, M. (2009) Addictive Personality & Problematic Mobile Phone Use”, Cyber Psychology & Behavior, 12:1-9.
Takeshi, S. (2006) “Internet Addiction among Students”, JMAJ, 49(7): 279-283.